๒๐๗. เมืองที่ทรงตั้งในรัชกาลที่ ๔

ได้ทรงตั้งบ้านขึ้นเป็นเมืองบ้าง และแปลงชื่อหัวเมืองบ้าง และชื่อผู้รักษาเมืองกรมการบ้าง ขุนนางในกรุงบ้าง ตั้งขึ้นใหม่บ้าง

เมืองขึ้นกรมมหาดไทย ยกบ้านบางโพเป็นเมืองอุตรดิษฐ์ ยกบ้านภูวาเป็นเมืองภูวดลสอาง ยกบ้านโพสว่างเป็นเมืองสว่างแดนดิน ยกบ้านสระบัวเป็นเมืองกมลาสัย ยกบ้านพันลำเป็นเมืองสหัสขันธ์ เมืองอากาศอำนวยแก้เป็นเมืองอาทมาต ยกบ้านกวางชะโดเป็นเมืองพิมูลมังสาหาร ยกบ้านสะพือเป็นเมืองตระการพืชผล ยกบ้านบึงแก้เป็นเมืองมหาชนไชย ยกบ้านแร่กุดลิงเป็นเมืองวานรนิวาศ ยกบ้านกระสังเป็นเมืองบรรพตพิไสย[๑] ยกบ้านพยุหแด่นเป็นเมืองพยุหคิรี ยกบ้านบางทรายเป็นเมืองพาลุกาดลภูมิ ยกบ้านมวญเป็นเมืองประชุมชลาลัย ยกบ้านลาสกายางใหญ่เป็นเมืองมหาสารคาม[๒] ยกบ้านอุทุมพรเป็นเมืองอุทุมพรพิไสย ยกบ้านห้วยลำแสนเป็นเมืองกันทราลักษ ยกบ้านท่าซานเป็นเมืองพนมสารคาม เมืองบัตบองแปลงว่าเมืองพระตะบอง รวม ๑๘ เมือง

เมืองขึ้นกลาโหม เมืองคลองวาฬแก้เป็นเมืองประจวบคิรีขันธ์[๓] เมืองท่าทองแก้เป็นเมืองกาญจนดิษฐ์ รวม ๒ เมือง

เมืองขึ้นกรมท่า เมืองนนทบุรีศรีมหาสมุทรแปลงเป็นเมืองนนทบุรีศรีมหาอุทยาน เมืองสาครบุรีแปลงเป็นเมืองสมุทรสาคร เกาะกงให้ชื่อเมืองประจันตคิรีเขตต์ รวม ๓ เมือง