เริ่มทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑
----------------------------
คำอธิบาย
โคลงสุภาษิตนี้ทรงแต่งตามเค้าโครงสุภาสิตใหม่ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์กับเจ้านายที่บางปอิน เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๐ (ฉบับพิมพ์เรียกว่า “โคลงสุภาษิตใหม่”) สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าฯ ทรงพระนิพนธ์โคลงสุภาสิตนี้ทรงกับเจ้านายผู้หญิงอีกหลายพระองค์ด้วยกัน คัดเอามาพิมพ์ในสมุดนี้แต่โคลงพระนิพนธ์ของสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ
ความรัก
| ๏ รักเรียนต้องกอปด้วย |
วิริยะ |
| รักยศควรอุสาหะ |
กิจไท้ |
| รักทรัพย์อย่าพึงสละ |
ทรัพย์จ่าย เฝือนา |
| รักชอบกอบกิจให้ |
ถ่องแท้ยุติธรรม ฯ |
| ๏ รักตนประพฤติล้วน |
สุจริต |
| รักลูกเพียรดัดจิต |
ลูกไว้ |
| รักมิตรมากที่มิตร |
รักตอบ |
| รักบ่าวเมื่อคราวใช้ |
ไป่ลี้หนีงาร ฯ |
ความชัง
| ๏ ชังพูดเปนเล่ห์เลี้ยว |
หลอกหลอน |
| ชังชาตินิรคุณบอน |
บ่อนไส้ |
| ชังโจรเที่ยวซอกซอน |
ลักทรัพย์ ท่านนา |
| ชังมากบอยากใกล้ |
เผ่าพ้องอสัทธรรม ฯ |
ความกล้า
| ๏ กล้าคิดเพราะเหตุด้วย |
ใจมาน |
| กล้าเชื่อเพื่อปฏิญาณ |
สัตย์ไว้ |
| กล้าพูดเพราะเชื่อชาญ |
เชาวน์ว่อง |
| กล้ารักชักกล้าให้ |
สู่สู้ริปูแทน ฯ |
ความกลัว
| ๏ อาญาไทธิราชเผ้า |
แผ่นสยาม |
| เกรงไป่มีโมงยาม |
ว่างน้อ |
| ภัยพิบัติมัจจุราชตาม |
ฉกชีพ |
| กลัวบ่เว้นทุ่มท้อ |
จิตลี้หนีไฉน ฯ |
| ๏ กลัวบาปบส่อให้ |
โทษถึง ท่านนา |
| กลัวท่านผูกเวรตรึง |
ติดติ้ว |
| กลัวกรรมจักตามดึง |
ตนสู้ อบายพ่อ |
| กลัวชอบบุญหอบหิ้ว |
อาตม์ขึ้นสุขภูมิ์ ฯ |
ความเพียร
| ๏ เพียรประพฤติสุจริตอ้าง |
อวยผล |
| เพียรประพฤติยุติธรรมดล |
ดับไร้ |
| เพียรประพฤติกอปกุศล |
บุญส่ง สุขนา |
| เพียรประพฤติเมตตจิตได้ |
ห่างพ้นคนชัง ฯ |
| ๏ เพียรประพฤติทุจริตร้อน |
แรงไฟ นรกพ่อ |
| เพียรประพฤติฉ้อฉกภัย |
จักพ้อง |
| เพียรประพฤติบาปบไกล |
ทุกข์ถับ ถึงนา |
| เพียรประพฤติเหี้ยมโหดต้อง |
ตกข้างคนฉิน ฯ |
| ๏ หมั่นเขียนหมั่นอ่านอ้าง |
อักษร |
| เพียรแต่งโคลงลิลิตกลอน |
ดอกสร้อย |
| กลบทอีกบทละคอน |
ฉันท์กาพย์ |
| เพียรดั่งนี้ฤาคล้อย |
คลาดผู้ชาญกวี ฯ |
ความเกียจคร้าน
| ๏ โกสัชชัดเชิดอ้าง |
โทษา |
| ฉัพพรรคอรรถกถา |
กล่าวแจ้ง |
| นรชาติปราศวิริยา |
นฤสุข |
| จักสฤษดิกิจใดแสร้ง |
ผัดเพี้ยนผ่อนตน ฯ |
| ๏ หนาวหนักจักกอปเกื้อ |
การใด ได้พ่อ |
| บางผ่อนร้อนจัดใจ |
จักหวิ้น |
| บางคาบก็ขานไข |
ยลย่ำ แล้วนา |
| กอปกิจบควรสิ้น |
รติแผ้วควรทำ ฯ |
| ๏ ยามพรุกพร่ำผัดเพี้ยน |
ทำงน มากนา |
| งายหน่อยจึงจักขวน |
กิจไซร้ |
| บางผ่อนอุทรรน |
ร้อนภักษ์ ภุญช์พ่อ |
| บางผัดอิ่มหนักให้ |
หย่อนน้อยค่อยทำ ฯ |
| ๏ สันดานประกอบด้วย |
โกสัช |
| ผิสฤษดิ์กิจใดผัด |
พรุ่งเพล้ |
| เพี้ยนหนาวผัดร้อนจัด |
อิ่มพร่อง อุทรนา |
| กว่าจะเสร็จประสงค์เอ้ |
อูดพ้นพันทวี ฯ |
ความซื่อ
| ๏ พุทธรัตน์ธรรมรัตน์ทั้ง |
สงฆ์สรรพ์ พิสุทธิ์แฮ |
| อีกชนกชนนีอัน |
เกิดเกล้า |
| สยามรัฐดิลกธรร |
มิกแห่ง ตนฤา |
| ควรซื่อสุจริตเช้า |
ค่ำน้อมนมัสการ ฯ |
ความโกง
| ๏ โกงคิดทรยศผู้ |
บำรุง ตนแฮ |
| หมายลาภเปิดลับจุง |
โทษให้ |
| ความชั่วติดตัวนุง |
เหนียวเหนอะ |
| สบลาภก็พลันไร้ |
เพื่อร้อนแรงกรรม ฯ |
ความอาลัย
| ๏ อาลัยลูกจักเมื้อ |
ยุรเปียน ทวีปแฮ |
| ใจคิดเปนนิจเวียน |
วาบว้ำ |
| อาลัยเพื่อเคยเสถียร |
สถิตสุข เสมอนา |
| ใจห่วงเหลือจักปล้ำ |
ปลิดให้อาลัยสูญ ฯ |
ความเบื่อ
| ๏ เบื่อโลกเห็นโลกล้วน |
อนิจจัง |
| เบื่อทุกข์ทุกวันประดัง |
รุกเร้า |
| เบื่อเคราะห์เบื่อกรรมฝัง |
รกราก |
| เบื่อหน่ายตายเกิดเฝ้า |
รับท้นทุกข์ทวี ฯ |
ความโสมนัส
| ๏ ราชภัยพิบัติแม้ |
หลีกหนี |
| อัคนิภัยพิบัติลี |
ลาศแคล้ว |
| โจรภัยพิบัติมี |
หลบรอด โจรนา |
| สามสิ่งโสมนัสแผ้ว |
ผ่องชื้นกมลเปรม ฯ |
| ๏ ยินดีได้ลาภล้น |
มูลมอง |
| ยินลาภยศศักดิ์ปอง |
ศักดิ์ได้ |
| ยินดีอนี้ตรอง |
ตรึกรงับ บ้างพ่อ |
| ยินลาภนักมักให้ |
ช่องให้ชนหยัน ฯ |
ความโทมนัส
| ๏ กลางประชุมแม้ว่าต้อง |
ถูกทัก |
| โดยเท็จหรือจริงประจักษ์ |
สุดพื้น |
| เก่าเหลือที่จะหัก |
ใจกลับ ใหม่แม่ |
| โทมนัสขัดจิตตื้น |
อกน้ำตาคลอ๑ ฯ |
| ๏ คิดเห็นประโยชน์แล้ว |
จึ่งทำ |
| กลายกลับเปนผิดนำ |
โทษพ้อง |
| เสียใจที่ใจสำ |
คัญผิด |
| โทษอื่นบได้ต้อง |
โทษแท้ตนเอง ฯ |
ความริษยา
| ๏ ริษยาเกิดเพราะด้วย |
เสียจิต ก่อนนา |
| เสียจิตเพาะริษยา |
กอปสร้าง |
| สองอย่างต่างประชันปิด |
ประชันส่อ กันแฮ |
| ปวงปราชญ์อาจมละล้าง |
คู่ข้อมลายสูญ ฯ |
ความพยาบาท
| ๏ พยาบาทนี่นี้ขาด |
ทางธรรม นะพ่อ |
| ผิเกิดไป่คนึงรำ |
งับแล้ว |
| ดังฤาจักดลสำ |
ราญสุข พ่อเอย |
| ไปปรโลกฤาจักแคล้ว |
คลาดพ้นเวรจอง ฯ |
| ๏ ปราชญ์มองเห็นโทษแท้ |
จึ่งประหาร ขาดนา |
| เวรรงับดับเวรผลาญ |
หมดเชื้อ |
| อาฆาฏขาดจิตสราญ |
รมย์ยิ่ง ยงแฮ |
| เขษมสุขประจวบเมื้อ |
สู่ยั้งนฤพาน ฯ |
ความปรารถนา
| ๏ ประสงค์ศิลปศาสตรต้อง |
เติมเพียร |
| ประสงค์มั่งมีทรัพย์เรียน |
เรื่องค้า |
| ประสงค์ยศจุ่งหมั่นเวียน |
เฝ้าบพิตร เสมอนา |
| ประสงค์สุขหน่วงจิตคว้า |
สัตย์ไว้นิจกาล ฯ |
ความหยิ่ง
| ๏ หยิ่งยศถือยศก้ำ |
เกินคน |
| หยิ่งศักดิ์หวังศักดิ์ตน |
ใหญ่กว้าง |
| หยิ่งทรัพย์ส่ายทรัพย์กล |
ดั่งทรัพย์ จักรฤา |
| สามหยิ่งจักพาค้าง |
ขาดสิ้นนิจผล ฯ |
