- คำนำ
- อธิบายประเพณีมีพระราชปุจฉา
- พระราชปุจฉาที่ ๑
- พระราชปุจฉาที่ ๒
- พระราชปุจฉาที่ ๓
- พระราชปุจฉาที่ ๔
- พระราชปุจฉาที่ ๕
- พระราชปุจฉาที่ ๖
- พระราชปุจฉาที่ ๗
- พระราชปุจฉาที่ ๘
- พระราชปุจฉาที่ ๙
- พระราชปุจฉาที่ ๑๐
- พระราชปุจฉาที่ ๑๑
- พระราชปุจฉาที่ ๑๒
- พระราชปุจฉาที่ ๑๓
- พระราชปุจฉาที่ ๑๔
- พระราชปุจฉาที่ ๑๕
- พระราชปุจฉาที่ ๑๖
พระราชปุจฉาที่ ๑๓
ว่าด้วยพระพุทธโฆษาจารย์ถวายเทศนา เรื่องพระโพธิสัตวเสวยพระชาติเปนพระยากระต่าย เนื้อความไม่ต้องกับพระพุทธฎีกา
----------------------------
ศุภมัศดุจุลศักราช ๑๑๔๖ นาคสังวัจฉรนักษัตรฉศกสาวนะมาศสุกปักษ์ดฤถีปุณณมีอาทิตยวาร พระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัว เสด็จทรงพระอุโบสถศีล แล้วเสด็จทรงสดับพระธรรมเทศนา ณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน พร้อมด้วยพระสงฆ์ราชาคณะ แลเสนาพฤฒามาตย์ เปนอันมาก พระพุทธโฆษาจารย์ถวายพระธรรมเทศนาพระปรมัตถทีปนีอรรถกถาจริยาปิฎก ในเรื่องสสะราชบัณฑิต เนื้อความมิต้องด้วยพระพุทธฎีกา
จึงทรงพระกรุณาประภาษพระราชปุจฉา ให้ผเดียงถามพระพุทธโฆษาจารย์ ว่าได้ทรงฟังเทศนามาแต่ก่อนว่า พระโพธิสัตวเสวยพระชาติเปนสัตวเดียรฉานเปนอบายภูมิ ชื่ออเหตุกปฏิสนธิฝ่ายบาป เมื่อชาติเปนพระมโหสถ ไปเปียฬเอาที่ชาวเมืองอุตรปัญจาได้เงินค่าที่ถึง ๙ โกฏิ แล้วจับตัวเกวัฎทิ้งขว้างไปถึงเส้น ๑๕ วา เกวัฏได้ความทุกขเวทนาลำบากกาย เมื่อครั้งทำธรรมยุทธนั้น อกุศลกรรมอันเบียฬสัตวให้ลำบากแต่ชาติก่อน จึงมาบังเกิดเปนกำเนิดสัตวเดียรฉาน มีนามปรากฎชื่อพระภูริทัตนาคราช แลหมองูอาลัมภายน์กากะโพชบุตร จับเอามากระทำโทษได้ความลำบากแทบบรรดาตาย ด้วยอกุศลกรรมที่ทำไว้ให้ผล จึงมาบังเกิดเปนสัตว์เดียรฉาน เปนอเหตุปฏิสนธิ มิได้มีปัญญาเกิดพร้อมกับปฏิสนธิจิตร ต่อปฏิสนธิเกิดแล้วจึงมีปัญญาต่อภายหลังฉนี้ แลพระพุทธโฆษามาถวายพระธรรมเทศนาว่า พระโพธิสัตวมาบังเกิดเปนพระยากระต่าย ในกำเนิดสัตวเดียรฉาน เพื่อจะสงเคราะห์ญาติบริสัชของพระองค์ แลว่ามีปัญญาเกิดพร้ยมมาแต่ปฏิสนธิจิตร อันเปนอเหตุกปฏิสนธิฝ่ายบาป ปัญญาสิเปนชาติกุศลแท้เกิดด้วยกันกับอกุศลจิตรได้ฤๅ
อนึ่งเนื้อความนั้นก็มิต้องกันกับพระพุทธฎีกา ซึ่งตรัสไว้ในคัมภีร์ต่างๆ ว่า ชาติเดียรฉานเปนจตุราบายภูมิ ฝ่ายอกุศลตกแต่งให้บังเกิดต่างหาก แลมาว่าปัญญาฝ่ายกุศลเกิดด้วยกันกับอกุศลจิตรอเหตุกปฏิสนธิแห่งพระยากระต่ายอันเปนชาติเดียรฉานฝ่ายบาป กลับเอาบาปมาเปนบุญฉนี้ ถ้อยคำอันนี้จะมิเปนปติปักษ์เถียงพระพุทธฎีกาอยู่ฤๅ พระพุทธโฆษาจารย์สิเปนองค์พระธรรมกถึก ในที่จะสำแดงธรรมเทศนาโปรดสัตวทั้งปวง ๆ ก็เชื่อถือเปนแท้ว่าเปนองค์นักปราชญ์ผู้หนึ่งประเสริฐอยู่แล้ว แลจะเอาเนื้อความซึ่งกลับบาปให้เปนบุญกลับบุญให้เปนบาปไปสอนสัตว์ฉนี้ สัตว์ทั้งปวงจะมิไปสู่อบายภูมิเสียสิ้นเพราะเนื้อความอรรถาธิบายของพระพุทธโฆษาจารย์ อันถวายพระธรรมเทศนาไว้ฉนี้ฤๅประการใด ให้พระพุทธโฆษาจารย์วิสัชนาจงแจ้ง ๚
แก้พระราชปุจฉาที่ ๑๓
อาตมาภาพ พระพุทธโฆษาจารย์ ขอถวายพระพรจำเริญพระราชศิริสวัสดิพิพัฒมงคลชนมศุขทุกประการ จงมีแด่บพิตรพระราชสมภารเจ้าผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ อาตมาภาพได้ถวายพระธรรมเทศนาตามพระบาฬีพระปรมัตถทีปนีอรรถกถาจริยาปิฎก ว่าพระบรมโพธิสัตวเปนพระยากระต่ายในกำเนิดสัตว์เดียรฉาน อันนับเข้าในอบายภูมิเปนอเหตุกปฏิสนธิฝ่ายอกุศล มิได้มีปัญญาฝ่ายกุศลที่จะลงพร้อมบังเกิดด้วยกุศลอเหตุปฏิสนธินั้น แลอาตมาภาพมาถวายพระสัทธรรมเทศนา ว่าปัญญาอันเปนชาติกุศลบังเกิดลงระคนด้วยอกุศลอเหตุกจิตรปฏิสนธิฝ่ายบาป แห่งพระโพธิสัตวอันบังเกิดเปนพระยากระต่ายในกำเนิดสัตว์เดียรฉาน เนื้อความนั้นพิรุธ เห็นประหนึ่งกลับบาปเปนบุญ กลับบุญเปนบาปฉนี้ โทษอาตมาภาพผิดนักหนา เปนสติสัมโมหะปราศจากปัญญา ถือแต่วาระพระบาฬี มิได้ทันพิจารณาในอรรถาธิบายอันเปนสาครอรรถคัมภีรภาพ จึงเข้าใจไปโดยอรรถอันผิดฉนี้ หากว่าพระปัญญาคุณทรงพระกรุณาทักท้วง มีพระราชปุจฉาให้ต่อว่าอาตมาภาพครั้งนี้ ดุจหนึ่งโปรดอาตมาภาพให้พ้นจากอบายทุกข์ ถ้ามิโปรดฉนี้เลย อาตมาภาพก็จะเข้าใจไปโดยปัญญาอันเขลา จะเอาอรรถาธิบายนี้ ไปสำแดงพระธรรมเทศนาให้ปัจฉิมาชนตา ได้ฟังแล้วก็จะถือผิดต่อไป โทษอันผิดก็มีแก่อาตมาภาพๆ ได้รับพระราชทานพระปัญญาคุณ ทรงพระกรุณาโปรดด้วยพระราชปุจฉาให้ตักเตือนต่อว่าอาตมาภาพครั้งนี้ อาตมาภาพได้สติปัญญาขึ้นเห็นว่าพระบรมโพธิสัตว ซึ่งเสวยพระชาติเปนพระยากระต่าย อันเปนชาติเดียรฉานนับเข้าในอบายภูมินั้น มาบังเกิดด้วยอกุศลกรรม อันประมาทไว้อันใดอันหนึ่ง จึงบังเกิดในอบายภูมิเดียรฉานกำเนิด เปนอเหตุกปฏิสนธิฝ่ายอกุศล ดุจหนึ่งชาติเมื่อเปนพระภูริทัต พระสังขบาลจัมไปยนาคราศกำเนิดนับเข้าในอบายภูมิสัตว์เดียรฉาน เปนอเหตุกปฏิสนธิฝ่ายอกุศล มิได้มีปัญญาชาติกุศลระคนเกิดพร้อมด้วยกุศลวิบากปฏิสนธิไม่ ต่อปฏิสนธิจิตรเกิดก่อนแล้ว จึงเกิดปัญญาฝ่ายกุศลเมื่อภายหลัง เปนธรรมดาพระบรมโพธิสัตวเจ้าทั้งหลายอันได้ทำนายแล้ว แม้นถึงอกุศลจะซัดให้ไปบังเกิดในกำเนิดสัตวเดียรฉานชาติใดๆ ก็ดี ด้วยเดชวสีชำนาญในการกุศลเคยสงเคราะห์ให้เป็นประโยชน์แก่หมู่ญาติบริวาร มาในชาติจะนับประมาณมิได้ เปนอุปนิไสยติดพันมาดุจหนึ่งพระโพธิสัตวเจ้าแห่งเรา อันเปนพระยากระต่ายนั้น สงเคราะห์ญาติแลบริวารมิตรสหาย คือ วานร นาค สุนักข์จิ้งจอกเปนต้น ให้เปนประโยชน์ เทศนาสั่งสอนให้ทำทานรักษาศีลด้วยปัญญาพระองค์อันเกิดภายหลัง นอกปฏิสนธิจิตรอันเปนอกุศลวิบากนั้น เนื้อความอรรถาธิบายฉนี้ต่างหาก แลอาตมาภาพมืความประมาทนำอรรถาธิบายอันมิได้ต้องพุทธฎีกา มาถวายพระสัทธรรมเทศนาให้ผิดดังนี้ โทษอาตมาภาพผิด อาตมาภาพขอพระราชทานพระปัญญา, พระเมตตา พระขันตีคุณ โปรดพระราชทานอภัยโทษแก่อาตมาภาพในครั้งเดียวนี้
ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดอาตมาภาพผู้มีสติปัญญาอันน้อย ขอถวายพระพร ๚