คำนำ

เมื่อเดือนกรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ ที่กรุงกัมพุชามีการพระราชพิธีราชาภิเษกสมเด็จพระมณีวงศ์ทรงราชย์ณเมืองภนมเพ็ญ พอข่าวและรูปฉายาลักษณ์เรื่องงานพิธีปรากฎในหนังสือพิมพ์ที่กรุงเทพ ฯ ก็มีมิตรสหายหลายคนกล่าวว่าข้าพเจ้าควรจะให้แปลเรื่องพิธีราชาภิเษกสมเด็จพระมณีวงศ์พิมพ์อย่างพิสดารเหมือนเช่นเคยให้แปลเรื่องงานพระศพสมเด็จพระศรีสวัสดิ์ ฯ พระเจ้ากรุงกัมพุชาพิมพ์แจกเมื่องานปลงศพ หม่อมเจ้าชายทรงวุฒิภาพ และหม่อมเจ้าหญิงบันดาลสวัสดี บุตรธิดาของข้าพเจ้ามาแต่ก่อน ข้าพเจ้าได้ยินก็คำนึงมา ครั้นถึงเวลาหาเรื่องหนังสือซึ่งจะพิมพ์แจกเป็นของสนองคุณผู้รดน้ำสงกรานต์ พ.ศ. ๒๔๗๒ จึ่งนึกว่าถ้าพิมพ์เรื่องราชาภิเษกที่กรุงกัมพุชาเห็นจะเหมาะดี ด้วยเรื่องที่พิมพ์ครั้งก่อนเป็นเรื่องงานพระศพก็พิมพ์แจกในงานศพ เรื่องนี้เป็นเรื่องงานมงคลสมควรจะพิมพ์แจกเนื่องกับการอำนวยพรได้ ข้าพเจ้าจึงขวนขวายหาหนังสือและรูปฉายาลักษณ์เรื่องงานราชาภิเษกสมเด็จพระมณีวงศ์มาจากกรุงกัมพุชา

ต้นฉะบับหนังสือเรื่องนี้แต่งภาษาเขมรเป็นพระราชกฤษฎีกา แบ่งความเป็น ๒ ภาค ภาคต้นว่าด้วยระเบียบงานพระราชพิธี ภาคท้ายแสดงรายการบางอย่างอันเนื่องในพระราชพิธีโดยพิสดาร รวมพิมพ์เป็นสมุดฉะบับหลวงเล่ม ๑ ส่วนรูปต่าง ๆ นั้นข้าพเจ้าทูลขอพระรูปสมเด็จพระมณีวงศ ฯ (เพราะได้คุ้นเคยกันมาแต่ก่อนทรงราชย์) ประทานพระรูปทรงเครื่องต้นมาให้ตามประสงค์รูป ๑ รูปอื่น ๆ นอกจากนั้นเจ้าพนักงานโปรเตกโตราต์ฝรั่งเศส และเจ้าพนักงานหอสมุด ฯ ราชบรรณาลัยกรุงกัมพุชา ช่วยรวบรวมส่งมาให้ด้วยความเอื้อเฟื้อของสถานทูตฝรั่งเศสในกรุงเทพ ฯ ข้าพเจ้ารู้สึกขอบพระทัยพระเจ้ากรุงกัมพุชา และขอบใจ ข้าราชการฝรั่งเศสกับทั้งพนักงานราชบรรณาลัยที่เมืองภนมเพ็ญด้วยเป็นอันมาก รูปที่ได้มามีจำนวนมากเลือกเอามาพิมพ์ในสมุดเล่มนี้แต่พอประมาณ ส่วนที่เหลือนั้นรวมรักษาไว้ในหอพระสมุดสำหรับพระนคร ใครปรารถนาจะดูก็ได้

การแปลต้นฉะบับภาษาเขมรเป็นภาษาไทยนั้น เดิมเมื่อครั้งข้าพเจ้าจะพิมพ์เรื่องงานพระศพสมเด็จพระศรีสวัสดิ ฯ ได้ให้นายฉ่ำ ทองคำวรรณ เปรียญ ผู้ช่วยบรรณารักษ์ในหอพระสมุดวชิรญาณเป็นผู้แปล แล้วทูลขอให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ทรงตรวจ ด้วยเห็นว่าเอาพระทัยใส่ทรงศึกษาทราบภาษาเขมรอยู่มาก สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศ ฯ ไม่โปรดสำนวนที่แปลภาษาเขมรอย่างเช่นแปลภาษาฝรั่งหรือภาษาจีน ดำรัสว่าภาษาเขมรกับภาษาไทยใกล้กันผิดกับภาษาอื่น ด้วยใช้ภาษาบาลีและสันสกฤตแซกแซงอย่างเดียวกัน และมีศัพท์ภาษาเขมรที่ไทยเอามาใช้เป็นภาษาไทยก็มาก ศัพท์ภาษาไทยที่เขมรเอาไปใช้เป็นภาษาเขมรก็มีไม่น้อย ทั้งวิธีเรียงคำเข้าเป็นประโยคก็เป็นอย่างเดียวกัน การแปลหนังสือภาษาเขมรควรจะ “ถอด” เป็นภาษาไทย คือเป็นแต่เขียนแปลงตัวอักษรเขมรเป็นอักษรไทย แล้วเลือกแปลแต่ศัพท์ภาษาเขมรที่ไทยเราไม่คุ้นออกเป็นภาษาไทย คงศัพท์เขมรที่ไทยเราคุ้นกับทั้งประโยคความไว้อย่างเดิมทั้งหมด ก็จะเป็นประโยชน์สำหรับนักเรียนเทียบทานให้รู้ว่าภาษาเขมรกับภาษาไทยใกล้กันเพียงไร ทรงเสียดายด้วยครั้งนั้นเวลามีน้อยนัก มิฉะนั้นก็จะทรง “ถอด” ประทานเอง ด้วยเหตุดังกล่าวมาเมื่อจะแปลหนังสือเรื่องราชาภิเษกอีก คราวนี้ข้าพเจ้าทูลให้สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศ ฯ ทรงทราบ ก็โปรดรับทรงแปลถอดประทานเองแต่ต้นจนปลาย ดังปรากฎอยู่ในสมุดเล่มนี้ เป็นอันสำเร็จได้ด้วยพระเมตตาและพระอุตสาหะของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ ซึ่งข้าพเจ้ารู้สึกขอบพระคุณเป็นอย่างยิ่ง

สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ ประทานพระกระแสทรงปรารภมาให้ข้าพเจ้าวินิจฉัยบางข้อ คือข้อหนึ่งว่าศัพท์เขมรที่ทรงคงไว้นั้น บางทีจะมีนักเรียนในสมัยนี้ไม่ได้เรียนรู้อยู่มาก เพราะเลิกใช้หนังสือจินดามุนีเป็นตำราเรียนมาเสียช้านานแล้ว ถึงกระนั้นก็ดี ศัพท์เขมรหรือที่เรียกกันมาแต่ก่อนว่า “กัมพุชภาค” ก็มีอยู่ในโคลงฉันท์กาพย์กลอนภาษาไทยอ่านพบเนือง ๆ จะคงไว้หรือถ้าข้าพเจ้าเห็นว่าจะลำบากแก่ผู้อ่านเกินไป จะให้แปลเป็นคำไทยเช่นใช้ในปัจจุบันก็ตามแต่จะเห็นควร ข้อนี้ข้าพเจ้าเห็นว่า ศัพท์ ที่เข้าใจยากก็ได้ทรงทำอธิบายหมายเลขไว้แล้ว ศัพท์เขมรที่ไม่มีอธิบายหมายเลขดูก็มักพบเห็นในหนังสือไทย แม้จนบทกลอนที่แต่งกันทุกวันนี้บ่อย ๆ จะไม่ลำบากแก่ผู้อ่านเท่าใดนัก เอาไว้อย่างเดิมจะเป็นประโยชน์ให้ความรู้ดีกว่าแก้ไขเสีย จึ่งได้คงไว้หมดทุกแห่ง อีกข้อหนึ่งทรงปรารภว่า อธิบายหมายเลขซึ่งได้ประทานไว้นั้น ทรงแต่ฉะเพาะว่าด้วยศัพท์ ส่วนเนื้อความน่าจะมีอธิบายหมายเลขบางแห่ง ทรงพระดำริว่าข้าพเจ้าควรจะทำคำอธิบาย ข้อนี้ก็ได้อนุมัติตามพระดำริ และได้ลงอักษร ด.ร. ไว้เป็นสำคัญข้างท้ายอธิบายของข้าพเจ้าทุกแห่ง อีกข้อหนึ่งทรงพระวิตกอยู่ที่ลงพระนามพระองค์ท่านว่าเป็นผู้แปลนั้น ใคร่จะให้ปรากฎความจริงว่าได้ทรงหารือผู้อื่นด้วยหลายคน เป็นต้นว่าพระองค์หญิงมาลิกา กรุงกัมพุชา และศาสตราจารย์ ยอช เซเดส์ กับทั้งนายเยาว์ เปรียญ นายฉ่ำ เปรียญ พนักงานในราชบัณฑิตยสภาก็ได้ช่วยหาอธิบายถวายหลายแห่ง ข้าพเจ้าจึงแถลงนามไว้และขอขอบใจด้วย หวังใจว่าท่านทั้งหลายบรรดาที่ได้อ่านหนังสือนี้จะพอใจทั่วกัน.

ข้าพเจ้าขออำนวยพรเมื่อขึ้นปีใหม่แก่ท่านทั้งหลาย ผู้ได้รับหนังสือนี้เป็นมิตรพลี จงเจริญ อายุ วรรณ สุข พละ สถาพรทุกประการ เทอญ.

วังวรดิศ วันที่ ๑ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๗๒