เดือน ๑๒ จุลศักราช ๑๒๔๑

​วันที่ ๓๙๙๑ วัน ๔ ๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๕ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมงเสศ เสดจออกพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร เจ้าพนักงานกรมท่ากรมวังนำมิสเตอนิวแมนเฝ้าแล้วกลับไป

เวลาค่ำเสด็จออกขุนนาง พระยาศรีอ่านบอกเมืองพิไชยรายงานทำฉางเข้าซื้อเข้าไว้จ่ายราชการ เอารายซึ่งจ่ายไว้ซื้อเข้ารายพระยาอุตรการออกเงินไป ๒๒ ชั่ง ยังไม่ภอ พระยาพิไชยกรมการจะทำต่อไปให้แล้ว อีกฉบับ ๑ บอกด้วยรายฝรั่งชาติอเมริกันอ่านให้กรมการฟังว่าผู้ร้ายปล้นเกิดในบ้านในเมือง เจ้าเมืองกรมการจับไม่ได้ให้กรมการราษฎรใช้ทุนทรัพย์ กรมการจะบอกส่งความลงมาก็ไม่ยอม (รับสั่งให้สมเดจฟ้องกงซุล) ฉบับ ๑ บอกด้วยราชการเมืองเชียงแสนเมืองน่านสืบส่งมาว่าน้อยคำเจียงราชวงษเมืองเชียงรายที่เชียงตุงจับไว้ เมืองเชียงใหม่ให้น้อยอุตมะไปขอปล่อยมาแล้ว กับว่าที่เมืองน่านได้เตรียมสเบียงอาหารไว้พร้อม

พระนรินทรอ่านบอกเมืองสงขลาบอกส่งเงินส่วยเงินภาษีเมืองสงขลาแลเมืองขึ้น ฉบับ ๑ บอกว่า พระครูธรรมโมลีเจ้าคณะถึงมรณภาพ ฉบับ ๑ เจ้าพระยาสงขลา^๑ถวายสมุกทองคำ ๓๐ กับผ้าอีกหลายอย่าง

วันที่ ๓๙๙๒ วัน ๕ ๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๖ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมงเสศมิสเตอคอซัลมิสซิสคอซัลเฝ้าถวายพระมาลาสมุกกิงแกบกับฉลองพระบาทสลิปเปอ

​มิสเตอแลมเบิดช่างถ่ายรูปเฝ้าถวายพระบรมรูปทรงเครื่องต้นเมื่อกระฐิน

แล้วสมเดจกรมพระเฝ้าที่ห้องชั้นล่างทูลลาไปกรุงเก่า แลเชิญพระมหามาลาทรงเดิมมาถวายด้วย

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง พระนรินทรอ่านบอกเมืองไชยาส่งเงินแทนส่วยทอง ส่วยดีบุก ส่วยสัพเหต ค่านาด้วย

พระยาพิพัฒอ่านบอกเมืองสมุทสาครทำการเฉลิมพระชนม์พรรษา เมืองสมุทปราการน้ำฝนต้นเข้า

วันที่ ๓๙๙๓ วัน ๖ ๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๗ ตุลาคม ๒๔๒๒)

วันนี้พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน^๒เสดจประทานกระฐินวัดนามบัญญัติ^๓ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา^๔เสดจประทานกระฐินวัดโสมนัศวิหาร พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี^๕เสด็จวัดบรมนิวาศ เสด็จโดยกระบวนเรือ ทรงเรือศรี เรือไชยผ้าไตร มีเรือกลองแลเรือดั้งคู่ ๑ เรียกระบวนเปนเรือข้าราชการ เสดจลงส่งแลรับที่ท่าราชวรดิฐ

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง พระยาศรีอ่านบอกเมืองฉะเชิงเซาแลเมืองขึ้น เมืองอ่างทอง เมืองปราจิณบุรี ทำการเฉลิมพระชนม์พรรษาทั้งนั้น

พระนรินทรอ่านบอกเมืองไชยา ฉบับ ๑ ส่งเงินปี้จีนปีเถาะได้บ้าง ยังไม่สิ้นจำนวน ฉบับ ๑ ส่วยน้ำรัก ฉบับ ๑ ว่าชาวเมืองหลังสวน ชื่อนาย​สิท นายแดง นายฉาย} จะไปค้าขายเมืองกาญจนดิฐ ถูกสลัดปล้นที่น่าเมืองไชยาเข้ามาทำตราสิน พระยาไชยาให้ออกจับได้เรือสลัด ๆ ต่อสู้ยิงตายเสียคน ๑ จับได้ ๔ คนได้ส่งเข้ามา เรือแลของสลัด พระยาไชยาไม่ได้ส่งเอาไว้ใช้ราชการ ฉบับ ๑ ว่าด้วยมีตราให้หลวงสุเรนทรไปทำบาญชีสัมโนครัวแขกในเมืองไชยา ทำได้แขก ๕๙๑ ทั้งเด็กทั้งผู้ใหญ่ทำหางว่าวส่งมา บอกเมืองราชบุรีส่งเงินปี้จีนปีนี้ ๕๑ ชั่งยังไม่เสร็จ

วันที่ ๓๙๙๔ วัน ๗ ๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๘ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเที่ยงโปรดให้มิสเตอแลมเบิดฉายพระบรมรูป แลฉายพระรูปพระองค์สว่างวัฒนาด้วย

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง พระนรินทรอ่านบอกเมืองนครศรีธรรมราชบอกส่งต้นไม้ทองเงิน} เครื่องบรรณาการจำนวนปีขานสัมฤทธิศกปีนี้ ฉบับ ๑ ว่าได้จัดไพร่ตัวเลข ๒๐๐ คน ไปรับการเมืองตรังตามซึ่งสมเดจเจ้าพระสั่งไว้ กับว่าด้วยรับท้องตราที่พระอมรออกไปเปลี่ยนเปนข้าหลวง กับได้ไปดูคลองกับพระอมรถ้าข้าหลวงบังคับอย่างไรจะทำตาม

บอกเมืองภูเกจบอกส่งเงินค่าแรงคนจำนวนปีขาน ๕๐๐๐ เหรียน กับเงินปี้จีนปีนี้ ฉบับ ๑ ส่งเครื่องยศพระยาถลาง ขอพระพลสงครามน้องพระยาถลางเปนเจ้าเมืองพระพลมาเฝ้าด้วย.

​วันที่ ๓๙๙๕ วัน ๑ ๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๙ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เจ้าพระยามหินธร^๖เฝ้าถวายความเหนเรื่องทำการบ่อทอง กรมขุนบดินทร^๗เฝ้าทูลเรื่องความ

เวลาบ่าย ๔ โมง พระนรินทรภาหลวงนากรมการเมืองภูเกตนำแขกเจ้าของหมีรำ มารำถวายทอดพระเนตรเสดจลงทอดพระเนตรที่บันไดพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร แล้วให้ไปถวายทูลกระหม่อมปราสาท^๘ทอดพระเนตร.

วันที่ ๓๙๙๖ วัน ๒ ๖ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ ศกเอก ๑๒๔๑

(๒๐ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๒ โมงปล่อยกระบวนเรือพระประเทียบไปก่อน เวลา ๔ โมงเสศ ออกเรือพระที่นั่งโสภณภัควคี ทรงฉลองพระองค์ตามธรรมเนียมเจ้านาย ใส่ฟรอกโก๊ดตำหรวจเตมยศเสดจประทับฉนวนวัดเขมาภิรตาราม พระราชทานกระฐิน แล้วเสดจไปพระราชทานกระฐินวัดเฉลิมพระเกียรติแล้วเสดจขึ้นไปบางปอินถึงเวลาบ่าย ๕ โมงเสดจศาลพระเจ้าปราสาททอง แล้วเสดจขึ้นเสวยข้างใน ค่ำวันนี้ไม่ได้เสดจออก วันนี้น้ำท่วมชาลาน่าพระที่นั่งวโรภาศ.

​วันที่ ๓๙๙๗ วัน ๓ ๗ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๑ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๒ โมง เสดจวัดนิเวศธรรมประวัตินมัศการแล้วเสดจทอดพระเนตรการ ทรงแจกเงินเด็กนักเรียนที่วัดแล้วเสดจกลับเสดจขึ้นทรงเรือในสวน

อนึ่งเวลาเช้า ๔ โมง ได้รับโทรเลข ว่าท่านผู้หญิงกลิ่นมารดาเจ้าคุณทหาร^๙ เวลาเช้า ๓ โมงวันนี้ โปรดเกล้า ฯ ให้จัดโกษฐไว้แต่เมื่อจะเสดจขึ้นมาสั่งลงไปให้เจ้าพนักงานไป กับโปรดให้พระยาประภาจัดเรือไฟเล็กเอาน้ำรองข้างในที่เปนหลานเหลนลงไปรดด้วย ครั้นเวลาบ่ายเมื่อกลับจากวัดได้รับโทรเลขว่าพระองค์เจ้าชิตเชื้อพงษ^๑๐สิ้นพระชนม์แต่เวลาบ่าย ๓ โมงเสศประชวนเปนไข้พิศม์ พระราชทานโกษฐอย่างเจ้าวังน่า.

วันที่ ๓๙๙๘ วัน ๕ ๘ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๒ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๔ โมงเสศ ทรงฉลองพระองค์เยียรบับศรีแดงสายสภายมงกุฎสยามมหาสุราภรณทรงผ้าม่วงแลรัดปะคต เจ้านายข้าราชการสรวมเสื้อเยียรบับเข้มขาบ นุ่งผ้าม่วงคาดรัดปะคต เสด็จทรงเรือพระที่นั่งโสภณแต่ฉนวนวังบางปอินขึ้นไปกรุงเก่า ประทับลอยเรือพระที่นั่งที่น่าป้อมเพชรทรงที่นั่งบุศบกพิศาล เรือพระที่นั่งพิมานอมรินทรรอง เรือชลวิมานไชยทรงผ้าไตร ​เรือดั้งนำ ๕ คู่ เสดจพระราชทานกระฐินวัดสุวรรณที่ ๑ วัดขุนญวนที่ ๒ โปรดพระราชทานกรมหมื่นนเรศ^๑๑ วัดศาลาปูนที่ ๓ เสดจพระราชดำเนิน เสดจทางหัวแหลมที่ ๔ พระราชทานพระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงษ^๑๒ เสดจกลับมาลงเรือพระที่นั่งโสภณที่น่าวังจันทเกษม กลับถึงบางปอินบ่าย ๔ โมงเสศแล้วไม่ได้เสดจออกอีก.

วันที่ ๓๙๙๙ วัน ๕ ๙ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๓ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๓ โมงทรงฉลองพระองค์คัดเดเว เจ้านายข้าราชการสรวมเสื้อฟรอกโก๊ด ทรงเรือพระที่นั่งโสภณขึ้นไปประทับฉนวนวัดบรมวงษอิศรววราราม แล้วทรงเรือพระที่นั่งเก๋งเข้าไปประทับฉนวน เสดจในพระอุโบสถพระราชทานกระฐิน แล้วเสดจไปประทับพลับพลาประพาศทุ่งพเนียดซึ่งสมเดจกรมพระ^๑๓ท่านทรงจัดไว้พร้อมด้วยข้างใน เวลาบ่าย ๓ โมงเสศเสดจกลับถึงวังบางปอิน ๕ โมง

เวลา ๒ ทุ่มเสศ เสด็จวัดนิเวศ เสดจเข้าในพระอุโบสถทรงจุดเทียรนมัศการพระลอยถาด พระจงกรมซึ่งตั้งบนธรรมาศน์ทรงศิลแล้ว พระสงฆสวดมนต โปรดให้กรมหมื่นนเรศแจกเงินอุบาสิกาอุบาสก แล้วเสดจกุฎีพระสาสนโสภณ เวลายามเสดจกลับ.

/*วันที่ ๔๐๐๐ วัน ๖ ๑๐ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๔ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลา ๔ โมงเสดจวัดนิเวศธรรมประวัติ เปนกระบวนเรือเก๋งมีเรือกระบวนเสดจประทับในพระอุโบสถเลี้ยงพระสงฆที่สวดมนตเวลาคืนนี้ พระสงฆรับพระราชทานฉัน แล้วเชิญพระลอยถาด พระจงกรมขึ้นตั้งที่ขณะนั้นประโคมแตรสังขพิณพาทย์แล้วเสดจกลับมา พระราชทานสัญญาบัตร นายดีบิดาพระอมรา^๑๔เปนขุนปฏิบัติชินบุตร พระราชทานเสื้อเข้มขาบเสื้อขาวผ้าม่วงกับเงิน ๑ ชั่ง ๑๐ ตำลึง โปรดให้กรมหมื่นนเรศทำเรือนให้หลังหนึ่ง เสดจขึ้น

เที่ยงแล้วกรมหมื่นนเรศ พระองค์เทวัญ มิสเตอแลมเบิด เข้าไปในสวนฉายพระรูป ใต้ต้นไม้ในสวน พระองค์เจ้าสุนันทา พระองค์เจ้าสุขุมาลย^๑๕ พระองค์เจ้าเสาวภา ทรงถ่ายพระรูปเตมยศแลเชิญเสด็จทูลกระหม่อมฟ้าทุกๆ องค์ด้วย

เวลาค่ำเสดจทอดพระเนตรแห่ผ้าป่าที่พลับพลาน่าพระที่นั่งวโรภาศ แล้วมาฉลองในสระ มีโขน ลคร หนัง เพลง เสดจออกประตูน้ำ ๕ ทุ่มเสดจขึ้น กระบวนแห่ผ้าป่าแห่เรือดั้ง แกร ๒ ลำ พิณพาทย์ ๔ ลำ กลองแขก ๒ ลำ เรือไชยเปนเรือผ้า ๑ ลำ เรือศรีเปนเรือบริขาร ๒ ลำ เรือคู่ซัก ๒ ลำ เปนเรือบริขารเหมือนกัน

วันที่ ๔๐๐๑ วัน ๗ ๑๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๕ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๔ โมงเสศเสดจลงทรงเรือพระที่นั่งบุศบกพิศาล เจ้าพนักงานเรือท้ายเรือพระที่นั่งลงเตมที่ แต่หัวหมื่นมหาดเล็กยกไม่ได้ลง ข้างใน​ลงนั่งแท่นหัวหมื่นถือ เจ้าจอมมารดาแพ^๑๖ เจ้าจอมมารดาโหมด^๑๗ เจ้าจอมเชย กับมีพระเจ้าลูกเธอลงเรือพระที่นั่งด้วย เรือพระที่นั่งพิมานอมรินทรรองโปรดให้พระองค์เจ้าสุนันทา พระองค์เจ้าสุขุมาลย์} พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา พระองค์เจ้าเสาวภา} เสดจลงมีข้าหลวงเชิญหีบหมากเสวยนั่งหาแคร่ เวลาจอดเรือนั้นเอาที่นั่งรองจอดเทียบข้างในเรือที่นั่งอยู่ข้างนอก กรมสมเดจพระสุดารัตนกับเจ้านายเสดจเรือเก๋งทองทั้งแท่งแลมีเรือประเทียบเรือเก๋งทองเจ้านายอีก ๓ ลำ กระบวนเรือเก๋งโปรดเกล้าฯให้ไปรับวัดก่อนแต่ไปไม่ทันลงเรือช้าไป เสดจเสียจึงต้องตามกระบวนไป เรือกระบวนเปนเรือข้างหน้าตำรวจตามท้ายเรือประเทียบ เสดจไปประทับท่าฉนวนวัดชุมพล ตำรวจทหารล้อมวงขนวัด พนักงานในพระอุโบสถนั้นมีผู้ชายแต่งสังฆการีคนเคียว นอกนั้นผู้หญิงทั้งนั้น คือชำระพระบาท คุณท้าวสุภัตร สุภรัตน คุณท้าวแพ ทูลวัดคุณถัดเท่าแก่ ภูษามาลาท้าวเลื่อน สนมพนักงานนมัศการ เจ้านายผู้หญิงนั่งเหมือนที่เจ้านายผู้ชายนั่ง เจ้านาย ๔ พระองค์นั่งต่อที่ประทับ เจ้าจอมนั่งที่มหาดเล็กเมื่อเสดจขึ้นเจ้าจอมลงรับที่ตภานฉนวน พระราชพานกระฐินแล้วพระราชทานเงิน ๑ ชั่ง เสดจแต่วัดชุมพลขึ้นไปศีศะเกาะอ้อมลงทางนอก กระบวนเรือเก๋งทีรับวัดล่องมาทางในรับที่วัดนิเวศ เมื่อเสดจถึงเสดจขึ้นพระราชทานกระฐินโปรดให้องค์สวัสดิโสภณแจกเงินสัปบุรุศคนละสลึง เวลาเที่ยงเสด็จกลับล่องลงมาเข้าทางใน โปรดให้กรมหมื่นนเรศจัดที่การเปรียญให้เจ้านายผู้หญิงภักเยบจีวรเมื่อเสดจกลับแล้วเจ้านายผู้หญิงท่านกลับมาก่อนบ่ายโมงจึงไปเยบ

การวันนี้ในหลวงทรงพระภูษาม่วงคาดรัดประคดทรงฉลองพระองค์เยียรบับสายสภายจุลจอมเกล้า เจ้านายข้างในนุ่งเยียรบับเสื้อเยียรบับห่มตาด ​เจ้าจอมนุ่งเยียรบับห่มตาด ข้าราชการข้างน่าเสื้อเยียรบับนุ่งม่วงคาดรัดประคต แต่เจ้านายผู้หญิงแก่แต่งตามธรรมเนียม

เวลาบ่าย ๒ โมงถ่ายพระรูปทูลกระหม่อมปราสาทอย่างใหญ่ ๑ เล็ก ๑} พระองค์สุนันทา พระองค์สว่างวัฒนา พระองค์เสาวภา} ทรงอย่างกลางองค์ละ ๑ ตรุป ๓ พระองค์อีกรูป ๑ บ่าย ๔ โมงเลิก

เวลายามเสศผ้าแล้วเสดจพระราชดำเนินขึ้นฉนวนใน พระทำวัตรแล้วเทศกระฐินทานแล้วอนุโมทนา เวลา ๒ ยามเสศเสดจกลับ

วันที่ ๔๐๐๒ วัน ๑ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๖ ตุลาคม ๒๔๒๒)

วันนี้เวลาเช้า ๕ โมงทรงถ่ายพระบรมรูปแลถ่ายรูปข้างใน จนเวลาพลบเลิก

วันนี้เดิมพระยามหามนตรี กำหนดว่าจะแข่งเรือถวายโปรดให้เลิกไม่ทอดพระเนตร

วันนี้เจ๊กช่างไม้ทำงาน ๓ คนไปยิงนกหลังวังผิดหมายประกาศ โปรดเกล้าให้ลงพระราชอาญาโบย ๒๐ แล้วคืนนายด้านไป

วันที่ ๔๐๐๓ วัน ๒ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๗ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๓ โมงเสศทรงบาตร พระสงฆวัดนิเวศ ๙ วัดชุมพล ๑๑ วัดราชประดิษฐ ๔ เจ้าอธิการวัดต่าง ๆ ๖ รวม ๓๐ รูป เข้าประตูเหนือ​น้ำ ทรงที่พระที่นั่งเนินดินตรงตพาน รับที่ทรงบาตรแล้ว เลี้ยวเข้าใต้ตพานไปรับทูลกระหม่อมประสาททรงที่พระกระโจมมโหรีแล้ว เลี้ยวกลับใต้ตพานใต้หอสูงค่ามไปรับที่พระองค์เจ้าสุนันทาแล้ว ต่อไปทอดกระถานที่เจ้าจอมแล้วต่อไปพระองค์เจ้าสุขุมาลย์ แล้วที่เจ้าจอมแล้วเรือนจอมโหมด ต่อไปเจ้านายแล้วค่ามมารับจอมแพแล้วออก

เวลาเที่ยงเสดจทอดพระเนตรการที่พระที่นั่งแล้วทรงวัดน้ำจดใดอรี บ่าย ๒ โมงเสดจทรงเรือพระที่นั่งโสภณภควดี เสดจล่องลงมาถึงกรุงเทพ ฯ บ่าย ๕ โมง

เวลาค่ำเสด็จออกจุดโคมไชยซึ่งยกวันนี้เช้า ๓ โมง ๑๕ นาที เวลา ๒ ทุ่มเสศเสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงจุดเทียรนมัสการแลทรงศิลแล้ว กรมพระปวเรศพระราชาคณผู้ใหญ่ผู้น้อยพระครูถานาเปรียญ ที่ได้พระราชทานกฐินไตรปีสวดมนตฉลองไตร ๔ ทุ่มเสศเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๐๔ วัน ๓ ๑๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๘ ตุลาคม ๒๔๒๒)

๔ โมงเช้าเสด็จลงทรงบาตรแล้วเสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม พระราชาคณ พระครูถานาเปรียญรับพระราชทานฉันวันนี้ส่วนหนึ่ง เข้าไปรับบิณฑบาตรสองส่วน พระฉันแล้วเสดจขึ้น

เวลากลางวัน เจ้าพระยาภานุวงษ เจ้าพระยามหินธร เฝ้าถวายความเหนแลคอเรศปอนเดนเรื่องความบ่งทอง

เวลาค่ำไม่ได้ออกจุดโคมไชยแลไม่ได้เสดจออกทรงธรรมพระที่นั่งอมรินทร วันนี้เทศกระฐินทาน เวลา ๗ ทุ่มเสดจลงทรงลอยพระประทีปตามจารีตขัติยราชประเพณี เวลา ๘ ทุ่มเสศเสดจขึ้น

​วันนี้ได้รับสายสร้อยจุลจอมเกล้าลงยาของทูลกระหม่อมฟ้า ๑ ทองคำเปลว ๑} สายสภาย ๑ ดอกไม้มีตราเพชร์สำหรับผู้หญิง ๑ กับดอกไม้ผูกสายสร้อย ๖ ดอก

วันที่ ๔๐๐๕ วัน ๔ ๑๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๙ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๔ โมงเสดจลงทรงบาตรแล้วเสดจพระที่นั่งอนันตสมาคม พระราชาคณพระครูถานาเปรียญ รับพระราชทานฉันส่วนหนึ่ง รับบิณฑบาตสองส่วนแล้วเสดจขึ้น

กลางวัน ๆ นี้ไม่มีราชการอะไรเสดจลงตำหนักทอดพระเนตรงาน

เวลาค่ำโปรดให้พระเจ้าลูกยาเธอไปชักโคมไชย เวลาค่ำโปรดให้มีเทศนาจีวรทานที่พระที่นั่งอมรินทรกัณฑ ๑ ไม่ได้เสดจออก

เวลา ๗ ทุ่มเสศเสดจลงลอยพระประทีป เวลา ๘ ทุ่มเสศเสดจขึ้น วันนี้ได้ยินข่าวว่ามีผู้วิวาทยิงหม่อมเจ้าเขมที่วังเจ้าฟ้าอิศราพงษ^๑๘

วันที่ ๔๐๐๖ วัน ๕ ๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๓๐ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้าเสดจลงทรงบาตรแล้วเสดจขึ้น ด้วยไม่ทรงสบายมาแต่คืนนี้ พระนาภีเฟ้อพระเขละมากให้ง่วงไปไม่มีพระกำลัง

เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจออกห้องน้ำเงิน มิสเตอตอเรภามิสเตอสตูดิกงซุลอเมริกันที่สิงคโปร์เข้ามาเฝ้า แล้วถวายบังคมลาไป การที่เข้ามากรุงเทพฯ ​นี้เดิมได้ข่าวว่ามาเที่ยวครั้นมาถึงจึงได้ความว่าพวกมิสชันนารี่ฟ้องกงซุลไปเขาให้เข้ามาตรวจ กับพวกมิสชันนารีว่าในกรุงนี้ไม่ต้องมีกงซุล สิงคโปร์ถามกรมท่า ๆ ตอบสองข้อ ๆ หนึ่งให้มีผลประโยชน์ให้พอ ข้อหนึ่งให้เปนคนดี ๆ

เวลาบ่าย ๕ โมงเสศเสดจวัดพระศรีรัตนสาศดาราม ทรงเปลื้องเครื่องพระพุทธปฏิมากรแก้วมรกฏ ซึ่งทรงเครื่องอย่างฤดูคิมหันตเสีย ทรงเครื่องอย่างวสันตฤดู แล้วโปรดให้เวียนเทียรแล้วเสดจกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาค่ำไม่ได้เสดจออกทรงธรรม โปรดให้มีเทศปฏิสังขรทานกันฑหนึ่ง โคมไชยโปรดให้เจ้านายชัก

เวลา ๕ ทุ่มเสศเสดจลงลอยพระประทีป เกือบ ๗ ทุ่มขึ้น

วันที่ ๔๐๐๗ วัน ๖ ๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๓๑ ตุลาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๒ โมง สมเดจกรมพระไปจัดการที่บ้านเจ้าคุณตำหนัก^๑๙เดิม ด้วยจะชักศพเข้าเมรุวันนี้

เวลาเช้า ๔ โมงเสดจออกพระที่นั่งอมรินทรโปรดให้เชิญพระบรมอัษฐิพระอัษฐิในพระบรมมหาราชวังออกมาแล้วทรงทอดผ้าสดัปกรณกาลานุการตามเคย แต่พระที่สดัปกรณนั้นพระราชาคณะพระครูหัวเมืองทั้งนั้นแลโปรดให้รับพระราชทานฉันเสียก่อนด้วย เมื่อสดัปกรณทอดพระเนตรเหนพระโกษฐพระอัษฐิสมเดจพระรูปศิริโสภาคยอดพระโกษฐบุบเข้าไป ไล่เลียงได้ความว่าภูษามาลาที่เชิญทำตก โปรดให้ลงพระราชอาญา ๓๐ แล้วเสดจลง​ตำหนักแพทรงเรือพระที่นั่งกราบขจรกรุง มีเรือดั้งคู่ ๑ แลเรือกระบวนน่าหลังเสดจไปประทับท่าฉนวนวัดพิไชยญาติเสดจขึ้นประทับพลับพลาน่าเมรุ .โปรดให้เดินกระบวนแห่ศพเจ้าคุณตำหนักเดิม (นุ่ม) ไปเข้าเวียนเมรุแล้ว เจ้าพนักงานยกสพขึ้นแว่นฟ้าเสรจ เสดจทรงทอดผ้าไตรย ๑๐ ผ้าสบง ๑๐๐ พระราชาคณพระครูถานาบังสุกุลแลอนุโมทนาแล้วเสดจกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาบ่าย ๔ โมงกงซุลออศเตรียเข้ามาเฝ้า แล้วกลับไป แล้วมิสเตออาลบาสเตอเฝ้า

เวลาค่ำสมเดจพระองคน้อยเขียนหนังสือทูลเรื่องวิวาทที่วังเจ้าฟ้าอิศราพงษว่าพระองค์ทองแถมกับข้าของท่านไปเกิดวิวาทแล้วยิงเอาเจ้าเขมด้วย โปรดให้สมเดจกรมพระ พระยามหามนตรี ชำระ

วันที่ ๔๐๐๘ วัน ๗ ๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เช้าไม่มีราชการอไร ที่วังสมเดจกรมพระชำระความเรื่องยิงกันที่วังเจ้าฟ้าอิศราพงษ อ้ายทิพมหาดเล็กทูลกระหม่อมเปนผู้ยิงซัดพระองค์ทองแถม ได้ไปเชิญเสดจมาชำระวันนี้

เตรียมจะเสดจวักพิไชยญาติ แล้วไม่เสดจ แลไม่ได้ออกขุนนางด้วย.

วันที่ ๔๐๐๙ วัน ๑ ๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

กลางวันไม่มีราชการอไร

​บ่าย ๔ โมงเสศพระยามหามนตรีส่งคำให้การที่ชำระทูลเกล้า ฯ ถวาย

บ่าย ๕ โมงแสดจลงท่าราชวรดิฐทรงเรือพระที่นั่งขจรกรุง เสดจพร้อมด้วยกระบวนนำ แลตามเสดจไปวัดพิไชยญาติประทับในเมรุ ทรงทอดผ้าไตร ๒๐ สบง ๒๐๐ บังสุกุลเพราะเวลาวานนี้ไม่ได้เสดจแล้วพระราชทานเพลิงศพเจ้าคุณตำหนักเดิม แล้วเสดจกลับมาประทับพลับพลา ทรงฝักแคพระราชทานเพลิงศพคุณกลั่นอาสมเดจเจ้าพระยา โปรดให้องค์โสณเข้าไปใส่เทียร ทรงโปรยแล้วเสดจกลับพระบรมมหาราชวัง

ตัดสินเรื่องความพระองค์ทองแถม.

วันที่ ๔๐๑๐ วัน ๒ ๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๓ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลากลางวันทรงถ่ายพระรูปทรงสายสร้อยจุลจอมเกล้ารูป ๑ พระองค์สว่างวัฒนาทรงเตมยศตราจุลจอมเกล้า ฯ พระรูปใหญ่ ๑ เล็ก ๑

เวลากลางวันกงซุลเยอรมันเข้ามาเฝ้าที่ห้องน้ำเงินถวายหนังสือฉบับ ๑ เวลาค่ำออกขุนนาง พระยาจ่าแสนนำ เจ้าพระยามหินธร แลพระยาไชยสุรินทร พระยาสมบัตยาธิบาล นายเสน่ห หลวงอุทธยาน หลวงทรงศักดา หลวงพิไชยเสนา หลวงโยธาบริบาล นายตาดมหาดเล็ก ทูลลาไปราชการเมืองปราจิณแลบ่อทอง แต่พระยาไชยสุรินทรจะไปวัน ๑๒ ค่ำ

พระนรินทรอ่านบอกพระยาเสนานุชิตเมืองตกั่วป่า ๓ ฉบับ ส่งเงินปี้จีนตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่งเสรจจำนวน ฉบับ ๑ ขอลดเงินภาษีผลประโยชน์ปีเถาะ ฉบับ ๑ ว่าละมุละแสง เรียกคนไม่ใคร่ได้ ขอให้พระศรีสกลไกรไปตั้งเปนเมือง

​บอกพระยาบริรักษเมืองพังงา ฉบับ ๑ ส่งเงินปี้จีนหมดจำนวน ฉบับ ๑ ขอลดเงินภาษีผลประโยชน์ปีเถาะ ฉบับ ๑ จัดของมีผ้าต่าง ๆ ส่งมาถวาย

บอกพระพลพยุหสงครามเมืองกระบี่ ปกาไสย ปากลาว ส่งส่วยฉบับ ๑ ส่งเงินค่านา ฉบับ ๑ ส่งเงินภาษีผลประโยชน์

แล้วนำพระศรีสกลไกรเข้ามาเฝ้า.

วันที่ ๔๐๑๑ วัน ๓ ๖ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๔ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้ได้ข่าวว่า มิสเตอนิวแมน มิสเตอกูล์ด เอาตราเซนไมคอล เซนยอชไปให้สมเดจเจ้าพระยา ๆ แต่งตัวเตมยศอย่างไปอินเดีย รับ แล้วกลับไป

วันนี้ไม่ได้เสดจออกขุนนางพระยอดกลัดพระบุบโพทรงพระดำเนินไม่ถนัด แลได้รับของพระยาภาษส่งเข้ามา สตาเพชร ๑ สายสร้อยจุลจอมเกล้าลงยา ๒ ทอง เปล่า ๒ ดอกไม้ ๘.

วันที่ ๔๐๑๒ วัน ๔ ๗ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๕ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

กลางวัน พระยามนตรีเฝ้าถวายสัญญาตนกูไซนารชิตบุตรเจ้าพระยาไทรยแล้วเจ้าคุณทหารเฝ้าถวายตราเซนไมคอลเซนยอชของสมเดจเจ้าพระยาซึ่งนิวแมนเอามาให้

พระราชทานเงินให้พระยานรรัตนไปซื้อทองใบหนัก ๕ ชั่ง ราคา ๒๐ ​หนัดเงิน ๑๐๐ ชั่ง กับพระราชทานรางวัลช่างทองทำเครื่องยศพระองค์เจ้าข้างใน ๓ สำรับ ๑๕ ชั่ง

ไม่ได้ออกขุนนางวันนี้ด้วย

รับของพระยาภาษส่งมา หีบเครื่องแต่งตัว ๑ หีบทรงพระอักษร ๑ หีบปิกนิก ๑

พระยาอาหารยืมที่บ้านนายเวทอาไศรย

วันที่ ๔๐๑๓ วัน ๕ ๘ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๖ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้มีเทศมหาชาติ ทศภรณได้เทศต่อเวลา ๔ โมงเช้าเพราะไม่มีใคร จุดเทียรด้วยไม่ตื่นพระประทม จึงไม่มีใครสั่ง แต่ที่จริงนั้นรับสั่งไว้กับข้างในแล้ว ข้างในสั่งเฝ้าที่ ๆ ไม่ได้ยินจึงไม่มีใครสั่ง ครั้นสายเจ้าเข่งไปถามจึงได้ความ จึงได้สั่งให้เทศ เวลาเที่ยงตื่นพระประทม บ่ายโมงเสดจออกกำลังเทศทานกัณฑ์ ประทับในพระฉากทรงบาญชีกับหลวงสารประเสริฐ โปรดให้เทศต่อไป ๆ ถึงกันฑมหาราช โปรดพระราชทานรางวัล ๑๐ ตำลึง นครกัณฑเทศจบยิงปืน เทศที่พระที่นั่งอมรินทร

วันนี้ได้รับรูปต่าง ๆ ที่ทรงถ่ายที่บางปอินบ้างที่กรุงเทพฯ บ้าง.

วันที่ ๔๐๑๔ วัน ๖ ๙ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๗ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้เข้าที่เช้าจนบ่าย ๒ โมงเสศบันทมตื่น เวลาบ่าย ๓ โมง จึงเสดจออกพระที่นั่งอมรินทร เทศนาอริยสัจ พระธรรมไตรยโลกวัดเชตุพนตถวาย​เทศนาทุกขสัจ จบแล้ว พระเทพกระวีวัดสุทัศนถวายเทศนาสมุทัยสัจ แล้วพระเทพมุนีวัดอรุณเทศนามรรคสัจ พระเทพโมฬีวัดบรมนิวาศเทศนานิโรธสัจ เวลาย่ำค่ำจบเสดจขึ้น.

วันที่ ๔๐๑๕ วัน ๗ ๑๐ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๘ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเช้าไม่มีการอไร บ่ายมิสเตอแลมเบิดช่างถ่ายรูปเฝ้า

เวลายามหนึ่ง ทรงฉลองพระองค์ทรงเครื่องราชอิศริยยศตรามหาสุราภรณเสดจออกพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท โปรดให้พระสงฆสวดมนตเปนการพระราชพิทธีฉัตรมงคล แต่เจ้านายไม่ได้ติดตรา โปรดให้สมเดจกรมพระประกาศเพิ่มขึ้นอีกในปีน่า ๕ ทุ่มเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๑๖ วัน ๑ ๑๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๙ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๕ โมงเสศทรงฉลองพระองค์คัดเดเว เจ้านายข้าราชการเสื้อฟรอกโก๊ด เสดจออกพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท โปรดให้ปฏิบัติพระสงฆซึ่งสวดมนตเวลาคืนนี้รับพระราชทานฉัน สำรับแลของไทยทานของหลวง ๑ นอกนั้นแผ่พระราชกุศลเกณฑ์เจ้าพระยาพระยาพระที่ได้รับพระราชทานพานทองแลโต๊ะทอง นำมาถวายพระสงฆ พระสงฆฉันแล้วถวายอนุโมทนาพระพรลา พราหมณอ่านดุษฎีสังเวย แลเวียรเทียรสมโภชพระมหาเสวตฉัตรแลเครื่องราชกุกกุฏภัณฑโดยตติยวาร แล้วทรงเจิมเครื่องราชกุกกุฏภัณฑแล้วพราหมณจึงเจิม เวลาบ่ายโมงเสดจขึ้น

​เวลายามหนึ่งทรงอิฟนิงเดรสทรงเครื่องราชอิศริยยศช้างเผือกมหาวราภรณเสดจพระที่นั่งไพศาล เจ้านายแต่งอิฟนิงเดรสติดตรา โปรดให้พระสงฆสวดมนต เวลา ๕ ทุ่มจบเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๑๗ วัน ๒ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๕ โมงเสดจลงพระที่นั่งไพศาล โปรดให้ปฏิบัตพระสงฆที่สวดมนตวันนี้สำรับเลี้ยงพระแลไทยทานของหลวง ๒ นอกนั้นของเจ้านายข้างในทำตามรายที่แผ่พระราชกุศลเกณ พระฉันแล้วอนุโมทนาถวายพระพรลาไป พราหมอ่านดุษฎีแลเวียรเทียรแลจุลเจิมเหมือนเวลาวานนี้แล้วเสดจขึ้น

เวลาบ่าย ๔ โมงเสศเสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงเตมยศพร้อมด้วยพระบรมวงษานุวงษ ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทสิ้นทุกกระทรวง คนที่เฝ้านั้นแต่งเตมยศแลติดตราเครื่องราชอิศริยยศตามที่ ได้รับพระราชทานเสดจประทับพระที่นั่งโธรนทรงสปิซว่า “วันนี้เปนวันกำหนดแจกตราจุลจอมเกล้า จะต้องแจกตราจุลจอมเกล้าก่อน แล้วทรงแจกตรา เจ้านายข้าราชการ (จะมีบาญชีชื่อต่อไป) แล้วทรงสปิซพระราชทานตราเซนไมคอลเซนยอช สมเดจเจ้าพระยาว่า ด้วยกวีนทรงยินดีมาก็ทรงยินดีด้วยขอให้มีความเจริญ” แล้วพระราชทานสัญญาบัตรแขก (จะมีบาญชีต่อไป) แล้วเสดจไปพระที่นั่งสุทธัยสวรรย ทรงนมัศการบูชาพระบรมรูปพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมราชวงษซึ่งเสดจสวรรคตล่วงไปทั้ง ๔ รัชกาล พระบรมวงษานุวงษข้าราชการ ก็ไปถวายบังคมพร้อมกัน แล้วเสดจขึ้น

​เวลายามเสศเสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคมทรงอิฟนิงเดรส ทรงเครื่องราชอิศริยยศจุลจอมเกล้า เจ้านายเสื้ออิฟนิงเดรสติดตรา โปรดให้พระสงฆสวดมนต เวลา ๕ ทุ่มจบเสดจขึ้น

ผู้ที่รับพระราชทานตราจุลจอมเกล้าวันนี้ คือปฐมจุลจอมเกล้า กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ๑ ทุติยจุลจอมเกล้า พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์^๒๐ ๑ พระองค์เจ้าโสภณบัณฑิตย ๑ พระองค์เจ้าวัฒนานุวงษ^๒๑ ๑ พระองค์เจ้ายุคุนธร^๒๒ ๑ รวม ๔ ตติยจุลจอมเกล้า หม่อมเจ้าสวัศดิ์ในกรมขุนภูวไนย^๒๓ ๑ ประฐมจุลจอมเกล้า พระยาราชารานุกูล^๒๔ว่าที่เกษตรา (รอด) ๑ ทุติยจุลจอมเกล้า พระยาไชยสุรินทร^๒๕ (เจียม) ๑ พระยานรรัตน (โต) ๑ ตติยจุลจอมเกล้า หลวงสุรินทรเดชะ^๒๖ (เนตร) รับตระกูลพระยาสุรเสนา (ภู่) ๑ นายสุจินดา^๒๗ (ซุ้ย) รับตระกูลพระโชฎึก (พุก) ๑ ตติยาณุ หม่อมราชวงษวงบุตรเจ้าพนมรับตระกูลกรมพระเทเวศ ๑ หม่อมราชวงษไกล รับตระกูลพระองค์เจ้าชิตเชื้อพงษ ๑

แขกที่รับสัญญาบัตร วัน ๒ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำนั้น (๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๒๒) คือ ตนกูไซนารชิดบุตรพระยาไทรย เปนพระยาฤทธิสงครามเจ้าเมืองไทรย ๑ พระเกใดสวรินทรเมืองไทรยเปนพระยายุทธการโกศลผู้ทำนุบำรุง ๑ พระเสนีณรงคฤทธิเมืองไทรยเปนพระยาสุรพลพิพิธผู้ทำนุบำรุง ๑ ตนกูฮามิดบุตรเจ้าพระยาไทรยเปนพระเสนีณรงคฤทธิรายามุดาเมืองไทร ๑ ตนกูกาเซม​บุตรเจ้าพระยาไทรเปนพระชลสินธุสงครามไชย ๑ ตนกูปสาเปนพระยาวิชิตภักดีเจ้าเมืองตานี ๑ พระพิพิธภักดีเปนพระยาพิทักษธรรมสุนทรผู้กำกับเมืองตานี ๑ ตนกูปสูน้องพระยาตานีเปนพระศรีบุรีรัตนพินิจผู้ช่วย ๑ ตนกูคะเดเปนพระพิพิธภักดี ๑ นิเมาะเปนพระยาพิพิธเสนาเจ้าเมืองยิริง ๑ ตุวันกะจิบุตรพระยายะลาเปนพระไพรีพ่ายฤทธิผู้ช่วย ๑ ตุวันโนะบุกรพระยาระแงะเปนพระคิรีรัฐพิศาลผู้ช่วย ๑ นายมิ่งมหาดเลกเปนพระยาเพชราภิบาลเจ้าเมืองหนองจิก ๑

วันที่ ๔๐๑๘ วัน ๓ ๑๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๕ โมงเสศเสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม โปรดให้ปฏิบัตรพระสงฆที่สวดมนต วันนี้สำรับแลไทยทานของหลวง ๑ นอกนั้นเจ้านายข้างน่าทำฉลองพระเดชพระคุณตามรายเกณฑ์ พระฉันแล้วอนุโมทนาถวายพระพรลากลับไป พราหมณอ่านดุษฎีแลเวียรเทียรแลจุลเจิมเหมือนวานนี้ เวลาบ่ายโมง ๑ เสดจขึ้น

บ่ายเสดจลงตรวจงานที่ตำหนัก ค่ำไม่มีราชการอไร

วันที่ ๔๐๑๙ วัน ๔ ๑๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้ลงมือเบี้ยวัสส โปรดให้เอาทองคำเมืองปราจิณ ๖ แห่ง ให้ไปตั้งสมโภชพร้อมด้วยเงินที่จะแจกเบี้ยหวัสส แลทองอื่น ๆ ด้วย โปรดให้เลี้ยงพระเสียก่อนด้วย

เวลาบ่ายโมงเสดจออก สมโภชเงินแล้วพระราชทานเบี้ยหวัสส พระสงฆที่เปนขัติยตระกูลแล้วพระราชทานเบี้ยหวัสส โหร พราหม ช่างสิบหมู่ แลอื่นๆ ที่พระที่นั่งอมรินทร แล้วเสดจขึ้นแจกเบี้ยหวัสสข้างใน

ค่ำไม่มีราชการอไร

วันที่ ๔๐๒๐ วัน ๒ ๑๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเที่ยงเสด็จลงที่ถ่ายรูปริมพระพิมานรัฐยา ถ่ายพระองค์สว่าง ทรงแกนครอดนพรัตน ทรงเครื่องตาดเตมยศ แลถ่ายข้างในด้วย