คำนำ
ด้วยทายาทของพระปฏิเวทย์วิศิษฎ์ มีหนังสือมายังราชเลขาธิการ ขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ฉบับ ปีเถาะ เอกศก พ.ศ. ๒๔๒๒ เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพ พระปฏิเวทย์วิศิษฎ์ ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต
สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีฉบับเก็บรักษาไว้ที่สำนักราชเลขาธิการ ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๒๐ จนถึงปีสิ้นรัชกาล แต่บางปีก็ขาดหายไปค้นหาไม่พบ ต้นสมุดเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวัน ซึ่งสมเด็จ ฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการทูลเกล้าฯ ถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรก คือ เล่มปี พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้ผู้อื่นบันทึกถวาย
ถึงรัชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งให้คัดขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว การคัดในครั้งนั้นเป็นอักษรพิมพ์ดีดมีจำนวน ๑๐ เล่ม กำหนดเล่มละ ๑ ปี ตั้งแต่ปีฉลู จุลศักราช ๑๒๓๙ (พ.ศ. ๒๔๒๐) ถึงปีกุน จุลศักราช ๑๒๔๙ (พ.ศ. ๒๔๓๐) แต่ขาดปีเถาะ จุลศักราช ๑๒๔๑ ไปปีหนึ่ง หนังสือที่คัดจากพระราชกิจรายวันนี้ เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตแล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานหอพระสมุดหลวงให้เป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งได้เปลี่ยนมาเป็นหอสมุดแห่งชาติบัดนี้ และหอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอกาสต่าง ๆ เป็นลำดับมา โดยแบ่งออกพิมพ์เป็นภาค ๆ จนหมดฉบับ
จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ซึ่งทางหอสมุดแห่งชาติได้จัดพิมพ์โดยแบ่งออกเป็น ๒๔ ภาค จนหมดฉบับของหอนั้น ปรากฏว่าภาค ๘ จบลงในปีขาล สัมฤทธิศก จุลศักราช ๑๒๔๐ และขึ้นภาค ๙ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒ จึงขาดปีเถาะ เอกศก จุลศักราช ๑๒๔๑ ดังกล่าวแล้ว เมื่อเจ้าภาพดำริที่จะจัดพิมพ์จดหมายเหตุฉบับปีเถาะ เอกศก จึงเป็นการสมควรยิ่ง ด้วยจะเป็นการจัดทำให้จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันที่ขาดไปนั้นครบบริบูรณ์ เป็นหลักฐานสืบต่อไป
จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันชุดนี้ ผู้ที่ได้เคยอ่านมาแล้วย่อมจะมองเห็นพระราชกรณียกิจ รัฐประศาสโนบายทั้งในส่วนที่เกี่ยวกับการต่างประเทศและภายในประเทศว่า พระบาทสมเด็จพระจุดจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงนำประเทศหลบลัดเกาะแก่ง และมรสุมมาด้วยความลำบากยากยิ่งเพียงไร สมควรที่จะเป็นทิฏฐานุคติของอนุชนชั้นหลังได้อย่างดี
จึงหวังว่าหนังสือนี้คงจะเป็นที่พอใจและอำนวยประโยชน์แก่ผู้ที่ได้รับ
สำนักราชเลขาธิการ
วันที่ ๖ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๑๓
