เดือน ๓ จุลศักราช ๑๒๔๑
วันที่ ๔๐๘๐ วัน ๒ ๑ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๒ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาเที่ยงแล้วเสดจทรงเรือพระที่นั่งเก๋ง ซึ่งพระองค์เจ้าสิงหนาททูลเกล้าถวาย ล่องลงไปท้ายเกาะวัดขึ้นไปประทับบนเรือพระที่นั่งเวสาตรี หลวงสิงหฬภาเจ้าราชบุตรนายน้อยสิงโตเมืองเชียงใหม่เฝ้าด้วย พระองค์สายให้กับตันริเจลิว๑หัดทหารลองปืนที่เข้ามาใหม่ถวายทอดพระเนตรแล้วลองปืนสำหรับเรือให้เจ้าราชบุตรดู เจ้าราชบุตรชอบปืนแคตลิงกันว่าดีนัก บ่าย ๒ โมงเสดจกลับ แวะวัดนิเวศธรรมประวัติ ทรงมัศการในพระอุโบสถแล้วเสดจกลับพระราชวัง เสดจไปประทับพลับพลาเก๋งใหม่ทอดพระเนตรงิ้วซึ่งพญานรนารถขึ้นมามีถวายเจ้าเปนการปี ทรงจุดเทียรสังเวยแล้วประทับอยู่จนบ่าย ๓ โมงเสศเสดจกลับ เสวยแล้วเสดจลงสวนทรงโครเก
วันที่ ๔๐๘๑ วัน ๓ ๒ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๓ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่ายโมงเสดจออกแล้วไปทอดพระเนตรงิ้วแลสังเวยเทวดา สมเดจพระองค์น้อยเสดจขึ้นมาแต่กรุงเทพฯ เฝ้าทูลลออง ฯ ประทับทอดพระเนตรงิ้วอยู่จนบ่าย ๓ โมง เสดจกลับเสวยแล้วเสดจลงสวนทรงเรือไฟเล็กที่กรมหมื่นนเรศแก้จนค่ำ ทรงโครเก วันนี้เจ้านายซึ่งเสดจขึ้นมาด้วยเรือไรซิงซัน วัน ๓ ๑๐ฯ ๒ ค่ำนั้นเสด็จศาลเจ้า
วันที่ ๔๐๘๒ วัน ๔ ๓ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๔ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่าย ๒ โมงเสศเสดจออกทรงเรื่องโคลง สมเดจพระองค์น้อยถวายแผนที่ห้องพระระเบียงแล้วร่างเรียงเรื่อง ทรงอยู่จนบ่าย ๔ โมงเสด็จขึ้นเสวย แล้วเสดจลงสวนทรงเรือไฟแลโครเก เวลา ๓ ยามเสดจขึ้นมาเข้าที่บนพระที่นั่งวโรภาศพิมาร
อนึ่งเช้าวันนี้ พระองค์เจ้าศรีวิไลยแลข้างในไปน่าในคลองเปรมประชากรว่าเกี่ยวเข้า บ่าย ๕ โมงกลับ เจ้านายข้างในเสดจไปวัด
วันที่ ๔๐๘๓ วัน ๕ ๔ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๕ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาบ่าย ๓ โมง เสดจออกทรงพระราชนิพนธ์โคลงรามเกียรติ บ่าย ๔ โมงเสดจขึ้นเสวยแล้วลงสวนทรงโครเก แล้วมาเข้าที่บนพระที่นั่ง
เช้าวันนี้เจ้านายที่เสดจมา ณ วัน ๓ ๑๐ฯ ๒ ค่ำเสด็จกลับกรุงเทพฯ
วันที่ ๔๐๘๔ วัน ๖ ๕ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๖ มกราคม ๒๔๒๒)
เช้า ๒ โมงเสดจวัดนิเวศธรรมประวัติพร้อมด้วยข้างใน เลี้ยงขนมเบื้องแลถวายเฝ้าจำนำพรรษา สำรับทำมาแต่ในพระราชวัง พระวัดนิเวศเก้ารูปฉันที่กาญเปรียญ พระวัดชุมพล ๑๐ รูปฉันที่ศาลาน่าพระอุโบสถด้านแม่น้ำ มโหรีข้างในไปตีที่ศาลาริมน้ำด้านพระราชวัง ฉันแล้วเสดจไปทอดพระเนตรกะฎีพระสงฆ์แลแจกเงินเดกเรียนหนังสือ แล้วเสดจกลับเวลา ๕ โมงเช้า เสวยแล้วเข้าที่
บ่าย ๔ โมง บันทมตื่นเสดจลงสวนทรงโครเกแล้วกลับขึ้นมาเข้าที่บนพระที่นั่ง
วันที่ ๔๐๘๕ วัน ๗ ๖ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๗ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่าย ๓ โมงเสดจออก สมเดจกรมพระเฝ้าทูลลาขึ้นไปดูการวัดบรมวงษ ๓ เวลา แล้วจะล่องลงไปกรุงเทพ ฯ แล้วทูลว่าพญาศรีบอกขึ้นว่าเรื่องบ่อพลอยที่พญาคธาธรลงไปกรุงเทพ ฯ สมเดจเจ้าพญาบังคับอย่างหนึ่ง กรมท่าบังคับอย่างหนึ่ง กับเรื่องกรุงเก่าจับโคแขกไม่มีหนังสือสำหรับตัว กับมิสเตอนิวแมนมีหนังสือขึ้นมาขอให้สืบความแซนดอซันอีกว่า ของหายเมื่อพญาจ่าแสนไปถึง กับนิวแมนขอพญาคธาธร เรื่องแซนดอซันนั้นรับสั่งว่ายอมไม่ได้ ความเดิมแล้ว ๆ แล้วทรงเรื่องโคลงต่อไป
บ่ายพญาภาษถวายกล่องจุลจอมเกล้าทองคำที่ทำมาแต่นอก ฝานั้นกรอบเปนลายสายสร้อย ข้างกล่องเปนรูปธาตุทั้ง ๔ ระดู ๔ กับกรอบรูปกาไหล่เงินกับแหวนนพเก้าด้วยวง ๑ ตรัสอยู่จนบ่าย ๕ โมง เสดจขึ้นลงสวน ทรงโครเกจนดึกแล้วเสดจมาเข้าที่บนพระที่นั่ง
วันที่ ๔๐๘๖ วัน ๑ ๗ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๘ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาบ่าย ๒ โมง เสดจศาลเจ้าบูชาแล้วลงเรือพระที่นั่งโสภณภัควดี กลับลงมากรุงเทพฯ ถึงกรุงเทพฯ บ่าย ๕ โมงเสศ สมเดจกรมหลวงแลเจ้านายๆ ด้านทำวัดพระแก้วแลเจ้าพญามหินธรแลเคานซิลขุนนางมาคอยรับเสดจหลายนาย เสดจขึ้นไปแล้ว ไปทอดพระเนตรงานที่พระตำหนัก
วันที่ ๔๐๘๗ วัน ๒ ๘ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑๙ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่าย ๒ โมง เสดจออกทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว พระองค์เจ้าประดิษฐ์ถวายพระนาคปรก ซึ่งโปรดเกล้า ฯ ให้ไปเติมต้นไม้ใหม่ ทำต้นอังชันเลื้อยมีดอกด้วย ๑๐ ดอก กับเตีมนกเตีมผีเสื้อขึ้นอีก ทำดีนัก ประทับกะการงานอยู่จนบ่าย ๕ โมง เสดจขึ้น
วันนี้ท่านเทวัญนำของเครื่องเพชร ซึ่งพญาภาษทำเข้ามาทูลเกล้าฯ ถวายมีจี้มงกุฎจักรีแลเครื่องแต่งพระองค์สังวารเปนต้น
วันที่ ๔๐๘๘ วัน ๓ ๙ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๐ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่ายสุ่นภรรยาพญาเทพถวายเรื่องราว
สมเดจกรมหลวงเข้าเฝ้ากราบถวายบังคมลา ขึ้นไปพระพุทธบาท พญารัตนโกษาเฝ้า รับส่งให้ทำรูปสัตวต่าง ๆ ด้วยศิลาเขาฉโงก จะประดับวัดพระศรีรัตนสาศดาราม
ออกขุนนาง พญาไชยสุรินทร พญาสมบัตยาภิบาล นายเสน่ห์ข้าหลวง ทำการบ่อทองบอกส่งตัวอ้ายพันเสมียนลักทองปนสิลาในรางโม่แร่ใส่เป๋าเสื้อ จับได้เปนสัจส่งตัวเข้ามากับพญาคธาธรเฝ้าถวายแหวนพลอยนิลที่เปนอย่างดีในคราวที่ขุดคราวนี้ กับอย่างพลอยต่าง ๆ กับผ้าม่วงศรีต่าง ๆ ๑๕ ผืน
วันที่ ๔๐๘๙ วัน ๔ ๑๐ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๑ มกราคม ๒๔๒๒)
กลางวัน สมเดจพระองค์น้อยเฝ้าภาแขกกาบุลเล่นหมี เล่นลิง} รำถวายทอดพระเนตรที่ชลาพระที่นั่ง หมีขาว ๒ ตัว ดำ ๒ ตัว ลิง ๒ พระราชทานรางวัลเงินแล้วมันจะขายหมีถวาย ไม่ทรงซื้อ พระดิฐการถวายริโปตความศาลกรมท่าเดือน ๒ ความเดิม ๔๑ ใหม่ ๒๐} ๖๑ นั้นแล้ว ส่งกระทรวง ๑ เสร็จ ๑๕} ๑๖ คงค้าง ๔๘
วันนี้ทรงเซนดิโปลมาส่งไปนอก ๒ ฉบับ ๆ หนึ่งพระราชทานตราบุศปะมาลาแทดเตอแฟรแบงค์ ฉบับ ๑ กงซุลฝรั่งเสศที่เมืองสิงคโปร์ตราภัทราภรณ์๒
ออกขุนนางมหาดไทยบอกส่งเงินปี้จีนเมืองพยุหหมคจำนวน จีน ๑๒๖ คน เงิน ๖ ชั่ง ๑ บาท ๔๐ สลึง เมืองสระบุรี ๒๕๐ คน เงิน ๑๒ ชั่ง ๑๐ ตำลึง ๒ บาท ๒ สลึง โคราช ๖๐๐ คน เงิน ๓๕ ชั่ง ยังไม่เสร็จ
พระนรินทรถวายสมุดคอบปีราชการกรมพระกระลาโหม ๔ ฉบับ
วันที่ ๔๐๙๐ วัน ๕ ๑๑ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๒ มกราคม ๒๔๒๒)
บ่าย ๔ โมงเอนวอยเมืองเวนีสุลาเฝ้าไปรเวตที่ห้องน้ำเงิน มีตำรวจทหารแต่งเครื่องยศรับ ไม่มีธุระอะไร ถวายรูปเปรสิเดน มองซิเออยาลวนกับเดอชาเปนล่าม
ออกขุนนางไม่มีราชการอะไร
วันที่ ๔๐๙๑ วัน ๖ ๑๒ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๓ มกราคม ๒๔๒๒)
กลางวันสมเดจเจ้าฟ้าภาณุรังศรีเฝ้าด้วยเรื่องหนังสือพิมพ์ บ่าย ๔ โมง กงซุลอเมริกันเฝ้าทูลความเมืองเชียงใหม่กล่าวโทษพญาเทพประชุนต่าง ๆ เรื่องจัดภาษีในเมืองเชียงใหม่
ออกขุนนาง พญาพิษณุโลกกราบถวายบังคมลากลับไป
วันที่ ๔๐๙๒ วัน ๗ ๑๓ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๔ มกราคม ๒๔๒๒)
กลางวันพญามหามนตรีกับพญาศรีสิงหเทพเฝ้าถวายคำปฤกษาวางบทโทษนายโหมดกระสาปน์ นายเจิมศรีสรรักษ์ นายแฉล้มพินิจจักรภันฑ์ แล้วพญาศรีถวายเรื่องราวเจ้าพญามหินธรเรื่องโทษอ้ายพันลักทอง
ออกขุนนาง เมืองนครสวรรคส่งเงินปี้จีน ๑๘๕ คน เงิน ๘ ชั่ง ๓ สลึง ๓ บาท กับเจ้าอธิการแลราษฎรวัดบ้านไร่ป่าแดง ขอที่วิสุงคามสีมาฉบับ ๑
พระบางยมถวายพระแก้วผลึกน่าตัก ๓ นิ้ว องค์ ๑
อนึ่งค่ำวันนี้เปนวันแรกทรงพระราชดำริหด้วยจะเสดจประพาศเมืองยุโรป
วันที่ ๔๐๙๓ วัน ๑ ๑๔ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๕ มกราคม ๒๔๒๒)
กลางวันบ่าย ๔ โมง ราชทูตออสเตรียเฝ้าไปรเวต วันนี้แอดมิราลอังกฤษเข้ามาถึง มาด้วยเรือยอชวิยิแลนด์ โปรดเกล้าให้กรมหมื่นอดิศรเอดิกง พระองค์เจ้าเทวัญไปรเวตสเกตรีลงไปเยี่ยม
ออกขุนนางพญาศรีอ่านบอกเมืองศุโขไทย ๒ ฉบับๆหนึ่งว่าพระเจดีวัดหญ้ากร่อนถานกว้าง ๙ วา ๒ ศอก เปนพระเจดีกรมของบุราณพังลงมาถึงคอระฆังคนไปขุดได้พระทองคำน่าตัก ๑ นิ้ว ๗/๘ พระเมาลิฝังพลอยแดงถอดได้ ๑ พระนากน่าตัก ๒ นิ้วกึ่ง พระเมาลีฝังพลอยเหมือนกัน แต่พลอยหลุดองค์ ๑ พระทองเหลืองน่าตัก ๔ นิ้ว กับ ๓ กระเบียด ที่ถานมีหมุดฝัง ๔ หมุด ถอดได้ มีพระธาตุ ๕ องค์ พลอยศรีเหลือง ๑ ดำ ๑} บันจุอยูในนั้น กับพระพิมพ์ยืนห้ามญาติ ทอง ๔ เงิน ๔} ทองสูง ๓ นิ้วกับ ๓ กระเบียด เงีนสูง ๓ นิ้ว ผู้ที่ขุดได้เอาไปให้พญาศุโขไทยๆ ให้รางวัล ๕ ตำลึง พญาศุโขไทยเหนว่าเปนของโบราณจึงให้นายพร้อมบุตรพระกำแพงพราหมณปลัดคุมมาทูลเกล้าฯถวาย ฉบับ ๑ ขอรับพระราชทานนายพร้อมไปเปนผู้ช่วยเมืองศุโขไทย
ค่ำวันนี้สวดมนตถวายผ้าจำนำพรรษาที่วัดอรุณราชวราราม
วันที่ ๔๐๙๔ วัน ๒ ๑๕ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๖ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาเช้า ๔ โมงเสศเสดจเลี้ยงพระถวายผ้าจำนำพรรษาวัดอรุณราชวราราม เมื่อเวลาเลี้ยงพระรับสั่งให้หาเจ้าพญาสุรวงษ เจ้าพญาภาณุวงษ เข้าไปเฝ้าแต่คนละคราว เจ้าพญาสุรวงษนั้นทรงถามด้วยพระสัจจาป่วยแลข่าวสมเดจเจ้าพญาจะกลับเมื่อไร ท่านทูลว่าจะกลับวัน ๗ ค่ำ เจ้าพญาภาณุวงษนั้นถามด้วยเรื่องที่จะให้ท่านไปยุโรปแลเลยบอกกระแสพระราชดำริหที่จะเสดจยุโรป ท่านเหนชอบด้วย เวลาเที่ยงครึ่งเสด็จกลับพญาไพบูรณเฝ้าถวายลูกหมู่เชลย
เวลาบ่าย ๔ โมง แอดมิราลอังกฤษกับออฟฟิซเซอ ๔ นาย กัปตันฮิลที่มาทำแผนที่กับสเกตารีลิเกชันราชทูตอังกฤษเมืองยี่ปุ่น มิสเตอนิวแมน มิสเตอกลูด์เฝ้า แอดมิราลเปนคนชราเดินไม่ใคร่ไหว ต้องเอารถไสรับที่ท่าขุนนาง แอดมิราลทูลเชิญเสดจให้ลงไปทอดพระเนตรเรือยอชวิยิแลนด์ ทรงตอบว่าติดราชการที่จะไปทำบุญ ไม่เสดจ แล้วมีพระราชหัตลงไปถึงเขาฉบับ ๑ จะให้สมเดจเจ้าฟ้าภาณุรังษีเสดจลงไปแทน นายฉันเปนคนเชิญไป
ค่ำสวดมนตวัดราชโอรศ
วันที่ ๔๐๙๕ วัน ๓ ๑ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๗ มกราคม ๒๔๒๒)
เช้าวันนี้หนาวฝนตกมากจนเที่ยงลมจัดด้วย เลี้ยงพระวัดราชโอรสไม่ได้เสดจ
บ่ายโปรดเกล้า ฯให้พระองค์เจ้าดิศวรกุมารเอาของไปพระราชทานพวกเรือรบ กับโปรดเกล้าฯ ให้พระอินทรเทพนำเรือพระที่นั่งกราบลงไปให้ดู ของที่พระราชทานแอดมิราลนั้นพระรูปแคบิเนต ๑ เงินเถาใหญ่ ๑ เลก ๑ หีบหมากถมใบ ๑ ทานพระกรไม้ไผ่ศีสะทองคำลงยามีตรา จ. ๓ จ. ๑ กัปตันสเกตารีแอดเดอกงหีบถมคนละใบ เงินเถาคนละเถา ออฟฟิซเซออีก ๙ นาย เงินเถาคนละเถาทุกคน
ค่ำวันนี้สวดมนตวัดราชประดิษฐ
วันที่ ๔๐๙๖ วัน ๔ ๒ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะเอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๘ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาเช้า ๕ โมง เสดจพระราชดำเนินเลี้ยงพระถวายผ้าจำนำพรรษาวัดราชประดิษฐ พระราชทานเงินพระคลังข้างในเปนเบี้ยหวัดพระสาสนโสภณ เงิน ๔ ชั่ง ตามเคย แล้วเสดจมาวังสราญรมย์ ทอดพระเนตรมิสเตอเฮอเบิตโรเบิกเล่นบิเลียดเปนคนเล่นดี ถ้าเล่นด้วยมือแล้วจะเอาแต้มอย่างไรก็ได้ โปรดเกล้า ฯ ให้เจ้านายข้างในมาทอดพระเนตรด้วย พระราชทานรางวัล ๓๐๐ เหรียญ บ่าย ๒ โมงเสดจกลับ
เวลาบ่าย ๔ โมง ราชทูตออสเตรียเฝ้าที่พระที่นั่งอนันตสมาคม มีสลุตรับ ๑๙ นัด การรับยืนช้างยืนม้า}อย่างใหญ่ ราชทูตถวายกระเดนแฉน๓ เฝ้า ๒ คน กับมิสเตอริชเมนผู้ว่าการกงซุล
วันที่ ๔๐๙๗ วัน ๕ ๓ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒๙ มกราคม ๒๔๒๒)
กลางวันสมเดจพระองค์น้อยเฝ้า
เวลาทุ่มเสศทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรส เครื่องราชอิศริยยศ จุลจอมเกล้า ฯ เสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม สมโภชทรงผนวชสมเดจพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงษกับพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงษ ๒ ทุ่มเสศเสดจขึ้น
วันที่ ๔๐๙๘ วัน ๖ ๔ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๓๐ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาเที่ยงแล้วฉลองพระองค์ฟรอกโก๊ตทหารทรงสตานพรัตน เจ้านายข้าราชการแต่งฟรอกโก๊ตตามธรรมเนียม เสดจวัดพระศรีรัตนสาศดาราม ประทับพลับพลาทอดพระเนตรสมเดจพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ภาณุรังษีกับพระองค์เจ้าเทวัญโปรยทาน แล้วเสด็จเข้าในพระอุโบสถทรงผนวช
สมเดจพระองค์น้อยนั้นพระอุบัชฌากับพระสาศนโสภณช่วยครองผ้าให้ เปนการวิเสศผิดกับตามธรรมเนียมขึ้นทรงผนวช จนเสรจสวดญัติแล้ว พระองค์เจ้าเทวัญจึ่งได้ทรงผนวชต่อไป กรมพระปวเรศเปนพระอุปัชฌา พระศาศนโสภณเปนกำมวาจา ครั้งนี้จะทวงผนวชน้อยวัน ทรงถือผ้า ๓ ผืน ทั้ง ๒ พระองค์ ไม่รับผ้าผู้อื่น เจ้านายข้าราชการถวายดอกไม้ธูปเทียร
ทรงผนวชแล้วเสดจขึ้นทางพระที่นั่งอมรินทรเสดจพุทธรัตนสถาน
สมเดจพระเจ้าน้องยาเธอและพระเจ้าน้องยาเธอซึ่งทรงผนวชใหม่กับพระราชาคณะ ๑๐ รูป เข้าไปในพุทธรัตนสวดอีกครั้ง ๑ แต่พระองค์เจ้าเทวัญนั้นให้พักอยู่นอกเสมาก่อน สวดญัติสมเดจพระองค์น้อยในพระอุโบสถเสรจแล้วพระองค์เจ้าเทวัญจึ่งได้เข้าไป แล้วพระสงฆพร้อมกันอยู่ที่พระตำหนัก เสดจประทับที่พระที่นั่ง สมเดจพระองค์น้อยประทับที่ตำหนักเสด็จที่วัด พระองค์เจ้าเทวัญอยู่กุฎีด้านเหนือ พระศาศนโสภณกับหม่อมเจ้าอรุณอยู่กุฎีด้านใต้ พระบาทสมเดจพระเจ้าอยู่หัวประทับส่งขึ้นกะฏิแล้วเสดจขึ้น
เวลา ๔ ทุ่มเสดจพุทธรัตนสถาน มีสวดมนตฉลอง พระที่นั่งหัถบาท ๓๐๐ รูป สวดจบแล้วเสดจไปตรัสกับเสดจที่วัด ที่พระตำหนักจน ๒ ยาม เสด็จขึ้น
วันที่ ๔๐๙๙ วัน ๗ ๕ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๓๑ มกราคม ๒๔๒๒)
เวลาเช้า ๒โมงเสดจลงทรงบาตรที่ใต้ต้นมิตวัน พระซึ่งอยู่ในพุทธรัตนแลพระสงฆซึ่งนั่งหัถบาตแลพระอันดับวัดราชบพิธ วัดราชประดิฐ บันจบกันรวม ๗๕ รูป รับบิณฑบาตใช้อุ้ม แล้วเสดจมาเลี้ยงพระในอุโบสถ ๗ รูป ทั้งสมเดจพระองค์น้อยแลพระองค์เจ้าเทวัญ พระนอกนั้นแยกกันไปฉันบนพระตำหนัก ๕ รูป วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ๒๐ พระฉันแล้วเสดจขึ้น
บ่าย ๕ โมงเสดจมาพระพุทธรัตนสถานรับสมเดจพระองค์น้อยและพระองค์เจ้าเทวัญไปส่งวัด ออกทางพระที่นั่งอนันตสมาคม ออกประตูเทวาพิทักษ เสดจขึ้นไปวัดบวรนิเวศประทับในพระอุโบสถ นมัศการแล้วเสด็จไปที่พระตำหนักเสดจอุปัชฌา แล้วเสดจไปทอดพระเนตรพระปั้นหย่า แล้วเสดจกลับมาส่งพระองค์เจ้าเทวัญที่วัดราชประดิฐ เวลา ๒ ทุ่มเสศเสดจกลับขึ้นทางอนันตสมาคม
ค่ำทรงพระเครื่องใหญ่ เวลา ๔ ทุ่มเสศพระองค์เจ้าเสาวภาตกพระโลหิตไม่เปนพระองค์
วันที่ ๔๑๐๐ วัน ๑ ๖ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๑ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
เวลาเช้า ๒ โมงสมเดจพระองค์น้อยกับพระองค์เจ้าเทวัญมารับบิณฑบาท กับพระสำรับวานนี้ที่ลานด้านตวันตกพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร
กลางวันพญารัตนโกษา๔ถวายพัดด้ามจิ้วกรอบทองคำลงยาซึ่งโปรดเกล้า ฯให้ทำแล้วโปรดเกล้าฯพระราชทานไปให้พระองค์เจ้าประดิฐเขียนเรื่อง ให้ทำขึ้นอีก ๑๐ เล่ม
ออกขุนนาง เมืองพิไชยบอก ๔ ฉบับ ๆ หนึ่งว่าพระทุ่งยั้งบอกลงมาว่าพระเจดีเมืองทุ่งยั้งพัง ฉบับหนึ่งว่าพระไชยสงครามแต่งให้พระสุริยเมืองแพร่คุมช้างพลายดาวช้าง ๑ กระบือเขานอ กระบือ ๑ เยียงผา ๒ ตัว ลงมาทูลเกล้าฯ ถวายฉบับ ๑ บอกส่งเงินค่านาเงินปี้จีน ฉบับ ๑ ส่งต้นหนังสือเมืองน่าน ๒ ฉบับว่าไปสืบราชการทางเมือง ๑๒ พันนาว่าอากับหลานวิวาทกัน หลานเข้าข้างพม่าเหนจะวิวาทกันเปนแน่ อีกฉบับ ๑ ว่าไปสืบราชการทางเมืองเชียงรายได้ความว่า นายน้อยคำเจียงกับราชวงษเมืองเชียงรายที่เมืองเชียงตุงยึดไว้ เขาปล่อยลงมาถึงเมืองเชียงรายแล้ว ว่าพวกเมืองเชียงตุงสั่งมาให้บอกเจ้าเมืองเชียงใหม่ว่าอย่าให้วิวาทถึงรบกันเลยให้ปรานีปรานอมกันเสียเถิด ถ้าจะพูดเรื่องการเมืองเชียงแสนแล้วให้เจ้าอุปราชไปพบกันที่ห่วงฦกว่ากล่าวกัน กับมีช้างพม่ามาตั้ง ๖๐๐ คน
พระนรินทรทูลบอกหลวงนราที่ไปทำแผนที่กับมิสเตอกาซีว่าทำอยู่ที่แขวงเมืองราชบุรีเมืองประทุมทานีส่งค่านาปีขาน ๙๖ ชั่ง
พญาพิพัฒทูลบอกเมืองตราษว่าด้วยปืนสำรับเมืองชำรุด ส่งเข้ามาขอใหม่ ฉบับ ๑ บอกยกรบัตรตายขอสิลานากเพลิง
วันที่ ๔๑๐๑ วัน ๒ ๗ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๒ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
เช้า ๓ โมงเสดจลงทรงบาตเหมือนวานนี้
กลางวันไม่มีราชการอะไร เสด็จลงทอดพระเนตรงานที่พระตำหนัก พญานรรัตนป่วยไม่ได้เข้ามา มีแต่กรมหมื่นนเรศ กับรับสั่งให้พญาภาษลงไปดูด้วย
เวลาทุ่ม ๑ มีดินเนอพระราชทานราชทูตออศเตรีย ทรงฉลองพระองค์อิฟวนิงเดรสเครื่องราชอิศริยยศออศเตรีย เจ้านายข้าราชการที่มารับพระราชทานดินเนอแต่งเต็มยศมีจำนวนดังนี้ คือ กรมหมื่นนเรศ กรมหมื่นพิชิต กรมอดิศร กรมหมื่นภูธเรศ พระองค์เจ้าทองใหญ่ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พระองค์เจ้าจิตรเจริญ เจ้าพญาภาณุวงษ พญาภาษ พญาประภา พญาพิพัฒ พญาสมุท พระพิเรนทรเทพ เจ้าหมื่นไวย เจ้าหมื่นเสมอใจ พระศรีธรรมสาสน พระสิริสมบัติ พระไพรัช พระสุธรรม จมื่นสุรฤทธิ์ หลวงอังคณิศร หลวงสัลยุท หลวงสรจัก นายสรพล นายเจิมลุดเตอแนน รวม ๒๖ กับฝรั่ง ๓ คือ ราชทูต ๑ ริชแมน ๑ กงซุล ๑ มิสเตออาลบาสเตอ ๑ รวม ๒๙ ไม่มีสปีซ ดินเนอแล้วขึ้นไปบนพระที่นั่ง ราชทูตเฝ้ากวีน มีเลดีอินเวตติง ๒ ทรงเรื่องพระราชดำริหจะเสดจยุโรปกับเขา แต่ไม่เปนการตกลงแน่ เขารับจะออกไปนอก เวลา ๕ ทุ่มทูตกลับตรัสอยู่กับเจ้าพญาภาณุวงษจน ๒ ยามเสศ
วันที่ ๔๑๐๒ วัน ๓ ๘ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๓ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
วันนี้ทูตออศเตรียขึ้นไปกรุงเก่า
บ่าย ๒ โมงกรมท่าเฝ้าถวายตัวอย่างมอนิแมนที่ทรงแก้ แล้วเสดจออกทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว ย่ำค่ำเสดจขึ้น
เยนสวดมนต์ถวายผ้าจำนำพรรษาวัดราชบพิตร
วันที่ ๔๑๐๓ วัน ๔ ๙ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๔ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
เวลาเช้า ๒ โมง เสดจออกทางประตูเทวาพิทักษ ทรงดำเนินไปประพาศสวนสราญรมย์พร้อมด้วยข้างใน แล้วเสดจไปประทับที่กุฎีพระองค์เจ้าเทวัญจน ๔ โมงเสศเสดจไปเลี้ยงพระวัดราชบพิตร บ่ายโมงเสดจกลับ
บ่าย ๓ โมง สมเดจพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมหลวงจักรพรรดิพงษซึ่งเสดจกลับมาแต่พระพุทธบาทตั้งแต่เมื่อคืนนี้ เข้ามาเฝ้าถวายบุตวานรเผือกผู้ตัว ๑ เปนเผือกเอกตาแดงทีเดียว เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจขึ้น
วันนี้ไม่ออกขุนนางด้วยบันทมตื่นเช้าหาวบันทม
วันที่ ๔๑๐๔ วัน ๕ ๑๐ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๕ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
กลางวันไม่มีราชการอะไร
บ่าย ๕ โมง เสดจออกพระที่นั่งอมรินทรเจ้าราชบุตร นายน้อยสิงโตเมืองเชียงใหม่เฝ้า ถวายต้นไม้ทองเงินเครื่องราชบรรณาการกับช้างพลายสูง ๖ ศอก ๒ ช้าง กับสัปคับทำด้วยงาช้างสัปคับ ๑ เสดจขึ้นแล้วลงไปทอดพระเนตรงานที่พระตำหนัก
วันที่ ๔๑๐๕ วัน ๖ ๑๑ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๖ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
บ่าย ๒ โมงเสศ สมเดจกรมหลวงเฝ้าถวายพระแสงฝักทองลงยากับหีบหมากเสวยลงยา ตรามงกุฎ กับพระเสลี่ยงงาซึ่งเปนของข้าหลวงเดิมคืน จะได้พระราชทานสมเดจพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศต่อไปกับทรงด้วยการต่าง ๆ มาก มีเรื่องจะเสดจยุโรปเปนต้น
บ่าย ๔ โมง ราชทูตออศเตรียเฝ้ากราบถวายบังคมลาในพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร ราชทูตแต่งอิฟวนิงเดรส ทรงฉลองพระองค์ฟรอกโก๊ตกับมีตำหรวจทหารยืนรับด้วย แต่งครึ่งยศ พระราชทานพระรูปกับซองบุหรี่ทองคำกับเงินเถาทั้งเหรียญทั้งพดด้วงกับทองเถาด้วย
ออกขุนนาง เมืองเสียมราฐบอกไปสืบราชการเมืองพนมเปนมา ได้ข่าวว่าฝรั่งชาติสเปนจะเอาตราไปถวายนะโรดม ๆ ปฤกษาฝรั่งเสศจะรับแลจะให้สเปนตั้งกงซุล ฝรั่งเสศไม่ยอม กับว่าบัดนี้ฝรั่งเสศบังคับให้นโรดมทำทางกับแอดมิราลฝรั่งเสศมาเที่ยวที่พระนครวัด พญาอานุภาพไตรภพ๕ได้จัดการรับรองส่งเสีย ๓ วันกลับไป กับเมืองพระพิศณุโลกย บอกผู้ร้ายกำเริบมาก ปล้นตีเรือมาแต่แขวงเมืองพิไชยแลอื่น ๆ ขอให้มีตราช่วยให้สืบจับ (โปรดให้มีตรารีบจัดข้าหลวงขึ้นไป)
เมืองสมุทสาครส่งเงินปี้จีน ๒๔ ชั่ง เมืองประจันคิริเขตร ๖ ชั่ง ๑๔ ตำลึง ๒ บาท วันนี้สมเดจเจ้าพญากลับมาถึงโปรดเกล้า ฯ ให้พญานรรัตน พญารองเมืองไปหาให้ตัดสินความเรื่องมิสเตอซาลมอนเสียให้แล้ว
วันที่ ๕๑๐๖ วัน ๗ ๑๒ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๗ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
บ่ายเจ้าภาษีนายอากรถวายของตรุดจีน พญานรรัตนไปหาสมเดจเจ้าพญากลับมากราบทูลว่า สมเดจเจ้าพญาท่านยังไม่ตัดสินว่าชะละมอนยังผัดอยู่ จะต้องรอไปก่อน แล้วพญารองเมืองจะมีธุระไปหากงซุลอังกฤษ ให้ลงไปแจ้งความเขาด้วย
ค่ำไม่ได้ออกขุนนาง พญาภาษเอาพระรูปเขียนน้ำมันซึ่งทรงเครื่องราชอิศริยยศเซนไมเคอลเซนต์ยอชมาถวายกับพระรูปพระองค์สว่างแลสมเดจพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศด้วย เวลา ๗ ทุ่มเสดจขึ้น
วันที่ ๔๑๐๗ วัน ๑ ๑๓ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๘ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
เช้า ๔ โมง เสดจเลี้ยงพระตรุดจีนที่ตำหนักแพ เวลาเที่ยงแล้วเสดจกลับ
กลางวันสมเดจเจ้าพญาเฝ้า ทรงปฤกษาราชการเรื่องทำโทษนักโทษเรื่องสุรา เรื่องจีนมีกำลังทองก้อง แล้วทรงปฤกษาเรื่องจะเสดจยุโรป ท่านเหนด้วยเช่นพระกระแส จะรับรักษาเมือง แต่อำนาจไม่เหมือนแต่ก่อนจะต้องรับพระราชทานพระบรมราชานุญาตใช้อาญาโดยแขงแรง ท่านจะไม่ไปเที่ยวเลย เจดวันจะเข้าวังครั้งหนึ่ง ขอให้เจ้าพญาสุรวงษตามเสดจด้วย แล้วท่านยกว่าการที่เสดจครั้งนี้เหมือนอาษาพระบาทสมเดจพระพุทธยอดฟ้า ด้วยเปนการรักษาบ้านเมือง แล้วท่านประโปตให้เอาผู้หญิงไปด้วยจะต้องเปนปรินซคอนซอต บ่าย ๕ โมงกลับ
วันที่ ๔๑๐๘ วัน ๒ ๑๔ฯ ๓ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑
(๙ กุมภาพันธ์ ๒๔๒๒)
เช้า ๔ โมง เสด็จตำหนักแพ เลี้ยงพระตรุดจีน แล้วออกขุนนางเมืองโคราชบอกขอศิลานากเพลิงเผาสพพระพรหมภักดียกรบัตร กับพญาวิเสสฦๅไชยบอกที่ปากอ่าวบางปกงมีเรืออะเมริกันมาจอดรับเข้าโรงศรี เรือลำเลียงขนออกไปส่ง เวลาเที่ยงแล้วเสดจขึ้น ให้หาเจ้าพญาสุรวงษมาเฝ้าปฤกษาเรื่องจีนทองก้องแลเรื่องจะเสดจยุโรป แล้วท่านประโปตให้มีผู้หญิงไปด้วย ท่านก็จะเอาไปเหมือนกัน แต่จะเอาไปเปนไปรเวตเสียของท่านเอง แล้วท่านรับจะไปพูดกับสมเดจเจ้าพญา
บ่าย ๔ โมงเสดจทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว บ่าย ๕ โมงเสด็จกลับ
