คำนำ

ด้วยรองศาสตราจารย์ นายแพทย์มานพ บุนนาค มีหนังสือมายังราชเลขาธิการ ขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต พิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ฉบับปีขาล โทศก พ.ศ. ๒๔๓๓ เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพคุณหญิงลัย เทพาธิบดี ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต

สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่รักษาไว้ที่สำนักราชเลขาธิการ มีตั้งแต่ปี พเศ. ๒๔๒๐ จนถึงปีสิ้นรัชกาล แต่บางปีขาดหายไปค้นหาไม่พบ สมุดเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวัน ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เขอ กรมพระยาเทววงศ์วโรประการทูลเกล้า ฯ ถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรกคือ เล่มปี พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้เป็นหน้าที่กรมราชเลขานุการบันทึกถวาย

ถึงรัชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งคัดขึ้นให้ทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ส่วนหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ และต่อมาเมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๖ แล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานหอพระสมุดหลวงให้เป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งได้เปลี่ยนมาเป็นหอสมุดแห่งชาติ บัดนี้สมุดเหล่านั้นจึงตกไปเป็นสมบัติของหอสมุดแห่งชาติด้วย หอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอกาสต่าง ๆ เป็นลำดับมา โดยแบ่งออกพิมพ์เป็นภาค ๆ จนหมดต้นฉบับ ปรากฏว่ามีผู้นิยมในสารัตถะของจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันนี้อย่างกว้างขวาง และเป็นที่เสียดายกันที่หมดฉบับค้างอยู่เพียงนั้น ไม่มีโอกาสจะได้อ่านทราบความอันมีอยู่ต่อมา

เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๑ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันที่ค้างอยู่ต่ออีกหนึ่งปี เพื่อพระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงประเสริฐไมตรี (วงศ์ โชติกเสถียร) เป็นครั้งแรก และต่อมามีผู้ขอพระราชทานต้นฉบับไปพิมพ์อีกสองคราว ครั้งนี้เป็นครั้งที่ ๓ การพิมพ์คราวนี้ต้องจัดทำโดยรีบเร่งตามความประสงค์ของเจ้าภาพ จึงไม่มีโอกาสได้จัดทำคำอธิบายเชิงอรรถเช่นครั้งก่อน ๆ แต่ได้คัดเรื่องการรับเสด็จสมเด็จพระเจ้าซาร์ นิโคลัส ที่ ๒ ซึ่งเสด็จเข้ามาเยือนประเทศไทย แต่ครั้งดำรงพระยศเป็นมกุฎราชกุมารรุสเซีย เมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๓ จากราชกิจจานุเบกษาผนวกไว้ข้างท้ายด้วย เพื่อให้ความแห่งจดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ฯ ที่พิมพ์ขึ้นนี้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น นอกจากนั้นได้จัดภาพประกอบเรื่องให้พิมพ์แทรกไว้ตามสมควร.

สำนักราชเลขาธิการ

วันที่ ๑๙ ตุลาคม ๒๕๑๔

----------------------------

ในการเชิญ “จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันฯ” ลงพิมพ์ในฉบับนี้ ได้พยายามรักษา ตัวสะกด, การันต์ ไว้ให้ตรงกับต้นฉบับเดิมทุกประการ.