เดือน ๑๒ จุลศักราช ๑๒๕๐

​วันที่รัชกาล ๗๒๙๙ วัน ๑ ๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๔ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้เสด็จพระราชทานพระกระฐินกระบวนชลมารค

เวลาบ่าย ๒ โมง เสดจพระราชดำเนินกระบวนหยุหยาตราเรือแต่ท่าราชวรดิฐ ไปประทับวัดอรุณราชวรารามที่ ๑ พระราชทานพระกฐิน พระสากยบุติครอง สมเดจกรมพระจักรพรรดิถวายบริขาร แล้วเสด็จไปประทับวัดโมลีโลกที่ ๒ พระราชานุพุทธมุนีกรองกระฐิน กรมหมื่นศิริธัช^๑ถวายบริขาร แล้วโปรดพระราชทานผ้าไตรกระฐินวัดราชสิทธิที่ ๔ ให้กรมหมื่นภูธเรศธำรงคศักดิ เสดจไปทอด เพราะน้ำในคลองนั้นแห้ง เรือพระที่นั่งแลเรือกระบวนเข้าไปไม่ได้ แล้วเสด็จไปประทับวัดหงษรัตนารามที่ ๓

วันที่รัชกาล ๗๓๐๑ วัน ๓ ๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๖ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาบ่าย ๒ โมงเสศ เสดจพระราชดำเนินพระกระฐินเข้าคลองพระสุเมรุ ประทับวัดสังเวศวิศยารามที่ ๑ พระราชทานพระกระฐิน พระ​ราชพันธุประพุทธ^๒ครอง พระองค์วรวรรณากร^๓ถวายบริขาร แล้วเสดจไปประทับวัดบวรนิเวศนวิหารที่ ๒ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ^๔ครองกระฐิน สมเดจกรมพระภาณุพันธุ ถวายบริขาร แล้วเสดจวัดสเกษที่ ๓ พระธรรมธานาจาริย ครองกระฐิน พระองค์เจ้าไชยานุชิตถวายบริขาร แล้วเสดจพระราชดำเนินวัดบรมนิวาศเปนที่ ๔ พระพรหมมุนี^๕ ครองกระฐิน พระองค์สวัสดิโสภณถวายบริขาร เสรจการพระกระฐินแล้ว เสดจทอดพระเนตรพระอารามที่โปรดให้พระองค์สวัสดิโสภณ ซ่อมแซม แล้วเสดจกลับเวลาย่ำค่ำ

เรือพระที่นั่งทวยเทพถวายกรเปนพระที่นั่ง เรือสวัสดิชิงไชยเปนที่นั่งรอง

วันที่รัชกาล ๗๓๐๒ วัน ๔ ๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๗ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาบ่าย ๒ โมงเสศ เสดจพระราชดำเนินล่องน้ำไปเข้าคลองผดุงกรุงเกษมข้างใต้ ประทับวัดเทพศิรินทราวาศเปนที่ ๑ พระราชทานพระกระฐิน พระอริยมุนี ครอง สมเดจกรมพระจักรพรรดิถวายบริขาร แล้วเสดจพระราชดำเนินวัดโสมนัศวิหารที่ ๒ สมเดจพระ​วันรัตน ครองกระฐิน พระองค์เจ้าศรีเสาวภางค์ถวายบริขาร แล้วเสดจไปวัดนามบัญญัติ^๖ ที่ ๓ พระกิติสารมุนี ครองกระฐิน ทูลกระหม่อมเล็ก^๗ ถวายบริขาร เสด็จกลับย่ำค่ำ

วันนี้เรือพระที่นั่งเอนกชาติภุชชงค์เปนพระที่นั่ง เรือพระที่นั่งเพชรัตนดารารายเปนที่นั่งรอง เรือคู่ชักเรือรูปสัตว

วันที่รัชกาล ๗๓๐๓ วัน ๕ ๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๘ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

บ่าย ๒ โมง เสดจพระราชดำเนินโดยกระบวนเข้าคลองบางกอกใหญ่ ประทับวัดจันทารามที่ ๑ พระราชทานพระกระฐิน พระครูธรรมกิจจานุรักษครอง กรมหมื่นดำรงราชานุภาพถวายบริขาร แล้วโปรดพระราชทานผ้าไตรพระกระฐินวัดหนัง ให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจไปทอด เสด็จโดยเรือพระที่นั่งรอง เปนเรือพระที่นั่ง วัดนางนอง สมเดจพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจักรพงษภูวนารถ เสดจโดยเรือพระที่นั่งของสมเดจกรมพระภาณุพันธุ เปนพระที่นั่ง เสดจในกระบวนเสดจพระราชดำเนิน เมื่อถึงวัดหนัง วัดนางนอง ก็เสดจแวะประทานพระกระฐิน พระเจ้าอยู่หัวเสดจพระราชดำเนินวัดราชโอรสต่อไปที่ ๒ พระราชทานพระกระฐิน พระปรากรมมุนีครองกระฐิน กรมขุนเจริญถวายบริขาร เวลาย่ำค่ำเสศเสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

​เรือพระที่นั่งทรงสุบรรณเปนพระที่นั่งทรง เรือสุวรรณเหราเปนที่นั่งรองคู่เรือชักครุธ

วันที่รัชกาล ๗๓๐๔ วัน ๖ ๖ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๙ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้เว้นการพระราชทานพระกระฐิน เพราะหมดกระฐินกระบวนเรือพาย เปนวันที่เริ่มการตั้งกรมพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงษ

เจ้าพนักงานตั้งเครื่องมงคลพิธีวังพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงษ มีการตกแต่งสนุกนิ์สนานมาก เวลาย่ำค่ำ พระบรมวงษานุวงษ ข้าราชการประชุมพร้อมกันที่วังพระองค์เจ้าทองแถมเปนอันมาก พระสงฆราชาคณะผู้ใหญ่ มีกรมพระปวเรศวริยาลงกรณ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส เปนต้น รวม ๑๐ รูป สวดพระพุทธมนต เวลาทุ่มเสศ พระเจ้าอยู่หัวเสดจพระราชดำเนินโดยกระบวนรถไปประทับที่วังพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าทองแถม ประทับตรัสอยู่กับพระบรมวงษานุวงษเปนการประชุมสโมสรในการตั้งกรมจนเวลายามเสศ เสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาดึกพระยาธรรมสารนิติป่วยเปนลมประจุบันถึงอนิตยกรรม แต่ท่านผู้นี้เปนโรคชีพจรภักมาชักนานแล้ว หมอไม่รับประกันชีวิตรว่าจะเปนเพียงใดได้

​วันที่รัชกาล ๗๓๐๕ วัน ๗ ๗ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๐ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้าพระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงษทรงเลี้ยงพระสงฆที่สวดมนตเมื่อคืนนี้

เวลาเช้า ๕ โมง พระเจ้าอยู่หัวทรงเครื่องอย่างจักรกรี ทรงตรานพรัตนอย่างการตั้งกรม เสด็จโดยกระบวนราบแต่พระที่นั่งจักรกรี ไปประทับวังพระองค์เจ้าทองแถม ภอได้พระฤกษพระองค์เจ้าทองแถมทรงผ้าทรง ทรงพระสภักขาว เข้าสู่เตียงสงฆ มีพระสงฆสวดไชยมงคลแลประโคมพิณพาทยตามธรรมเนียม พระเจ้าอยู่หัวพระราชทานน้ำพระพุทธมนตแล้วพระบรมวงษานุวงษรดน้ำ คือสมเดจกรมพระจักรพรรดิ สมเดจกรมพระภาณุพันธุ กรมขุนบดินทร กรมขุนเจริญ กรมหมื่นนเรศ กรมหลวงพิชิต กรมหมื่นภูธเรศ กรมหมื่นประจักษ กรมหลวงเทวะวงษ เจ้าพระยาพลเทพ สมุหพระกระลาโหม พระยาภาสกรวงษเกษตราธิบดี ฝ่ายใน สมเดจพระนางเจ้า พระนางเจ้าบวรราชเทวี พระองค์แม้นเขียน แลอื่น ๆ อีก สรงเสรจแล้วทรงเครื่องทรงฉลององคเยียรบับ พระเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นพระที่นั่งโธรน เจ้านาย ข้าราชการเฝ้าพร้อมกัน พระองค์เจ้าทองแถมก็เฝ้าอยู่ที่น่าพระที่นั่งโธรนด้วย พระยาศรีสุนทร^๘ อ่านประกาศกระแสพระบรมราชโองการที่ทรงพระราชดำริห์ว่าพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงษ มีพระอุสาหในราชการมาก ได้ทรงทำการสำคัญ คือ ประดับพระศรีรัตนเจดีย ซึ่งมีเวลาน้อยวัน แล้วก็จะโปรดให้เปนต่างกรม แต่นั้นมา ​แต่การยังไม่พรักพร้อม ต่อมาก็ได้รับราชการมาก มีความพิศดารในราชกิจจาแล้ว จึงโปรดให้สถาปนาเปน พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าต่างกรม มีพระนามตามจาฤกในพระสุพรรณบัตรว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสรรพสาตรศุภกิจ อัชนาม ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐ เจ้ากรมเปนหมื่นสรรพสาตรศุภกิจ ถือศักดินา ๖๐๐ ปลัดกรมเปนหมื่นวิจิตรสุภวิจารณ นา ๔๐๐ สมุหบาญชีเปนหมื่นบริหารนิกร นา ๓๐๐ ครั้นประกาศแล้ว พระองค์เจ้าทองแถมเข้าไปเฝ้าน่าพระที่นั่ง ทรงรดน้ำพระมหาสังข พระราชทานพระสุพรรณบัตร เครื่องราชอิศริยยศ อันมีเกียรติคุณจักรกรีบรมราชวงษ ๑ พระมาลา ๑ พระแสงดาบฝักถม ๑ กาน้ำทองคำ ๑ ลูกประคำทองคำ ๑ แล้วกรมหมื่นสรรพสาตรถวายต้นไม้ทองเงินธูปเทียน เสรจแล้วประทับโต๊ะเสวย จนบ่ายสองโมงเสศเสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาเยนวันนี้เจ้าพนักงานรดน้ำสพพระยาธรรมสารนิตย พระราชทานโกษเปนเกียรติยศ เพราะเปนกอมมิตติกรมพระนครบาล

วันที่รัชกาล ๗๓๐๖ วัน ๑ ๘ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้พระราชทานพระกระฐินกระบวนเรือกลไฟ เวลาบ่าย ๒ โมงเสดจพระราชดำเนินแต่ท่าราชวรดิฐ โดยเรือพระที่นั่งแอด เดอ กอง มีเรือกลไฟนำตาม เสด็จไปประทับวัดราชาธิวาศที่ ๑ พระราชทานพระกระฐิน พระศรีวิสุทธิวงษครอง พระองค์เจ้าไชยานุชิต ถวายบริขาร ​แล้วเสดจทอดพระเนตรพระตำหนักเดิมที่พระบาทสมเดจพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวประทับ ซึ่งชำรุด โปรดให้ซ่อมใหม่ แล้วเสดจไปวัดเขมาภิรตารามที่ ๒ พระครูเขมาโมขุธรรมครอง สมเดจกรมพระจักรพรรดิถวายบริขาร แล้วเสดจวัดเฉลิมพระเกียรติที่ ๓ เวลาย่ำค่ำ พระราชทานพระกระฐิน พระปรีชาเฉลิมครอง พระองค์เจ้ากิติยากร^๙ถวายบริขาร เวลาทุ่มเสดจกลับจากวัดเฉลิม ล่องน้ำมาประทับท่าราชวรดิฐ

วันที่รัชกาล ๗๓๐๗ วัน ๒ ๙ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๒ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาบ่าย ๒ โมงเสศ เสดจพระราชดำเนินโดยเรือพระที่นั่งกลไฟอย่างวันก่อน ไปประทับน่าวัดทองธรรมชาติ ทรงเรือพระที่นั่งเก๋งเข้าคลอง ประทับน่าฉนวนวัดทองธรรมชาติที่ ๑ น้ำท่วมกระบวนต้องลุยน้ำจนถึงพระอุโบสถ ทรงทอดพระกระฐิน พระภาวนาโกสลครอง พระองค์รพีพัฒนศักดิ^๑๐ถวายบริขาร แล้วเสดจกลับประทับเรือกลไฟ เสด็จไปประทับวัดทองนพคุณที่ ๒ พระครูสังวรยุตินทรีครองกระฐิน พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม^๑๑ถวายบริขาร แล้วเสดจพระราชดำเนินต่อไปจนถึงปากลัด บนเรือพระที่นั่งเข้าลัด ประทับวัดโปรดเกษ พระราชทานพระกระฐิน พระญาณสังวรเถร^๑๒ครองกระฐิน โปรดให้พระ​องค์เจ้ารพีพัฒนศักดิถวายบริขาร เพราะพระญาติของท่านเปนเจ้าของวัด โปรดพระราชทานวัตถุปัจจัยแก่พระญาณสังวร ในการที่รักษาพระโรคกรมสมเดจพระสุดารัตนราชประยูร^๑๓ ๑๐ ชั่ง แล้วเสดจล่องไปออกลัดล่างแล่นขึ้นมาประทับวัดทรงธรรม เวลาเกือบทุ่ม ไม่เสดจขึ้น โปรดให้เจ้าพระยาพลเทพ ทอดกระฐินวัดทรงธรรม แล้วเสด็จกลับมาประทับท่าราชวรดิฐ

วันที่รัชกาล ๗๓๐๘ วัน ๓ ๑๐ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้ไม่ได้ออกขุนนาง สมเดจพระบรมโอรสาธิราช สมเดจพระเจ้าลูกเธอเสดจทอดพระเนตรเซอคัส

วันที่รัชกาล ๗๓๐๙ วัน ๔ ๑๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๔ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

ไม่ได้เสดจออกขุนนาง สวดมนตพิธีจองเปรียง

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๐ วัน ๕ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เช้าเลี้ยงพระแลยกเสาโคมไชยโคมประเทียบ ค่ำไม่ออก

วันที่รัชกาล ๗๓๑๑ วัน ๖ ๑๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๖ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาค่ำวันนี้มีการสวดมนตฉลองไตรปีที่พระราชทานพระกระฐิน จำนวนพระสงฆสามเณรที่รับไตรปีในการพระกระฐิน จำนวนมาได้ ๕๔๙ ทางไกล ๑๐ ชรา อาพาธ ๘๐ สามเณร ๑๑ รวม ๖๕๐ ที่มาได้นั้น คณะธรรมยุติกนิกาย ๑๖๘ มหานิกาย ๓๒๕ รามัณ ๕๖ รูป เวลา ๒ ทุ่ม เสดจออกพระที่นั่งอนันตสมาคม^๑๔ พระสงฆธรรมยุติกนิกาย มหานิกาย ๔๙๓ รูป สวดในพระที่นั่งอนันตสมาคม รามัญ ๕๖ สวดพระที่นั่งสุทธัยสวริย ภอพระสงฆสวดมนต เจ้านายถวายพระราชกุศล พระราชทานกระฐิน สวดมนตยังไม่จบเสดจขึ้น

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๒ วัน ๗ ๑๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๗ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้ามีการเลี้ยงพระฉลองไตรปี ที่พระที่นั่งอนันตสมาคม ๑๕๓ รูป พระที่นั่งสุทธัยสวริย ๓๐ รูป รวม ๑๘๓ รูป รับบิณฑบาตรในพระบรมมหาราชวัง พระ ๓๖๖ สามเณร ๑๑ รวม ๓๗๗ รูป ไม่ได้เสดจออก สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจ

เวลาบ่าย เตรียมการที่จะให้ฮิสอิมปีเรียนไฮเนส อาชดุกลิวโปลด์ เปนพระประยุรญาตของสมเดจพระเจ้าเอมเปอเรอออสเตรีย ซึ่งเข้ามาถึงกรุงสยามเวลาวานนี้ อยู่วังสราญรมย์นั้น เข้าเฝ้าในพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาท เวลาบ่าย ๔ โมง เสด็จออกในพระที่นั่งจักรกรีองค์ตวันออก พร้อมด้วยสมเดจพระนางเจ้าพระบรมราชเทวี สมเดจพระบรมโอรสาธิราช มีพระบรมวงษานุวงษ ข้าราชการ เฝ้าเปนอันมาก ภอรถอาชดุกมาถึงอัฒจันทรพระที่นั่งจักรกรี เสดจพระราชดำเนินรับที่น่ามุข ทรงนำเข้าไปในพระที่นั่งจักรกรีที่สมเดจพระบรมราชเทวีประทับอยู่ อาชดุกได้เฝ้าแล้วนำออฟฟิซเซอ ๑๖ คน กงซุลออสเตรียในกรุงสยาม ๑ เฝ้าด้วย พระเจ้าอยู่หัวดำรัสพระราชปฏิสัณฐานภอสมควร แล้วพระราชทานเครื่องราชอิศริยยศมงกุฎสยามมหาสุราภรณ^๑๕แก่อาชดุกลิวโปลด์ แล้วอาชดุก ถวายคำนับกลับไป เวลาออกแขกเมืองเตมยศเยียรบับนุ่งม่วง

เวลาค่ำมีเทศนากระฐินทานกัณหนึ่ง พระอมรโมลีถวายที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ไม่ได้เสดจออก เวลา ๕ ทุ่ม เสดจลงลอยพระประทีบตามโบราณประเพณี

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๓ วัน ๑ ๑๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๘ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้ามีการเลี้ยงพระแลบิณฑบาตรในพระบรมมหาราชวังในกาลฉลองไตรปีพระเท่ากันกับเวลาวานนี้ เปลี่ยนพระฉันแลบิณฑบาตรเหมือนทุกปี ไม่ได้เสดจออก

เวลาบ่าย ๔ โมง พระเจ้าอยู่หัวเสดจโดยกระบวนรถพระที่นั่งทรงเครื่องเตมยศ เสดจวังสราญรมย์ เยี่ยมตอบอาชดุกลิวโปลด์ ครู่หนึ่งเสดจกลับพระบรมมหาราชวัง

เวลาค่ำ มีเทศนาจิวรทาน ที่พระที่นั่งอมรินทรเหมือนกัน พระเทพโมลีถวายเทศนา ไม่ได้เสดจออก เวลา ๕ ทุ่ม เสดจลงลอยพระประทีบด้วยตามธรรมเนียม

วันที่รัชกาล ๗๓๑๔ วัน ๒ ๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ์๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑๙ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้เวลาเช้า ก็มีเลี้ยงพระฉลองแลไม่ได้ไตรเสดจออกเหมือนกัน

เวลาค่ำ มีเทศนาปฏิสังขรณทาน พระอริยมุนีเทศ ไม่ได้เสดจออก แลเสดจลงลอยพระประทีบเหมือนวันก่อน

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๕ วัน ๓ ๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๐ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้ามีการเลี้ยงพระกาลานุกาลฉลองไตรปีที่พระที่นั่งอมรินทร สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสด็จบำเพญพระราชกุศล พระที่ฉันเปนพระราชาคณะถานานุกรม เปรียญหัวเมือง ๓๓ รูป สามเณรที่รับไตรปี ๑๑ รวม ๔๔ รูป

เวลาบ่าย มีการประชุมที่สวนสราญรมย์ เปนการหลวง พระราชทานเปนเกียรติยศแก่อาชดุก ลิวโปลด์ แต่พระเจ้าอยู่หัวไม่ได้เสดจพระราชดำเนิน โปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจแทน เวลาย่ำค่ำเลิกกาเดนปาตี

วันที่รัชกาล ๗๓๑๖ วัน ๔ ๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๑ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้เริ่มการพระราชกุศลในกาลบันจบรอบปีตั้งแต่ทูลกระหม่อมกลาง เจ้าฟ้าตรีเพชรรุตมธำรง^๑๖สิ้นพระชนม์มา เจ้าพนักงานเชิญพระ​บรมอัษฐิขึ้นประดิษฐานบนบุษบกทองคำ แลตกแต่งในพระที่นั่งสุทธัยสวริยปราสาท เหมือนครั้งสมเดจพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตน^๑๗

เวลาเช้าโปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจออกไปทรงประเคน พระสงฆรับพระราชทานฉัน พระพิศาลสมณกิจ แลพระราชาคณะถานาเปรียญหัวเมือง ๓๐ รูป นั้น

เวลาบ่าย ๓ โมงเสศ เสดจออกสดัปกรณพระฉัน ๓๐ ผ้าไตรย่ามของหลวงวัตถุจัตุปัจจุจัยรูปละ ๕ ตำลึง ของพระวรราชเทวี แลมีสดัปกรณรายร้อย ๒๐๐

เวลาย่ำค่ำ เสดจออกทรงโปรยผลกัลปพฤกษผลฉลาก อาชดุกมาเฝ้าเวลาทรงโปรยพระราชทานฉลากด้วย ทรงโปรยแล้วอาชดุกกลับไป พระสงฆที่รับพระราชทานฉันเมื่อเช้าสวดพระพุทธมนต ๆ จบแล้วสดัปกรณ แล้วมีเทศนากัณฑ์หลวง พระราชพงษปฏิพัทธ เครื่องกัณฑไตรบริขาร เงิน ๕ ตำลึง กัณฑ ๑ พระมหาทัดวัดบรมนิวาศถวายเทศนากัณฑของพระวรราชเทวี เครื่องกัณฑไตร เงิน ๑๐ ชั่ง แล้วทรงดอกไม้เพลิง มีการน่าพลับพลาตอนกลางคืน มียี่เกที่ชลาริมพระที่นั่งสิวาไลยมหาปราสาท เพราะเลิกการมโหรสพ โขน หุ่น หนัง ด้วยทรงพระราชดำริว่าใกล้วังสราญรมย์ จะเปนที่รำคานของอาชดุก การมโหรสพคงมีสิงโต มังกร รำโคม ญวนหก ไม้ต่ำสูงเท่านั้น มีโปรยทานต้นกัลปพฤกษ ๔ พุ่ม สมเดจกรมพระภาณุพันธุ มีการประชุมเต้นรำที่วังบูรพาพิรมย ประทานอาชดุก ลิวโปลด์ ด้วย

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๗ วัน ๕ ๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๒ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้าเลี้ยงพระวันบันจบวันสิ้นพระชนม์ครบปีเหมือนกัน วันนี้เปนวันตรงพระที่ฉันพระปรีชาเฉลิม^๑๘แลพระราชาคณะ ถานาเปรียญหัวเมือง ๓๐ รูป ไม่ได้เสดจออกทั้งเวลาเช้าเลี้ยงพระแลเวลาบ่ายสดัปกรณ โปรดให้สมเดจพระเจ้าลูกเธอเสดจทั้งสองเวลา ไทยทานแลสดัปกรณรายร้อยก็เหมือนเวลาวานนี้

เวลาบ่าย ๔ โมง มีการแข่งเรือต่าง ๆ แลนำเรือพระที่นั่งกิ่ง พระที่นั่งศรี พระที่นั่งกราบต่างๆ มาภายให้อาชดุกดูที่น่าท่าราชวรดิฐ สมเดจพระบรมโอรสาธิราชแลอาชดุกทอดพระเนตรในเรือเอสตา ซึ่งนำมาจอดน่าพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย

เวลาเกือบย่ำค่ำ เสดจออกทรงโปรยที่พระที่นั่งสุทธัยสวริย อาชดุกมาเฝ้าเหมือนกัน ทรงโปรยแล้วมีสวดมนตพระที่ฉัน ๓๐ รูปสวด แลมีเทศนา ๒ กัณฑ อย่างวันก่อน พระกิติสารมุนีถวายเทศนากัณฑหลวง พระมหาทัดวัดจักรวัติ กัณฑพระวรราชเทวี เทศจบแล้วทรงดอกไม้ แล้วมีลครตลกที่ศาลาริมพระที่นั่งสิวาไลย เล่นเรื่องขุนช้างขุนแผน พระราชทานรางวัลบ้างเล็กน้อย เวลา ๒ ยาม เสดจขึ้น

​วันที่รัชกาล ๗๓๑๘ วัน ๖ ๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๓ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้าเลี้ยงพระทูลกระหม่อมกลางเหมือนกัน พระที่ฉันคณะรามัญ พระคุณวงษ^๑๙แลพระราชาคณะ ถานา เปรียญ ๓๐ รูป ไม่ได้เสด็จออก เวลาฉันแลเวลาสดัปกรณ โปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสด็จทั้งเช้าแลบ่าย เวลาเช้าวันนี้เจ้าอาชดุก ไปเที่ยวพระราชวังบางปอิน แลกรุงเก่า

เวลาย่ำค่ำ เสดจออกทรงโปรยแล้วสวดมนต พระสงฆรามัญสวดมนตรคาถาแปลกๆ ที่สาธยายใหม่ โปรดดำรัสชม แล้วมีเทศนา ๒ กัณฑ พระอริยมุนีถวายกัณฑหลวง พระมหาปุ่นถวายกันฑพระวรราชเทวี เทศจบทรงดอกไม้ แล้วมีลครตลกอย่างวันก่อน เล่นเรื่องสุวรรณหงษ โปรดพระราชทานรางวัลมาก เวลา ๕ ทุ่ม เสด็จขึ้น

วันที่รัชกาล ๗๓๑๙ วัน ๗ ๖ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๔ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เช้าไม่มีการอะไร เวลายามเสดจทอดพระเนตรเซอคัสที่ท้องสนามหลวง มีเจ้านาย ข้าราชการไปดูมาก พระเจ้าอยู่หัว แลข้างใน​ประทับบนพลับพลายก เจ้านาย ข้าราชการนั่งตามรอบเตม เซอคัสคราวนี้ เล่นเสือเล่นไลอ่อนเล่นช้าง แลวิธีฝึกมาดีมาก แลมีสัตวต่างๆ มากกว่าทุกครั้ง ๕ ทุ่มเสศ เสดจกลับพระบรมมหาราชวัง พวกนายโรงเซอคัส ถวายม้าเล็ก ซึ่งหัดเรียบร้อยแล้ว สูง ๒ ศอกเสศนิ้ว กับโคเล็ก เปนโคพรรค์เล็ก สูง ๒ ศอก ฤๅย่อมกว่า ๒ โค โปรดพระราชทานลูกช้างตอบแทน

วันที่รัชกาล ๗๓๒๐ วัน ๑ ๗ฯ ๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

วันนี้สมโภชเดือนพระเจ้าลูกเธอพระองค์ชาย ซึ่งประสูตรวัน ๑ ๑ฯ ๑๑ ค่ำ ที่พระตำหนักพระอรรคชายา เพราะเจ้าจอมมารดาอยู่ตำหนักที่นั้น พระราชทานพระนามว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าอิศริยา^๒๐

เวลา ๒ ทุ่มเสศ มีการเลี้ยงโต๊ะหลวงที่พระที่นั่งมูลสถานบรมอาศน์ พระราชทานเปนเกียรติยศแก่อาชดุก ลิวโปลด์ เวลา ๒ ทุ่มเสศเสดจออกที่พระที่นั่งจักรกรีแล้วอาชดุก แลเจ้านาย ข้าราชการ...โปรดให้เชิญเฝ้าพร้อมกันแล้วเสดจประทับโต๊ะเสวยตามแผนที่ดังนี้

	หลวงอำนาจณรงค์	จมื่นนิเวศโยธี
จมื่นสุรฤทธิ			พระยามหามนตรี
จงขวา			หม่อมเจ้าวัฒนา
พระพรหมบริรักษ			พระองค์ศรี
ออฟฟิซเซอฝรั่ง			กรมหมื่นสรรพสิทธิ์
พระชลยุทธ			กรมหมื่นศิริธัช
ออฟฟิซเซอฝรั่ง			กรมหมื่นนเรศ
พระยานรรัตน์			กรมหมื่นดำรง .
กอมอดอเรือรบ			อาชดุกลิวโปลต์
พระองค์ปฤษฎางค์			ที่ประทับ
เจ้าพระยาพลเทพ			สมเดจกรมพระจักรพรรดิ
พระยาภาสกรวงษ			สมเดชกรมพระภาณุ
ครูเจ้าอาชดุก			กรมหมื่นอดิศร
พระองค์ขจร			กรมหมื่นศรรพสาตร
ออฟฟิซเซอฝรั่ง			กรมหมื่นสมมต
พระยาพิพัฒโกษา			พระองค์วรวรรณ
ออฟฟิซเชอฝรั่ง			พระองค์สวัสดิโสภณ
หลวงปฏิบัติ			พระยาอนุชิต
จงซ้าย
จมี่นสราภัย
	หม่อมสิทธิ	พระวรเดช

แต่สมเดจกรมพระจักรพรรดิไม่ได้เสดจ เสวยอยู่จนยามเสศ เสวยแล้วทรงนำเจ้าอาชดุกขึ้นไปบนพระที่นั่งบรมราชสถิตมโหฬาร ชมป้านแลเครื่องชาต่างๆ แลของเครื่องเงินทองฝีมือไทย แลของต่างๆ แล้ว โปรดให้เจ้าอาชดุก เฝ้าถวายบังคมลาสมเดจพระบรมราชเทวี เวลา ๒ ยาม เจ้าอาชดุกถวายบังคมลากลับไปลงเรือรบกลับจากกรุงสยาม เสด็จขึ้นทีเดียว

​วันที่รัชกาล ๗๓๒๑ วัน ๒ ๘ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

ไม่มีการอะไร ไม่ได้เสด็จออก

วันที่รัชกาล ๗๓๒๒ วัน ๓ ๙ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๗ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาย่ำค่ำ เสดจออกท้องพระโรงกลางพระที่นั่งจักรกรีอย่างออกแขกเมือง กรมมหาดไทยนำท้าวเพี้ยเมืองมุกดาหาร ๓ นาย เข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ถวายต้นไม้ทองเงิน เครื่องราชบรรณาการจำนวนปี ต้นไม้ทองต้น ๑ เงินต้น ๑

ดำรัสพระราชปฏิสัณฐานภอสมควรแล้วเสดจขึ้น

วันที่รัชกาล ๗๓๒๔ วัน ๕ ๑๑ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒๙ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้า ๔ โมงเสศ โปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจออกเลี้ยงพระ ที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท สำรับของหลวง ๑ นอกนั้นของเจ้านายผู้ใหญ่บ้าง

​วันที่รัชกาล ๗๓๒๕ วัน ๖ ๑๒ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๓๐ พฤศจิกายน ๒๔๓๑)

เวลาเช้า ๔ โมงเสศ สมเดจพระบรมโอรสาธิราช เสด็จทรงประเคนที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณ สำรับเลี้ยงพระวันนี้ ของหลวงหนึ่งสำรับ นอกนั้นของสมเดจพระบรมราชเทวี แลพระบรมวงษานุวงษ ฝ่ายใน เวลาบ่าย เสดจลง เจ้านายฝ่ายในถวายบริขารพระสงฆที่ฉันสำรับของท่าน แล้วมีกล่อมดุษดี

เวลาบ่าย ๕ โมง เสด็จออกประทับพระที่นั่งอนันตสมาคม พระบรมวงษานุวงษ แลมหาดเล็กเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท แลท่านเสนาบดีข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือน ผู้ใหญ่ ผู้น้อย เดินเข้ามาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทตามลำดับตำแหน่งพร้อมกันตามพระราชบัญญัติเครื่องราชอิศริยาภรณจุลจอมเกล้า

พระเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำรัสว่า สมเดจพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธมีพระชนมพรรษาสมควรจะทรงรับเครื่องราชอิศริยาภรณได้แล้ว จะโปรดพระราชทานในวันนี้ แลพระยาภาสกรวงษได้รับตำแหน่งที่เสนาบดีก็ควรรับเครื่องราชอิศริยาภรณปถมจุลจอมเกล้า ทั้งพระอมรวิไสยสรเดช^๒๑ได้มีความชอบไปราชการทัพฮ่อ บุกป่าฝ่าดงได้ความลำบากมากหาคนในตระกูลนั้นจะรับความลำบากอย่างนี้ไม่ใคร่มี จึงจะโปรดเลื่อนตำแหน่งยศแลพระราชทานตราจุลจอมเกล้า ให้เปนบำเหนจ กับพระยาไชยวิชิตร^๒๒ได้เปนผู้รักษากรุงสมควรจะรับเครื่อง​ราชอิศริยาภรณในครั้งนี้ แล้วมีพระบรมราชโองการให้หาสมเดจพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ เข้าไปน่าพระที่นั่ง ทรงสรวมสร้อยทองคำลงยาแลสายสภายชมภูกับดวงดารา เครื่องราชอิศริยาภรณประถมจุลจอมเกล้า ป.จ. พระราชทาน ๑ แล้วทรงสรวมเครื่องราชอิศริยาภรณพระราชทานต่อไป คือ พระยาภาสกรวงศ เกษตราธิบดี ปถมจุลจอมเกล้า สร้อยทองคำ ป.จ. พระราชทานสัญญาบัตรพระอมรวิไสยศรเดช (โต) เปนพระยาสีหราชเดโชไชย ศักดินา ๑๐๐๐๐ ทุติยจุลจอมเกล้า ท.จ. พระยาไขยวิชิตร ผู้รักษากรุง (สิงโต) ทุติยจุลจอมเกล้า ท.จ. พระพรหมบริรักษ (ถวิน)^๒๓ ตติยจุลจอมเกล้า ต.จ. สืบตระกูลพระยาธรรมสารนิติ (ตาด) ๑ พระสินธุชลสงคราม (เป๋า)^๒๔ ตติยจุลจอมเกล้า ต.จ. สืบตระกูลพระยามหิศรราชสัมพันธุ จางวางเมืองสมุทสงคราม ๑ นายกวดหุ้มแพร (เพ่ง) ตติยจุลจอมเกล้า ต.จ. สืบตระกูลพระยาภาสกรวงศ์ เพราะบิดารับ ป.จ. แล้ว ๑ โปรดให้ส่งตติยจุลจอมเกล้า ต.จ. ออกไปพระราชทานพระยาเสนานุชิตร^๒๕ เมืองตะกั่วป่า สืบตระกูลพระยาเสนานุชิตร (นุช) ๑ แล้วดำรัสพระราชทานพรแก่ผู้ที่รับใหม่แลเก่าทั้งผู้ที่มาประชุมพร้อมกันในที่เฝ้า เสรจเสด็จไปประทับที่พระที่นั่งศิวาไลยมหาปราสาท ทรงจุดเครื่องนมัศการถวายบังคมพระบรมรูปพระเจ้าอยู่หัวทั้ง ๔ รัชกาล พระบรมวงษานุวงษ ข้าราชการ ขึ้นไปจุดเทียนถวายบังคมตามพระราชบัญญัติแล้วเสดจขึ้น

​เมื่อเวลาเช้า ๒ โมง เวลาย่ำเที่ยง เวลาบ่าย ๔ โมง ทหารบก เรือ ยิงปืนสลูต ในการพิธีบันจบวันบรมราชาภิเศกนี้ แห่งละ ๑๐๑ นัดตามธรรมเนียมด้วย

เวลาค่ำ มีสวดมนตที่พระที่นั่งจักรกรี พระสงฆราชาคณะพระครูคณะใต้ พระธรรมวโรดมเปนประธานสงฆ เสดจออกเกือบยาม เสดจขึ้น ๔ ทุ่มเสศ การตั้งพระไชยแลเครื่องราชกกุธภัณฑ์ มีเหมือนกันทั้ง ๓ พระที่นั่ง

วันที่รัชกาล ๗๓๒๖ วัน ๗ ๑๓ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๑ ธันวาคม ๒๔๓๑)

เวลาเช้า ๕ โมงเสศ เลี้ยงพระสงฆซึ่งสวดมนตเมื่อคืนนี้ ไม่ได้เสดจออก สำรับของหลวง ๑ นอกนั้นเจ้านายฝ่ายน่า มีของข้าราชการที่เปนราชนิกุลบ้าง เวลาบ่าย ๒ โมง เสดจออก มีอ่านดุษฎีเวียนเทียนเหมือนกัน เสรจการแล้วเสด็จขึ้น

เวลาค่ำไม่มีอะไร เมื่อเวลาเช้าลดเสาโคมไชย เลิกพิธีจองเปรียงด้วย

วันที่รัชกาล ๗๓๒๗ วัน ๑ ๑๔ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๒ ธันวาคม ๒๔๓๑)

ไม่ได้เสดจออก

​วันที่รัชกาล ๗๓๒๘ วัน ๒ ๑๕ฯ ๑๒ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิ๒๑ศก ๑๒๕๐

(๓ ธันวาคม ๒๔๓๑)

ไม่มีการอันใด วันพระ