คำนำ

​ในงานพระราชทานเพลิงพระศพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ หม่อมเจ้าหญิงเม้า ทรงปรารภจะพิมพ์หนังสือเปนการกุศลทักษิณานุปทาน ฉลองพระเดชพระคุณพระภัศดา จึงทรงวานข้าพเจ้า ให้ช่วยเลือกเรื่องหนังสือในหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครถวายสักเรื่อง ๑ แลในเวลานั้นกรรมการหอพระสมุด ฯ กำลังรวบรวมหนังสือเทศน์มหาชาติ ปรารภจะพิมพ์เปนฉบับหอพระสมุดวชิรญาณขึ้นใหม่ ข้าพเจ้าคิดเห็นว่าจะเปนหนังสือซึ่งมีผู้ชอบอ่านกันโดยมาก สมควรจะพิมพ์แจกในงานพระศพพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ ซึ่งพระอัธยาศรัยเคยเผื่อแผ่กว้างขวาง มีผู้ที่จะได้รับทุกชั้นบรรดาศักดิ์ได้ด้วยประการทั้งปวง จึงได้ทูลขอให้หม่อมเจ้าหญิงเม้าทรงแจกหนังสือมหาชาติฉบับซึ่งหอพระสมุด ฯ จะพิมพ์ใหม่

หนังสือเทศน์มหาชาติที่กวีได้แต่งไว้ ทั้งเก่าใหม่มีมากมายหลายสำนวน หอพระสมุด ฯ เลือกแต่เฉพาะสำนวนที่เทศน์กันอยู่เปนพื้นเมืองทุกวันนี้ พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ เพื่อให้เปนฉบับสำหรับนักเทศน์มหาชาติทั่วไป การที่เลือกได้หาฤๅเจ้าคุณพระพิมล​ธรรม วัดระฆังโฆสิตาราม ซึ่งเปนประธานกรรมการเทศน์มหาชาติของหลวง แลได้สืบหาต้นฉบับณที่ต่าง ๆ มาสอบกันหลายฉบับ ตรวจชำระก่อนแล้วจึงได้ให้พิมพ์ แต่เมื่อสอบฉบับได้ความปรากฏอย่างหนึ่งว่า หนังสือเทศน์มหาชาติ บรรดาที่เปนฉบับจานไว้ในคัมภีร์ใบลาน ถึงความเปนสำนวนเดียวกัน แลจะเปนฉบับเก่าแก่อย่างไรก็ดี ที่ถ้อยคำจะตรงกันแต่ต้นจนปลายใน ๒ ฉบับเปนอันไม่มี ยิ่งฉบับสร้างใหม่ก็ยิ่งวิปลาศมากไป ที่อาศรัยสอบชำระได้แต่ฉบับสร้างเสมอในรัชกาลที่ ๓ ถึงกระนั้นที่ในฉบับเก่าด้วยกันผิดกันก็มีอยู่มาก ที่ผิดกันแต่ถ้อยคำ เพียงต้องตัดสินว่าฉบับไหนจะถูกก็มี บางแห่งผิดถึงไม่ได้ความ จำต้องนึกเอาว่าของเดิมจะเปนอย่างไร เหมือนแก้ไขโดยอัตตโนมัติก็มีบ้างแต่น้อยแห่ง ไม่มากเหมือนที่ต้องตัดสินเอาตามฉบับนี้หรือฉบับโน้น แต่ส่วนกัณฑ์ที่เปนพระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรสนั้น ได้หนังสือฉบับหลวงในหอพระมณเฑียรธรรมมาเปนฉบับ การตรวจชำระหามีความลำบากไม่

ในการตรวจชำระหนังสือเทศน์มหาชาติฉบับหอพระสมุดวชิรญาณนี้ ได้มอบให้ขุนพินิจวรรณการ (แสง สาลิตุล เปรียญ) เปนพนักงานตรวจสอบทั้งความภาษาไทย แลสอบคาถากับฉบับที่พิมพ์ในยุโรป ตลอดจนการตรวจฉบับที่พิมพ์ด้วย แลได้ให้ไป​หาฤๅเจ้าคุณพระพิมลธรรม ขอความแนะนำเนือง ๆ ขอขอบคุณของท่านด้วย

อนึ่งรูปภาพเรื่องมหาชาติที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัติวงศ์ทรงคิดอย่าง ให้โปรเฟสเซอร์ริโคลี เขียนฝาผนังพระอุโบสถวัดราชาธิวาส ข้าพเจ้าชอบใจทูลขอ จึงโปรดให้โปรเฟสเซอร์ริโคลีจำลองรูปถ่ายมาประทานสำหรับพิมพ์ในสมุดเล่มนี้ ขอบพระคุณสมเด็จกรมพระนริศร์ ฯ แลขอบใจโปรเฟสเซอร์รีโคลีด้วยเปนอันมาก

หวังใจว่า ท่านทั้งหลายที่ได้รับหนังสือเล่มนี้ไป จะอนุโมทนาพระกุศลบุญราษีทักษิณานุปทาน ซึ่งหม่อมเจ้าหญิง เม้า ทรงบำเพ็ญสนองพระเดชพระคุณพระภัศดา แลที่ทรงพิมพ์หนังสือมหาชาติฉบับหอพระสมุดวชิรญาณนี้ทั่วกัน

สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๒๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๖๒