เดือน ๒ จุลศักราช ๑๒๔๑

วันที่ ๔๐๕๐ วัน ๗ ๑ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๓ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่ายพระยามหามนตรีเข้าไปเฝ้า

พระไชยยศเฝ้าถวายแกนเงินตัวอย่าง พระราชทานพระองค์เทวัญตัดแกนเงินรับโรงกระสาปน์

วันที่ ๔๐๕๑ วัน ๑ ๒ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๔ ธันวาคม ๒๔๒๒)

พระยารัตนโกษาถวายตัวอย่างพัด พระองค์สายถวายหนังสือฉบับ ๑ เวลาบ่าย ๔ โมงเสศเสดจออกพระที่นั่งอมรินทร พร้อมด้วยพระบรม​วงษานุวงษข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทถ้วนทุกกระทรวง กรมพระกลาโหมนำพระยาไทรยแลญาติพี่น้องศรีตวันกรมการเมืองไทรยบุรี เมืองปลิด เมืองสตูน เฝ้ากราบถวายบังคมลาไปบ้านเมือง พระราชปฏิสันฐานพอควรแล้วเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๕๒ วัน ๒ ๓ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๕ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลากลางวันพระยานรรัตนถวายผอบพานรอง ทองคำลงยาราชาวดี สำหรับทรงพระรูปสมเดจพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ

เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจออกห้องน้ำเงิน กรมท่าน้ำ เมเยอสตูเดอกับลูกสาวเฝ้าทูลลากลับไปบ้านเมือง พระราชทานพัดด้ามจิ้วเขียนเรื่องอิเหนาบุตรสาวเล่มหนึ่ง แล้วเสด็จขึ้น

เวลาค่ำเสด็จออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกเมืองประจิณ รายงานน้ำฝนต้นเข้าน้ำท่วมมากกว่าปีขานเดือน ๑๒ ศอก ๙ นิ้ว ลง ๙ฯ ๑๒ ค่ำ เข้าบริบูรณดี

เมืองสุพรรณ ขอเจ้าอธิการพวงเปนพระครูพลเมธาจารย์เจ้าคณต่อไป

กลาโหมอ่านบอกเมืองเพชรบุรีส่งเงินปี้จีน

กรมท่าอ่านบอกเมืองนครไชยศรีส่งเงินปี้จีน เงิน ๓๐ ชั่ง รวมเก่าใหม่ ๘๐ ชั่ง

พระราชทานสัญญาบัตร หลวงสุริยามาตย เปนพระยาอุไทยมนตรี เจ้าเมืองปราจิณบุรี

​วันที่ ๔๐๕๓ วัน ๓ ๔ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๖ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลากลางวันเจ้าพระยามหินธรเฝ้า ขอเรือไฟแลคอนออกไปทำแผนที่เมืองปราจิณบุรี

เมื่อเวลา ๒ ทุ่มเสดจออกขุนนาง กระลาโหมอ่านบอกเมืองตกั่วป่า ขอสพพระอิศราธิไชยไปเผาเมืองตกั่วป่า พร้อมด้วยญาติพี่น้องขอศิลาน่าเพลิงด้วย โปรดอนุญาต

วันที่ ๔๐๕๔ วัน ๔ ๕ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๗ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่ายพระยานรรัตนถวายกล่องโมราหลังสิลาทอง

เวลาค่ำเสด็จออกขุนนาง พระยารักษทูลลาเข้าพิทธีตรียำพวาย พระอินทรเทพทูลลาไปราชบุรีกับเจ้าจอมมารดาแพ

วันที่ ๔๐๕๕ วัน ๕ ๖ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๘ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า พระเจ้าลูกยาเธอพระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ พระองค์เจ้าสุวภัตร พระองค์เจ้าบัณฐรวรรณ เจ้าจอมมารดาแพ ลงทรงเรือปิกนิกเหลืองลำ ๑ เรือบดศรีชมภูลำ ๑ เรือไฟพระยาประภาลำเล็ก ๒ ลำลาก ไปเมืองราชบุรี

เวลากลางวัน เจ้าพระยาศรีพิพัฒนเฝ้า เวลาเยนวังน่า^๑กลับมาจากทเลมาเฝ้า รับสั่งถามทูลไปว่าถึงเกาะเสมดนอก

เวลาค่ำออกขุนนาง เมืองนนทบอกผู้ร้ายปล้นยังสืบไม่ได้

​วันที่ ๔๐๕๖ วัน ๖ ๗ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๙ ธันวาคม ๒๔๒๒)

วันนี้เช้า ๓ โมงแห่พระยาอนุรักษไปทำพิธีตรียำพวาย

เวลาค่ำออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกเมืองสุพรรณขอที่วิสุงคามสิมาวัด ๑

วันที่ ๔๐๕๗ วัน ๗ ๘ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๐ ธันวาคม ๒๔๒๒)

ทรงเครื่องใหญ่ ไม่มีราชการอไร

วันที่ ๔๐๕๘ วัน ๑ ๙ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๑ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้าเสดจออกพระที่นั่งอมรินทร ปฏิบัติพระสงฆรับพระราชทานฉันขนมเบื้องตามฤดูคือ พิทธิสัทรัทกาล เกณข้างในทำขนมเบื้อง

เวลาบ่ายเสดจออกพระที่นั่งสุทธัยสวรรย์ ทอดพระเนตรแห่ชิงช้าพระยาอนุรักษแล้วเสดจขึ้น

วันที่ ๔๐๕๙ วัน ๒ ๑๐ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๒ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมงเสดจออกพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร กรมท่านำมิศเตอกอบเกกงซุลเดนมากเฝ้าคืนเอกษกวาเตอ กงซุลโปรตุเกสมาเฝ้าด้วย

เวลาค่ำออกขุนนาง กรมท่าอ่านบอกเมืองนนทผู้ร้ายย่องเข้าไปฆ่าเจ้าทรัพย์ตายสืบไม่ได้ตัว.

​วันที่ ๔๐๖๐ วัน ๓ ๑๑ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๓ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย กรมขุนเจริญ^๒ พระยาราชสงคราม^๓ เข้ามาเฝ้าแล้วเสดจออกวัดพระศรีรัตนสาศดาราม ทอดพระเนตรงานวัดแล้วเสดจกลับ

เวลาค่ำเสดจออกขุนนาง เมืองฉเชิงเทราบอกรายงานน้ำฝนต้นเข้าว่าน้ำลดเรวไหลคลองที่ขุดใหม่

กระลาโหมอ่านบอกเมืองกาญจนบุรีส่งเงินค่านา

วันที่ ๔๐๖๑ วัน ๔ ๑๒ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒๔ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย พระยาวิเสศสงครามกับพวกฝรั่งเข้ารีด เฝ้าถวายของคฤสตมัศเด

พระยามหามนตรีเฝ้ารับคำปฤกษาเรื่องอ้ายเอี่ยม กับรับร่างคำปฤกษาโทษ นายโหมด เจิม แฉล้ม

สมเดจกรมหลวงจักรพรรดิ^๔เฝ้าเรื่องวัดพระศรีรัตนสาศดาราม

เมื่อเวลา ๒ ทุ่ม เสดจออกขุนนาง มหาดไทยอ่านบอกกรุงเก่า รายงานน้ำฝนต้นเข้า

เมืองโคราชบอกขอพระภักดีนุชิตเปนพระพรหมยกระบัตรเมืองนครราชสิมา เดือนยี่จะลงมาขอให้ว่าการไปก่อน

​วันที่ ๔๐๖๒ วัน ๕ ๑๓ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๙๑

(๒๕ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย พระยามหาเทพเฝ้าถวายเรื่องความผู้ร้าย

ออกขุนนางเวลาค่ำไม่มีราชการอะไร

วันนี้เรืออังกฤษเข้ามา.

วันที่ ๔๐๖๓ วัน ๖ ๑๔ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๖ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย พระยามหามนตรีเฝ้า ทรงเรื่องคำปฤกษาโทษนายโหมด เจิม แฉล้ม

พระราชทานร่างคำปฤกษาไปให้ปฤกษาเจ้าพระยาภาณุวงษ ว่าถ้าเหนดีเปนใช้ได้

ออกขุนนางไม่มีราชการอไร

จมื่นราชานุบาลขอรับพระราชทานซื้อที่หลวงตำบลวัดสามจีน.

วันที่ ๔๐๖๔ วัน ๗ ๑๕ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๗ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาเที่ยงเสศพระองค์เจ้าประดิฐวรการ^๕ เชิญพระพุทธรูปสำหรับพระองค์สมเดจพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ น่าตัก ๒๑ นิ้วมาถวายทรงปิดทองที่ห้องเหลืองพระที่นั่งบรมราชสถิตยมโหฬาร ทรงปิดทอง​ด้วยพระองค์เจ้าสุนันทา^๖ พระองค์เจ้าสว่าง^๗ พระองค์เจ้าเสาวภา^๘ พระองค์เจ้าสวัศดิโสภณ^๙ บ่าย ๔ โมงเสดจขึ้น

เสดจออกทอดพระเนตร งานวัดพระศรีรัตนสาศดาราม ทรงกะการต่าง ๆ แลโปรดให้พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ หล่อ รูป เทพนรสิงห ๑ คู่ อับษรสีห ๑ คู่ เทพกินนร ๑ คู่ เทพปักษี ๑ คู่ อสุรปักษา ๑ คู่ อสุรวายุภักตร ๑ คู่ สิงหภานร ๑ คู่ รวม ๗ คู่ จะตั้งที่ประตูลานพระพุทธปราง^๑๐ แล้วเสด็จเข้าในพระอุโบสถนมัศการแล้วเสดจกลับ

เวลาค่ำเสดจออกประทับในออฟฟิซ ทรงพระราชดำริห์จะหล่อช้างเผือกที่ได้ที่กรุงนี้บูชาพระแก้ว ๑๙ ช้าง^๑๑ คือ

๑. พระเทพกุญชร

๒. พระอินทรไอยรา

๓. พระยาเสวตรกุญชร

๔. พระยาเสวตรไอยรา

๕. พระยาเสวตรคชลักษณ

๖. พระวิมลรัตนกิริณี

​๗. พระวิสูตรรัตนกิริณี

๘. นางพระยาเขาแก้ว

๙. พระมหาศรีเสวตร

๑๐. พระเสวตรสุวรรณา

๑๑ นางพระยาสุวโรฐ

๑๒. พระเสวตรวรวรรณ

๑๓. พระเสวตรสุวภาพรรณ

๑๔. พระเทพรัตนกิริณี

๑๕. พระศรีสวัศดิเสวตรวรรณ

๑๖. พระเสวตรวรลักษณ์

๑๗. พระเสวตรวรสรรพางค์

๑๘. พระเสวตรวิสุทธิเทภา

๑๙. พระเสวตรสุนทรสวัศดิ

วันที่ ๔๐๖๕ วัน ๑ ๑ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๘ ธันวาคม ๒๔๒๒)

พระยามหามนตรีเฝ้าทูลเรื่องคำปฤกษา ซึ่งไปหาฤๅเจ้าพระยาภาณุวงษ ๆ ว่าดีอยู่แล้ว แต่เปนการสำคัญควรจะปฤกษาสมเดจเจ้าพระยา (ตกลงเปนรอสมเดจเจ้าพระยา)

เวลาค่ำเจ้าพนักงานตั้งกล้องส่องแลพระแท่นสงฆ เครื่องประโคมพร้อม เวลา ๔ ทุ่ม ๑๗ มินิตจันทรจับ เสดจออกทรงมุรธาภิเศกที่พระที่นั่งราชฤๅดี พราหมถวายน้ำกรดสังข เจ้าพนักงานประโคมพิณพาทย์แตรสังขตามจารีตขัติยประเพณีแล้ว ทรงแจกเงินพระราชทานพระบรมวงษานุวงษ โหรพราหมณข้าราชการ เวลา ๗ ทุ่มเสดจขึ้นเมื่อโมขบริสุทธิ ๔ ทุ่ม ๕๙ นาที ผู้ที่ทายนั้นสมเดจกรมพระ กับเจ้าเจริญเปนบาทเคียง.

วันที่ ๔๐๖๖ วัน ๒ ๒ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๒๙ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่ายพระยามหามนตรีเฝ้า แล้วเสด็จไปประทับห้องน้ำเงิน กรมท่านำท่านดมลุยสังฆราชฝรั่งเศส กับบาดหลวงคนหนึ่งเข้ามาเฝ้า แล้วกลับไป

​แล้วเจ้าพระยาภาณุวงษเฝ้า รับสั่งเรื่องความพระปรีชา แลเรื่องมอนุแมนตพระพุทธยอดฟ้าที่จะทำ

เวลาค่ำเสดจออกขุนนางหลวงเสนีพิทักษอ่านบอกเมืองพระพิศณุโลกย์ ส่งส่วยน้ำรักษ ๘๐๐ ทนาน กับเงินแทนน้ำรักส่วยอีก ๑๐ ชั่ง

กรมท่าอ่านบอกเมืองตราษส่งส่วยรง จำนวนปีฉลู ส่วยพริกไทยจำนวน ฉลู เมืองนครไชยศรีส่งเงินปี้จีน ๔๐๐ เงิน ๒๐ ชั่ง รวม ๔ ครั้ง จีนคงเมือง ๑๘๐๐ จร ๒๐๐} คน เงิน ๒๐๐ ชั่ง

วันที่ ๔๐๖๗ วัน ๓ ๓ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอกศก ๑๒๔๑

(๓๐ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลากลางวันเจ้าพระยามหินธร พระยามหามนตรี เฝ้าเรื่องความ

เวลาค่ำออกขุนนาง หลวงเสนีพิทักษอ่านบอกเมืองนครสวรรค เมืองสรรค ความต้องกันส่งเงินปี้จีนเมืองลพบุรีขอที่วิสุงคามสิมา

พระยาพิพัฒ อ่านบอกเมืองตราษส่งเงินปี้จีนเสรจเงินน้อยกว่าปีกลาย.

วันที่ ๔๐๖๘ วัน ๔ ๔ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๓๑ ธันวาคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๔ โมง เสดจออกประทับพระที่นั่งอมรินทร พร้อมด้วยพระบรมวงษานุวงษข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทถ้วนทุก​กระทรวง เจ้าพนักงานกรมพระกระลาโหมนำเจ้าพระยาวิเชียรคิรี^๑๒เมืองสงขลา ศรีตวันกรมการเมืองตานี เมืองระแงะ เมืองรามัญ เมืองยะลา เมืองญิริง เมืองหนองจิก เมืองสายบุรี เฝ้าถวายบังคมลาไปเมือง พระราชทานเครื่องยศ แลทรงพระราชปฏิสันฐานพอควร แล้วเสดจขึ้น

เสดจวัดพระศรีรัตนสาศดาราม ทอดพระเนตรงาน ไม่ได้เสดจเข้าในพระอุโบสถเปนแต่ทรงจุดเทียรให้มหาดเล็กไป.

วันที่ ๔๐๖๙ วัน ๕ ๕ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑ มกราคม ๒๔๒๒)

บ่าย ๕ โมงเสศเสดจลงสมโภชเดือนพระองค์เจ้าหญิงประสูตรใหม่ พระราชทานนามว่าประเวศวรสมัย

ค่ำเสดจออกพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ทำบุญฉลองพระฉลองพระองค์สมเดจพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ แลเปนวันครบรอบ ๑๐๐ นับตั้งแต่วันสิ้นพระชนม์มานั้น มีสวดมนต์รายหลวง ๑๐ รูป รายเจ้าภาพ ๑ รูป นั่งมุขตวันออก แลที่มุขนั้นตั้งพระพุทธรูปสมาธิ ซึ่งหล่อใหม่น่าตัก ๒๐ นิ้ว แล้วเชิญพระรูปสมเดจพระเจ้าลูกเธอมาตั้งบนบุศบกเล็กเหนือโต๊ะจีนข้างพระแท่นเสวตฉัตร เสดจออกทรงถวายไตรยย่ามรายหลวง พระองค์เจ้าสว่างถวายรายเจ้าภาพ สวดมนตจบแล้วมีสดัปกรณฉลาก ๑๐๐ เวลา ๔ ทุ่มเสศเสดจประทับพระที่นั่งอาภรณพิโมก ทรงดอกไม้แล้วเสดจขึ้น

ฉลองพระองค์อิฟนิงเดรส เครื่องราชอิศริยยศจุลจอมเกล้า เจ้านายข้าราชการติดตรา

​วันที่ ๔๐๗๐ วัน ๖ ๖ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๒ มกราคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๕ โมงเสศ เสดจออกเลี้ยงพระแล้วพระรับของไทยทานข้างน่า ๑๐ ข้างใน ๑๐} แล้วมีพระราชาคณถานานุกรมสตปกรณ ถวายฉลากราย ๑๐๐ ชักสองเที่ยว ด้วยมีคนข้างในมาบันจบ แล้วทรงแจกฉลากหนังสือ ๒๐๐ แก่เจ้านายข้าราชการ แต่แบ่งเปนข้างน่า ๑๓๐ ข้างใน ๗๐ ฉลาก หนังสือนี้โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติเปนผู้จัดจ่าย แล้วมีฉลากสิ่งของพญานรรัตนจัดอีกส่วนหนึ่ง ๒๐๐ แบ่งเปนข้างน่า ๑๐๐ ข้างใน ๑๐๐ ทรงแจกคนละใบทั่วกันมิได้ทิ้ง แต่ถ้าใครได้ฉลากหนังสือเปนอย่างดี แล้วเสดจออกทรงโปรยผลมะนาวที่มุขเดจมหาปราสาท เงิน สลึง ๒๐๐ เฟื้อง ๔๐๐} ๖๐๐ แบ่งเข้าไปข้างใน สลึง ๑๐๐ เฟื้อง ๒๐๐} ส่วนข้างในพระองค์เจ้าสว่างวัฒนาทรงโปรยแลแจก แล้วพระสาศนโสภณถวายเทศปางพระพุทธรูปสมาธิ เทศบนพระที่นั่งเศวตฉัตร แล้วมีสตปกรณรายข้างในอีก ๖๐๐ เสดจขึ้นบ่าย ๓ โมง สมเดจเจ้าพญาเฝ้า ทรงราชการเรื่องความปรีชาแลเรื่องซ่อมวัดพระศรีรัตนสาศดาราม แลทำมอนิแมนพระบาทสมเดจพระพุทธยอดฟ้า ท่านรับจะเอาสิลาเขาปูน เมืองราชบุรีมาถวาย ว่าขาวงามดี แล้วจะเกณฑ์คนช่วยด้วย จะต้องจ้างแต่เจกที่จะแต่งตัวสิลาเท่านั้น

เวลา ๒ ทุ่มเสศ เสดจออกทรงธรรมที่พระมหาปราสาท กัณฑนี้เปนของข้างใน พระเทพกวีถวายเทศนาว่าด้วยบุตรประเภท แล้วมีสตปกรณฉลาก ๑๐๐ เวลา ๔ ทุ่มเสส เสดจออกทรงดอกไม้ที่พระที่นั่งอาภรณพิโมข แล้วเสดจขึ้น

​วันที่ ๔๐๗๑ วัน ๗ ๗ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๓ มกราคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๒ โมง กงซุลเยอรมันเฝ้าถวายรูป แล้วเสดจไปทอดพระเนตรงานวัดพระแก้ว แล้วเสดจลงตำหนักแพ เจ้าพญาสุรวงษ เจ้าพญาภาณุวงศ์ เจ้าพญามหินธรเฝ้าส่งเสดจ ตรัสกับเจ้าพญาสุรวงษ์เรื่องรักไชยาที่จะมาทำวัด เจ้าพญาภาณุวงษเรื่องมอนิแมนซึ่งสมเดจเจ้าพญาจะช่วย เจ้าพญามหินธรเรื่องรักษาวัง เวลา ๕ โมงกับ ๒๐ นาที ออกเรือพระที่นั่งโสภณแต่ท่าราชวรดิฐ ครั้งนี้กรมหมื่นพิชิตตามเสดจในเรือพระที่นั่งด้วยอีกพระองค์หนึ่งถึงพระราชวังบางปอิน บ่าย ๔ โมง ๑๕ นาที เสดจขึ้นทรงรถไตรซิเคอลที่พญาภาษซื้อมาถวาย ไปศาลเจ้าบูชาแล้วทรงกลับมาเข้าพระราชวังทางประตูมุขข้างสระ เสดจไปประพาศในพระอุทยานจนเวลาค่ำ

ทุ่มเสศเสดจออกพระที่นั่งวโรภาษพิมาร ประทับอยู่จนสองทุ่มเสศ เสด็จทรงรถไปประภาษในสวนแล้วเข้าที่ ที่พระที่นั่งเนินดิน

วันที่ ๔๐๗๒ วัน ๑ ๘ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๔ มกราคม ๒๔๒๒)

บันทมตื่นก่อนโมง ทรงรถไตรซิเคอลแล้ว เช้า ๔ โมงเสดจวัดนิเวศธรรมประวัติ นมัสการทั่วทุกแห่ง แล้วทอดพระเนตรงาน แล้วทรงแจกเงินเด็กเรียนหนังสือที่หอฉัน เสดจกลับ ๕ โมงเสวย มีโทรเลขถึงพระองค์เจ้าสวัสดิประวัติให้ซื้อหนังสือพระราชพงษาวดาร หนังสือราชาธิราช แสดงกิจจานุกิจ มงคลทิปนี มาถวายไว้ที่วัดสำหรับจะให้เด็กอ่าน

​เวลาบ่ายโมงเสดจออก พญาภาษเอารูปต่าง ๆ ซึ่งซื้อมาจากนอกทูลเกล้าถวาย แล้วสมเดจกรมพระเฝ้าทูลด้วยราชบุตรเมืองเชียงใหม่ กับนายน้อยสิงโต บุตรเจ้าอุปราชลงมาเฝ้าทูลลออง ฯ คุมต้นไม้ทองกับช้างพลายใหญ่สูง ๖ ศอกมาทูลเกล้า ฯ ถวาย พอมาถึงบางปอินท่านเรียกไว้ โปรดเกล้าฯ จะให้เฝ้าพรุ่งนี้ ตรัสอยู่บ่าย ๑ โมงเสดจขึ้น บ่าย ๓ โมงเสดจออก หลวงสิงหฬลงมาจากเชียงใหม่เฝ้าถวายหนังสือพญาเทพแล้วเสดจขึ้น

วันนี้โปรดเกล้าให้ปลูกพระปะรำทำโรงลคร จะเล่นงานโกนจุกที่สนามหญ้าน่าพระที่นั่ง กับปลูกเกยตั้งเตียงรดน้ำในสระตรงท่าตพานเสดจลง

บ่าย ๕ โมง เสดจออกจะทรงแล่นเรือไฟเลกที่พระยาภาษซื้อมาติดไฟลองดูขัดไม่เดิน กรมหมื่นนเรศรับไปแก้ แล้วเสดจลงประพาศสวน เวลาทุ่มหนึ่งเสดจกลับ ยามหนึ่งไปเสวยในสวนที่ตพานพระที่นั่งเนินดินแล้วเข้าที่

วันที่ ๔๐๗๓ วัน ๗ ๙ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๕ มกราคม ๒๔๒๒)

บันทมตื่น ๕ โมงเข้า เสดจมาเสวยบนพระที่นั่งวโรภาศ สมเดจกรมพระมาจัดที่สวดมนตบนพระที่นั่งวโรภาศ เสดจออกตรัสกับท่านครู่หนึ่ง เสดจขึ้น

การครั้งนี้พระแท่นมนฑลองค์เลกยกมาตั้งยกเครื่องอาวุทที่เสา พระแท่นตามธรรมเนียม มีพระแสงพาดบันไดแก้ว ๕ องค์ คือ พระแสงเวียด ๑ พระแสงฝักทองเกลี้ยงประดับเพชร ๑ พระแสงหัถนารายน์ ๑ พระแสงขอไม้ท้าว ๑ พระแสงดับเพลิง ๑ กับมีถุงพระชนักเครื่องต้นด้วย พระไชยนั้นใช้พระไชยเนาวโลหที่สำหรับตามเสดจพระราชดำเนิน กับมีพระมหาสัง​ทักษินาวัตองค์ ๑ (แต่ไม่ได้ใช้) อุตตราวัตองค์ ๑ กับม่อน้ำเงิน ๓ ม่อ ตั้งเครื่องล้างหน้าแลเหมแว่นตามธรรมเนียมพระแท่นมลฑลนี้ตั้งตรงพระทวารที่เสดจออก แล้วโยงสายสิญจนเข้าไปตรงพระทวารเปนที่ฟังสวดอาศน์สงฆตั้งสองแถวเตียงอาบน้ำใช้เตียงเลก

เวลาบ่ายโหรพราหมณบันเดาะ เสลี่ยงเข้าไปในพระราชวังทางประตูเหนือน้ำกับหม่อมราชวงษสามต่อบุตรเจ้าบงกชในกรมหมื่นมเหศวร แต่งตัวที่ตำหนักคุณจอมมารดาแพกับหม่อมราชวงษใหม่บุตพระองค์เจ้าสายในกรมหลวงวงษาที่ตำหนักพระเจ้าสุนันทา แล้วเดินมาบันจบทางน่าตำหนักคุณจอมแพ มาข้ามตะพานน่าสวนมะม่วง สวนส้มโอ จึงมาที่นั่ง สามต่อเดินน่าใหม่เดินหลัง

บ่าย ๕ เสศเสดจออกสวดมนต์ พระ ๑๕ รูป คือพระธรรมราชา ๑ พระธรรมไตรโลก ๑ พระปรีชาเฉลิม ๑ พระญาณรักขิต ๑ พระอมรา ๑ พระปริญัติ ๑ พระคณาอาริยวัติ ๑ พระสุธรรมธิรคุณ ๑ พระคุณวงษ ๑ พระสุวรรวิมลสิล ๑ พระครูปลัดเถรานุวัต ๑ พระธรรมทิวากร ๑ พระปลัดนิเวศ ๑ พระปลัดวัดสุวรรณ ๑ มีมโหรีข้างในมาประโคมด้วย สวด ๑๒ ตำนานจบแล้ว พญามหามนตรีโหมโรงเล่นลครเรื่องอุณรุทกรุงพานชมนางฟ้า บนท้องพระโรงที่สวดมนต์ ข้างในดูลคร ๒ ยามเลิก

เวลา ๔ ทุ่มเสดจลงสวน

อนึ่งเมื่อสวดมนต์จบหลวงเสนาภักดีนำเจ้าราชบุตนายน้อยสิงโตเฝ้า

วันที่ ๔๐๗๔ วัน ๓ ๑๐ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๖ มกราคม ๒๔๒๒)

บ่ายโมงเสดจขึ้นแต่สวน เสวยบนพระที่นั่งแล้วเสดจออกทรงพระราชนิพนธ์โคลงรามเกียรติจนบ่าย ๓ โมงเสดจขึ้น

​บ่าย ๔ โมงทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสตราจุลจอมเกล้า เสดจออกสวดมนต จบแล้วลครเล่นเรื่องแก้วหน้าม้า ประทับทอดพระเนตรอยู่จนจบ ๔ ทุ่มเสศเสด็จลงสวน ๒ ยามลครเลิก

วันนี้เรือไรซิงซัน ซึ่งโปรดเกล้า ฯ ให้ลงไปรับเจ้านายเสดจขึ้นมากับสมเดจเจ้าพญา ให้หญาศรีพญาคธาธรขึ้นมาเฝ้าทูลลออง ฯ มาด้วยเรือภมรแม้นจักร สมเดจกรมพระกราบทูลแล้วรับสั่งให้กรมหมื่นนเรศจัดที่ให้อาไศรย

วันที่ ๔๐๗๕ วัน ๔ ๑๑ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๗ มกราคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่าย ๒ โมงเสศเสดจออก พยาศรีนำพญาคธาธรเฝ้าถวายข่าวราชการเมืองเขมร แล้วรับสั่งด้วยการบ่อพลอยว่าควรจะจัดให้เรียบร้อยมีการสำคัญอยู่ ๒ อย่าง ๆ หนึ่งให้ได้ทำทั่วหน้ากันไม่ว่าชาติใด ข้อ ๒ อย่าให้มีการวิวาทขึ้น ถ้าเกิดขึ้นให้เร่งระงับให้อยุตอย่าให้ยืดยาวไป กับพญาศรีสำเนาหนังสือกงซุลอังกฤษให้อนุญาตคาใส่ให้มีอำนาจในการบ่อพลอย ประสงค์จะให้กงซุลเปนผู้เกี่ยวข้อง จึงโปรดให้พญาคธาธรรีบคิดปฤกษากับท่านเสนาบดีเสียแล้วให้รีบบอกไปจัดการ

บ่าย ๕ โมง ทรงฉลองพระองค์อิฟนิงเดรสเครื่องราชอิศริยยศมหาววราภรณ เสดจออกสวดมนต เกือบย่ำค่ำจบลครเล่นเรื่องคาวีโหลวิไชยตอนปลาย แล้วพญาภาษนำหีบพระราชลัญจกรซึ่งสั่งมานอกเปนรูปพระเกี้ยว แล้วมีขนนกการเวกเรียงเปนรัศมี กับมีสังวาลจุลจอมเกล้าวงรอบรวมในหีบ ๓ ดวง ประสงค์จะให้เปนของพระราชทานสมเดจพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ โปรดแล้วรับสั่งให้กรมหมื่นนเรศเอาขึ้นไปตั้งบนแท่นมณฑลเข้า​พิธีรับสั่งว่าจะเอาเข้าไปพระราชพิธีสัมพัตรฉิน^๑๓เสียก่อนแล้วจึงจะพระราชทาน

ประทับทอดพระเนตรลครอยู่จน ๔ ทุ่มเสดจลงสวน ลครเลิก ๒ ยาม อนึ่งเมื่อสวดมนตรับสั่งให้พระยาศรีภาพระยาคธาธรขึ้นไปเที่ยวกรุงเก่า

วันที่ ๔๐๗๖ วัน ๕ ๑๒ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๘ มกราคม ๒๔๒๒)

เวลาเช้า ๒ โมง ๔๘ นาที ฤกษ์โกนจุก เสดจออกทรงศิลแล้วพระราชทานน้ำสังขอุตราวัต แล้วสมเดจกรมพระเปนผู้ตัดจุก โกนแล้วกลับเข้าไปทางในออกประตูใต้มุขที่สูงไปอาบน้ำ พระราชทานน้ำแล้ว เจ้านายข้างน่ารดน้ำ คือ สมเดจกรมพระ ๑ สมเดจพระองค์น้อย ๑ กรมหมื่นนเรศ ๑ กรมหมื่นพิชิต ๑ กรมหมื่นอดิศร ๑ พระองค์เจ้าสาย ๑ หม่อมเจ้าบงกช ๑ เจ้าพระยาพลเทพ ๑ ข้างในกรมสมเดจพระสุดารัตน ๑ พระองค์เจ้ายิ่งเยาวลักษณ ๑ แล้วเสดจขึ้นเลี้ยงพระ คนที่เกษากันเข้าไปแต่งตัวแล้วออกมารับพระราชทานน้ำสังขแล้วถวายของไทยทานตามธรรมเนียม แล้วเสดจขึ้น ลครเล่นแต่กลางวัน เมื่อพระกลับแล้ว เล่นเรื่องสังขทอง

ป่าย ๕ โมงเสด็จออกทำขวันเวียรเทียร หม่อมราชวงษ์ที่เกษากันแต่งตัวนุ่งหางหงษ สวมเสื้อกระบอกคาดเจียรบาดใส่สายสร้อยไส้นวมสวมมงคลเวียรเทียร ๓ รอบ แล้วพระราชทานน้ำสังขแลทรงเจิมพระราชทานเงินทำขวันพระคลังมหาสมบัติคนละ ๑๐ ตำลึง พระคลังข้างที่คนละ ๑ ชั่ง ๑๐ ตำลึง รวมเปน ๒ ชั่ง ทอดพระเนตรลครอยู่จนยามหนึ่งเสดจลงสวน ลครเลิก ๗ ทุ่ม

​วันที่ ๔๐๗๗ วัน ๖ ๑๓ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๙ มกราคม ๒๔๒๒)

บ่ายโมงเสดจออกทรงพระราชนิพนธ์โคลงรามเกียรติ จนบ่าย ๔ โมงเสดจขึ้น เสวยแล้วเสดจลงสวน ทรงโครเกสนามข้างในอยู่จนดึก แล้วเสดจเข้าที่ในสวน

อนึ่งวันนี้ สมเดจพระองค์น้อยกราบถวายบังคมลากลับไปกรุงเทพฯ ว่าจะไปทำบุญการเฉลิมพระชนมพรรษาของท่านแล้วจะกลับขึ้นมา พญาคธาธรก็กราบถวายบังคมลากลับลงไปวันนี้เหมือนกัน

อนึ่งเมื่อเสดจออกกลางวัน พญาโคราชซึ่งมีตราให้หาลงเรื่องความลงมาถึงเฝ้าทูลลออง ฯ พร้อมกันกับหลวงภักดีนุชิตผู้ช่วย ซึ่งจะมารับที่ยกรบัตรทูลเกล้าถวายผ้าม่วงโสร่งกับแหวนบุราณวงหนึ่งขุดได้ใต้ต้นหมัน

วันที่ ๔๐๗๘ วัน ๗ ๑๔ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๐ มกราคม ๒๔๒๒)

วันนี้ไม่มีการอะไร บ่ายโมงเสศ เสดจออกทรงพระราชนิพนธ์ บ่าย ๕ โมงเสดจขึ้นเสวย แล้วลงสวนทรงโครเก.

วันที่ ๔๐๗๙ วัน ๑ ๑๕ฯ ๒ ค่ำ ปีเถาะ เอก๑๒ศก ๑๒๔๑

(๑๑ มกราคม ๒๔๒๒)

เวลาบ่ายโมงเจ้าพญาภาณุวงษขึ้นมาแต่กรุงเทพ ฯ เฝ้าทูลลอองฯ ถวายตัวอย่างมอนิแมน พระบาทสมเดจพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ทำเปนรูปเสา​ไม้ ๑๒ สูง ๒๕ วา แท่นล่างเปนแท่นอย่างฝรั่ง น่ากระดาน ๔ ด้านจะสลักสิลาเปนรูปรบพม่า มุมเปนครุธแบก บนปลายเสาว่าจะตั้งเทวรูป ชั้นนอกมีรั้วเหลกลาน ๔ เหลี่ยม กว้าง ๑๗ วา จะวางที่ตรงศาลเจ้าหลักเมืองออกมา เอาถนนหลังท้องสนามหลวงเปนสูน ทรงแก้ให้มีถานเสาอย่างไทยนั่งบนถานฝรั่ง อีกชั้น ๑ ข้างบนดูเทวรูปย่อมมาก ถ้าอยู่สูงกลัวจะแลไม่เหน โปรดเกล้าให้ตั้งบุศบกขึ้นบนนั้นอีก แล้วจะหล่อพระรูปพระบาทสมเดจพระพุทธยอดฟ้าไว้บนนั้นทีเดียว แล้วท่านเจ้าพญาภาณุวงษทูลว่าถานอย่างฝรั่งนั้น สมเดจเจ้าพญาขอแก้ให้มีชานทักษิณให้รอบได้ โปรดเกล้าว่าดีทีเดียว พอถูกกับที่จะเอาถานเสาอย่างไทยตั้งบนนั้น แล้วให้หาท่านเข้าไปปฤกษาเรื่องสุราในห้องกลาง บ่าย ๔ โมงเจ้าพญาภาณุวงษกลับลงไปกรุงเทพ ฯ เสวยแล้วเสดจลงสวนทรงโครเก