๒๓๑. ทำทัณฑกรรมโหรและท้าวสมศักดิ์ท้าวโสภา

ณ วันเสาร์ เดือน ๑๐ ขึ้น ๕ ค่ำ เวลาเช้า ๓ โมงเศษ เสด็จออกพระที่นั่งอนันตสมาคม มีพระบรมราชโองการรับสั่งถามพระโหราธิบดีว่า สุริยุปราคาที่กรุงเทพมหานครจับกี่ส่วน ยังเหลือกี่ส่วน พระโหราธิบดีและโหรมีชื่อกราบทูลพระกรุณาไม่ถูก ทรงพระพิโรธ ให้ไปขัดศิลาที่วังสราญรมย์อยู่วัน ๑ แล้วให้ทำทัณฑกรรมไว้ภายใต้ห้องอาลักษณ์ ลูกประคำหอยโข่งสวมคอ กินเข้าน้ำด้วยกะลากาบหมากเป็นภาชนะใส่กับเข้า อยู่ ๘ วันจึงพ้นโทษ

แล้วเสด็จขึ้นรับสั่งถามท้าวสมศักดิ์ท้าวโสภาว่า สุริยุปราคาจับเท่าใดยังเหลือเท่าใด ท้าวสมศักดิ์ท้าวโสภาและท่านเฒ่าแก่กราบทูลว่า ยังเหลืออยู่ประมาณนิ้วกึ่ง จึงรับสั่งว่า เขาวัดนิ้วแต่ของผู้ชายดอก กราบทูลก็ไม่ถูก เป็นท้าวเป็นนางเสียเปล่าๆ ให้เฒ่าแก่ท้าวนางไปขัดศิลาที่วังสราญรมย์อยู่วัน ๑ จึงให้พ้นโทษ แล้วกริ้วเจ้าและขุนนางซึ่งอยู่รักษาพระนคร ว่าไม่บอกการสุริยุปราคาที่กรุงออกไปให้ทรงทราบ แล้วพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ให้ทำใบบอกออกไปกราบบังคมทูล มอบไว้ที่หอพระอาลักษณ์ตามพระราชประสงค์[๑]

ครั้นณวันจันทร์ เดือน ๑๐ ขึ้น ๗ ค่ำ เวลาเช้า ๓ โมงเศษ เสด็จออกทรงปรนนิบัติพระสงฆ์ในพระพุทธนิเวศน์ รับสั่งถามพระราชาคณะด้วยเรื่องสุริยุปราคา พระราชาคณะถวายพระพรไม่ต้องกัน ทรงขัดเคือง

เสด็จขึ้นไปประทับพระที่นั่งนงคราญสะโมสร มีรับสั่งให้หาพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ กรมขุนพินิตประชานารถเข้าไปเฝ้า จึงรับสั่งกะการที่จะตั้งพระราชพิธีโสกันต์ พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี ครั้นเวลาบ่าย ๔ โมงเศษ ให้มีละครชาตรีรำบวงสรวงเทพารักษ์ ข้างพระที่นั่งจันทรทิพโยภาศ เวลา ๒ ทุ่มเศษ เสด็จออกพระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงทอดพระเนตรตำราดาวพระพุธจะเข้าในดวงพระจันทร์ ด้วยห้ามมิให้ข้าราชการเข้าเฝ้าในเวลานั้น ทรงทอดพระเนตรดาวพระพุธแล้วเสด็จพระราชดำเนินไปนมัสการพระแก้วมรกตเวลา ๑