เดือน ๑ จุลศักราช ๑๒๔๑

วันที่ ๔๐๒๑ วัน ๖ ๑ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๔ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้เช้า พระยาภาษกรวงษ จมื่นสราภัย^๑ ซึ่งไปราชการเมืองลอนดอน กลับมาด้วยเรือปากน้ำเข้ามาถึงกรุงเทพ ฯ

เวลาบ่าย ๑ เสดจออกพระที่นั่งอมรินทร กรงท่านำพระยาภาษกรวงษ จมื่นสราภัยเข้าเฝ้าแล้วแจกเบี้ยหวัดข้าราชการ แล้วเสดจขึ้นแจกเบี้ยหวัดข้างใน พระราชทานเงินเพิ่มเจ้านายผู้หญิงในพระบรมหาราชวัง แลพระราชวังบวรที่สมโภชเดือน สมเดจพระเจ้าลูกยาเธอแลพระเจ้าลูกเธอที่โสกันต ๒ พระองค์ คิดรวมเงินแล้วพระราชทานเพิ่มอีกสามส่วน เจ้านายวังน่าแจกทุกๆละ ๓ ชั่งด้วย

เวลาบ่ายโปรดให้พระยาภาษเข้ามาเฝ้าข้างใน เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจออกห้องน้ำเงินกงซุลอเมริกันเฝ้า แล้วกราบถวายบังคมลาไป

​วันที่ ๔๐๒๒ วัน ๗ ๒ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย เสดจออกพระที่นั่งอมรินทร แจกเบี้ยหวัดข้าราชการ แล้วเสดจขึ้น

เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจออกห้องน้ำเงินพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร กรมท่านำมิสเตอฮิสเกตเปนเสรฐีเมืองลอนดอนเข้าเฝ้า แล้วกราบถวายบังคมลาไป

ค่ำไม่มีการอไร

วันที่ ๔๐๒๓ วัน ๑ ๓ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเที่ยงเจ้าพระยาภาณุวงษ เฝ้าทรงปฤกษาราชการเรื่องพระปรีชา ให้ท่านเปนผู้ความเรียงคำปฤกษาโทษแล้วเสดจออกพระที่นั่งอมรินทร แจกเบี้ยหวัด แล้วเสดจขึ้น

บ่ายสมเดจเจ้าพระยาเฝ้าปฤกษาราชการเรื่องเมืองตรัง แล้วทรงปฤกษาเรื่องความพระปรีชา ตกลงเปนให้เจ้าพระยามหินธร^๒ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์^๓ พระยาราชวรานุกูล^๔เปนผู้เรียง เจ้าพระยาภานุวงษ^๕เปนผู้ตรวจ

เวลาค่ำไม่มีอไร

​วันที่ ๔๐๒๔ วัน ๒ ๔ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๗ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาบ่ายเสดจออกพระที่นั่งอมรินทร โปรดให้แจกเบี้ยหวัด แล้วเสดจออกดูงานวัดพระแก้ว

วันนี้น้ำท่วมในวัง สัก ๖ นิ้วตามถนนเฟื่องนครก็ท่วมด้วย

ร่างประกาศพระยาราชเปนเจ้าพระยาพลเทพด้วย

วันที่ ๔๐๒๕ วัน ๓ ๕ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑๘ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาค่ำออกขุนนาง พระยาศรีอ่านบอกเมืองพระตะบองฉบับ ๑ เมืองเสียมราฐ ฉบับ ๑ ถวายพระราชกุศสทำการเฉลิมพระชนม์พรรษา พระยาพิพัฒ อ่านบอกเมืองสมุทษาครส่งผู้ร้าย เมืองสมุทสงครามส่งเงินปี้จีน

สมเดจพระองค์น้อยว่าด้วยกัปตันลอฟตัสขอเงินล่วงน่าไปเซอรเว

วันที่ ๔๐๒๖ วัน ๔ ๖ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๙ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

ไม่มีราชการอไร เจ้าพระยามหินธรเฝ้าเรื่องจะเรียงคำปฤกษา

วันที่ ๔๐๒๗ วัน ๑ ๗ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๐ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๓ โมงเสศทรงฉลองพระองค์ฟรอคโก๊ดทหาร ดวงสตานพรัตนเสดจออกพระที่นั่งอมรินทรเสดจประทับพระที่นั่งโทรน พร้อมด้วยพระ​บรมวงษานุวงษข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทถ้วนทุกกระทรวง พระศรีสุนทรนุ่งลายพื้นขาวสรวมเสื้อครุยอ่านประกาศด้วยทรงพระราชดำริหที่จะตั้งพระยาราชวรานุกูล^๖เปนเจ้าพระยาพลเทพที่เกษตราธิบดี จบแล้วมีพระบรมราชโองการให้หาพระยาราชวรานุกูลที่เกษตราธิบดี (รอด) เข้าไปน่าพระที่นั่งโปรดให้หันหน้าหาทิศเดช คือทิศอุดร พระราชทานน้ำสังขอุตราวัตรแล้วหันหน้าเข้าไปรับพระราชทานหิรัญบัตร เวลานั้นพราหมณเป่าสังขด้วย แล้วพระราชทานแหวนมรฎบ กับพานทองตำแหน่งพลเทพ หีบหมากลงยาตราพระพลเทพถือไถ แล้วกลับออกไปรับน้ำสังขพราหมณ แล้วพระราชทานสัญญาบัตรให้พระยามนตรีว่าที่พระยาสุรเสนา ๑ จมื่นสราภัยเปนเจ้าหมื่นไวยวรนารถ^๗ ๑ แล้วพระราชทานตรานพรัตนราชวราภรณแก่กรมหลวงวรศักดาพิศาล^๘ ๑ แลพระราชทานตราเยอรมันชั้นที่ ๒ ซึ่งสมเดจพระเจ้าเอมเปอเรอเยอรมนีทรงยินดีประทานพระยาภาษ ๆ ถวายให้พระราชทานเปนมงคล แลพระนายไวยด้วยพระนายไวยนั้นได้ชั้นที่ ๓ เวลาบ่าย ๔ โมงเสศเสดจขึ้น

แล้วเจ้าพระยาภานุวงษ เจ้าพระยามหินธร เฝ้าถวายร่างพระกระทู้ถามพระยากระสาปน์ พระปรีชา พระนายศรี หลวงพินิจ ทรงแก้ไขบ้างแล้วกลับไป

วันที่ ๔๐๒๘ วัน ๖ ๘ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๑ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมงครึ่งเสดจออกออฟฟิซเจ้าพระยามหินธร พระยามหามนตรีเฝ้าถวายคำปฤกษาซึ่งเรียกพระยาไกรศรีไปเรียงที่บ้านแยกมา ๒ ฉบับ ​เรื่องฆ่าอ้ายเกิดกับเอาจีนทิ้งน้ำฉบับ ๑ เรื่องฉ้อฉบับ ๑ กับของเจ้าพระยาภาณุวงษแก้ฉบับ ๑ โปรดให้เรียงทั้ง ๒ ฉบับรวมกัน แล้วพระยามหามนตรีเข้ามาเฝ้าทูลว่าสมเดจกรมพระท่านขอให้ยกที่เจ้าพระยาภาณุวงษแซกเรื่องขบถเสียจะเปนช่องต่อไป แลว่าไม่มีประเดนด้วย โปรดให้ว่าโทษหมดทุกคน

วันนี้สมเดจพระองค์น้อยประชวนไข้จับ.

วันที่ ๔๐๒๙ วัน ๗ ๙ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๒ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๓ โมง ตระลาการประชุมที่เก๋งวรสภาพิรมย์ เจ้าพระยามหินธรสั่งให้ตำหรวจไปตามตัวจมื่นราชามาตยมาแล้วสั่งให้ไปเอาตัวสุ่นภรรยาพระปรีชาแล้วให้บอกให้พระยากระสาปน์มาด้วยจะได้มาฟังความ ให้จมื่นทิพเสนาไปด้วยอีกคนหนึ่ง เวลาเช้า ๕ โมงได้ตัวสุ่นแลพระยากระสาปนมาทั้ง ๒ คน เจ้าหมื่นศรีกับหลวงพินิตบุตร ๒ คนนั้นเดิมคิดว่าพ่อมาลูกจะตามมาด้วย ก็ไม่เหนมาจึงสั่งให้จมื่นราชามาตยไปตามอีก เวลาเที่ยงเสศได้ตัวมา เมื่อมาพร้อมกันแล้ว พระยามหามนตรี พระยารองเมือง ถามพระยากระสาปน์ พระยาศรีถามเจ้าหมื่นศรี พระสุริยภักดีถามหลวงพินิจ ถามแล้วพระยามหามนตรีคัดถวาย ทรงสั่งให้ถอดจากที่ แลให้ลงพระราชอาญาจำ อนึ่งนายสรพลถวายพระอาการสมเดจพระองค์น้อยทรงจับพระอาการมาก เวลา ๕ โมงเสศเสดจพระราชดำเนินออกทางพระที่นั่งอนันตสมาคม เสดจวังสราญรมย^๙ครู่หนึ่งเสดจกลับยามหนึ่ง เจ้าพระยามหินธร พระยามหามนตรี เฝ้าถวายคำลูกขุนเรื่องพระปรีชาสำอาง โปรดให้ทำโทษตามคำลุกขุน ให้เอาไปประหารชีวิตรที่เมืองปราจิณด้วย

​สมเดจกรมพระจัดให้พระอินทรเทพไปรักษาที่บ้าน พระยามหามนตรีจัดตำรวจทหารไปรักษาด้วย

เวลายามหนึ่งสั่งให้จำอ้ายสำอาง ปรีชา ๕ ประการเตมที่ เวลา ๓ ยาม เจ้าพระยามหินธร พระยามหามนตรี พระยารองเมือง แลนายพธำมรงค์ทหารเอาตัวอ้ายสำอางไปออกประตูรัตนพิศาล แลประตูสุนทรทิศ มาไปออกประตูลงท่าพระ ลงเรือหาญหักสัตรู เวลายิงปืนออกเรือหาญหักสัตรู ต่อสู้ไพรี ทั้ง ๒ ลำ กับเรือราชสีหลำ ๑ ผู้ที่ไปนั้น เจ้าพระยามหินธร พระยารองเมือง พระพิเรนทรเทพ จมื่นวิไชยยุทธ พระศักดิเสนี หลวงสุริยามาตย นายพธำมรงค์ ตำรวจ ทหาร มาก เมื่อลงเรือ เจ้าพระยามหินธร พระยารองเมืองขัดดาบด้วย.

วันที่ ๔๐๓๐ วัน ๑ ๑๐ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๓ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้เจ้าพระยาพลเทพ พระยาราชภักดี ลงไปตรวจบ้านพวกนักโทษแลเกบเครื่องยศมาคืน แล้วปิดห้องตีตราไว้

เวลาเช้า ๔ โมงเกิดเพลิงลุกขึ้นที่ตำหนักเจ้าจอมมารดาแพ เปนแต่ตวันออกมาที่น่าต่าง เสดจลงผู้ชายเข้าไปค้นได้ความว่าดอกไม้เพลิงที่กบน่าต่างน่าน่าต่างตั้งหีบผ้าไว้ ห้องลั่นกุนแจริมห้องเจ้าจอมโหมดน่าต่างนั้นปิดไม่มิด แดดส่องเข้าไปจึงเปนไฟลุกขึ้นไหม้ดอกไม้แล้วก็ดับ เปนแต่ช่องกบเตรียมไปเท่านั้น

ค่ำวันนี้ไม่ได้ออกขุนนาง เสดจวังสราญรมย์ เยี่ยมประชวนสมเดจกรมหลวงพระองค์น้อย เวลาเกือบ ๗ ทุ่มเสดจขึ้นทางอนันตสมาคม

ได้ความว่าสมเดจกรมหลวงพระองค์ใหญ่ประชวนฝีที่พระเนตร.

​วันที่ ๔๐๓๑ วัน ๒ ๑๑ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๔ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้ได้ทราบว่าพระสุริยภักดี ให้ตีผู้คุมเสีย ๒๐ ด้วยปล่อยให้นายแฉล้มเรียกบ่าวไปส่งนาฬิกากับแหวนเพชร แตไม่ทันส่ง

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกกรุงเก่ารายงานน้ำฝนต้นเข้าราษี ๖ น้ำน้อยกว่าปีเถาะก่อน ๑-๑-๑๐ } ศอก เข้านาทุ่ง เกวียนละ ๕ ตำลึง ๒ บาท ปัก ๖ ตำลึง บอกเมืองสุพรรณส่งเงินปี้จีน เงิน ๑๗ ชั่ง ๑๐ ตำลึง ๓ บาท บอกเมืองนครนายก ๒๒ ชั่ง ๔ ตำลึง ๑ บาท ๒ สลึง

พระยาพิพัฒอ่านบอกพระยาชลบุรีส่งเงินปี้จีน ๘๐๐ เงิน ๔๐ ชั่ง ๒ ตำลึง

ค่ำเสดจไปเยี่ยมสมเดจพระองค์น้อย เสด็จกลับ ๒ ยาม

วันนี้ที่เมืองปราจิณประหารชีวิตร อ้ายสำอาง ปรีชา.

วันที่ ๕๐๓๒ วัน ๓ ๑๒ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

ค่ำไม่ได้ออกขุนนาง ทรงสั่งพระยานรรัตนให้ดูแลการโรงกระสาปน์ โรงแก๊ส โรงสูบน้ำ

พระยามหามนตรีถวายบาญชี เมีย ทาษ โหมดกระสาปน์ กับทาษและภรรยานายแฉล้มออกความว่า นายเจิมศรีสรรักษฝากของฝากเงินมิศซิกไว้

เจ้าพระยาพลเทพสั่งให้พระอินทรเทพเอาทหารไปรักษาเรือไฟไว้.

​วันที่ ๔๐๓๓ วัน ๔ ๑๓ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

กลางวันพระยามหามนตรีเฝ้า ทูลด้วยเรื่องเมียนายแฉล้มออกความว่า นายโหมด นายแฉล้ม นายเจิม ฝากเงินมิสซิกไว้ ๔๐๐๐ ชั่ง

ค่ำออกขุนนาง มหาดไทยอ่านศุภอักษรเมืองน่าน ว่ามีศุภอักษรขึ้นไปให้เจ้าอนันตวรฤทธิเดช ลงมารับเครื่องยศนั้นยังป่วยอยู่ลงมาไม่ได้ เมื่อหายจึงจะลงมากับว่าด้วยราชการเมืองเชียงแสนที่ราชวงษเชียงราย น้อยคำเจียงกลับลงมา กับส่งแผนที่อังวะมาถวาย กับขอปืนหามแล่นไว้ใช้สำหรับเมือง ๑๐๐ บอกกัปจันทเทศด้วย รับสั่งว่าขอมากนักให้จัดให้แต่ภอควร

กระลาโหม อ่านบอกเมืองกาญจนบุรี บอกเรื่องคนเข้ารีศยิงจีนที่เมืองกาญจนบุรียิงด้วยลูกปรายจะเอาตัวมาชำระ บาดหลวงขัดไว้ ตั้งขุนนาง ๔ คน.

วันที่ ๔๐๓๔ วัน ๕ ๑๔ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๗ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้เจ้าพระยามหินธรกับข้าราชการกลับมาแต่เมืองปราจิน เจ้าพระยามหินธรเข้ามาเฝ้า

เวลาค่ำออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกเมืองสระบุรีขอที่ผูกภัทธสิมาวัดบ้านหนอกนาก ๑ วัดบ้านหนองผักชี ๑

กรมท่าอ่านบอกเมืองสมุทปราการ บอกส่งเงินปี้จีนครั้งหนึ่ง จีน ๕๔๐ คน เงิน ๒๗ ชั่ง

​วันที่ ๔๐๓๕ วัน ๖ ๑๕ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๘ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

วันนี้ไม่มีราชการอไร เสดจทอดพระเนตรงานวัดพระศรีรัตนสาศดาราม.

วันที่ ๔๐๓๖ วัน ๗ ๑ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๙ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

ไม่ได้ออกขุนนาง กลางวันจมื่นวิไชยยุทธถวายรูปอ้ายสำอาง

ส่งพระกระทู้ แลคำปฤกษาให้อาลบาสเตอแก้ลงพิมพ์.

วันที่ ๔๐๓๗ วัน ๑ ๒ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๓๐ พฤศจิกายน ๒๔๒๒)

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกเมืองนครราชสีมา ส่งเงินค่านาเมืองรัตนบุรี ที่หลวงปลัดมาส่ง ๑๑ ชั่ง กับค้าง ราชบุตรเร่งได้ ๓ ชั่ง รวม ๑๔ ชั่ง จำนวนปีกุนสัปตศก จะเร่งต่อไปก็ลงมากรุงเทพ ฯ เสีย ได้แต่งกรมการคุมลงมาส่งพร้อมกันกับบาญชีทรัพย์สิ่งของพระศรีนครไชยที่ตาย ฉบับ ๑ กรุงเก่าบอกหลวงอภัยเพตราบ้านปากไห่ ขอที่ผูกพัทธสิมาวัดโบถ ออกข้างละ ๕ ศอก.

​วันที่ ๔๐๓๘ วัน ๒ ๓ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๑ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลากลางวัน เจ้าพระยามหินธร พระยามหามนตรี เฝ้า

เวลาค่ำออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกกรุงเก่า น้ำลดตั้งแต่วัน ๑ฯ ๑ ค่ำ จนวัน ๑ฯ ๑ ค่ำลด ๖ คืบแล้วกลับขึ้น ฝนตกมาวัน ๑ อีกนิ้ว ๑ รวมทั้งครั้งก่อน ๕ คืบ เปนลด ๑๕ วันคืบกึ่งนิ้ว.

วันที่ ๔๐๓๙ วัน ๓ ๔ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒ ธันวาคม ๒๔๒๒)

วันนี้พระราชบุตรีของเจ้าจอมมารดาทับทิมประสูตร^๑๐ เวลาเช้า ๓ โมง ๓๓ นาที

ค่ำไม่ได้ออกขุนนาง.

วันที่ ๔๐๔๐ วัน ๔ ๕ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๓ ธันวาคม ๒๔๒๒)

พระยามหามนตรีเฝ้าถวายคำให้การ จีน ชม เรื่องพระปรีชารักกับแฟนีที่ปราจิณกับพี่น้องเข้ากัน

เวลาค่ำออกขุนนาง

พระนรินทรอ่านบอกพระอมร ส่งต้นหนังสือพระยาปลิดสืบได้ความว่า ผู้ร้ายซึ่งฆ่าพระศักดาดุลยฤทธินั้น หนีไปเมืองไทร ได้มีหนังสือไปถึงพระ​กระเษตรไทรยสถลบุรินทรให้ช่วยจับ จับได้ ๒ คนยังหนีไปเกาะหมาก ๒ คน ได้มีหนังสือถึงกงซุลเกาะหมากให้ขอกัปคอเวอนเมนตให้จับส่ง พระอมรจะออกจากเมืองตรังไปปลิดชำระผู้ร้าย.

วันที่ ๔๐๔๑ วัน ๕ ๖ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๔ ธันวาคม ๒๔๒๒)

พระยามหามนตรีเฝ้า ถวายคำให้การบ่าวพระยากระสาปน์ลุแก่โทษ

บ่ายสมโภช ๓ วันพระองค์เจ้าซึ่งประสูตรวัน ๓ ๔ฯ ๑ ค่ำ ไม่ได้ออกขุนนาง

วันที่ ๔๐๔๒ วัน ๖ ๗ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๕ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมงมิสเตอเดวิชันภามิสซิสซิกเกล์เมียกงซุลอเมริกัน เฝ้าห้องน้ำเงิน

พระยามหามนตรีเฝ้า ทูลด้วยไปบ้านเจ้าพระยาภาณุวงษ พระยาราชสงคราม^๑๑ถวายอย่างปราสาทพระบรมรูปเปน ๕ ยอด^๑๒ มุกขน่า ๗ ห้อง หลัง ๕ ห้อง รวม ๔ วา

ออกขุนนางไม่มีราชการอไร พระนรินทรทูลขอกำหนดให้พวกเมืองไทรยปลิด สตูนเฝ้าทูลลา

​วันที่ ๔๐๔๓ วัน ๗ ๘ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๖ ธันวาคม ๒๔๒๒)

วันนี้เวลาบ่าย ๔ โมงกงซุลเยอรมัน ภาแบรอนกอชมิตสิเกรตารีลิเคซันที่เมืองยี่ปุ่น เฝ้าที่ห้องน้ำเงิน

เสดจลงช่วยจัดการตำหนักกรมสมเดจพระสุดารัตนราชประยูร

วันที่ ๔๐๔๔ วัน ๑ ๙ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๗ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๓ โมงเสดจลง ไปช่วยจัดการที่ตำหนักกรมสมเดจพระสุดารัตนแล้ว เสดจขึ้นประทับออฟฟิซครู่หนึ่ง

เวลาทุ่มเสศเสดจทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสทรงสายสภายวราภรณ เสด็จลงไปช่วยงานทำบุญวันประสูตรกรมสมเดจพระสุดารัตน เจ้านายเฝ้าพร้อมกัน ประทับตรัสกับสมเดจกรมพระ ๆ ถวายบอกเมืองพระตะบอง ตอบตราพระราชสีหน้อยของท่าน เรื่องพม่าไปขุดพลอยว่าบ่อพลอยอยู่ในป่ากระวาก คนที่ไหนขุดพลอยเกิดขึ้นแต่เดือน ๓ ปีกลายนี้ พระยาคธาธร^๑๓ได้แต่งคนไปเกบภาษีได้ ๒ ปีเงิน ๒๐๐๐ เสศ เกบคนละ ๒ บาท แล้วหาฤๅเข้ามาที่พระยาศรีว่าเงินนี้ จะส่งเข้ามาทูลเกล้า ฯ ถวายแต่จะซื้อทองญวนมาดีฤๅส่งตัวเงินดี ส่งตัวอย่างพลอยกับแผนที่เข้ามาด้วย

แล้วเสดจขึ้นทอดพระเนตรลคร เวลา ๗ ทุ่มเสดจขึ้น

​วันที่ ๔๐๔๕ วัน ๒ ๑๐ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๘ ธันวาคม ๒๔๒๒)

วันนี้เช้า เลี้ยงพระที่ตำหนักกรมสมเดจพระสุดารัตน ไม่ได้เสดจ

เมือคืนนี้บันทมไม่ใคร่จะหลับสนิจ ปวดพระยอด บันทมหลับต่อเช้า เวลาบ่าย ๒ โมงบันทมตื่น เวลาบ่าย ๕ โมงเสดจออกประกับออฟฟิซ เวลาย่ำค่ำเสดจขึ้น

ทรงเครื่องอิฟนิฟเดรสทรงตรวจตราจุลจอมเกล้า เสดจพระตำหนักทูลกระหม่อมปราสาทตรัสกับสมเดจเจ้าพระยาจนเวลา ๒ ทุ่มเสศไปตรัสกับเสดจที่วัด แล้วเสดจขึ้นทอดพระเนตรลคร เวลา ๗ ทุ่มเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๔๖ วัน ๓ ๑๑ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๙ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๒ โมง เปนเวลาตรงครป ๒๔ องษาพระชันษากรมสมเดจพระสุดารัตนครบ ๖๑ รอบ เสดจเข้าที่สรงน้ำพระพุทธมนตแล้วเลี้ยงพระ พระบาทสมเดจพระเจ้าอยู่หัวไม่ได้เสดจลง ประชวนพระยอด โปรดให้เจ้าจอมมารดาแพ เชิญพระราชหัถไปกับกล่องพระราชทานกรมสมเดจพระสุดารัตน

เดิมจะเสดจออกให้แขกเมือง เมืองไทรย ปลิด สตูน ทูลลาแล้วบอกเลิกด้วยประชวนพระยอด

วันที่ ๔๐๔๗ วัน ๔ ๑๒ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๐ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เจ้าพระยาภาณุวงษเฝ้ากับพระยามหามนตรี ทรงด้วยเรื่องจะชำระด้วยการทำเงิน แลถวายคำปฤกษาโทษนายโหมด นายเจิม นายแฉล้ม

​วันที่ ๔๐๔๘ วัน ๕ ๑๓ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๑ ธันวาคม ๒๔๒๒)

สมเดจพระองค์น้อยถวายรูปท่านกับหม่อม

พระยามหามนตรีเฝ้าถวายคำปฤกษาอีก

มีเรื่องราวหม่อมเจ้า ฉัตร จิตร น้อย อรุณ เม้า ขอทำสพเจ้าพระญาณวราภรณ

วันที่ ๔๐๔๙ วัน ๖ ๑๔ฯ ๑ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๒ ธันวาคม ๒๔๒๒)

ไม่มีราชการ วันพระ

มิสเตออาลบาสเตอขอจำนำที่