คำนำ

สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้านิภานภดล _สมเด็จหญิงน้อย_ มีพระประสงค์จะทรงพิมพ์หนังสือเรื่องไกลบ้าน ซึ่งสมเด็จพระบรมชนกนาถฯ ทรงพระราชนิพนธ์ แลพระราชทานกรรมสิทธิไว้แก่พระองค์ ถวายสนองพระคุณพระอรรคชายาเธอ_พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์_กรมขุนสุทธาสินีนาฏ พระชนนี สำหรับจะได้ทรงแจกเป็นมิตรพลี เมื่องารฉลองพระชัณษาครบ ๖๐ ในปีกุญ พ.ศ. ๒๔๖๖ นี้ มีรับสั่งมายังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครให้จัดการพิมพ์ถวาย แลทรงมอบหมายแก่ข้าพเจ้าอิกชั้นหนึ่ง ด้วยทรงพระปรารภว่าเมื่อพิมพ์หนังสือเรื่องไกลบ้านครั้งแรกนั้น สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ข้าพเจ้าเปนผู้อำนวยการ เคยทราบกระแสพระราชดำริห์อยู่ ทรงขอให้ช่วยเปนธุระคิดอ่านการพิมพ์ครั้งนี้ด้วยอิกครั้งหนึ่ง

ข้าพเจ้ามีความยินดีที่จะรับจัดการถวายตามพระประสงค์ ด้วยเปนโอกาศจะได้มีส่วนสนองพระคุณในงารอภิลักขิตมงคลของพระอรรคชายาเธอฯ ประการหนึ่ง อิกประการหนึ่งข้าพเจ้าทราบอยู่แก่ใจว่าหนังสือเรื่องไกลบ้านนี้ คนทั้งหลายนับถือกันว่าดีอย่างยิ่งเรื่องหนึ่งในพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีผู้ต้องการหาอยู่ไม่ขาด แต่ทุกวันนี้จะหาให้บริบูรณ์ไม่ได้มานานแล้ว ถ้าพิมพ์ขึ้นใหม่คงจะมีผู้ถวายอนุโมทนาเปนอันมาก อิกประการหนึ่ง พระราชนิพนธ์เรื่องนี้ เมื่อพิมพ์ครั้งแรกเปนการรีบเร่งยังบกพร่อง เช่นขาดสารบารพ์แลรูปภาพเปนต้น ถ้าพิมพ์ใหม่ในครั้งนี้จะแก้ไขให้ดีขึ้นกว่าฉบับก่อนได้หลายอย่าง ด้วยเหตุทั้งปวงดังพรรณามา ข้าพเจ้าจึงเห็นว่าซึ่งสมเด็จหญิงน้อยทรงพระดำริห์จะพิมพ์หนังสือพระราชนิพนธ์เรื่องไกลบ้านถวายพระชนนีในครั้งนี้เปนการสมควรยิ่งนัก

อธิบายตำนานหนังสือเรื่องไกลบ้าน

หนังสือเรื่องไกลบ้านนี้ พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์เมื่อเสด็จไปยุโรปครั้งหลัง อย่างเคยทรงพระราชนิพนธ์เรื่องระยะทางในเวลาเสด็จประพาศทางไกลมาแต่ก่อน ครั้งนี้ทรงพระราชนิพนธ์เปนลายพระราชหัดถเลขา พระราชทานมายังสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้านิภานภดล ซึ่งสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมชนกนาถฯ เปนตำแหน่งราชเลขาธิการฝ่ายในอยู่ในสมัยนั้น แลพระราชทานพระบรมราชานุญาตมาให้ผู้อื่นอ่านได้อิกบ้าง เมื่อพระราชหัดถเลขามาถึงหลายฉบับเข้าด้วยกัน ผู้ที่ได้อ่านเห็นว่าเรื่องเสด็จประพาศซึ่งดำรัสเล่ามาในพระราชหัดถเลขามีข้อความต่างๆ เช่นพรรณาสิ่งซึ่งได้ทอดพระเนตรเห็น แลกิจการซึ่งได้ทรงทราบทั้งกระแสพระราชดำริห์วินิจฉัยในเรื่องนั้นๆ น่าอ่านยิ่งนัก จึงกราบบังคมทูลไปว่าเรื่องราวต่างๆ ที่ปรากฎอยู่ในพระราชหัดถเลขานั้น ถ้ารวบรวมพิมพ์เปนหนังสือเรื่องขึ้นสักเรื่องหนึ่ง เห็นจะเปนประโยชน์มาก พระราชทานพระราชหัดถเลขาตอบมาว่า จะพิมพ์ก็ได้ แต่จะต้องตัดความซึ่งไม่ควรโฆษนาออกเสียบ้าง เมื่อเสด็จกลับจะทรงตรวจตัดต้นฉบับให้พิมพ์ เรียกว่าเรื่อง “ไกลบ้าน” เปนการยุติดังนี้ตั้งแต่เมื่อยังเสด็จอยู่ในยุโรป ครั้นเสด็จกลับคืนมาถึงพระนคร เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๐ มีรับสั่งว่าหนังสือเรื่องไกลบ้านนั้น ควรจะพิมพ์ให้ทันจำหน่ายที่ร้านหลวง ในงารไหว้พระประจำปี ณวัดเบญจมบพิตร อันมีกำหนดกลางเดือนอ้าย ในปีนั้นตรงกับวันที่ ๑๗ ธันวาคม แต่ทรงติดพระราชกิจต่างๆ จะหาเวลาทรงตรวจต้นฉบับไม่ได้ จึงดำรัสสั่งให้ข้าพเจ้าเปนผู้ตรวจต้นฉบับ แลจัดการพิมพ์ตามที่ได้ทรงพระราชดำริห์ไว้ การพิมพ์หนังสือเรื่องไกลบ้านครั้งแรกต้องรีบเร่งทำให้ทันงารดังกล่าวมา จึงต้องพิมพ์ออกจำหน่ายทีละตอน กำหนดเอาพระราชหัตถเลขาฉบับหนึ่งเปนตอนหนึ่ง ถึงกระนั้นก็พิมพ์ทันจำหน่ายงารวัดเบญจมบพิตรแต่บางตอน แล้วพิมพ์ตอนหลังๆ ต่อมาเปนลำดับ จนครบจำนวนพระราชหัดถเลขา ๔๓ ฉบับ เปนหนังสือ ๑๘๕๐ น่ากระดาษ กำหนดให้รวมเย็บเปนสมุดเล่มใหญ่ ๔ เล่มด้วยกัน เรื่องตำนานหนังสือเรื่องไกลบ้านมีดังพรรณามาฉนี้

หนังสือไกลบ้านฉบับที่พิมพ์ใหม่ครั้งนี้ ได้แก้ไขเพิ่มเติมให้บริบูรณ์ดีขึ้นกว่าฉบับพิมพ์ครั้งแรกหลายอย่าง คือ (๑) ได้ทำคำอธิบายหมายเลขสำหรับนามบุคคลแลเรื่องราวในพระราชนิพนธ์บางแห่งให้รู้ความชัดเจนยิ่งขึ้นอย่างหนึ่ง (๒) ได้เสาะหารูปภาพเนื่องด้วยการเสด็จไปยุโรปครั้งหลัง เปนรูปภาพซึ่งสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงถ่ายเองก็มาก มาพิมพ์ประกอบกับพระราชหัดถเลขาเปนจำนวน ๘๕ รูปด้วยกัน แลสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระนริศรานุวัติวงศได้ทรงเขียนลายใบปกประทานใหม่ด้วยอย่างหนึ่ง (๓) ได้ทำสารบารพ์เรื่องแลสารบารพ์รูปเพิ่มเติมขึ้นด้วยอิกอย่างหนึ่ง (๔) ส่วนการพิมพ์ได้ขยายน่ากระดาษเปนขนาดพับแปด เพื่อลดจำนวนเล่มสมุดลงคงแต่ ๒ เล่มอย่างหนึ่ง นอกจากที่กล่าวมา ได้รวบรวมจดหมายเหตุเรื่องเสด็จไปยุโรปครั้งหลัง อันมิได้ปรากฎในหนังสือไกลบ้าน เช่นเรื่องส่งเสด็จ เรื่องการรักษาพระนครเวลาเสด็จไม่อยู่ แลเรื่องรับเสด็จกลับคืนพระนคร เหล่านี้เอามาเรียบเรียงตกแต่งพิมพ์ขึ้นเปนสมุดมีรูปภาพอิกเล่มหนึ่ง เรียกว่า “จดหมายเหตุประกอบเรื่องไกลบ้าน” เพิ่มเข้ากับหนังสือเรื่องไกลบ้านฉบับพิมพ์ใหม่ครั้งนี้ รวมเปนสมุดชุดหนึ่ง ๓ เล่มด้วยกัน

อันพระราชนิพนธ์เรื่องไกลบ้านนี้ เปนหนังสือหนึ่งซึ่งอ่านไม่รู้จักเบื่อ ข้าพเจ้าเองได้เคยอ่านประมาณเห็นจะราวห้าเที่ยวหกเที่ยวแล้วก็ยังไม่เบื่อ ใครได้เคยอ่านมาแต่ก่อนก็กล่าวเช่นเดียวกัน เพราะพระราชปฏิภาณในพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์กระบวรพรรณาว่าด้วยสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ดี ฤๅกระบวรบรรยายเล่าเรื่องราวอันใดก็ดี แจ่มแจ้งอ่านจับใจ ไม่เลือกว่าทรงพระราชนิพนธ์เรื่องใดๆ ในกระบวรนั้นแทบไม่มีผู้ที่จะเทียมถึง แลหนังสือเรื่องไกลบ้านนี้ นอกจากดำรัสเล่าความทุกข์สุขส่วนพระองค์ในการที่เสด็จไปครั้งนั้น ทรงพระราชนิพนธ์พรรณาว่าด้วยถิ่นฐานบ้านเมือง แลบรรยายถึงขนบธรรมเนียมต่างๆ ของนานาประเทศ ซึ่งเปนเรื่องแปลกประกอบกับกระแสพระราชดำริห์วิจารณ์อันสุขุมคัมภีรภาพ แลมีเรื่องสนุกขบขันแกมกันไป จึงชวนอ่านเพลิดเพลินมิรู้จักเบื่อ ถึงล่วงรัชกาลที่ ๕ มาแล้ว แลนับเวลาตั้งแต่สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงพระราชนิพนธ์เรื่องไกลบ้านมาจนบัดนี้ได้ถึง ๑๗ ปีก็ดี ข้าพเจ้าเชื่อว่าใครอ่านก็คงจะยังเพลิดเพลินในพระราชปฏิภาณอยู่มิรู้สิ้น ยิ่งผู้ซึ่งเคยเปนข้าคุ้นในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ก็ยิ่งจะจับใจลึกซึ้งขึ้นไปอิก เพราะฉนั้นบรรดาผู้ที่ได้รับหนังสือเรื่องไกลบ้านฉบับซึ่งพิมพ์ใหม่ในครั้งนี้ไปอ่าน คงจะมีความยินดี แลขอบพระคุณพระอรรคชายาเธอฯ ทั่วกันเปนแท้

อาศัยโอกาศซึ่งหอพระสมุดฯ ได้จัดการพิมพ์หนังสือนี้ กรรมการหอพระสมุดฯ พร้อมกันถวายพระพรแด่พระอรรคชายาเธอฯ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ ในอภิลักขิตมงคลฉลองพระชัณษา ขอให้ทรงเจริญพระสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล พระชนมสุขสถาพรสืบไปทุกประการ เทอญฯ

กรมพระยาดำรงราชานุภาพสภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑๐ มีนาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๖

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ