คำนำ

สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่รักษาไว้ที่สำนักราชเลขาธิการ มีตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๒๐ จนถึงปีสิ้นรัชกาล แต่บางปีขาดหายไปค้นหาไม่พบ สมุดเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวัน ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรประการทูลเกล้าฯถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรกคือเล่มปี พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้เป็นหน้าที่กรมราชเลขานุการบันทึกถวาย

ถึงราชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งคัดขึ้นให้ทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวส่วนหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ และต่อมาเมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๖ แล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานหอพระสมุดหลวงให้เป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนครซึ่งได้เปลี่ยนมาเป็นหอสมุดแห่งชาติบัดนี้ สมุดเหล่านั้นจึงตกไปเป็นสมบัติของหอสมุดแห่งชาติด้วย หอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอกาสต่างๆเป็นลำดับมา โดยแบ่งออกพิมพ์เป็นภาคๆจนหมดต้นฉบับ

ปรากฏว่ามีผู้นิยมในสารัตถะของจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันนี้อย่างกว้างขวาง และเป็นที่เสียดายกันที่หมดฉบับค้างอยู่เพียงนั้น ไม่มีโอกาสจะได้อ่านทราบความอันมีอยู่ต่อมา

เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์ให้หาต้นฉบับหนังสือที่มีอยู่ในสำนักราชเลขาธิการเพื่อพิมพ์พระราชทานในงานศพหลวงประเสริฐไมตรี (วงศ์ โชติกเสถียร) สำนักราชเลขาธิการจึงได้คัดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเล่มปี พ.ศ. ๒๔๓๑ ต่อจากที่ได้คัดขึ้นไว้ในรัชกาลที่ ๖ นำขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวาย ก็ต้องด้วยพระราชประสงค์ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์ขึ้นพระราชทานเป็นจำนวน ๒,๐๐๐ ฉบับ

ในการพิมพ์ครั้งนี้ ได้จัดพิมพ์ภาพประกอบและจัดทำคำอธิบายเชิงอรรถในบางแห่งด้วย.

สำนักราชเลขาธิการ

วันที่ ๘ ธันวาคม ๒๕๑๒