พระราชปุจฉาที่ ๔ ว่าด้วยเหตุที่พระพุทธสาสนามาประดิษฐานในปัจจันตประเทศ
แก้พระราชปุจฉาที่ ๔ (ความที่ ๑)
อนึ่งซึ่งเนื้อความว่าโสฬศมหานครนั้น เมื่อพระสาสนาจะสูญนั้น พระไตรปิฎกทั้งปวงจะสูญไปแห่งใดสิ้น จึงหาผู้ใดจะร่ำเรียนมิได้ เนื้อความนี้ขอพระราชทานงดก่อน พิจารณาดูบาฬีในคัมภีร์ให้มั่นแม่นจึงจะหมายเข้ามาถวาย ขอถวายแต่ตามอาตมภาพพิจารณาด้วยปัญญานี้พลาง
เมื่อก่อนโสฬศมหานครนั้น มีพระสงฆ์อันกอประด้วยอรหันต์ปฏิสัมภิทาญาณ ย่อมทรงพระไตรปิฎกขึ้นใจทุกๆ พระองค์ แลยังไปได้เขียนพระไตรปิฎกใส่ไว้ในใบลาน เหตุนั้น กุลบุตรอันสืบมาภายหลังนี้บุญน้อย แลหาอุปนิสัยปัจจัยมิได้ แม้นถึงได้สดับฟังเล่าเรียนในสำนักพระอาจารย์เจ้าก็ดี มิอาจเพื่อจะทรงพระไตรปิฎกไว้ดุจพระอาจารย์เจ้านั้น ครั้นพระอาจารย์เจ้านฤพานแล้ว พระไตรปิฎกในโสฬศมหานครอันตรธานไปด้วยคนทั้งหลายอันมีสมภารจะถึงมรรคแลผลในโสฬศมหานครนั้น พระพุทธเจ้าโปรดสิ้นแล้ว เหตุนั้น พระสาสนาจึงมิได้ตั้งอยู่ในโสฬศมหานคร บุทคลทั้งหลายผู้มีอุปนิสัยปัจจัยจะถึงมรรคผลนั้น ยังมีอยู่ในปัจจันตประเทศ พระสาสนาจึงมาตั้งอยู่ในปัจจันตประเทศ เพื่อจะสงเคราะห์ซึ่งคนผู้มีอุปนิสัยปัจจัยอันเหลืออยู่ บุทคลผู้มีอุปนิสัยปัจจัยแลยินดีต่อพระสาสนาในที่อันใด พระสาสนาจึงตั้งอยู่ในที่อันนั้น บุทคลอันหาอุปนิสัยปัจจัยมิได้นั้น มิได้ยินดีต่อพระสาสนาในที่อันใด พระสาสนาจึงมิได้ตั้งอยู่ในที่อันนั้น แลคนในโสฬศมหานครมิได้ยินดีในพระสาสนา พระสาสนาจึงมิได้ตั้งอยู่ในโสฬศมหานคร แลบุทคลทั้งหลายในปัจจันตประเทศนั้นยินดีต่อพระสาสนา พระสาสนาจึงตั้งอยู่ในปัจจันตประเทศ แลพระสาสนาในโสฬศมหานครนั้นจึงสูญไป ฯ
ขอถวายให้ทราบพระญาณบารมื สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารพระองค์บรมธรรมิกราชาธิราชผู้ประเสริฐ ฯ
แก้พระราชปุจฉาที่ ๔ (ความที่ ๒)
พระธรรมไตรโลก ขอถวายพระพรว่า สาสนาในมัชฌิมประเทศอันตรธานไปด้วยพระมหากษัตริย์อันเสวยราชสมบัติ ในมัชฌิมประเทศนั้นมิได้ตั้งอยู่ในทศพิธราชธรรม ๑๐ ประการ จึงประชาราษฎรทั้งปวงแตกฉานซ่านเซ็นออกไปประชุมในปัจจันตประเทศทั้ง ๘ ทิศ แลสงฆ์ทั้งปวงผู้ทรงไตรปิฎกเปนวาจุคต ย่อมอาศรัยซึ่งจตุปัจจัยแห่งทายกผู้ศรัทธา จึงจะค้ำชูสาสนาได้ เมื่อมัชฌิมประเทศร่วงโรย สงฆ์จึงไปประชุมในปัจจันตประเทศ เหตุจะอาศรัยทายกอันมีศรัทธา ในกาลขณะนั้น พระไตรปิฎกยังไป่มิยกขึ้นสู่ใบลาน แลขันธสันดานแห่งโยคาวจรผู้ทรงไตรปิฎกนั้น ประดุจดังหีบอันใส่พระไตรปิฎก แลโยคาวจรหมู่นั้นครั้นไปตั้งในปัจจันตประเทศ ได้ชื่อว่าพาเอาพระไตรปิฎกทั้งปวงไปประดิษฐานไว้ในปัจจันตประเทศ แลกุลบุตรทั้งปวงในปัจจันตประเทศนั้นได้สิกขนาการพระไตรปิฎก แต่สำนักแห่งพระมหาเถรทั้งปวงนั้นเปนปรัมปราภัตสืบๆ กันมา จึงพระสาสนารุ่งเรืองเปนอันมากในปัจจันตประเทศ แลมัชฌิมประเทศทั้งปวงจึงสูญไปด้วยประการดังนี้ ฯ
