คำอธิบาย โคลงนิราศพระพุทธบาท

โคลงนิราศพระพุทธบาท ผลงานของ พระมหานาค วัดท่าทราย เป็นวรรณคดีสมัยอยุธยาตอนปลาย ต้นฉบับพบรวมอยูในหนังสือสมุดไทย เรื่อง “โคลงกวีโบราณ” สันนิษฐานว่าแต่งขึ้นคราวเดียวกับ บุณโณวาทคำฉันท์ แต่พบคำประพันธ์เพียง ๒๕ บทและไม่จบเรื่อง ข้อความข้างท้ายขาดหายไป

โคลงนิราศพระพุทธบาท ประกอบด้วยโคลง ๔ สุภาพ จำนวน ๒๕ บท เนื้อหาพรรณนาการเดินทางไปนมัสการรอยพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี เริ่มด้วยบทพรรณนาถึงความเศร้าโศกที่ต้องจากนางผู้เป็นที่รัก กวีได้เข้าขอพรที่วัดตองปุ จากนั้นจึงเดินทางผ่านบ้านกระทุ่ม หนองคนที บ้านท้ายพิกุล บางโขมด และบ้านแม่ลา ระหว่างทางเมื่อกวีผ่านสถานที่ หรือพบเห็นสิ่งต่าง ๆ ก็จะนำมาแต่งเป็นโคลงพรรณนาความคิดถึงที่มีต่อนาง ตามต้นฉบับสมุดไทยบทประพันธ์สิ้นสุดเมื่อกวีเดินทางมาถึงบ้านพิศ ตอนท้ายกวีกล่าวเปรียบเทียบว่า นางมีคุณสมบัติ ๓ ประการ คือ เนตรคมดุจศร เสียงไพเราะ และมีรูปโฉมที่สามารถผลาญบุรุษได้ เข่นเดียวกับศร ๓ เล่มที่พระรามใช้สังหารยักษ์