คำรบ ๔ ไถงจันทร์ ๖ เกิดแขทุติยาษาฒ คือไถง ๒๓ แขสูเยต

โมง ๗ กับ ๕ มีนุตเช้า-เปนมหาวิชัยมงคลฤกษ์ พระกรุณาทรงเครื่องพรรณขาว พระภูษาผายขาว เสด็จย่างตามกบวนแห่ดุจกล่าวแล้ว มาในพระที่นั่งเทวาวินิจฉัย บาคูเป่าสังข์แกว่งปิงปังและประโคมดุริยดนตรีถวายตามธรรมเนียม พระกรุณาถวายบังคมพระพุทธรูปพระเทวรูป นิมนตร์พระสงฆ์ซึ่งสวดพระพุทธมนตร์แต่เย็นสวดชยันโตถวายชัยสรง แล้วพระกรุณารับท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล ดือลางดูสีน กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปริเยือร ดือลาเรปุบลิกบารังแสส ในกรุงกัมพุชา เปนเดียวกับสมเด็จพระสังฆนายกทั้ง ๒ คณะ กับอัครมหาเสนา เสนาบดี กับสมเด็จพระอิสีภัทราธิบดี แห่เสด็จย่างขึ้นเลอพระบัลลังก์ ใต้พระมหาบุษบก ตั้งข้างหน้าพระที่นั่งเทวาวินิจฉัย พระกรุณาคงเลอแผ่นสุวรรณเลขามอันรจนาด้วยชาติหิงคุล เปนภาพราชสีห์ ปูเหนือใบอุทุมพรพฤกษ์ สมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีถวายสังข์ชัยพฤกษ์ พระกรุณาทรงรับถือพระหัตถ์สดำเปนพระเดชเจษฎา พระกรุณาผินพระพักตร์ไปบูรพทิศา ฯ

ออกญาโหราธิบดีจางวางกรมโหราสวดประกาศอัญเชิญเทวดา ขอจำเริญสิริสวัสดิชัยมงคลถวายพระกรุณาอยู่ที่ร้านเทวดา แล้วยิงปืนใหญ่ ๒๑ นัด

พระสังฆนายกทั้ง ๒ คณะ ถวายพระอุทกธาราพุทธมนตร์สรง สมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีถวายพระสิทธรสกลศสังข์ ทรงสรงเสยพระเกศาตามธรรมเนียม สมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีถวายใบมะตูมเสียดพระกรรณเฉวียง ฯ

ท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือร กับอัครมหาเสนา เสนาบดี ก็ช่วยถวายพระสิทธรสทรงสรงแล้ว แห่เสด็จย่างลงมา ต้องพระรามราชาธิบดีจางวางกรมพระวงศ ประพรมพระบาทพระกรุณาด้วยน้ำมะพร้าวน้ำอบเหนือถาดมาศถาดปรัก แล้วเสด็จย่างไปสันถิตเลอพระแท่นผลัดพระพัสถ์พระภูษา แล้วเสด็จย่างเข้าไปในพระที่นั่งเทวาวินิจฉัยตามกบวนแห่ ย่างไปประทับในพระที่นั่งจักรพรรดิเล่า ทรงเครื่องพระพัสถ์พระภูษาผายรัตกัมพล ตามมหากษัตรแต่บูราณเพญพระราชยศ ฯ

โมง ๙ เช้า-พระกรุณาทรงเครื่องสำหรับพระมหากษัตราธิราช ตามกบวนแห่ใหญ่ซึ่งกล่าวแล้ว ออกมาในพระที่นั่งเทวาวินิจฉัย สมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีรับแห่หน้า ทรงรับคำนับท่านลือคูแวรเนอรเยเนราลดือลางดูสีน กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือร กับสิ้นนักราชการ นักพ่อค้าบารังแสส ซึ่งมาจวบชุมช่วยบุณย์ แล้วทรงถวายบังคมพระพุทธรูปพระเทวรูปรับศีล ถวายพระองค์เปนพุทธอุปัฏฐาก เปนธรรมอุปฏฐาก เปนสังฆอุปัฏฐาก แล้วเวโภชนาหาร กับเครื่องไทยทานพระภิกษุสงฆ์ พระภิกษุสงฆ์ถวายพระพร นิมนต์ไปฉันที่กุฏิ ฯ

พระกรุณาเสด็จย่างไปประทับเลอพระที่นั่งเก้าอี้ ลาดขาวบริสุทธิ์ ผินพระพักตรไปทิศบูรพ มีพระราชครูบาคูปุโรหิตนั่งคัลชุมเวียนที่ง ๘ ทิศ มีบาคูแกว่งปิงปัง ๘ นัก กับบาคูเป่าสังข์ จึงสมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีถวายพระอิศวรทรงโอบพระหัสถ์สดำ ถวายพระนารายณ์ทรงโอบพระหัตถ์เฉวียง แล้วพระราชครูนั่งทิศบูรพสวดถวายพระคาถาตามทิศ แล้วทรงบังเวียลพระองค์เปนทักษิณา โดยฉะเพาะพระพักตรไปทิศอาคเนย์ ทิศทักษิณ ทิศนีดี ทิศปัศจิม ทิศพายัพ ทิศอุดร และทิศอีศาณ ต้องให้ปุโรหิตซึ่งนั่งประจำทิศ สวดถวายพระคาถาตามทิศครบ ๆ ทิศตามธรรมเนียมพราหมณ์ แล้วทรงฉะเพาะพระพักตรไปทิศบูรพเล่า พระราชครูประจำทิศทั้ง ๘ ถวายสิริสวัสดิมหาวิชัยมงคลพร้อม ๆ กัน แล้วสมเด็จพระอิสีภัทรถวายพระสิทธรสพระราชสังข์ทรงเสวย ฯ

ออกญาพินิจวินิจฉัย จางวางกรมพระอาลักษณ์ สวดพระสุวรรณบัตรถวายพระนาม ฯ

ออกญามหามนตรี จางวางกรมเรือนหลวง สวดถวายพระมหามกุฎราช กับราชสมบัติส่วยสาอากรพระนครกัมพุชาธิบดี กับพระราชวงศานุวงศกษัตรากับอัครมหาเสนา เสนาบดีนาหมื่น สรรพมุขมนตรี ขญมราชการ ครบดำแหน่ง ครบกรมทั้งข้างในข้างนอก กับนาไร่สวนเพาะปลูก น้ำดินไพรภนม ในขอบขัณฑสีมาพระมหานครกรุงกัมพุชาธิบดี กับถวายสัพท์สาธุการพร แล้วพระราชวงศานุวงศ อัครมหาเสนา เสนาบดีนาหมื่น สรรพมุขมนตรีขญมราชการทั้งสิ้น ซึ่งมาจวบชุมอยู่ที่นั้น มีพาน มีโต๊ะใส่ดำกลตราสำหรับยศศักดิ กับผกาและเทียนทึกอบตามยศศักดิกราบถวายบังคมครั้งหนึ่ง ฯ

พระกรุณาทรงมานพระราชโองการ เนาพระบันทูลสุรสิงหนาท พระราชทานสาธุการพร แล้วทรงพระราชทานตราสำหรับยศศักดิหน้าที่งานครบตำแหน่ง อวยสิ้นพระราชวงศานุวงศ อัครมหาเสนา เสนาบดีนาหมื่น สรรพมุขมนตรี รับทำราชการตามตำแหน่งฉลองพระเดชพระคุณ กับพระราชทานนาไร่สวนเพาะปลูกน้ำดินไพรภนม ให้สิ้นขญมราชการประชานุราษฎร์ เนาทำมาหากินโดยสุขเกษมศานต์ เปนธรรมดาดุจแล้วมาเล่า ฯ

ขญมราชการทั้งสิ้นรับกราบถวายบังคมครั้งหนึ่ง ฯ

พระกรุณาคงเลอพระที่นั่งเก้าอี้มาศ ฯ

ท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล กับท่านลือเรสิดองต์ สุปรีเยือร เข้าถวายคำนับจวบชุมประชุมใหญ่ นำข่าวสาสนถวายศัพทสาธุการพรแต่คูแวรเนอมองต์ดือลาเรปุบลิกบารังแสส ที่ทำนุกบำรุงกรุงกัมพุชาธิบดี แล้วอัญเชิญและแห่เสด็จขึ้นประทับเลอพระบัลลังก์รัตน์ ใต้พระมหาเศวตฉัตร ๙ ชั้น ยิงปืน ๒๑ นัด แล้วสมเด็จพระอิสีภัทราธิบดีอัญเชิญพระมหามกุฎราช ส่งไปท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล ๆ ทรงถวายพระกรุณา ต่างพระนามกรุงบารังแสส ฯ

อัญเชิญพระขรรค์ราช ส่งไปท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือรถวายไปพระกรุณา ทรงรับถือพระหัดถ์สดำ แล้วเสนาบดีและเจ้ากระทรวงถวายธารพระกร พระสุพรรณบาท๑๐ กับเครื่องสำหรับราชตามธรรมเนียมฯ

ขญมราชการกราบถวายบังคมครั้งหนึ่งอีก เป็นคำรบ ๓ ครั้งเสร็จ ฯ

ท่านลือคูแวรเนอรเยเนราลแถลงอธิบายถวายศัพท์สาธุการพร ฯ

พระราชครูแห่เสด็จย่างลงมาคำนับท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือร แล้วทรงสวดพระราชโองการ ตอบพระเดชพระคุณกรุงบารังแสส ซึ่งช่วยรักษาพระนครกับราชการกรุงกัมพูชาธิบดี กับช่วยเป็นอธิบดีในการบุณย์ราชาภิเษกพระองค์ ฯ

ท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือร กับมหาชนบารังแสส ซึ่งมาจวบชุมทั้งสิ้น จับพระหัดถ์ถวายคำนับลาพระกรุณาออกไปเล่า ฯ

โมง ๑๐ เช้า - พระกรุณาเสด็จย่างตามกบวนแห่เข้าไปเล่า ดลพระที่นั่งทักษิณประทับเลอพระแท่น ฯ จึงนักออกราชานุพงศกราบบังคมทูลฉลอง ถวายสิ้นพระราชวงศานุวงศกษัตรี กับพระสนมกรมการ พระศฤงคารกับศัพท์สาธุการพร ฯ

ภริยาจางวางกรมเรือนหลวง กราบบังคมทูลฉลองถวายชุมท้าวขุนนาง กับขญมราชการสตรีครบกรม แล้วถวายสาธุการพร ฯ

สิ้นพระราชวงศานุวงศ์กษัตรี กับพระสนมกรมการ พระศฤงคาร ชุมท้าวขุนนางกับขญมราชการสตรีครบกรม มีผกากับเทียนทึกอบ ดำกลเลอพานเลอโต๊ะตามยศศักดิครบกัน กราบถวายบังคมครั้งหนึ่ง ฯ

พระกรุณาทรงมานพระราชโองการ ฯ พระราชทานพรสาธุการเล่าสิ้นขญมราชการสตรีกราบถวายบังคมครั้งหนึ่ง ฯ

พระกรุณาทรงย่างเข้าไปในพระที่นั่งจักรพรรดิ สิ้นขญมราชการสตรีกราบถวายบังคมครั้งหนึ่งอีกเป็นคำรบ ๓ ครั้งเสร็จ ฯ

โมง ๑๐ กับ ๓๐ มีนุตเช้า - พระกรุณาทรงเครื่องพรรณซึ่งกล่าวแล้ว เสด็จพระราชดำเนิรย่างออกตามกบวนแห่มาในพระที่นั่งเทวาวินิจฉัย จวบชุมพระราชวงศานุวงศ์ อัครมหาเสนา เสนาบดีนาหมื่น สรรพมุขมนตรี ถวายพระทักขิณาบังเวียลพระแว่น ๑๙ รอบ

ปล่อยมนุษย์โทษครบคุกในพระนคร ตามพระราชประกาศตามความขอแต่กงสีย๑๑ เสนาบดี ฯ

โมง ๒๐ คือโมง ๘ ค่ำ - พระกรุณาทรงรับเลี้ยงโภชนอาหารท่านลือคูแวรเนอรเยเนราล กับท่านลือเรสิดองต์ สุเปรีเยือร ฯ

โมง ๒๓ คือโมง ๑๐ ค่ำ - รำละคอนพระราชทรัพย์ กับกมสานใหญ่๑๒ในพระบันลา๑๓ จันทรฉายา ฯ

  1. ๑. พระภูษาผาย คือฉลองพระองค์ครุย ทรงทับเครื่องถอดเวลาสรงเปลื้องออกก่อน

  2. ๒. ลือคูแวรเนอรเยเนราล ดือลางดูสีน คือ Le gouverneur général de l'Indochine,

  3. ๓. ลือเรสิดองต์ สุเปริเยือร ดือลาเรปุบลิกบารังแสส คือ Le Resident Superieur de La République Française,

  4. ๔. ชาติหิงคุล เราเขียนชาติหรคุณ เปนอย่างไรเคยถามผู้ใหญ่บอกว่าสีแดงเหลือง ๆ เปนอันจนอยู่เพียงนั้น ครั้นมาเห็นในที่นี้เขียนหิงคุล สำเนียงแปลกหู จึงลองพลิกอภิธานสันสกฤตของโมเนียร์วิลเลียมส์ดูพบมีอยู่ อธิบายว่าหิงคุลเปนชาดผสมกับปรอทและกำมะถัน พอเข้าใจได้ว่าที่ผสมเช่นนั้น ประสงค์จะให้ชาดจับแน่นกับเนื้อทองดุจกาไหล่ และเข้ากำมะถันด้วยประสงค์จะให้สีสุก,

  5. ๕. เวโภชนาหาร ตรงกับที่เราเรียกถวายเข้าพระ,

  6. ๖. พระที่นั่งเก้าอี้ในที่นี้ สมเปนเก้าอี้หมุนได้ อย่างสมโภชเจ้านายทรงผนวช,

  7. ๗. นีดี มาแต่ ไนรฤติ ภาษาสันสกฤต คือทิศหรดี,

  8. ๘. ตราสำหรับยศศักดิ คือตราประจำตำแหน่ง นำมาถวายคืน, ข้อนี้เห็นจะตรงต้นตำรา คือให้พระเจ้าแผ่นดินทรงตั้งผู้ซึ่งทรงไว้วางพระราชหฤทัย เปนตำแหน่งได้ตามพระราชอัธยาศัย ด.ร.

  9. ๙. คูแวรเนอมองต์ดือลาเรปุบลิกบารังแสส คือ Couvernement de La République Française,

  10. ๑๐. พระสุพรรณบาท คือฉลองพระบาท เห็นจะบกพร่องจากคำพระสุพรรณบาทุกา

  11. ๑๑. กงสีย คือ Conseil ที่เสนาบดีสภา

  12. ๑๒. กมสาน ยืดตัวจาก ขสาน คือศานต์ (หลงเติม ข เขียนเข้าคู่กับ เขสม - เกษม) ใช้ในที่นี้หมายความว่าการเต้นรำ

  13. ๑๓. พระบันลา คือ พลับพลา

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ