พระมหากรุณาธิคุณ

คุณหลวงประเสริฐไมตรีได้ย้ายสังกัดจากกระทรวงการต่างประเทศมาประจำสำนักราชเลขานุการในพระองค์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๙ และได้ตามเสด็จไปประจำ ณ ที่ประทับเมืองโลซานน์ในตำาแหน่งราชเลขานุการประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตราบจนกระทั่งเสด็จกลับประเทศไทยเป็นการถาวร เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๔ รวมเวลาประมาณเกือบ ๖ ปี

ในระหว่างเวลาที่คุณหลวงประเสริฐรับราชการสนองพระเดชพระคุณ ณ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์นี้ แม้จะมีราชการไม่ถึงชั้นหนักตลอดเวลา แต่บางคราวก็ถึงชั้นมากและรีบด่วน เพราะต้องทำงานแต่ผู้เดียว บางขณะก็ต้องทำตนวางตนให้ภาคภูมิสมในลักษณะราชเลขานุการประจำพระองค์ บางขณะก็ต้องสงบอยู่ในสำนักราชเลขานุการ ฯ ทำตัวเป็นเสมียนพิมพ์ดีด รับโทรศัพท์พูดโทรศัพท์ด้วยตนเอง ฯลฯ วางตัวมีบทบาทรับตำแหน่งต่าง ๆ ของสำนักราชเลขานุการประจำพระองค์ให้ครบถ้วนอย่างสมบูรณ์และสมเกียรติ

ตลอดเวลาที่ประจำ ณ ที่ประทับเมืองโลซานน์นี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงแสดงพระเมตตาแก่คุณหลวงประเสริฐเสมอมา และเมื่อมีการสิ่งใดที่จะต้องปฏิบัติ โดยเฉพาะกับฝรั่งแล้วก็ทรงอธิบายและแนะด้วยพระราชกระแสอันนิ่มนวล ทั้งนี้ ทำให้คุณหลวงประเสริฐมีกำลังใจและจงรักภักดีต่อองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอย่างสุดซึ้ง บางคราวมีงานบางอย่างซึ่งในทรรศนะของคุณหลวงประเสริฐเห็นไปอย่างหนึ่ง แต่เมื่อกราบบังคมทูลแล้วไม่ทรงเห็นด้วย คุณหลวงประเสริฐก็เวียนกราบบังคมทูลหลายครั้งหลายคราเหมือนกับเด็กๆ จะกราบบังคมทูลขออะไรสักอย่าง เรื่องชนิดนี้มักจะเป็นพวกนักหนังสือพิมพ์ต่างประเทศมารบกวนขอเฝ้าถ่ายพระบรมฉายาลักษณ์ซึ่งมีอยู่เป็นเนืองนิตย์คิดว่าจะหารายได้ ไม่ว่าจะเป็นประการใด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไม่เคยกริ้วหรือทรงแสดงอะไรที่ว่าไม่พอพระราชหฤทัยแก่คุณหลวงประเสริฐเลย ทำให้คุณหลวงประเสริฐมีพลังใจและนึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอยู่เสมอ

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๔ ตามเสด็จกลับมาประเทศไทยแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้รับราชการเป็นราชเลชานุการในพระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ณ พระตำหนักจิตรลดาต่อไป

คุณหลวงประเสริฐไมตรีรีบเริ่มเรียนพระราชอัธยาศัยสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ปรารภหนักใจว่าอาจจะทำอะไรที่เป็นการผิดพลาดได้ แต่คิดว่าถึงแม้จะผิดพลาดก็คงจะพระราชทานอภัยให้ เพราะทรงมีพระราชอัธยาศัยงดงามเยือกเย็นเป็นคุณลักษณะประจำพระองค์อยู่แล้ว

พระราชกิจในปีแรก ๆ ยังไม่มากมายนัก แต่ปีต่อ ๆ มาได้เพิ่มเป็นทวีคูณตรีคูณอยู่เรื่อย ๆ การจัดการต้อนรับแขกไทยและต่างประเทศมีไม่น้อย อนึ่ง พระราชกิจก็ผิดแผกแตกต่างไปกว่าพระราชกิจของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แต่อย่างไรก็ตาม เมื่อได้นำความกราบบังคมทูลเรียนพระราชปฏิบัติแล้ว ทรงมีพระราชเสาวนีย์แนะถึงเหตุผลให้แก้ไขด้วยกระแสพระราชดำรัสอันนิ่มนวลเช่นเดียวกัน ทั้งมีพระพักตร์ยิ้มแย้มแจ่มใสทรงพระเมตตาตลอดเสมอมา ทำให้คุณหลวงประเสริฐสบายใจ และมีกำลังใจหาญสู้ในพระราชกิจซึ่งมีมาทั่วทิศในระยะหลัง ๆ

คุณหลวงประเสริฐไมตรีเริ่มป่วยเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๙ ด้วยโรค Auto immune Exfoliative Dermatitis คือเซลล์ในร่างกายเกิดข้ดแย้งกันเอง ได้รับการทรมานจากโรคนี้มาก เมื่อเจ็บประมาณ ๒ ปีเศษก็ได้เปลี่ยนวิธีรักษา อาการดีขึ้นจนคิดว่าจะมีหวัง แต่ความหวังนั้นก็ต้องสลายไป ยังหาสาเหตุไม่ได้ว่าอะไรทำให้หัวใจล้มโดยเฉียบพลัน ทั้งๆ ที่รับการตรวจว่าหัวใจดี รวมเวลาที่ป่วยถึง ๒ ปีกับ ๑๐ เดือนเศษ ชีวิตก็ต้องพ่ายแพ้แก่พญามัจจุราช ยื่อแย่งคืนมาไม่ได้แม้ว่าจะได้พยายามอย่างสุดฝีมือ

ขณะที่ล้มป่วยนั้น สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ได้ทรงเอาพระทัยใส่ไต่ถาม พระราชทานดอกไม้ กระเช้าผลไม้ ให้ราชเลขานุการในพระองค์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทไปเยี่ยมที่บ้านและที่โรงพยาบาลเนือง ๆ จวบจนวาระสุดท้าย เมื่อคุณหลวงประเสริฐรับพระราชทานครั้งใด ก็นิ่งนาน ซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณจนบอกไม่ถูก อนึ่ง ขณะที่พักรักษาตัวอยู่ที่โรงพยาบาล ก็โปรดเกล้า ฯ ให้รับไว้เป็นคนไข้ในพระบรมราชานุเคราะห์ ทรงนึกถึงข้าทูลละอองธุลีพระบาทไม่ได้ละทิ้งเลย

คุณหลวงประเสริฐไมตรีถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๑๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้รับศพไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์ และจะเสด็จฯ พระราชทานเพลิงศพแก่คุณหลวงประเสริฐไมตรี อันเป็นเกียรติแก่คุณหลวงประเสริฐและสกุลโชติกเสถียรอย่างหาที่สุดมิได้

เป็นพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อม

พัชรา ประเสริฐไมตรี

พฤศจิกายน ๒๕๑๒