ภาคผนวก การรับฮิสอิมปีเรียลไฮเนส แกรนด์ดุกซารวิตส์กรุงรุสเชีย

​^๑วันที่ ๑๘ มีนาคม รัตนโกสินทร์๒๓ศก ๑๐๙ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงษ์วโรประการ เสนาบดีว่าการต่างประเทศ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม เสนาบดี ว่าการกรมวัง พระชลยุทธโยธินทร์ ปลัดทัพเรือ หม่อมราชวงษ์สุวพรรณ^๒ กรมวัง หลวงอำนาจณรงค์ราญ^๓ กรมวัง ลงเรือพระที่นั่งสุริยะมณฑล ไปพร้อมด้วยเรือมกุฎราชกุมาร แลเรือมุรธาวสิตสวัสดี ไปคอยอยู่ที่ปากน้ำ

วันที่ ๑๙ เวลาโมงเช้า เรือทั้งสามลำออกจากปากน้ำไปคอยอยู่นอกสันดอน เวลาบ่าย ๒ โมง เรือแกรนด์ซาร์วิตส์มาถึง เรือมุรธาวสิตสวัสดี แลเรือมกุฎราชกุมาร ยิงสลูตคำนับลำละ ๒๑ นัด ผู้ที่ลงไปรับขึ้นไปหาแกรนด์ดุกซาร์วิตส์บนเรือ ต้อนรับกันตามสมควร

วันที่ ๒๐ กำหนดแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ จะได้เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในพระบรมมหาราชวัง ได้ตกแต่งศาลาที่ว่าการต่าง ๆ ตั้งแต่ห้องเวรชาววังแลหอพระสมุดวชิรญาณ ไปจนหอรัษฎากรพิพัฒน์ แลขอบสนามภายในประตูวิเศษไชยศรี ล้วนแล้วไปด้วยธงช้าง ใบไม้สด ประดับประดา ที่พระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาท ตั้งแต่เชิงบันไดขึ้นมาจนถึงน่ามุขมีเด็กชายยืนรายสองฟาก ที่ห้องขุนนางพักแลท้องพระโรงตวันออก มีมหาดเล็กบ๋อยยืนรายตลอด

ที่ท่าราชวรดิฐ ในปะรำช้างพระที่นั่งชลังคณพิมาน ด้านริมน้ำ เปนที่พระบรมวงษานุวงษ์เฝ้า ต่อเข้ามาเปนที่ข้าราชการฝ่ายพลเรือนด้านน่าพระที่นั่ง​ราชกิจวินิจฉัย ข้าราชการนายทหาร ด้านสกัดพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย มหาดเล็กวิเศษเฝ้า การแต่งตัวนั้น ฝ่ายพลเรือนนุ่งผ้าม่วง สรวมเสื้อเยี่ยรบับเต็มยศอย่างพลเรือน ฝ่ายทหารสรวมเสื้อยุนิฟอมเต็มยศอย่างทหาร พระองค์เจ้าต่างกรมทรงเครื่องมหาจักรกรีบรมราชวงษ์ มีทหารแถวสำหรับเกียรติยศยืนที่ลานน่าพนักด้านเหนือ อปรำทางขึ้นมาหันหน้าไปทางตวันตกหมู่หนึ่ง อนึ่งที่น่าหอพระสมุดวชิรญาณมีทหารแถวแตรวงคอยรับ แลที่ประตูพิมานไชยศรี ประตูวิเศษไชยศรีมีทหารปืนใหญ่ประจำประตูละคู่ รถพระที่นั่งหลังเหลืองเทียมม้าเทศ ๔ รถพระที่นั่งรองแลรถประเทียบ ซึ่งจะเสด็จไปส่งแกรนด์ดุกซารวิตส์ที่วังสราญรมย์คอยอยู่ชาลามุขเด็จพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาททหารม้าน่ายืนแถวข้างหอศัลลักษณสฐาน ทหารม้ากระบวนหลังยืนเต็มช่องถนนห้องเวรชาววัง

ครั้นเวลารุ่งเช้าในวันซึ่งกล่าวมานั้น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงษวโรประการ กรมหมื่นประจักษศิลปาคม เชิญฮิสอิมปิเรียลไฮเนส แกรนด์ดุกซารวิตส์กรุงรุสเซีย แลฮิสรอแยลไฮเนส ปรินศ์ยอชกรุงกริศทั้งซูด (คือผู้ที่ตามเสด็จมา) ลงเรือพระที่นั่งสุริยมณฑลแล่นเข้ามา เรือมุรธาวสิตสวัสดีแลเรือมกุฎราชกุมาร สลูตเช้า ๒ โมง ๔๐ นาที ถึงป้อมผีเสื้อสมุท สลูตอีก ๒๑ นัด เมื่อถึงป้อมเมืองนครเขื่อนขันธ์สลูตอีก ๒๑ นัด เวลา ๕ โมงเศษเรือสุริยมณฑลทอดที่น่าสุนันทาลัย เจ้าหมื่นเสมอใจราช ราชองครักษ์ ซึ่งพาเรือพระที่นั่งทวยเทพถวายกรไปคอยรับขึ้นไปบนเรือสุริยมณฑล เชิญแกรนด์ดุกซารวิตส์ แลปรินศ์ยอชลงเรือพระที่นั่ง เรือบุษบกพิศาลเปนพระที่นั่งรอง มีเรือเสือคู่ ๑ เรือกลองลำ ๑ นำพายมาท่าราชวรดิฐ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องมหาจักรกรีบรมราชวงษ์พร้อมด้วย สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ์ กรมพระภาณุพันธุวงษ์วรเดช พระเจ้าน้องยาเธอที่เปนราชองครักษ์ จางวางหัวหมื่นมหาดเล็ก คอยรับอยู่ที่ปลายตพานตรงซุ้มเวลาเรือพระที่นั่งทวยเทพถวายกรเทียบเสด็จพระราชดำเนินลงไปรับที่แพลอย ​แกรนด์ดุกซารวิตส์ขึ้นตพานพร้อมด้วยปรินศ์ยอช แลเจ้านายข้าราชการที่ไปรับกับทหารรุสเซีย เรือสยามมกุฎไชยชิต สลูตอีก ๒๑ นัด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงนำแกรนด์ดุกซารวิตส์แลปรินศยอชกรุงกริศให้รู้จักพระบรมวงษานุวงษ์เสนาบดี แลผู้บัญชาการทหารแล้วเสด็จทางพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัยทรงพระดำเนินไปตามทางลาดพระบาทในปะรำ เจ้ากรมปลัดกรม จ่ากรมพระตำรวจนำเสด็จ ๒๔ คน ไปหยุดเพียงบันไดด้านตวันตก เสด็จขึ้นท้องพระโรงตวันออก ข้าราชการผู้น้อยที่ตามเสด็จมาจากท่าราชวรดิฐ พักอยู่ที่หอพระสมุดวชิรญาณเจ้านายข้าราชการผู้ใหญ่แลมหาดเล็ก ตั้งแต่หลวงนาย ตามเสด็จขึ้นไปบนพระที่นั่ง ทหารสลูตที่ท้องสนามไชยอีก ๒๑ นัด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงนำแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ แลปรินศ์ยอช เฝ้าสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชเทวี^๔แล้ว ทรงสรวมเครื่องราชอิศริยาภรณ์ มหาจักรกรีบรมราชวงษ์ พระราชทานแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ทรงสรวมเครื่องราชอิศริยาภรณ์ ชำงเผือกมหาวราภรณพระราชทานปรินศยอชกรุงกริศ เสร็จแล้วเสด็จออกจากท้องพระโรงลงบันไดพระที่นั่งด้านตวันออกประทับรถพระที่นั่ง พร้อมด้วยแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ๑ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสิทธิประสงค์ ราชองค์รักษ์ ๑ เอกเดอกงของซาร์วิตส์ ๑ รถพระที่นั่งรอง สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ๑ ปรินศ์ยอช ๑ กรมหมื่นสรรพสาตรศุภกิจ ราชองครักษ์ ๑ แขกเมือง ๑ รถนอกนั้นพวกรุสเซียขึ้น มีผู้รับรองกำกับไปทุกรถ หยุดรถพระที่นั่งที่พระราชวังสราญรมย์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ ผู้แต่งวังแลเจ้าหมื่นสรรพเพธภักดี เจ้าพนักงานกรมวัง คอยรับเสด็จอยูน่าพระที่นั่ง เสด็จพระราชดำเนินส่งซาร์วิตส์ที่วังสราญรมย์เล้วเสด็จกลับสู่พระบรมมหาราชวัง

​เวลาบ่าย ๕ โมง ผู้ที่รับรองพาแกรนด์ดุกซาร์วิตส์แลซูดไปเดินเล่นในสวนสราญรมย์มีแตรทหารมหาดเล็กเป่าที่กระโจมแตร แล้วพาขึ้นหลังคาเรือนกล้วยไม้ เดินกระบวนแห่พระยาช้างพระยาม้าแลจตุรงคเสนาสังเขป ตั้งแต่ตพานช้างโรงสี เลี้ยวลงถนนระหว่างคลองกับสวนสราญรมย์ ไปขึ้นถนนเจริญกรุง กลับมาถนนท้องสนามไชยแล้ว ซาร์วิตส์ดูรำทวนรำกระบี่กระบองแลตะกร้อต่อไป

แลโปรดเกล้า ฯ ให้ส่งเครื่องราชอิศริยาภรณ์ ไปพระราชทานแกรนด์ดุกซารวิตส์ สำหรับให้เจ้าแลนายทหารผู้ใหญ่ผู้น้อย ซึ่งตามเสด็จซารวิตส์ ดังมีจำนวนข้างท้ายนี้

เวลาค่ำกำหนดจะมีดินเนอ พระราชทานเปนเกียรติยศแก่แกรนค์ดุกซารวิตส์ โปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงษานุวงษ์แลเสนาบดี ราชทูตแลพวกรุสเซียรวมทั้งสิ้น ๔๓ เปน ๔๔ ทั้งที่ประทับ เข้าไปประชุมรับพระราชทานอาหาร อนึ่งในพระบรมมหาราชวังที่ทำการต่าง ๆ ซึ่งประดับธงช้างใบไม้แล้วนั้น แถมห้อยโคมแขวนตั้งโคมดอกบัว แลแขวนโคมยี่ปุ่นแดงระยับครึดทั่วไปตั้งแต่พระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาทด้านน่า แลสนามหญ้าน่าพระที่นั่ง แลต้นไม้ตามกระถางตกแต่งโคมไฟทั้งสิ้น แลมีทหารสำหรับเกียรติยศ ยืนที่น่าหอพระสมุดวชิรญาณ มีเด็กชายยืนบันไดพระที่นั่ง มีมหาดเล็ก ยืนห้องพักขุนนาง แลในท้องพระโรงกลาง

เวลาทุ่มครึ่ง แกรนด์ดุกซารวิตส์ปรินศ์ออฟกริศแลซูด^๕แต่งเต็มยศ ขึ้นรถพระที่นั่ง มีทหารม้าน่าหลัง มาในพระบรมมหาราชวัง หยุดที่บันไดพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาท ข้างตวันออก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยพระบรมวงษานุวงษ์ราชองครักษ์ เสด็จลงไปรับแกรนค์ดุก ซารวิตส์ลงจากรถขึ้นพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาทด้านตวันออก แกรนด์ดุกซารวิตส์นำนายทหารรุสเซีย เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ทรงนำแกรนด์ดุกซารวิตส์ให้รู้จักกับพระบรม​วงษานุวงษ์ข้าราชการ ซึ่งยังมิได้ทรงนำเมื่อเวลาเช้ากับทั้งราชทูตด้วย ดำรัสปราไสตามสมควรแล้ว เสด็จพระราชดำเนินไปพระที่นั่งมูลสฐานบรมอาศน์ ทางท้องพระโรงกลางประทับเสวยพร้อมด้วยซารวิตส์ แลผู้ที่โปรดเกล้า ฯ ให้เข้าไปประชุม มีแตรเป่าที่ลานข้างพระที่นั่ง ในประตูสนามราชกิจดินเนอเสร็จแล้วเข้าไปที่พระที่นั่งบรมราชสถิตย์มโหฬารห้องน้ำเงินสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชเทวีเสด็จออกรับในที่นั้นด้วย เวลา ๔ ทุ่มครึ่งเลิกประชุมแกรนด์ดุกซารวิตส์ แลซูดถวายคำนับกลับลงมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จส่งถึงรถพระที่นั่ง

วันที่ ๒๑ เวลาย่ำรุ่งครึ่ง พระบาทสมเด็จพระเจ้ายู่ทัว เสด็จพระราชดำเนินลงเรือพระที่นั่งอุบลบุรทิศ ไปพระราชวังบางปอิน ประทับแรมพระที่นั่งเวหาศจำรูญ

แลในเวลาเช้าวันนี้ พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นดำรงราชานุภาพ แลผู้ที่ประจำรับรอง เชิญแกรนด์ดุกซารวิตส์มาดูในพระบรมมหาราชวัง คือวัดพระศรีรัตนสาศดารามแลพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาท ห้องซิตติงรูมแลท้องพระโรงตวันออก ท้องพระโรงกลาง ที่พระที่นั่งบรมราชสถิตย์มโหฬารห้องเหลือง ห้องน้ำเงิน ห้องเขียว พระที่นั่งอมรินทร์วินิจฉัย พระที่นั่งไพศาลทักษิณ

เวลากลางวัน พระบรมวงษานุวงษ์เสนาบดีแลราชทูตกงซุลต่างประเทศไปเยี่ยม

เวลาบ่าย เชิญไปดูมิวเซียมแลขึ้นภูเขาทอง เวลาค่ำ แกรนด์ดุกซารวิตส์ขึ้นรถไปลงเรือที่ท่าสุนันทาลัย ไปดูลครบ้านเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง^๖

วันที่ ๒๒ เวลาเช้า ๒ โมง เชิญแกรนด์ดุกซารวิตส์ไปลงเรือพระที่นั่งสุริยมณฑลที่น่าสุนันทาลัย แล่นขึ้นไปพระราชวังบางปอินทอดที่ศีศะเกาะเกิด เรือรบหลวงซึ่งมาคอยอยู่ชักธงบริวารแลสลูต ที่วัดนิเวศน์ธรรมประวัติชักระฆัง​ด้วย แกรนด์ดุกซารวิตส์แลปรินศ์ยอช กับซูดลงเรือพระที่นั่งโสภณภัควดี ขึ้นไปที่ฉนวนน้ำพระราชวังบางปอิน พระบรมวงษานุวงษ์ ข้าราชการแต่งตัวนุ่งม่วงสรวมเสื้อขาว ผู้รักษากรุงกรมการแต่งเต็มยศ คอยรับอยู่ที่กระโจมแตร ใต้ต้นมม่วง ข้างพระที่นั่งวโรภาศพิมาน เรือโสภณภัควคีเทียบสพานเสด็จ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษ์ กรมพระภาณุพันธุวงษ์วรเดช เสด็จลงไปรับซาร์วิตส์ ปรินศ์ยอชขึ้นมาทรงนำให้รู้จัก พระยาไชยวิชิตแล้วพาเข้าไปทางพระที่นั่งวโรภาศพิมาน ด้านตวันออกมีมหาดเล็กคอยยืนรายทางข้างผนังพระที่นั่ง พาซาร์วิตส์ข้ามตพานเสาวรศ ไปถึงชานพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียร^๗ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินจากพระที่นั่งเวหาศจำรูญมารับแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ตรงเข้าพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียร ทางอัฒจันท์ตวันตก พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าโสณบัณฑิตย์แลผู้แต่งพระที่นั่งมีพระยาดำรงราชพลขันธ์ เปนต้น คอยรับที่เชิงบันได เสด็จขึ้นพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียรทรงแสดงที่อยู่แล้ว เสด็จกลับ

เวลาเย็นกำหนดว่าจะมีการแห่ราษฎรมาถวายของแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ แลมีแข่งเรือถวายทอดพระเนตร บ่าย ๕ โมง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินออกพระที่นั่งวโรภาศพิมาน พร้อมด้วยแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ปรินศ์ยอชแลซูดหลวงซูดรุสเซียแล้วเสด็จพระราชดำเนินประทับน่ามุขพระที่นั่งวโรภาศพิมาน โปรดเกล้า ฯ ให้เดินแห่ราษฎรถวายของซาร์วิตส์ ผ่านน่าพระที่นั่งไป ราษฎรกระบวนแห่ประมาณสามพันเศษเดินเปนตับเปนพวกกันตามชายหญิงมีของถวายซาร์วิตส์คนละสิ่งสองสิ่งแปลก ๆ กัน เปนอเนกบริยายทั่วทุกคน คือกระบวนรวงเข้าทำเปนฉัตรแลชะลอมบรรจุผลไม้แลกรงสัตวต่างๆ มีนก กระต่าย นากกินปลา แลอื่นๆ เปนต้น ทั้งของใช้เช่นหมอนขวาน โม่แป้ง​เปนต้นก็มี ตั้งเต็มไปทั้งลานพระที่นั่งแลในสนาม คนแห่คนดูแน่นเบียดยัดกันอย่างยิ่ง แห่ราษฎรถวายของแล้วเสด็จประทับพลับพลาริมน้ำ ทอดพระเนตรแข่งเรือพร้อมด้วยซาร์วิตส์ อีกเรือพายเรือแจวต่าง ๆ แข่งเปนคู่กันไปแล้วมีเล่นเรือโอ่ถวายตัวด้วย เวลาย่ำค่ำเสด็จขึ้น

เวลาทุ่มครึ่ง มีดินเนอไปรเวตที่พระที่นั่งเวหาศจำรูญชั้นบน เชิญเจ้านายข้าราชการแลพวกรุสเซียนั่งโต๊ะ ๓๒ ทั้งที่ประทับ มีแตรทหารมหาดเล็กเป่าที่ชานข้างพระที่นั่ง แลมีมหาดเล็กบ๋อยยืนรายในพระที่นั่งชั้นล่างด้วย ดินเนอแล้ว พระราชทานของที่ละลึกแก่ซารวิตส์ แลปรินศ์ยอช คือพระบรมรูป แลพระรูปสมเด็จพระบรมราชเทวี กรอบถม พระแสงดาบฝักทองคำ งาช้าง แลอื่นๆ หลายสิ่ง แล้วเสด็จลงเรือพาย พร้อมด้วยผู้ที่เชิญมาประชุมดินเนอออกประตูศาครประพาศ ทอดพระเนตรการเล่นขับร้องภาษาต่าง ๆ ในสระ เวลา ๕ ทุ่ม เสด็จขึ้นพระที่นั่งเวหาศจำรูญ

ในเวลาค่ำทุกวันนี้ ในพระราชวังแลน่าพระที่นั่งวโรภาศพิมาน ทั้งขอบสระห้อยโคมยี่ปุ่นตั้งโคมหิ้ว จุดไฟฟ้าเปนที่สนุกสนานอย่างยิ่ง

วันที่ ๒๓ เวลาเช้า ๒ โมง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินจากพระที่นั่งเวหาศจำรุญ แกรนด์ดุกซารวิตส์ปรินศ์ยอช แลพวกรุสเซีย คอยอยู่ที่ชานพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียร เสด็จออกทางพระที่นั่งวโรภาศพิมาน พร้อมด้วยซารวิตส์ ลงเรือพระที่นั่งโสภณภควดี เรือเอดเดอกงเปนพระที่นั่งรอง มีเรือนำ เรือแตร เรือตามเสด็จ เรือพระที่นั่ง แล่นออกทางท้ายเกาะไปพะเนียด ผ่านพระราชวังจันทรเกษม มีสะลูต ๒๑ นัด มีทหารยืนแถวริมตลิ่งคอยรับเสด็จด้วย เวลาเช้า ๓ โมงเศษ ถึงพเนียด เรือกลไฟพระที่นั่งเทียบตะพานน้ำ เสด็จขึ้นรถพระที่นั่งไปขึ้นบันไดพเนียด มีทหารแถวรายทางแตรเดี่ยวตั้งแต่ท่าน้ำถึงบันไดพเนียด แลมีโปลิศรายรักษาน่าที่ มีทหารมหาดเล็กบนพลับพลาด้วย

​บนกำแพงพเนียดนั้น พลับพลาใหญ่มุขกลาง เปนที่ประทับกับแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ แลปรินศ์ยอช ตั้งแต่มุขกลางไปจนตลอด ยกพื้นชั้นบนเปนที่พระบรมวงษานุวงษ์ ที่ชั้นลดเบื้องขวา เปนที่พวกรุสเซียราชทูตต่างประเทศ ชั้นลดเบื้องซ้ายเปนที่ขุนนางผู้ใหญ่ มียศเสมอพานทองขึ้นไป ขุนนางผู้น้อยแลมหาดเล็ก อยู่ปรำยกพื้นข้างซ้าย ตำรวจอยู่ข้างขวา คนยุโรปสามัญอยู่ปรำกำแพงเลี้ยวไปข้างขวา

กรมช้างกันช้างในพเนียด เปิดช้างเล็กออกกันช้างใหญ่ไว้ แล้วเสด็จประทับพลับพลาเล็กทอดพระเนตร จับช้างกลางแปลง แล้วเสวยกลางวัน จัดการเลี้ยงข้าราชการคนยุโรปทั่วไป จนถึงพลทหารตามสมควร เสร็จแล้ว คล้องช้างพลายในพเนียดแลจับซองต่อไป บ่าย ๓ โมงครึ่งเสด็จกลับถึงวังจันทรเกษม มีสลูตอีก เรือพระที่นั่งเข้าทางท้ายเกาะเทียบตะพานเสด็จ เสด็จขึ้นทางพระที่นั่งวโรภาศพิมาน ข้ามตะพานเสาวรศ ผ่านพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียร แกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ปรินศ์ยอช แลพวกรุสเซียถวายคำนับไปที่อยู่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จสู่พระที่นั่งเวหาศจำรูญ

เวลาค่ำกำหนดว่า จะมีการประชุมเดือนหงาย (ซึ่งเรียกว่ามูนไลต์ปาตี สาจันทรประภาสโมสร) ที่ชาลาพระที่นั่งอุทยานภูมเสถียร คือมีร้านเลี้ยงอาหารแลของดื่มต่าง ๆ แลบุหรี่หมาก ทั้งแจกพวงมาไลย์แลช่อดอกไม้ซึ่งทำอย่างประณีต ๔ ร้าน ปลูกอย่างปรำผูกม่านตกแต่งงดงาม ผู้เชื้อเชิญดื่มสุราแลสูบบุหรี่กินหมาก ให้พวงมาไลแลช่อดอกไม้นั้น จัดหญิงซึ่งพูดอังกฤษได้ประจำทุกร้าน ร้านละสองคน

เวลาบ่ายเมื่อซาร์วิตส์ กลับจากพเนียดยังเห็นทำร้านกันกาหฬอยู่ พอค่ำลงจุดไฟฟ้าแลโคมยี่ปุ่นโคมหิ้วสว่างไสวแล้ว จัดร้านเสร็จบริบูรณ์ โปรดให้แกรนด์ดุกซาร์วิตส์แลปรินศ์ยอช ทั้งพวกรุสเซียแลเจ้านายข้าราชการเที่ยวเดินเล่นมีแตรเป่า ๒ วง เวลา ๒ ทุ่มเศษ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จ​ออกทรงพระดำเนินด้วยซาร์วิตส์ สักครู่หนึ่ง เสียงเป่าแตรเพลงเดินมาอีกวง ๑ แลเสียงโห่ฮี้วครึกครื้นนฤนาท แดงครืดไปด้วยไฟคบไฟเทียนเปนอันมาก ข้ามตพานเสาวรศมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยซาร์วิตส์แลพวกรุสเซียเจ้านายข้าราชการนั่งแลยืนกันใต้ต้นมะม่วงทอดพระเนตรแห่คบไฟ ซึ่งมีกระบวนต่าง ๆ คือแตรทหารวงหนึ่งนำน่า คนผู้ชายถือคบเดินเป็นคู่ มังกรเพลง แคน เดินรำแลขับร้องต่าง ๆ แลพลทหารเรือถือกิ่งไผ่ติดเทียนแลคนเป่าปี่ตีฉาบสิงห์โตฬ่อแก้ว ผู้หญิงถือเทียน ลาวเป่าขลุ่ย คนถือพุ่มเทียน แลลครเรื่องรามเกียรติชุดหนึ่ง รำถวายตัว แลมีทหารถือเทียนโคมบัวเปนที่สุด เวลา ๕ ทุ่มเศษเสด็จขึ้น ซาร์วิตส์แลพวกรุสเซียเจ้านายข้าราชการยังนั่งแลเดินเล่นอยู่จน ๗ ทุ่ม หมดการประชุม

วันที่ ๒๔ เวลาเช้า ๒ โมงครึ่ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วย สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชแลแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ปรินศ์ยอช กับพระบรมวงษานุวงษ์ ข้าราชการแลพวกรุสเซียเสด็จโดยเรือพระที่นั่งไปทอดพระเนตรคล้องช้างอีกเวลาหนึ่ง เสด็จกลับอย่างวันก่อน ไม่มีสะลูตที่พระราชวังจันทร์เกษม มีแต่ทหารยืนริมตลิ่ง

เวลาค่ำ มีการดินเนอ ที่พระที่นั่งวโรภาศพิมาน เปนเกียรติยศแก่แกรนด์ดุกซาร์วิตส์อีกครั้งหนึ่ง แต่งเสื้อขาวประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์ เวลา ๒ ทุ่ม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยซาร์วิตส์แลผู้ที่เชิญมา รวม คน เสวยแล้วเสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยผู้ที่ดินเนอแลข้าราชการที่ไม่ได้ดินเนอ ประทับฟังมโหรีผู้ชาย ที่วรนาฎเกษมสานต์ คนดนตรี แต่งอิวินิงเดรสทั้งสิ้น เวลา ๕ ทุ่มเสด็จขึ้น ผู้ดนตรีทำเพลงสรรเสริญพระบารมี เลิกประชุม

วันที่ ๒๕ กำหนดซาร์วิตส์ทูลลากลับ ที่ลานน่าพระที่นั่งวโรภาษพิมาน มีทหารแถวสำหรับเกียรติยศ พระบรมวงษานุวงษ์ ข้าราชการแต่งเต็มยศ อย่างวันรับที่กรุงเทพ ฯ เวลาเช้าโมงครึ่ง แกรนด์ดุกซาร์วิตส์แลปรินศยอช กับซูด​แต่งเต็มยศ ประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์ที่พระราชทาน ขึ้นไปทูลลาที่พระที่นั่งเวหาศจำรูญ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องยศนายพลทหาร เสด็จออกรับที่ห้องโธรน สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชเทวีเสด็จออกทรงรับทูลลาด้วย แล้วเสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยแกรนด์ดุกซาร์วิตส์แลปรินศ์ยอช กับซูดรุสเซียแลเจ้านายข้าราชการที่จะตามเสด็จไปส่งซาร์วิตส์ ฉายพระรูปหมู่ข้างพระที่นั่งเวหาศจำรูญ ด้านตวันออกแล้วเสด็จออกพระที่นั่งวโรภาษภิมาน ลงเรือพระที่นั่งโสภณภควดีไปส่งแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ ขึ้นเรือพระที่นั่งสุริยมณฑล ซึ่งทอดอยู่ที่ศีศะเกาะเกิด พระเจ้าน้องยาเธอเสนาบดี ว่าการต่างประเทศ เสนาบดีว่าการกรมวังแลผู้ที่ไปรับ ได้ไปส่งจนถึงเรือรบซาร์วิตส์

เมื่อเรือสุริยมณฑลแล่นผ่านน่าท่าราชวรดิฐ เรือสยามมกุฎไชยชิตสลูดแห่งหนึ่ง ผ่านป้อมเมืองนครเขื่อนขันธ์สลูดอีก เวลาบ่าย ๔ โมง ๔๐ นาที ผ่านป้อมผีเสื้อสมุท สลูตอีก ๑๒ นัด

เวลาย่ำค่ำเรือสุริยมณฑลถึงที่เรือรบรุสเซีย ผู้ที่ไปส่ง ขึ้นไปส่งแกรนด์ดุกซาร์วิตส์ บนเรือรบแล้วลากลับมา เวลา ๒ ทุ่ม เรือรบซาร์วิตส์สามลำออกจากที่ทอด