คำนำ

ในงานฌาปนกิจศพ หม่อมสาย ศรีธวัช ณอยุธยา (สิงห์สุวิช) ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม กำหนดวันที่ ๒๒ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๑๒ ม.ร.ว.สุรธวัช ศรีธวัช ผู้เป็นบุตร ได้มาติดต่อกรมศิลปากร ขออนุญาตจัดพิมพ์หนังสือ ประชุมพระราชนิพนธ์ ในรัชกาลที่ ๔ หมวดปกิณณกะ ภาค ๒ เพื่อแจดเป็นอนุสรณ์ในงานนี้ กรมศิลปากรยินดีอนุญาตให้จัดพิมพ์ได้ตามความประสงค์

ประชุมพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๔ หมวดปกิณณกะ ภาค ๒ นี้ มี ๑๘ เรื่อง กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ ได้ตรวจสอบและคัดจากสมุดไทยดำ ซึ่งเก็บรักษาไว้ในหอสมุดแห่งชาติ ๑๖ เรื่อง คัดจากหนังสือแถลงการณ์คณะสงฆ์ เล่ม ๒๓ พ.ศ. ๒๔๗๘ หน้า ๕๒๘-๕๓๑, ๑ เรื่อง จากหนังสือ พระราชกระแสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาค ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๙ หน้า ๑๘-๒๐, ๑ เรื่อง

พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนี้มีอยู่เป็นจำนวนมาก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ โปรดให้คัดออกนำมาจัดพิมพ์เป็นเล่มเผยแพร่แล้วเกือบทั้งสิ้น เช่น ประชุมประกาศในรัชกาลที่ ๔ พระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จดหมายเหตุเรื่องต่างๆ ชุมนุมพระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประกาศการพระราชพิธี พระราชสาส์นในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานไปยังประเทศต่างๆ พระราชกระแสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประชุมพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๔ ภาคปกิณณกะ นอกจากนี้ ยังมีเรื่องอื่นๆ ที่พิมพ์เฉพาะเรื่องอีกมาก หนังสือเหล่านี้เป็นประโยชน์ในการศึกษาค้นคว้าประวัติศาสตร์และกิจการบ้านเมือง ตลอดจนพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นอย่างดี ส่วนที่ยังมิได้คัดและนำจัดพิมพ์นั้นยังมีอยู่เป็นจำนวนน้อยมาก ทั้งนี้อาจเป็นเพราะทรงเห็นว่า เรื่องไม่จบสมบูรณ์บ้าง หรือตรวจสอบมิได้บ้าง หรือบางเรื่องยังไม่สมควรเปิดเผยบ้าง แม้เรื่องต่างๆ ที่ได้นำมาตีพิมพ์ในหนังสือเล่มนี้ บางเรื่องก็ไม่จบความ และบางเรื่องเข้าใจว่าเป็นแต่เพียงต้นร่าง แต่ถึงกระนั้นก็จะเป็นประโยชน์ในการศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับพระราชประวัติ และพระราชจริยวัตรในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้รวบรวมนำมาพิมพ์ไว้ให้ปรากฎต่อไป และเพื่อให้สามารถศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับการเขียนหนังสือในสมัยรัชกาลที่ ๔ ด้วย จึงได้ให้จัดพิมพ์สะกดการันต์ตามต้นฉบับ นอกจากที่เห็นได้ชัดเจนว่าผิดพลาดหรือลักลั่นกันมาก จึงแก้ไขเสียตามที่เหมาะสม

อนึ่ง ในการจัดพิมพ์หนังสือนี้ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร ได้รับความร่วมมือจาก นายยิ้ม ปัณฑยางกูร ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งหัวหน้ากองจดหมายเหตุในกรมศิลปากร และปัจจุบันนี้เป็นข้าราชการบำนาญ ได้ช่วยตรวจพิจารณาและทำเชิงอรรถชื่อบุคคลต่างๆ เพิ่มเติมในที่ที่เห็นควร จึงขอถือโอกาสขอบคุณไว้ ณ ที่นี้ด้วย

กรมศิลปากรขออนุโมทนาในกุศลราศีทิกษิณานุปทาน ซึ่งเจ้าภาพได้จัดบำเพ็ญอุทิศแด่ หม่อมสาย ศรีธวัช ณอยุธยา และได้ให้จัดพิมพ์หนังสือเล่มนี้เผยแพร่เป็นวิทยาทาน ขออำนาจกุศลทั้งปวงนี้ จงเป็นพลวปัจจัยดลบันดาลให้ หม่อมสาย ศรีธวัช ณอยุธยา ประสบแต่อิฏฐคุณมนุญผลในสุคติสัมปรายภพ สมดังมโนปณิธานของเจ้าภาพทุกประการ เทอญ.

กรมศิลปากร

๒๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๑๒