พระราชปุจฉา เรื่องคนเชื่อกรรม

มีพระราชโองการสั่งให้พระศรีศักดิ์ ถามพระสงฆ์ทั้งปวงว่า มีคนผู้หนึ่งเข้าไปป่า แลพบช้างก็ดี เสือก็ดี แลผู้นั้นก็ถือว่าแล้วแต่กรรม ถ้ากรรมมีช้างแลเสือก็จะทำร้าย ถ้าหากรรมมิได้ช้างแลเสือก็จะมิได้ทำร้าย แลผู้นั้นก็เข้าไปหาช้างแลเสือ ช้างแลเสือก็เบียดเบียฬผู้นั้นถึงสิ้นชีวิตร เมื่อกระนั้นจะว่ากรรมมี ฤๅหากรรมมิได้

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ขอถวายพระพร จำเริญพระราชศิริสวัสดี สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภาร พระองค์บรมธรรมิกราชาธิราชผู้ประเสริฐ ว่าบุทคลผู้ใด แลถือว่าแล้วแต่กรรม​กระทำแต่ก่อนสิ่งเดียวนั้น แลหาวิจารณปัญญา อันพิจารณาเห็นคุณแลโทษในชาตินี้มิได้ แลผู้นั้นชื่อว่าปุพเพกตทิฏฐิอันวิปลาศ ดุจพระธรรมเทศนาอันสงฆ์ได้ถวายแล้วนั้น ประการหนึ่ง อาตมภาพได้ถวายพระพรตามพระคาถาว่า “นาติสูโร นาติทุมฺเมโธ อปฺปมตฺโต กุทาจนํ” ว่าบุรุษบุทคลอันเกิดในโลกนี้ จะแกล้วหาญอย่าแกล้วหาญนัก จะขลาดอย่าขลาดนัก แลอย่าได้ประมาท แลมีสติอันรวังฐานะอันควรแกล้วหาญจึงแกล้วหาญ ฐานะอันจะควรขลาดจึงขลาด แกล้วหาญในฐานะที่มิควรจะแกล้วหาญนั้น นักปราชญ์มิควรสรรเสิญ อาตมภาพถวายพระพรนี้ อาศัยคำพระมหาชนกเจรจาด้วยนางมณีเมขลาในท้องมหาสมุท ว่าบุทคลผู้ใดเห็นพาลมฤคราช มีอาทิคือช้างแลเสืออันร้ายแลมิได้หนี แลอยู่ให้พาลมฤคนั้นเบียดเบียฬนั้น แลผู้นั้นชื่อว่าหาความเพียรอันจะให้อาตมานั้นพ้นจากไภยนั้นมิได้ ชื่อว่ามิได้รักษาชีวิตรแห่งอาตมา แลบุทคลผู้นั้นจะประกอบด้วยความเดือดร้อนในกาลภายหลัง อาตมภาพขอถวายพระพรจำเริญพระชนมศุข สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารพระองค์ธรรมิกราชาธิราชผู้ประเสริฐ ฯ

พระธรรมไตรโลก ถวายพระพรว่า บุทคลอันถือเอาซึ่งกรรมนั้น แลมิได้พิจารณาซึ่งเหตุอันผิดแลชอบนั้น ได้ชื่อว่าปุพพเหตุกทิฏฐิ เปนคนถือผิดคำพระพุทธเจ้า เปนประโยชน์วิบัติ ประกอบกรรมอันผิด หาปัญญามิได้เหตุโมหะมีกรรมหลัง ซึ่งกรรมแต่ก่อนหามิได้นั้นก็จะให้มีไปใหม่ ซึ่งกรรมอันใหม่ยังไปมิได้นั้นก็จะให้มีไปเล่า แล​บุทคลผู้นี้ประพฤติผิด พระพุทธเจ้าตรัสธรรมเทศนาไว้แก่ภิกษุทั้งหลายมิให้ขึ้นต้นไม้เล่น อยู่มามีอันตรายเปนอาทิ คือว่าเสือไล่ช้างไล่ พระพุทธองค์เจ้าตรัสอนุญาตให้ภิกษุขึ้นต้นไม้หนีไภยนั้น ให้เอาชีวิตรรอด ประการหนึ่ง พระพุทธเจ้าตรัสห้ามซึ่งฐานะที่ใด แลมีสัตวอันร้ายก็ดี ปีศาจอันร้ายก็ดี มิให้ภิกษุอยู่ในฐานะที่นั้น อาตมภาพขอถวายพระพร จำเริญพระราชศิริสวัสดิ์ ยุติในอิริยาบถทั้ง ๔ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภาร พระองค์บรมธรรมิกราชาธิราชผู้ประเสริฐ ฯ