- คำอธิบาย
- พระราชประวัติ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
- ประวัติพระมหาราชครู
- พระประวัติ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
- ตอนที่ ๑
- ตอนที่ ๒
- ตอนที่ ๓
- ตอนที่ ๔
- ภาคผนวก ๑ ชื่อช้างทุรลักษณ์
- ภาคผนวก ๒ ช้าง ๘ ตระกูล
- ภาคผนวก ๓ ช้างมงคล
- ภาคผนวก ๔ ๑๐ กษัตริย์เข้าแข่งขันยกโลหธนู ในงานสยุมพร นางพินทุมดี ณ กรุงรมยนคร
- ภาคผนวก ๕ อธิบายศร
- ภาคผนวก ๖ ทหารเอก ๑๐ ตนของพระสมุทรโฆษ
- ภาคผนวก ๗ กษัตริย์และขุนพลที่กล่าวถึงในรายการรบ
- ภาคผนวก ๘ สมุทรโฆษในปัญญาสชาดก
ตอนที่ ๒
๏ ปางกรุงบุรีรม- | ยอันมีมไหศวรรย์ |
เดโชชเยศทัน- | ธึกฝูงหมู่ไพรี |
๏ จักทำสวยมพร | วรราชบุตรี |
ภูบาลทุกทวี- | ปก็มาด้วยเจษฎา |
๏ ท้าวจึงให้ตั้งโล- | หธนูอันหนักหนา |
สหัสรภารา- | ธิกเลงพันฦกแสยง |
๏ จึงกล่าวแก่ท้าวทุก | ทิศเรืองอำนาจแรง |
เดชะอันจักแสวง | รณรงคทุกพาย |
๏ ผู้ใดและยกโล- | หธนูดำเลิงสาย |
แสดงศิลปศรหลาย | กลได้ดังจินดา |
๏ จักแกล้งประกอบภู- | ธรราชกัลยา |
สมบัติพัสถา | ก็จะเวนบุรีรมย์ ฯ |
๑๖
๏ [๑]ท้าวทุกแดนดาลชื่นชม | ชิงชัยและประคม |
ทังท้องธราดลอันแถลง | |
๏ ทวยท้าวเรืองฤทธิ์เข้มแขง | ขึ้นรถดูแสดง |
แลแชรงชำนินานา | |
๏ เปนอาทิ์มถุรราชา | เทียมรถอัศวา |
แลมือจำทวยโตมร | |
๏ ถัดนั้นเกาศึกภูธร | รถเทียมด้วยมกร |
แลทรงธนูยืนยัน | |
๏ ถัดนั้นจึงเทพนิกรร | กรกุมเกาทัณฑ์ |
รถเทียมด้วยเสือแสดง | |
๏ ถัดนั้นมัทราชคำแหง | ขี่รถเรืองแสง |
แลเสียงสำเรืองตาวไว | |
๏ ถัดนั้นพระเทพพิไชย | ขี่รถกรไกว[๒] |
คทาทองแลครวี | |
๏ ถัดนั้นพระพิทยุตศรี[๓] | ขี่รถคชสีห์ |
สมรรถพลดาษดา | |
๏ ถัดนั้นคือมคธราชา | ขี่รถรจนา |
แลเทียมด้วยโตตัวคนอง | |
๏ ถัดนั้นจิตตรัตน์[๔]รถทอง | เทียมสีห์ทั้งสอง |
สมรรถเดโชไชย | |
๏ ถัดนั้นจิตตเสนคิอไก- | สรรถแกว่งไกว |
แลเทียมด้วยตัวจามรี | |
๏ ถัดนั้นชุมภาสุรลี- | ลารถราศี |
แลแสนอสูรแชรงชุม | |
๏ ถัดนั้นแทตย์กุมภ์นิกุมภ์ | คือกุมภกรรฐ์จุม- |
พลาอสูรเสนา[๕] | |
๏ เข้าคลุกยกยอบมิคลา | ทุกท้าวก็ระอา |
แลอายอำเภออางขนาง | |
๏ ต่างตริปองไชยชิงนาง | ป่วยเข้าหลายปาง |
แลแลบไหวหวั่นแด | |
๏ บมิลุเลยต่างตนแล | ดูดายชายแปร |
บเข้ายังที่ดำบล | |
๏ ปางนั้นพระสมุทร์เสด็จดล | เสด็จแสดงภุชพล |
ประภาพพระเจษฎา | |
๏ เอาธารยกำลังนาคา | ยุทธทรงฤทธา |
และยืนในท้องธรณี | |
๏ ฉวยโลหธนูแลครวี | วิริยอาวุธพิรี- |
ยแสร้งสำแดงไชยแชรง | |
๏ ท้าวน้าวโน้มศรศักดิ์แสดง | บัวบาทจำแทง |
จำทวยธนูในสนาม | |
๏ ฤทธาพลพระพึงขาม | แสดงเดโชนาม |
ในรงคดาลรณภู | |
๏ ดุจราฆพทรงศรยู | ยกโลหธนู[๖] |
แลดูดำเกิงมหิมา | |
๏ ดีดเถาถนัดเสียงวิชุดา | แลรลวงพสุธา |
สเทื้อนสท้านทุกลำเนา | |
๏ พระกรเกาะศรพรายเพรา | ท้าวน้าวน้อมเอา |
อรรแถ้งธนูลันโลน | |
๏ ทิศใดท้าวแลอ่อนโยน | เดชะอาจโผอน |
อรินทรทั่วธรณี | |
๏ พระเสด็จแสดงศิลป์คือศรี- | สรภังค์[๗]อันมี |
อำนาจสำแดงโบราณ | |
๏ พระแสดงศรศิลป์[๘]บนาน | โดยพระภูบาล |
สีหนรคุปต์รังปอง | |
๏ ปืนเล่มเดียวท้าวธประลอง | ยิงเปนปืนนอง |
ในท้องธราหนั่นหนา | |
๏ ร้อยเรียงดาษดาโสภา | เหลือคิดคณนา |
อเนกศรจรรโจษ | |
๏ แล้วนั้นแผลงศรหนึ่งโสด | เปนปืนไกรโกฏิ |
-ห้อยในห้องหาวหน | |
๏ แชรงชิดพิศคือสายฝน | เมื่อพรรษาดล |
แลซร้องในท้องธรณิน | |
๏ บดบังแหล่งหล้าฟ้าดิน | พระยิงศรศิล- |
ปแสร้งสำแดงเจษฎา | |
๏ แล้วแผลงศรหนึ่งในอา- | กาศกลนาคา |
คคึกก็หาญแลประหาร | |
๏ เปนห้องปราสาทพิมาน | ทั่วทั้งคัคณาน- |
ตเรืองด้วยศรศรแสดง | |
๏ เปนมณฑล[๙]แก้วแกมแสง | พลชื่นชมแชรง |
สรรเสริญสมเด็จภูธร | |
๏ แล้วนั้นจึงพระแผลงศร | เปนบุษบากร |
แลกั้งพิดานดูพราย | |
๏ มีรำยวนมาลบรรลาย | เรือนรัตนพรรณราย |
บุรีกี่กลนานา[๑๐] | |
๏ ทุกท้าวทั้งพลโยธา | ชมฤทธิ์ราชา |
อันชาญแก่ศิลปพิมล | |
๏ แล้วจึงให้ห้อยเส้นขน | จมรีโดยกล |
แลผูกเปนขวั้นแขวนวง | |
๏ ไว้ไกลได้โยชนคง | เลงลบพิศวง |
แลดูก็สุดสายตา | |
๏ ให้พระแผลงศรหนึ่งสา- | หัสห้องเวหา |
ไปเปนคือราตรีกาล | |
๏ ให้แผลงศรหนึ่งอย่านาน | ยิงจามรีพาล |
-นั้นจงต้องกึ่งกลาง | |
๏ พระฟังกล่าวกลบขนาง | ยิงปืนวิ่งวาง |
ยังโพยมด้วยกลศิลป์ | |
๏ ดาลมืดมัวหล้าฟ้าดิน | ดุจเที่ยงคืนทิน- |
แท้อมาพาศยา[๑๑] | |
๏ ท้าวทั้งพลคณโยธา | อับทิศไปมา |
ตระดกตระดาลดูฉงน | |
๏ ท้าวทายศรหนึ่งคือยนต์ | ยิงไปในอน- |
ธการบังทฤษฎี | |
๏ ต้องเส้นหางมฤคจามรี | ขาดขจัดทฤษฎี |
ก็ตกตระบัดดูแสดง | |
๏ เทพาฤๅษีสรรเสริญแชรง | ชัยชัยรบแรง |
กรรแสง[๑๒]แลสาธุการา | |
๏ หว่านบุษบาสวรรค์บูชา | นฤปราชนรา- |
ธิเบศร์ทั้งหลายสยบแสยง | |
๏ เรืองเดชพันฦกฦๅแสดง | ฤทธิพลชนแชรง |
สำแดงพระเกียรติ์กษัตรีย์ | |
๏ ดนตรีแตรสังข์เภรี | ประดิรพสารศรี |
ก็ดาลนุชิตธุนิผสม | |
๏ ภูธรนรคุปต์ชื่นชม | สบพระปรารม- |
ภราชไทยลูกตน | |
๏ ชอบราชหฤทัยสรณ | เสนหาสาผล |
บเสาะที่ใจจินดา | |
๏ พระโองการกล่าวบมิคลา | จะประกอบยา |
อันโยคเยาวโฉมศรี | |
๏ จักสวยมพรพระบุตรี | เปนพระมหิษี |
แก่ภูบดีบมินาน | |
๏ ท้าวทั่วทุกแดนได้ฟังสาร | ชุมกันบริหาร |
หวังจะเริ่มรณรงค์ | |
๏ เจ็บอายหลายเหลือใจจง | โฉมนุชอนงค์ |
คะรังบันจวยจรรจา | |
๏ ต่างเราต่างมีมหิมา | สรรพแสนเสนา |
แลมาอธึกทุกตน | |
๏ หวังได้นางนำรี้พล | มากมีเปนกล |
จรเทินจะคืนบมิควร | |
๏ เปนท้าวควรกันความทวร- | ยศ[๑๓]ยศควรสงวน |
อย่าเหตุให้คนดูแคลน | |
๏ แม้นาศในรณฤๅแคลน | จงคงยศแทน |
ประเสริฐกว่าคงตน | |
๏ เราโสดสรรพด้วยรี้พล | ชาญศิลป์สบสกล |
บควรจะให้หาดอาย | |
๏ จักร่วมรี้พลทุกพาย | เปนเดียวเกลียวหมาย |
เปนเอกองค์อย่าคลา | |
๏ จักโชรมโรมรบราชา | เอาแก้วก้ลยา |
จึงสะที่แค้นความอาย | |
๏ เสร็จท้าวธรรษาอภิปราย | เรียบรี้พลพราย |
ทั้งท้องธราเทียบทงัน | |
๏ เทียบรถเทียบคชสารสรรพ์ | เสนาสามรร- |
ถไว้ในรณสบสถาน | |
๏ อภิตมถุเรนทรรบาล | รังแรกยุทธการ |
ก่อนนเรนทรทั้งหลาย | |
๏ พระสมุทรโฆษฟังสารสาย | ว่าท้าวทุกพาย |
แลเรียบรี้พลเสนางค์ | |
๏ โกรธานลลามลุกกลาง | แดดูสรรพาง- |
คเพศพร้องฟูนไฟ | |
๏ หวังจักมล้างท้าวทุกพิไสย | ทวยหวังมั่นไหว |
ก็ทำกระลัมพรการ | |
๏ ตรวจตราหาพลทวยหาญ | เรียบเทียบทุกสถาน |
บรู้กี่ส่ำเสนา | |
๏ เลือกหาโยธาทวยสา- | หสอาจพาธา |
อรินทรในรณรงค์ | |
๏ เลือกหาโยธาทวยทรง | คุณอาจเอาองค์ |
กระหลัดในกลางสงคราม | |
๏ หาผู้รู้ศิลป์บขาม | แม่นแจ้งเจียรยาม |
คำนวณคำนับโหรา | |
๏ หาผู้หาญยอดโยธา | ขอขันอาสา |
คค้อยบคลาคำไหน | |
๏ หาทวยเมธาส่างใส | รู้รี่ร่วมใจ |
อรินทรแสร้งใส่กล | |
๏ หาผู้ห้าวหบทบทน | แกว่นแกล้วกลางรณ |
แลแรงสมรรถอาจทยาน | |
๏ เลือกหาแกว่นรู้ริการ | รณรงค์ชำนาญ |
ชำนะแก่พลไพรี | |
๏ เลือกหมู่หมั่นมั่นภักดี | รักไทธรณี |
บมิขบถมายา | |
๏ ต่อหน้าท้าวขันอาสา | ลับหลังราชา |
บห่อนจะเกียจการงาร | |
๏ หาผู้ผลาใจจอดการ | แกว่นเลี้ยงทวยหาญ |
แลเสียงฉฉาวโครงแคร | |
๏ หาผู้รู้ริร่วมแด | ท้าวไทบมิแปร |
ประโยชนเจ้าจงปอง | |
๏ หาผู้รู้กลตริตรอง | สงครามลบอง |
แลชาญแก่รณธรณี | |
๏ เลือกหาผู้แกล้วกว่าสีห์ | กำลังภุชพี- |
ริยอาจประหารหัสดิน | |
๏ เลือกหาผู้รู้ศรศิลป์ | แกว่นมล้างไพรินทร์ |
กระเหน็จกระแหน่รณรงค์ | |
๏ หาผู้ใจผลาแผลงผลง | ผลาญศัตรูคง |
อพรรธใจเจษฎา | |
๏ เสร็จพระสรันแสนเสนา | เลือกทศโยธา |
แลพลอธึกเทียมทงัน | |
๏ แจกเปนซ้ายขวาโจษจรร | หน้าหลังรอบรัน |
ระเบียบสังกัดรี้พล | |
๏ พลมากมวญภูวมณฑล | บดหล้าฟ้าบน |
แลดูอธึกทุกพาย | |
๏ อาวุธอาภรณ์โพรงพราย | อาเกียรณ์เกราะกราย |
อเนกนานุประการ | |
๏ เรียบช้างม้ารถชมชาญ | ทวยธารเอาธาร |
สรรพด้วยศัสดรสรหลอน | |
๏ พระจึ่งประสิทธิ์พระพร | แก่แสนยากร |
ประกอบด้วยไชยศรีแสดง | |
๏ สิทธิสิทธิพลพิริยคำแหง | ชัยชัยรบแรง |
สัมฤทธิสัมฤทธิเดชะ | |
๏ ชัยชัยสามนต์สระดะ | ชัยชัยอาจชนะ |
อรินทรพลลานปาน | |
๏ ชัยชัยศัสตราชิต[๑๔]ชาญ | ชัยอาจสังหาร |
-แสนอสูรเสนา | |
๏ ชัยชัยรุทราทิตยทา- | รุณฤทธิเจษฎา |
นุภาพพิริยอำนาจ | |
๏ ชัยชัยศรจักรอาจสาด | ศรพรรษพิฆาฏ |
เพ็ญนภะดาษเดียร | |
๏ ชัยชัยรณมุขโจษเจียร | ชัยชัยไกรเกียรดิ์ |
ภิมเสล[๑๕]คือนาม | |
๏ ชัยชัยทศรณพึงขาม | ชัยพรรธสงคราม |
พิพรรธพิรียอันแชรง | |
๏ ชัยชัยพิเรนทรคำแหง | รณสิงห์[๑๖]สำแดง |
ประภาพใจเจษฎา | |
๏ เสร็จพระอวยพรเสนา | เรียบเทียบพลพา- |
หเพียบทั้งท้องธาตรี | |
๏ ท้าวสิบตนเตรียบเสนี | นองในปรถพี |
แลทั่วทั้งท้องสากล | |
๏ เลือกล้วนทแกล้วสิบตน | เปนนายกพล |
พิเศษศักดิอจินต์ | |
๏ เตรียบเรียบรถไหยหัสดิน | กรเกริกภูมิน- |
ทรฦๅทั้งพื้นภพไตร | |
๏ ตรวจตราโยธาชาญไชย | จับศัสดรไสว |
สรว่างด้วยด้างโตมร | |
๏ ธงฉัตรดัดดาษอัมพร | บังแสงทินกร |
ด้วยธงกลดพรายพรรณ | |
๏ ลางขุนขี่ช้างซับมัน | งวงงาผาดผัน |
กระลอกกระลับไปมา | |
๏ ลางขุนขี่ม้าลองลา | ฉวัดเฉวียนเสนา |
แลกรกระหย้อนโตมร | |
๏ ลางขุนขับพาหมกร | มือถือธนูศร |
สมรรถกลางรณรงค์ | |
๏ ลางขุนขี่อูฐยรรยง | โยนศัสดรธำรง |
พิเศษศิลปลอง | |
๏ ลางขุนขี่เลียงผาผยอง | ขี่โตตัวคนอง |
คำนับครวีตาตาว | |
๏ ลางขุนขี่นาคทรนาว | เมลืองเมลืองเขี้ยวขาว |
แลเลิกพพานดูแสยง | |
๏ ลางขุนขี่เสือตัวแรง | ขี่สิงห์สำแดง |
มหาศัสดรหลากหลาย | |
๏ ลางขุนสามรรถขี่ควาย | โตรษตัวองค์อาย |
มหามหิทธิแผงผงาด | |
๏ ลางขุนขี่จามรียาตร | พลล้อมเดียรดาษ |
ประดับแลตรับตาวผลา | |
๏ หลายภาคชำนินานา | ย่อมสัตวภาษา |
บรู้กี่สํ่าเหลือไกร ฯ |
๑๑
๏ ปางกุรุงบุรีรม- | ยครั้นรู้ว่าท้าวไท |
ทุกแดนบันดาลไพ- | ริพิโรธเขี้ยวขัน |
๏ จึงใช้มหามาตย์ | ผู้ใจอาจอันสามรรถ์ |
สมญาสุสังกัล- | ปประเสริฐดิเมธา |
๏ ใช้ให้มาห้ามทัด | ท้าวทุกแดนอันดาษดา |
ช้างม้าและเสนา | พลพฤนททวยหาญ |
๏ มนตรีสุสังกัล- | ปก็รับราชโองการ |
ท้าวมาบทันนาน | ยังท่านไททั้งสิบตน |
๏ ครั้นถึงก็ทูลท้าว | นรคุปตจุมพล |
ใช้ข้ามาด่วนดล | สมเด็จท้าวทั้งสิบองค์ |
๏ ใช้ข้ามาตัดราช | หฤทัยอย่าใหลหลง |
ใช่ชอบประสงค์จง | ธอย่าคิดเปนพิโรธ |
๏ คาบนี้พระบาทไท | นเรสูรย์สมุทรโฆษ |
ยกยอธนูโสด | ศรศิลปเสร็จแสดง |
๏ ได้ด้วยพระปรีชาญ | นรราชเข้มแขง |
ภูบาลแสร้งแสดง | ที่จะทำสวยมพร |
๏ อย่าท้าวทั้งหลายหมาย | ที่จะทำกลัมพร |
ท้าวรู้กำลังศร | สมเด็จเองอย่าอวดหาญ ฯ |
๑๖
๏ ท้าวทุกแดนฟังสายสาร | มัวโมหบันดาล |
บดาลคดีคลองยุกดิ์ | |
๏ จงโฉมนางเดียวดูสุข | กามากวนอุคร์ |
ฤๅจะอาจจะอดทน | |
๏ บมิกลัวตายต่างถือตน | เตรียบเรียบรี้พล |
แลปองประยุทธบคลา ฯ |
๑๑
๏ มนตรีสุสังกัล- | ปก็คืนยังราชา |
ราชาครั้นฟังสา- | รก็สั่งสุสังกัลป์ |
๏ มายังสมเด็จแสดง | กลศัตรุโจษจรร |
สุสังกัลป์คืนคัล | สมเด็จท้าวก็ทูลสาร |
๏ สรวมชีพเชิญท้าว | ทอดพระเนตรอย่านาน |
เลงแลพวกพลหาญ | อันเดียรดาษธริษตรี |
๏ อากาศชรอุ่มอับ | ทิศบังด้วยธุลี |
บดบังทั้งรัศมี | ทิพากรบไขแสง |
๏ อักโษภินีเนือง | พลพิรียกล้าแขง |
ช้างม้าประชิดแชรง | พลพฤนทเรียบรัน |
๏ พระเสด็จดูเสนางค์ | พลท้าวอันเทียมทงัน |
จึงถามสุสังกัล- | ปประเสริฐมนตรี ฯ |
๑๔
๏ ขุนใดอันขี่กนกรถ | -และเทียมด้วยม้ามี |
โตมรธำรงพิชัยศรี | สำเริงฤทธิวางมา |
๏ จามรีและพชนีฉัตร | อันแชรงชรอุ่มอา- |
กาศกลุ้มก็บังทั้งพระทิพา- | กรบดณหนหาว |
๏ หัวหน้านรานิกรกร | ทังซ้ายขวากะลึงตาว |
ต่างร้องสำเริงพลฉฉาว | ฉฉุงล้อมอยู่ห้อมแหน |
๏ ขุนนั้นชื่อท้าวมถุรราช | อำนาจลํ้าทั้งเมืองแมน |
แผ่นดินสท้านภพทุกแดน | บมีผู้จะขันธา |
๏ ขุนใดอันเอามกรราช | -อันเทียมรถามา |
โพรงพรายกุทัณฑศรสา- | หสแกล้วกระลึงศร |
๏ เสนาสมรรถพลขันธ์ | เข้าเข่นแกล้วบย่อหยอน |
หยาบหยันปครรหิตแก่ศร | อำนาจกล้าบกลัวตาย |
๏ ขุนนั้นทรงนามกรเกา- | ศึกราชฦๅสาย |
อาจผจญเทพรณพาย- | ยุพันฦกดูเจษฎา |
๏ ขุนใดอันอยู่ณรถอูษ- | ฐองอาจและอาจผลา |
เงื้อเงือดคทาคือพระคทา | ธรราชฦๅแสดง |
๏ ขุนนั้นคือกรุงพิชยชาญ[๑๗] | ชยเดชเข้มแขง |
เข่นฆ่ามหาอสุรแรง | ฤทธิห้าวบห่อนเอ |
๏ ท้าวใดอันขี่พิชยรถ | และเทียมคชสำแดงเด- |
โชชาญชำนาญฤทธิมเห | อำนาจแกล้วกระลึงขรรค์ |
๏ ขุนนั้นทรงนามกรพิท- | ยุต[๑๘]ราชอาจปรัน |
ปราบท้าวทั้งภูวดลทัน | จักรพาฬสีมา |
๏ ขุนใดอันดูอธิกทรง | วรจักรใจผลา |
ยืนยันกันดาลรถมหา | ภุชเคนทราญระ |
๏ ขุนนั้นกระลึงภุชกะโร | ฤทธิอาจด้วยเดชะ |
เดโชนุภาพพลพระ | พิริย์อันประกอบพร |
๏ ขุนใดอันขี่สุวรรณรถ | แลเทียมโตอันองค์อร |
ทายทรงธนูบวรศร | สำแดงแกล้วในกลางรงค์ |
๏ ขุนนั้นชื่อท้าวมคธราช | -อำนาจอันอาจสง- |
หาญไพรีนรินและทรนง | คณศัตรูก็บกบาง |
๏ ท้าวใดอันทรงเพชรเสด็จ | รถราชสีห์ฉวาง |
อัมพรพรรณพรายรตนในกลาง | รณรงคดูแสดง |
๏ ขุนนั้นคือจิตตรถ[๑๙]ราช | อำนาจกล้าและเข้มแขง |
ปราบเทพทานพสำแดง | อานุภาพชมชาญ |
๏ ขุนใดอันทรงมกุฏกร | กุมกระบองกระเบ็ญหาญ |
เห็จขึ้นในเหมรถทยาน | จมรีอันเทียมสรรพ |
๏ ท้าวนั้นทรงนามชื่อสมเด็จ | จิตตเสนคนธรรพ |
มีมนตอาจจะกรลับ | กรลายรูปหลากหลาย |
๏ ขุนใดอันขี่ในรถทอง | แลเทียมลาอันองอาย |
เอาธารทรงศักดิพรรณราย | เมลืองมือกระลึงมา |
๏ ขุนนั้นมหาอสุรราช | -คือนามชุมภา- |
สุรอาจประหารพลสุรา- | ธิปเหี้ยนทรนงหาญ |
๏ ขุนใดอันขี่รถอเคื้อ | และเทียมเสือทั้งสองทยาน |
ยกค้อนกระหย้อนดูบริพาร | พลยักษเห็นแสยง |
๏ ขุนนั้นทรงนามกรกุม- | ภพันฦกนิเริงแรง |
ฤทธานุภาพยศแขง | ยิ่งท้าวไททั้งภูวดล[๒๐] |
๏ เสร็จท้าวธชมพิพิธราช | -อริและรี้พล |
เรียบเทียบพลาพลพหล | และหัสดินทรดาษดา |
๏ เปนอาทิท้าวมถุรราช | -อันอาจด้วยฤทธา |
ผเดิมนำพลาพลมหา | ประดิกุณฑเริงแรง |
๏ ออกมาประทะด้วยพลพระ | พลพฤนทเข้มแขง |
รณรบประทบพลสำแดง | อานุภาพชมชาญ |
๏ หัวหน้าทหารคือคชสาร | -อันทรรปเอาธาร |
มั่วหมู่มหายุทธทหาร | และทหารปะทะกัน |
๏ บรัศว์บรรพเสียงพลสพรั่ง | ประดิรพหื่นหรรษ์ |
โห่ร้องและเสียงประครครร- | ชิตชิงและชัยศรี |
๏ กึกก้องด้วยกาหล[๒๑]และสัง- | ขประนังทั้งเภรี |
ฦๅลั่นละลวงภพคือตรี- | ภพปวงประลัยลาญ ฯ |
๑๖
๏ มถุเรนทรเร่งขุนหาญ | ชาญชัยสบสถาน |
คือเอกจักร[๒๒]ไวยผลา | |
๏ ขึ้นม้าถือโตมรมา | พลหาญหรรษา |
สมรรถเตรียมตาวไว | |
๏ ยั้งยืนกลางรณชิงไชย | เมิลมืดภพไตร |
แลดูอธึกเสนี | |
๏ จึงพระใชัโยธาศรี | ศัสดราชิตมี |
อำนาจแลลํ้าเสนา | |
๏ ต่อแทงแรงรบสหัสสา | พลแสนสังขยา |
ประหลีกประหลบทบทอน | |
๏ อุกคลุกพลบุกรุกรอน | ไพรินทรนิกร |
รนับรนาดในรณ | |
๏ พลพระรุกรันทันพล | ไพรีจรายจรล |
จึงเอกจักรฟุนไฟ | |
๏ รองรับขับหัยเห็จไป | ประดิรพชิงไชย |
คำรณคำรามรบแรง | |
๏ จึงทายหอกทองเท้งแทง | ศัสดราชิตแสดง |
อพรรธกลางรณรงค์ | |
๏ ศัสดราชิตชาญชัยทรง | ค้อนเหล็กเต๊กลง |
แลเอกจักรเจียรไจร | |
๏ ตกจากม้ากลิ้งกลางไผท | ธรณีหวาดไหว |
สเทื้อนทั้งภูวมณฑล | |
๏ มถุเรนทรโกรธานล | เรียบรี้พลกล |
กันดาลสมรคืนคง | |
๏ ยืนยันเหนือรถทองทรง | โตมรมาศผจง |
จำทวยจำแทงแสดงหาญ | |
๏ ขับเข้ารันรบทบทาน | แชรงรถคชสาร |
สันทับทั้งพลโยธา | |
๏ รุกรันพลพระราชา | ราชาลีลา |
ในเหมรถองค์อร | |
๏ ทรงศรแลธนูเกาะศร | สารถีคือภมร |
แลขับรถางคดำเกิง | |
๏ ประดิรพเสนางค์สำเริง | คือจะป่วนปือเปิง |
มหันตพลวกพสุธา | |
๏ ประดิมุขบุกพลเสนา | ประดิรพดาษดา |
ดุรงครถรุกราน | |
๏ มถุเรนทร์ก็เอื้อนโองการ | ว่าเหวยภูบาล |
สมุทรโฆษยาไท | |
๏ ที่จักต่อด้วยกูใน | รณรงค์คือใคร |
จะอาจมาประภุชพล | |
๏ สูเจ้ายังเยาว์เพื่อกล | ใดจักอาจทน |
แก่กูในรณนี้เลย | |
๏ มีพระโองการว่าเหวย | มถุเรนทร์อย่าเคย |
ทรนงทรนุกด้วยกู | |
๏ บมินานบัดนี้มึงดู | บมิมึงไส้กู |
ก็หากจะรู้ผู้หาญ | |
๏ อย่าอวดแกล้วกล่าวเกินการ | กูแลผู้จะผลาญ |
มึงให้จงม้วยด้วยกล | |
๏ เสร็จสองประดิมุขกลางรณ | รุกรถรี้พล |
แลประปะทะปะปัว | |
๏ ช้างม้าประดิรพชมชัว | พลตีนต่อตัว |
ก็ตายระนับซับซอน | |
๏ พระแผลงศรศรรุกรอน | ย่อยยำรถถอน |
บรรฎากก็หักเหิรลง | |
๏ มถุเรนทร์ก็โกรธาทรง | เพชรลำแพงผจง |
ก็ซัดสมเด็จด้วยพลัน | |
๏ พระก็ยิงศรศรเหิรหัน | หอกเพชรทบทัน |
ก็หักด้วยศรสหัสสา | |
๏ พระก็แผลงศรหนึ่งคือมหา | ภุชงค์วางมา |
ก็ต้องอุระมถุเรนทร์ | |
๏ ล้มท่าวมถุเรนทรภูเบนทร์ | พลพ่ายคือจะเพน |
จะพกทั้งภพนัตไตร | |
๏ จึงท้าวเกาศึกผู้ไกร | กรีฑาพลไป |
บยั้งก็ตั้งกลางรณ | |
๏ จึงใช้จักรจรนำพล | เรียบพยุหพหล |
แลพลอธึกขับตาม | |
๏ ช้างม้ารถรัตนเหลือหลาม | ฟ้าหล้าเข็ดขาม |
ชรอื้อชรอํ่าอับทิศ | |
๏ ราชาใช้รุทราทิตย์ | แกล้วกล้าเรืองฤท- |
ธินำนิกรโยธา | |
๏ ต้านต่อจักรจรใจผลา | จรลจรายพลพาห์ |
พิริยสองกล้าแขง | |
๏ เข้าต่อท้าวผลาผาดแผลง | ศรีเสียงเท้งแทง |
ด้วยเพชรศักดิ์บอาว | |
๏ เสียงโห่ชิงชัยฉาวฉาว | ฉาดฉาดเสียงตาว |
อันฟาดก็ขาดตับตาย | |
๏ จักรจรเกาะศรผาดผาย | แผลงศรเพญพาย |
ก็พรายด้วยศรเหลือหลาม | |
๏ รุทราทิตย์ชาญสงคราม | ทายเพชรติดตาม |
ตระบัดก็ซรัดจักรจร | |
๏ จักรจรทรุดท้าวธนูศร | ลุ่ยหลุดจักรจร |
ก็กรานในกลางรณภู | |
๏ ภูธรเกาศึกโสดดู | ดาลโกรธาชู |
ก็ชี้ด้วยแกล้วกล้าแขง | |
๏ เร่งรถพลพลชิงแชรง | ทรงธนูศรแสลง |
ประกาศแก่พลเขี้ยวขัน | |
๏ เข้าต่อภูธรด้วยพลัน | สาดศรคือพรร- |
ษพรายทั้งภูวมณฑล | |
๏ ท้าวยิงศรโสดหาวหน | ฟ้าหล้าบดบน |
ก็มืดมหาธรตระหลบ | |
๏ ประดิศัพท์เสียงศรประดิรพ | เสียงพลทหารหบ |
ตระหลบแลดูชิงไชย | |
๏ เกาศึกยิงปืนเปนไฟ | พระก็ยิงศรไป |
เปนนํ้าแลนองเวหา | |
๏ เกาศึกสาดศรวางมา | แปรเปนนาคา |
คคว้างในกลางอากาศ | |
๏ ภูธรยิงปืนเปนราช | พิหคยุรยาตร |
แลฉกภุชงค์ลาญปาน | |
๏ เกาศึกสาดศรเปนสาร | สามรรถรุกราน |
รยืนรยั้งนาคี | |
๏ ภูธรยิงศรเปนสีห์ | จับคชคั้นยี |
แลล้มระนับทับกัน | |
๏ เกาศึกยิงปืนเปนควัน | คลุ้มหล้าฟ้าทัน |
ทั้งเมฆก็บดบังตา | |
๏ พระยิงเปนลมพัดพา | สรว่างเมฆา |
และแลตระล่งทุกทิศ | |
๏ เกาศึกยิงเขาป้องปิด | กรรกลมืดมิด |
แลบังทั้งแสนเสนา | |
๏ พระยิงศรศิลปมหา | เปนเพชรผ่าผา |
คิรีก็แตกผุยผง | |
๏ ต้องรี้พลแหลกแปลนองค์ | เกาศึกพิศวง |
ก็ดาลมเมอกลกรร | |
๏ ศรต้องเกาศึกย่อยยรร | ล้มลงด้วยพลัน |
พิเรนทรดาลสยบแสยง | |
๏ สุรคณฤๅษีชิงแชรง | ถวายบุษปกรรแสง[๒๓] |
ก็สาธุการไสว | |
๏ จึงเทพพิชัยชาญชัย | เฉียวฉุนฟุนไฟ |
ในกลางหฤทัยลุกลาม | |
๏ ตีรี้พลตนตับตาม | พลหลวงหลั่งหลาม |
อเนกแสนสังขยา | |
๏ ตั้งอุครเสนาผู้ผลา | ให้เปนเสนา- |
บดีแลนำรี้พล | |
๏ พลดาดาษเดียรภูวมณ- | ฑลเรียบในรณ |
-ภูมิเพียงสายสินธุ์ | |
๏ พระก็ให้ศรจักรเจียนจินต์ | นำพวกพลพฤนท์ |
ประทับประทานศัตรู | |
๏ คือจะล่มฟ้าหล้าเฟื่องธู- | ลีลับแสงสู- |
ริยบดบส่างสักอัน | |
๏ อุครเสนานำพลขันธ์ | เข้ารบทบทัน |
ประทะอรินทรนิกร | |
๏ พลพระฆ่าขาดพลบร | ตายตับซับซอน |
รนับในกลางพสุธา | |
๏ อุครเสนาร้องว่ามา | ศรจักรกูปรา |
นีมึงอันเยาว์แลทรนง | |
๏ หวังต่อกูกลางรณรงค์ | ผิดที่ทางจง |
จรลึงจรลนเกี่ยงตาย | |
๏ ศรจักรจึงว่าเหวยนาย | อุครเสนบอาย |
แลอวดว่าตัวตนทาญ | |
๏ มึงต่อกูดูบมินาน | กูจะให้มึงลาญ |
จงแล้วอย่าได้แขงขัด | |
๏ อุครเสนาโกรธตระบัด | ธคทาสามรรถ |
กรกระลึงชิงไชย | |
๏ ศรจักรทายธนูศรไกว | แกว่งกลางรณไหม |
จะมล้างอินทรทุกองค์ | |
๏ สองสู้กันกลางรณรงค์ | ไม้ไหล้ผุยผง |
แลแหลกทั้งหินผาหัก | |
๏ อุครเสนาประหารศรจักร | ศรจักรแสดงศัก- |
ดิกลางสมรบมิคลา | |
๏ ศรจักรแผลงศรสหัสสา | ยังอุครเสนา |
แลต้องตระบัดตายตน | |
๏ ครั้นท้าวพิชเยนทรแลยล | พวกพลทหารตน |
อันตายก็แค้นดาแด | |
๏ ดารถคชพลปรวนแปร | ประดิมุขเลงแล |
สมเด็จก็ดาลโกรธา | |
๏ ขับรถรันรถราชา | เลิกโลหคทา |
ก็ท้าสมเด็จชวนยุทธ | |
๏ ท้าวทรงธนูทายศรอุด- | ดมยิงโทรมทรุด |
รถางคหักทลักทลาย | |
๏ ฉัตรรถหักเหิรหาวหาย | พิชเยนทรก็ทาย |
คทาแลร้องด้วยแรง | |
๏ พระแผลงศรศักดิ์สำแดง | ดุจฟ้าฟาดแสง |
จังหวาดจังหวัดเวหา | |
๏ ศรต้องพิชเยนทรบคลา | ล้มในพสุธา |
สรเทื้อนสรท้านทุกแดน | |
๏ พิทยุตก็นำพลแสน | ยั้งยืนคืนแทน |
ในกลางสมรภูมี | |
๏ ตีต้องพลศัตรูอันหนี | แชรงรถคชพี- |
ริยพฤนทแสนสังขยา | |
๏ จึงใช้เพชรรมโยธา | นำแสนเสนา |
แลมาประยุทธพลพระ | |
๏ พลพฤนท์ทั้งสองชาญชำนะ | ประดิรพปือประ |
ประหารประหับทับตาย | |
๏ พระก็ให้รณมุขเปนนาย | นายกฦๅสาย |
พิเศษเดโชไชย | |
๏ รณมุขรุกรนพลไพ- | รินิกลางไผท |
ธรารนับซับซง | |
๏ เพชรรมบมิทรงคุณทรง | ต่างต่อกลางณรง- |
คร้องบอ้าวกล่าวแขง | |
๏ รณมุขพุ่งเพชรลำแพง | เพชรรมกลับแกลง |
ก็ล้มตระบัดกลางสนาม | |
๏ พิทยุตก็ฟุนไฟลาม | กริ้วโกรธบมิขาม |
ก็ขับรถาถับถึง | |
๏ ถือขรรคมะเลืองแลกระลึง | กลางรงค์คือสึง- |
หเสียงสันทับราชา | |
๏ พระยิงศรศิลปมหา | สเทื้อนท้องพสุธา |
รลวงทั้งโลกบดล | |
๏ ต้องท้าวพิทยุตแลพล | พ่ายตายจรายจรล |
บจองในรณภูมี | |
๏ ล้มท่าวพิทยุตในที | นั้นท้าวทุกข์ทวี |
บดาลตระดกคลาศคลา | |
๏ จิตตเสนครั้นเห็นเสนา | ลีลาสหัสสา |
ตระบัดก็โกรธานล | |
๏ ขับรถเร่งพลโจษจล | หลั่งเลอภูวดล |
แลโดยสมเด็จคลาไคล | |
๏ พลคืนยืนยุทธหวาดไหว | เสียงพลชิงไชย |
ละเวงละวาดสบสนาม | |
๏ เข้าต่อภูบาลบมิขาม | ตีพลตับตาม |
ชรอื้อชรอํ่าหนหาว | |
๏ มุขพลพลพาหต่อตาว | ประดิรพฉาวฉาว |
สำแรงสำเริงรุกราญ | |
๏ ท้าวต่อท้าวเทียรห้าวหาญ | สารถีต่อสาร |
-ถีทั้งสองชิงไชย | |
๏ พลตีนต่อต่างตายไป | แต่ยังมั่นไหม |
ชำนะชำนาญบมิเหงา | |
๏ ลุยเลือดล้มลงซรอนเซา | เพียงลำเอวเอา |
ทลาวทลมเดียรดาษ | |
๏ ตับตายก่ายกองกลากลาด | พลพระประดิฟาด |
แลขาดศีร์ษะเรี่ยราย | |
๏ บ้างบาดท้องไส้ทลักทลาย | พุงเพราะขจัดขจาย |
ก็ตายระนับทับกัน | |
๏ บ้างบาดแขนขาแขงขัน | ขบฟันเข้าฟัน |
ประทบประทะไพรี | |
๏ ตาวลุ่ยจากมือจับจรี | ฉวยฉกบมิหนี |
อำนาจบรู้กลัวแกลน | |
๏ บ้างล้มบ้างแล่นทันแทน | ฉาวฉาวพลแสน |
แลร้องสำเริงเสียงแขง | |
๏ ฉวยหอกทะทายเท้งแทง | หอกหักทะแวง |
อลวนแลร่อนรำฉวาง | |
๏ ฟาดฟันพลขันธ์ขัดขนาง | โห่พลางฟันพลาง |
พลพลามด้วยแสงศัสดรา | |
๏ ล้มเลื่อนเลือดล้นพสุธา | พลลุยไปมา |
บเอื้อนบอืดทุกแดน | |
๏ พระแผลงศรรอนพลแสน | จิตเสนบแคลน |
บท้อทรนงภุชพิรีย์ | |
๏ ยกเพชรแลตระบองคระวี | ต่อตีพระศรี |
สมุทรกลางรณรงค์ | |
๏ พระยิงยอนรถผุยผง | รถหักเหิรลง |
คทาบินบนโพยม | |
๏ ศรต้องจิตตเสนก็โทรม | ซุดท่าวเลือดโชรม |
ทั้งภูมิคือธารา | |
๏ เทียรทิพยกมลมาลา | ทวยฝูงเทพา |
มาสาธุการสดุดี | |
๏ ปางนั้นชุมภาสูรศรี | ขับรณเร่งพี- |
ริยพลแสนสังขยา | |
๏ ฝ่ายภาคืออสุรเสนา | ดาษโดยชุมภา- |
สุเรนทรเรียบกลางรณ | |
๏ แซงช้างม้ารถคชพล | เรียบพยุหพหล |
มหาอสุรตับตาม | |
๏ เตรียบตั้งกลางรงค์บขาม | โยธาหนึ่งนาม |
เรียกชื่อทรมุขมี | |
๏ ฤทธารังนำเสนี | รุกร้นพลพี- |
ริยพฤนทพระภูบาล | |
๏ พระก็ใช้พิเรนทรผู้หาญ | เดโชชำนาญ |
ก็นำนิกรโยธา | |
๏ ออกตั้งต่อยุทธชุมภา- | สูรสองสหัสสา |
ก็เข้าประยุทธชิงไชย | |
๏ อสุรากรหลายเหลือไตร | ใหญ่สูงเสมอไศล |
ก็แสร้งสันทับคุกคาม | |
๏ พิเรนทรตีพลตาม | ต่อตีกลางสนาม |
บท้อทรนงฤทธา | |
๏ ประดิรพมี่เสียงม้าฬา | แล่นเคล้าไปมา |
แลพลตีนต่อตาว | |
๏ ธุลีฟุ้งฟ้าเหิรหาว | พลหาญฉาวฉาว |
สำเริงสำเริงเสียงหาญ | |
๏ เสียงโห่เอาชัยชมชาญ | พลพระเลาลาญ |
มหาอสูรเสนา | |
๏ ตับตายหลายเหลือสังขยา | ศพสูงเพียงผา |
แลดูพันฦกนิเห็นแสยง | |
๏ บ้างล้มบ้างแล่นทับแทง | ประดิรพสำแดง |
ครลุกครลี[๒๔]วิ่งวาง | |
๏ บ้างต้องทลักทลายพุงพลาง | แล่นพลางกรกาง |
แลกุมศัสดรครวี | |
๏ บ้างกลิ้งกรานกลางธรณี | ลุกแล่นพะผี |
ผวาแลล้มเลาลาญ | |
๏ พิเรนทรล้างขุนหาญ | ทรมุขล้มปาน |
คิรินทรท่าวโทรมลง | |
๏ ชุมภาสูรโกรธทรนง | ทรงศักดิธำรง |
เร่งรถางคครรไล | |
๏ คลํ่าคลํ่าอสุราคลาไคล | พลหาญชาญไชย |
ก็เข้าประยุทธโยนตาว | |
๏ ต่อแทงแรงรบฉาวฉาว | อสุเรนทรสำหาว |
บอ้าวบอดโกรธา | |
๏ ขับรถเข้าต่อราชา | สองยุทธไปมา |
บมิอาจจะผจญ | |
๏ พระยิงคชรถรี้พล | นองในภูวดล |
-ล้มระแงกทุกทิศ | |
๏ พระแผลงศรศิลป์พิพิธ | เดโชชัยฤท- |
ธิล้ำสุเรนทรบุรา | |
๏ ต้องราชอสูรชุมภา | ล้มแล้วเทพา- |
ธิราชร้องชมไชย | |
๏ จึงแทตย์นิกุมภ์ผู้ไกร | กรีฑาพลไป |
ตระบัดก็ตั้งกลางสนาม | |
๏ แสร้งใช้เสนาหนึ่งนาม | ทุรพุทธบขาม |
ก็ขับอสุรดาษดา | |
๏ พระก็ใช้รณสิงห์มหา- | พลหาญหรรษา |
สมรรถเรียบกลางรงค์ | |
๏ รณสิงห์คือสิงห์ทรนง | แผลงศรผลาญผลง |
มหาอสุรเหลือหลาม | |
๏ ทุรพุทธทรนงสงคราม | ทุรพุทธคำราม |
คำรณว่าตนแกล้วหาญ | |
๏ ว่าเหวยรณสิงห์ประมาณ | ดังมึงจะมาพาล |
ด้วยกูนี้โสดฤๅจะสา | |
๏ มึงโสดใช่ทรงฤทธา | ใช่หน้าเสนา |
ผู้แกล้วกรไดรณภู | |
๏ สูดูเถิดทั้งเจ้าสู | นิกุมภ์เจ้ากู |
ก็หากจรังแผลงผลาญ | |
๏ เหวยเหวยทุรพุทธผู้พาล | เท็จอาจล้างหาญ |
บเห็นยุบลชอบผิด | |
๏ บมิอายแลมาอวดแรงฤทธิ์ | บมิคิดชีพิต |
แลอาจมาพาลรณสึงห์ | |
๏ กูมล้างมึงมึงอย่าคนึง | นิกุมภ์เจ้ามึง |
จะม้วยทั้งมึงบมินาน | |
๏ สองแขงประดิมุขรุกราญ | ฟ้าหล้าดูดาล |
ลเวงลวายทุกแดน | |
๏ อุกคลุกสองยุทธบแคลน | ประดิรพทบแทน |
บท้อทรนงเอาธาร | |
๏ รณสิงห์คือสิงหประหาร | ทุรพุทธคือสาร |
สนั่นทั้งท้องธาษตรี ฯ |
๑๑
๏ นิกุมภกรีฑา | พลพาหเสนี |
เร่งรถเร่งพี- | ริยสำทับแด่โยธา ฯ |
๑๔
๏ ยั้งยืนในกลางสมรภู- | มิพันฦกดูเจษฎา |
ต่อยุทธภูธรคือรา- | คพิรียพึงแสยง |
๏ ท้าวต่อท้าวพวกพหลหาญ | ต่อทหารอันเข้มแขง |
แข้งเท้งระแรงรบสำแดง | อำนาจอาจในสงคราม |
๏ ดูช้างดูม้ารถพหล | พิริย์โห่และชาญสนาม |
แสงศัสดรโดมรพพลาม | พรรณรายรัศมิโพรงพราย |
๏ พลพระพิฆาฏพลอริน- | ทรนับและทับตาย |
กลากลาดจักษุศพอันราย | คือภูผาอันดาษดา |
๏ นิกุมภโกรธก็กระหย้อน | และถือค้อนวิ่งวางมา |
ต่อยุทธพระสมุทรสา- | หสดูบทบทน |
๏ ท้าวทายธนูศรก็ยิง | ยังนิกุมภจุมพล |
ขาดขจัดอัสวทุกขทน | ก็ทำรุดรถาถางค์ฯ |
๑๖
๏ นิกุมภ์ก็แล่นลงกลาง | ดินเดิรบมิขนาง |
ก็เข้าประทะภูธร | |
๏ พระแผลงศรศักดิ์สังหร | อาวุธกับศร |
ก็ตกกระบัดเหิรหาย | |
๏ มล้างแทตย์นิกุมภฦๅสาย | รี้พลจรลจราย |
ก็ตายระนับกลางรณ ฯ |
๑๙
๏ ดาษเดียรอัมพรดูสรหลอนนิกรพล | |
เร่ร่อนรงมบน | นภะ |
๏ ช้างมารี้พลนาศก็กลาดศพประทะ | |
เลือดเพียงดั่งสระทั่ว | ธรา |
๏ เกิดเปนภักษแก่กังสโกรญจครุฑกา | |
บินมาวว่อนร่อน | ก็ร้อง |
๏ ก้มกัดกินศพพฤนทรยินสุขบต้อง | |
พ้องไพรีใดใด | บพาน ฯ |
๑๖
๏ ท้าวสิบตนต่างห้าวหาญ | คิดผิดกลการ | |
อำเภอขบถเบียนตน | ||
๏ หวังได้นางแก้วเดียวดล | รังเริ่มรี้พล | |
ก็ดาลบันดาลไพรี | ||
๏ ต่อยุทธด้วยพระนฤบดี | บมิรู้แรงพี- | |
ริยพระผู้เดโชไชย | ||
๏ เฉกตักแตนแหนโหมไฟ | เต้นตกตายไป | |
คในสิขานลลาญ ฯ |
๑๑
๏ กรุงรมยท้าวรม- | ยบุรีราชภูบาล |
แต่งสรรพสำหรับการ | จะสวยมพรศรี |
๏ ชุมราชสามน- | ตแลพฤนทมนตรี |
ชุมพราหมณชาญนี- | ดิมโนพิลาลาส |
๏ เรียบราชศฤงคา- | รอเนกเดียรดาษ |
ประดับบุรีราช | -ประเทศธเรษตรี |
๏ เร่งเรขพระมน- | ทิรทิพยลักษมี |
แก้วเก้ากระลอกนี- | ลรุจีจำรัสเรือง |
๏ สาวสนมสำอางอง | คยรรยงยิ่งนางเมือง |
ใครแลบแปรเปลือง | จิตรพิศอำไพรู |
๏ เปรียบปันคำนัลนาง | ประจำขับคำนับดู |
พึงพอประดับภู- | ธรรัตนกัลยา |
๏ ก่องกาญจนกัณฐี | มณีรัตนจุฑา |
เพียงพาหุรักษา | พรรณาดูยิ่งยง |
๏ มกุฏเกยูร | วิบุลย์ธารธำรงทรง |
ศรีอุตราสง- | คสังวาลวิภูษา |
๏ พอยามดิถีมี | ศุภฤกษเพลา |
เลือกล้วนกำหนดพา- | รพิธีสวยมพร |
๏ เสร็จสรรพประดับเรียบ | กมลการยภูธร |
ภูมิ์พระบำเทิงอร | อดิเรกหรรษา |
๏ ใช้ทูตผู้ทรง | คุณพุฒิเมธา |
นำราชสารา- | มฤตยอรรถเจียรจินต์ |
๏ มาถวายบังคมบา- | ทบพิตรพระพิน- |
ทุทัตภูมิน- | ทรราชราชา |
๏ ข้าทูตท้าวรม- | ยบุรีอันมีอา- |
นุภาพเจษฎา | บริบูรณลักษมี |
๏ ใช้ข้าผู้ข้านำ | รถราชสารศรี |
มายังธริษตรี | ศรศักดิสมบูรณ์ ฯ |
๑๔
๏ พระบาทสีหนรคุป- | ตนราธิเบศร์สูร |
ชุมท้าวทั้งภูวดลมามูล | คในการยกัลยา |
๏ ย่อมท้าวพญาบรู้กี่พวก | พลพฤนทดาษดา |
เรียงเรียบสังกัดพลพลา- | กรพรรคสบสถาน |
๏ เสร็จสรรคโลหธนุนา- | มอันชื่อสหัสภาร |
ไว้ในสุภานฤปกันดาล | รณพิรียชมไชย |
๏ แกล้งกล่าวแก่ท้าวทั้งธรณี- | ดลผี้ว่าองค์ใด |
อาจยกธนูชยคใน | รณรงคดูแสดง |
๏ ท้าวใดดำเกิงดำกลสาย | ศรศักดิผาดแผลง |
โดยศิลปภูธรสำแดง | สมเด็จราชราชา |
๏ จักทำสวยมพรประกอบ | วรราชกัลยา |
อยู่เสวยมไหศวรรยมหา | สุขสวัสดิจรรโจษ |
๏ ลูกท้าวสมเด็จนฤบดี- | ศวรพระสมุทรโฆษ |
คือรามราฆพมโหด- | ดมพิรียพึงขาม |
๏ หากยกธนูนิกรพี- | ริยสรรเสริญในกลางสนาม |
แสดงพาหุพิริยพลภาม | ฦๅในรงคธาษตรี |
๏ ท้าวทั้งธราดลดำเดิม | ชยชุมชิงชัยศรี |
เสด็จผจญกำจายพลอรี | ก็รนาศในกลางรงค์ |
๏ แล้วเสร็จสมเด็จนฤบดี | ศรราชรังผจง |
จักทำสวยมพรภิมง- | คลการยโดยกรม |
๏ แสร้งใช้อัญเชิญนฤบดี | ศรราชสองสม |
ทำการยมงคลสวยม- | พรจักประกอบการ |
๏ ครั้นท้าวธฟังอำมฤตยมาตย์ | ธรราชสายสาร |
ดุจโสรจสุธามฤตยมาลย์ | มนะนาถชื่นชม |
๏ เร่งเรียบระเบียบบวรมหา | คชาอัศวสรรพสม |
เสนาพลาพลคืออม- | ภทินกรลีลา |
๏ ราชาธิราชมหิษี | ประดับสรรพพิภูษา |
แสนสนมประดับบดีคือดา- | รกดาษประดับจันทร์ |
๏ เสด็จยังมหาพิภพอุ- | ดมอาสนไอศวรรย์ |
ดลแดนบุรีรมยอัน | อดิเรกเจียรจินต์ |
๏ ครั้นเข้าในพระนครนั้น | นรคุปตท้าวยิน |
เสด็จออกอัญเชิญนฤบดีพิน- | ทุทัตไทธเสด็จสม |
๏ ในพระสวภานิประดิพาส | ประภิกาศแสนสดมภ์ |
ร่วมราชอาสนภิรม- | ยประกาศแก่เสนหา |
๏ เทพีแลราชมหิษี | ทั้งสองเสน่หหรรษา |
เสด็จเอกอาสนทยา | ประดิพรรธพาที |
๏ ชุมกันกทำพิธีสวยม- | พรราชบุตรี |
โดยศาสดรโดยกรรมพิธี | ยศเกียรดิจรรโจษ |
๏ ถคึงถแคงชคัตไตรตระหลบ | รพดูริยนฤโฆษ |
ทั่วทั้งมหิดลมโหด- | สพการยโจษจรร |
๏ สรรพสมภิสมนุบรรเลง | ลเบงบรรพหลายบรรพ์ |
สรบสรรพราจิตรนุพรร- | คพิเศษภาษา |
๏ เสร็จการสวยมพรประกอบ | วรราชกัลยา |
แด่ไทธิราชยศปรา- | กฏเกียรดิดาลขจร ฯ |
๑๖
๏ ครั้นเสร็จการสวยมพร | จึงพระภูธร |
คือพินทุทัตทูลลา | |
๏ พระศรีนรคุปต์เสด็จมา | เชิญพระราชา- |
ธิราชคืนเมือเมือง | |
๏ เสด็จดลคืนพลบเคือง | ใจราษฎร์คือเลือง |
แลเสวยพิภพลักษมี | |
๏ ภูบาลแลพินทุมดี | เทพีสมปรี- |
ดิแลพบูเปรมปราง | |
๏ เสด็จในปราสาทแลนาง | สาวสนมสำอาง |
ประดับแลดูโสภา | |
๏ สองเสวยสุขสองเสนหา | เกลี้ยกลกรีฑา |
ภิรมยสุขหฤทัย | |
๏ พระยศเซนซ่านภพไตร | ทุกทิศท้าวไท |
ประกาศศักดิสมพอง ฯ | |
๑๑
๏ ทุกท้าวทั้งหลายถวาย | ตังวายรัตนเนืองนอง |
สามนตมูลมอง | มาบังคมบังคัลคัล |
๏ สนุกนิ์บุรีรม- | ยแลราษฎรสมกัน |
พูลเกษมมาสะศัล- | ยประชาประสังสา |
๏ จึงนางบังคมทูล | นรราชราชา |
ขอแถลงยุบลอา- | การข้าคำนึงนาน |
๏ ฦๅเกียรดิพระภู- | ธรข้าลันโทรมาน |
หวังสมสมเด็จดาล | คำนึงจริงด้วยใจสุทธ |
๏ ข้าได้บำบวงแด่ | วรเทพคณบุตร |
ผู้มีอำนาจอุด- | ดมสิทธิสาผล |
๏ ทีนี้มาลุแล้ว | ก็สำฤทธิใจดล |
ได้ท้าวมาร่วมมน- | ทิรทูลบทศรี |
๏ เสวยรมยร่วมท้าว | สุขสะทันทึงที |
นี้รู้ว่าพระมี | สิทธิศักดิเดชะ |
๏ ชอบเชิญสมเด็จท้าว | ไปกล่าวแก้บำบวงพระ |
จงแล้วอย่าลืมละ | เยียวว่ากาลจลาจล ฯ |
๑๖
๏ พระฟังน้องแก้วทูลกล | บอกเดิมได้บล |
แก้เทพบุตรบุญขจร | |
๏ ปราโมทย์หฤทัยสาทร | พระกรโอบอร |
อนุชชวนลีลา | |
๏ แต่งสรรพกระยาบูชา | นานุประการนา |
สการเสร็จถ้วนการ | |
๏ สองเสด็จรถแสนศฤงคาร | ดาษโดยบริพาร |
ประดับแลดูเดียรดาษ | |
๏ พระเสด็จด้วยน้องลีลาส | ลุอาศรมอาส- |
นเทพบุตรอันบล ฯ |
๑๑
๏ พิศพระกุฎีอา- | ศรมสถานตระการกล |
แกมแก้วประกลยน- | ตปกิตประเกาะกัน |
๏ มุขมาศลบดลด | บทห้องบังหาหรรษ์ |
รเบียงรเบียบบรร- | พรบับรบอบสม |
๏ เสาทองระรองรัตน- | นรจิตประกิตกลม |
แม้นมาศพิมานพรหม | -แลเพียงทั้งพรหมมาน |
๏ จำหลักจำหลอกกลม | พบรรสมบรรสาบสาร |
เถือกแก้วตระการกาญ- | จนสุทธแสร้งสรรค์ |
๏ รังเรขรัตนาง- | ครุเจียรจำหลักวัลย์ |
คือวิษณุกรรมสรร- | คสำอางสำอวยศิลป์ |
๏ พริ้งพรายจำหลักกิน- | นรกรตระกองกิน |
นรีดูโฉมฉิน | กลกินนรีสวรรค์ |
๏ กลอนเกลี้ยงธแกล้งเกลา | อันเพราพรายเขบ็จบรรพ์ |
เฉลารัตนเรืองรัน | ดูประดับคือดารา |
๏ จรทึกจันทันโผยง | มณีโพรงพิรามา |
กรงกาญจนนวยนา- | คอรรแถ้งคือแกล้งกล |
๏ พื้นทองแท่งไพฑู- | ระประกิตดูชิดชน |
นํ้าแก้วกระลอกยล | คือลดาสุธานอง |
๏ นฤยูหย่อมนิล | -มณีประดับสรอง |
ขดาลทองดูเรืองรอง | ปัทมราชเลขา |
๏ แท้ทวยทำนวยน้อย | ทำนองนาคแนมฝา |
ฝาทองรังรองนา- | นตวรัตนรัศมี |
๏ สรรพสีหบัญชร | -รนังบังอวดศรี |
มุกดามณีนี- | ลมณีอำไพรู |
๏ เดิมสดมภ์จำหลักปัทม | -กรกลับประดับดู |
ดุจบัวอันบานชู | กชกรรณิกามาศ |
๏ สุริย์แสงครแลงจรัส | จำรัสรัศมิโอภาส |
พริ้มพรายทั้งอากาศ | -ตระศักดิ์คือแสงไฟ |
๏ ไพทุรประดับครีบ | คือดั่งตาอันแว่นไว |
แลล่งแลพิศไพ- | ฑุรทองอันโอฬาร |
๏ รอดรัตนรองตง | บรรจงสรรพประดับขดาล |
ขื่อแปประกลกาญ- | จนประกิตประเกาะกุม |
๏ วรรเว็จบรรเล็จดวง | บุษปโดมชรนุชุม |
บัวบานพุดตาลตุม | ตระการกลจำหลักลาย |
๏ ผนังสรรพประกิตแก้ว | ปัทมราชเรืองราย |
มาแม้นพระสุริย์ฉาย | เท่าว่าไฟประจากเจียร |
๏ จรอดอันสรอดสูง | รัศมีแก้วกระลอกเวียน |
ช่อฟ้าคือฟ้าเนียร | -มิตตั้งในหาวหน |
๏ รเบียบบราลี | และประกิตตระการกล |
แว่นฟ้าสำอางมน- | ทิรทิพยอากาศ |
๏ ปราการกำแพงรอบ | พระกุฎีอันโอภาส |
เลือกล้วนพันลอกมาศ | มาแต่งตั้งแลเตือนตา |
๏ หน้าวัดคือแว่นแก้ว | บริสุทธโสภา |
แสงแก้วคือแสงสา- | ครแลรลอกพราย |
๏ กระลาตระบะกุณ- | ฑกระลาจำอืนอาย |
อับทิศตระหลบพราย | พนมารคดาษโดม |
๏ สวรศัพทโหดา | ชปอาหุดีโอม |
โองการสำเนียงโหม | พิริย์ศาสตรอาคม |
๏ เมินมาศมณีบิษ- | ฐบรรเทียบที่จงกรม |
เก้ากี้[๒๕]บังเอกสม | สำหรับอัคนิโหดโสด |
๏ สระสรงเล็ญจงจง- | กลนีแกมกมลโชติ |
เกสรลอองโอช | -ละอบสุคนธา |
๏ ชลเชราะชำเราะธาร | คิริไหลคคึกคลา |
ฟองฟัดกำจัดผา | ก็กำจายคือมุขมาศ |
๏ นนทีชำนันสิง- | หสุบรรณยุรยาตร |
กางกรตระกองราช | -ภุชงคเทียมทงัน |
๏ เรียงเรียบพระเทพา- | สุรสิทธิปางบรรพ์ |
พึงขามพันฦกขยัน | อุรเคนทรซรวดเซร |
๏ รูปราชสีห์จับ | คชศารสำแดงเด- |
ไชยาปราเม | ธรณีทรุดทำรุดแสดง |
๏ ทรายทองผผกเผือก | ดูกระเหลือกกระลับแสง |
เรี่ยริมกำแพงแรง | รัตนสรรพประดับดา |
๏ พฤกษาสรลมลัด | ลบัดบัตรสาขา |
ล้วนสร้อยสลาลา- | ลดรสอำไพโดรณ |
๏ ลมไกวกิ่งกลฟ้อน | ก็กระหย้อนยยานโยน |
ยอดท้าวลันโทโอน | อภิลาสไปมา |
๏ ปลายปรกมาร่มระ | ณกุฎีบรรโดรผกา |
ลูกล้ำสุธามา- | ธุรรสเอมอร |
๏ จิกแจงทรแมงจันทน์ | และสกรรณิกากร |
การเกศกำจรสมร | สุรมาลุดีศรี |
๏ พิกุลแลบุนนาค | แลอโศกสุรภี |
ไพโดรรำดวนมี | มลิวัลย์วิไลยวรรณ |
๏ กฤษณากระวานการ- | บูรกูรกระเหนียดกรร- |
บูรแกมกำคูนคันธ์ | รสจวงกำจรมา |
๏ ลัมพันสุพรรกา | มธุกาและเพกา |
คาครองคนองนา- | นตวเนกทุกแดน |
๏ รังรักสคร้อคู่ | จรลิงดูกกดอมแหน |
นางแย้มบแย้มแคลน | สุขรมย์รำไยไพ |
๏ โพเทพธารู | แลลำภูลำแพงไตร |
ตองแตกกทันไพร | ประดู่ดกประยงคุ์ยม |
๏ ตาตุ่มระกำจำ- | บกบุษปพึงชม |
ราชพฤกษ์กไหมพรม | -พิมานจารจิงจำ |
๏ เดื่อดอกบมีดู | ผลตรูตระการลำ |
ขานางคือนางรำ | รันทดทวยก็ผันผาย |
๏ รักซ้อนบมลายจาก | เพื่อรักราครักห่ามคลาย |
เล็บนางนแน่งกราย | กลร่อนก็โบกโบย |
๏ ผกาจำผกาชาติ | บุษปสุทธเมื่อลมโชย |
ชวยลมกำจรโรย | รสเร้าพนาลี |
๏ จรดเจรียกลำเจียกจัน- | ทนมัลลิกาศรี |
เกศแก้วกุมารี | มีสรหลิดสรหลอนขจร |
๏ รสสร้อยสุคนธา | ทิพรสลเวงวร |
ใจจงบันเจิดสมร | สุขสาพิลาลาส |
๏ วรรเว็จวิไลยล้ำ | แลรโยงรยวรยาตร |
ดุจสร้อยสังวาลมาศ | ประดับพฤกษโสภา |
๏ พร้าวตาลตระการรส | คือสุทธามพุธารา |
เอมโอชโอชา | รสใดจะเปรียบปุน |
๏ พลับเพล็จเพ็ชพันลอก | ดวงดอกแกมตระขบขนุน |
ทั้งขานางลูกชามชุน | ชรทุกสุกรโยงยาง |
๏ ขวิดขวาดดดวงดก | ดังจะพกทั้งลำลาน |
มังคุดลมุดหวาน | ทุเรียนรำดูดาษแดน |
๏ ไม้เหียงชรหานมหาด | สหชาติม่วงแมน |
ลูกสุกทุกขวั้นแขวน | คือจะค้อมทั้งคาลง |
๏ ไม้ไผ่ไล่เรียงรก | แลมาปรกทั้งบ่อบง |
ช้างยางสบงคง | สรดกลํ้าแลเสียดสน |
๏ ลมพัดตระบัดคือ | บรรฦๅศัพทเกรียงกล |
เสียงทรอทรในบน | ทรพพาทยพิณพันธ์ |
๏ โหยหงสร้องก้อง | กรวิกษแกมกัน |
สมสรวลซร้องนัน | วิกาโกรญจโกกิล |
๏ กาศัพทฟังศัพ- | ทสำเนียงสำนานยิน |
ไพเราะหฤทัยถวิล | รสรมยใดปาน |
๏ หวั่นใจฤๅษีสา- | ธรฟังตระดกดาล |
ลืมกรรมลืมฌาน | และจอดใจรลุงแด |
๏ จิบจาบชรชาบชิบ | เยียจะจิบด้วยจอกแจ |
กางเขนเล่นหางแปร | อิลุ้มคุ่มแลเขาขนาง |
๏ เอี้ยงแอ่นแลออกคลุก | รริกปลุกกเรียนคราง |
ภูรโดกกันโหยกลาง | พนเสียงบรรสารสมร |
๏ ยางโทนกระสาสา- | ริกาโศกก็เซาซอน |
คลอนคลอนทิพากร | กำสรดสาวกระสาศัลย์ |
๏ นกไส้พพรั่นไส้ | ดลใกล้เมื่อสายัณห์ |
ผัวเมียมาม่ายกัน | นกตระไนตระหวนสรวล |
๏ คับแคทั้งคู่เคียง | สองประเอียงดูคับควร |
ศัพทศัพทรัญจวน | กลเล่นก็เกรงกลัว |
๏ นกเปล้าบเปลี่ยนใจ | และรไวคูหาผัว |
แขกเต้ามาชายชัว | เทาว่าเปล่าก็แปลกโดย |
๏ นกหกต่างรวงรัง | ก็ประนังทรเหิรโหย |
หากันกระศัลย์โบย | บัตรเรียกมารังเรียง |
๏ ดูรูปนานา | ต่างคณาประอรเอียง |
ฟังสารสำเนียงเสียง | ก็ประเภทหลายพรรณ |
๏ จุ่นจวนจหยอกรอก | ก็กระลอกกระลับผัน |
แล่นแอ่นสรกอกัน | ระร่ายเร้นในโพรงพรอน |
๏ กแตก็ตื่นต้อน | กต่ายจรมาจวนจร |
เหี้ยเห็นฝูงพังพอน | มีชรมดชรโมลตาม |
๏ ช้างพลายตระเดิรพาย | พรลบสบพนาราม |
เรียงรายสรกองาม | กรินีจรวดหา |
๏ หัสดินทรโบยยุด | บุษปชูทั้งช่อมา |
คลึงเคล้าลอองผกา | หัสดินทรหวนหรรษ์ |
๏ รอบรารุนรวกราม | ดำฤษณ์กามจาบัลย์ |
ตระแตร้นในธารทรรป์ | ทรหึงหรหวงฝูง |
๏ ไพเราะเรไรร้อง | คือจำเรียงระบำยูง |
อยู่แลนพฤกษาสูง | สุดยอดฟ้อนกระหย้อนติง |
๏ ลูกลิงคณาลิง | สรกอกินลูกลางลิง |
ลางลิงโลดลงชิง | แลลล้าวลลนคนอง |
๏ บ่างรอกลมั่งมาศ | มฤคดาษมฤคีครอง |
คู่เคียงประเอียงสอง | สุขเลมลบัดเกลียง |
๏ กวางฟานสันโสงสัต- | วคณาประอรเอียง |
เมียงชายลมั่งเมียง | มฤคเตรียบดำรูตา |
๏ เพราะไพรกทิงเที่ยว | พนเดียวในเถื่อนผา |
เยี่ยงผาคณากา- | ษรโตรษตระเดิรดง |
๏ เท้งทูตแสรกท้วงทัก | ดูตระชักชนีลง |
ร้องก้องในไพรพง | พนเสียงตระดกดาล |
๏ พฤกษามาลีบุษ- | ปสรหลุดสรหลอนบาน |
บัวพรรณแกมกาญจ- | นกมุทมาศเมียล |
๏ เพียงคีตเสียงสรรพ | ทรหึงทรหวลเฉวียน |
ฉวัดปัทมพิศเพียน | ชมชิดบุษปคลึงคนธ์ |
๏ เสารภรสสร้อย | สุขพาลในไพรสณฑ์ |
ลมทักษิณามณ- | ฑลรสรำเพยมา |
๏ ไพโดรตระหลบอบ | พนพระกุฎีดา- |
บสบวชผนวชอา- | ดูรราคราวี |
๏ สองท้าวเสด็จชม | พนพระกุฎีศรี |
สุขรมยสมปรี- | ดิสนุกนิโดยปอง ฯ |
๑๖
๏ เสร็จบูชากุณฑ์สำนอง | คุณพระแล้วสอง |
สัมฤทธิโดยใจจง | |
๏ ลาพระแล้วลีลาลง | รถรัตนยรรยง |
คือสุรียลมศศิธร | |
๏ เสด็จด้วยเสนางคนิกร | นองเนืองสรหลอน |
ก็เข้าในมนเทียรทอง | |
๏ ปราโมทย์หฤทัยเปรมปอง | เกื้อกามลบอง |
บรรโดยหฤทัยสองสม | |
๏ สิ้นปีหนึ่งมาเมืองพรหม | บุรีนิษกรม |
พระเกียรติยศฦๅขจร | |
๏ วันหนึ่งไซร้พระภูธร | กับมหิษีสมร |
ประพาสในอุทยาน | |
๏ เสด็จเหนือรถรัตนพิมาน | แสนสาวบริพาร |
ประดับด้วยคณะมนตรี | |
๏ ดุจอินทรทรงเวชยันต์ศรี | ทวยเทพกษัตรีย์ |
ประดับแลโดยเสด็จดล | |
๏ พระราโชทยานดำบล | พนสณฑ์นุสน- |
ธิตระการแกล้งรจนา | |
๏ พอกาลนิกรพฤกษา | คลี่สร้อยผายผกา |
กำจรกุสุมเสารภ | |
๏ บุษบาพรายพรรณละอบ | รสคนธตระหลบ |
ลเวงในราโชทยาน | |
๏ สบไศลคิรีห้วยธาร | พนพฤกษ์ตระการ |
กำจรตระหลบรสฉม | |
๏ นางหมื่นสี่พันพระสนม | เฟือนท้าวอภิรม- |
ยร่วมพระราชหฤทัย ฯ |
๑๙
๏ เดิรเล่นพนสณฑเสวยสุขประไพ | |
พฤกษาสรไหวลำ | รบัด |
๏ ชวนกันเก็บบุบผชาติบงกชก็ทัด | |
ธารทรงกมลปัทม์ | ขจร |
๏ จรัลจบสบณสระศรีสโรชรสสรหลอน | |
สุคนธารกำจร | ทั้งดง |
๏ เดิรพลางพิศพิหคาคณาพิหคหง- | |
สาเหิรทรเหิรลง | ณสระ |
๏ สารเสียงหงสกรรโหยแลสรวลยมตระ | |
ศัพทยองปะทะ | ประนัง |
๏ นานาพรรณมฤคีมฤคากรตระลัง | |
โลดแล่นประนังฉม | ตระการ |
๏ มนตรีมุขคณาอเนกบริพาร | |
เทพีแลภูบาล | ลิลาส |
๏ เด็ดเสาวคนธหินีบุษปพิพาส | |
บุษบาคือดัดดาษ | พิดาน |
๏ ดุจพระอินทร์และอินทรอับสรสำราญ | |
นันทิพโยทยาน[๒๖] | ภิรมย์ |
๏ เสด็จเสวยรมยจำเริญราชสุขสม | |
สวนบุษปโดรฉม | กำจร ฯ |
๑๖
๏ ปางนั้นมีพิทยาธร | หนึ่งข้ามเขจร |
ฉลองสุเมรุมหา | |
๏ พิทยาธรนั้นสมญา | รณาภิมุขอา- |
นุภาพพิริยประกาศ | |
๏ อุ้มอัครพธูโฉมสวาท | มายังไกลาส |
ก็เล่นข้างเขาเงินยวง | |
๏ ลงสรงในสระเด็ดดวง | สโรชก็สรวง |
พธูบรรสมชมผกา | |
๏ เก็บกาญจนกุสุมโสภา | สำอางอาตมา |
แลอัครชายาศรี | |
๏ สุขเล่นสุขรมยฤดี | โดยจินดาปรี- |
ดิสุขสมใจสอง | |
๏ สอดเกราะกุมขรรค์เขนทอง | กับกรตระกอง |
ก็อุ้มเอานางวางมา | |
๏ พิทยาธรหนึ่งสมญา | รณบุตรมหา- |
นุภาพพ้นเขียวขัน | |
๏ สุขเสวยสุขเล่นสระสรรค์ | ในไศลสุพรร- |
ณทิพยรัตนบันฦๅ | |
๏ มือหนึ่งกุมเขนมาศมือ | หนึ่งกุมขรรค์คือ |
จะมล้างพิภพลิงลาน | |
๏ ต่างต่างเหาะในคัคณานต์ | บมินานสองหาญ |
ก็พอประสบสหัสสา | |
๏ รณบุตรครั้นเห็นชายา | รณาภิมุขสา |
พิลาสโฉมไฉไล | |
๏ ตรูกามกทรรปหฤทัย | ครวญคิดพิสมัย |
แลกามกวนกลางใจ | |
๏ จึงร้องว่าเหวยมึงใคร | อุ้มเมียมาใน |
หนทางกูทักบมิหยุด | |
๏ มึงรู้จักกูผู้อุด- | ดมเรียกรณบุต- |
รฦๅทั้งหล้าหลากหลาย | |
๏ ผิมึงรักตัวกลัวตาย | ให้เมียแล้วผาย |
ไปอื่นอย่าอยู่อางขนาง | |
๏ ผิบให้ก็บให้รอดปาง | กูจะชิงเอานาง |
จงได้ด้วยเดโชพล | |
๏ พิทยาธรนั้นฟังกล | รณบุตรยุบล |
ก็กล่าวบคำแคลงคิด | |
๏ มึงพิทยาธรกูก็พิท- | ยาธรทรงฤท- |
ธิฤทธิเรืองมหิมา | |
๏ มึงชื่อรณบุตรมหา | กูโสดสมญา |
รณาภิมุขชาญรงค์ | |
๏ มึงสรรพอาวุธมาศผจง | ตัวกูผู้ทรง |
ทำงลกำลังอาตมา | |
๏ มึงโสดเห็นเปนสุขสา- | หัสอย่าสงกา |
คือว่าทหารควรปอง | |
๏ มาแสดงพิรียทั้งสอง | ประยุทธประลอง |
ในหาสห้องหาวหน | |
๏ เสร็จสองนฤมิตรี้พล | ด้วยเดโชมนต์ |
ตระศักดิสองมหิมา | |
๏ เพ็ญเพียบเทียบทั้งคัคณา | ดุจพลอมรา- |
ธิราชเรียบกลางรณ | |
๏ สรรพสรรพาวุธถ้วนตน | โพรงพรายภพดล |
จะปริประลัยเหิรหาย | |
๏ เห็จเข้าต่อตาววัดวาย | แคว้งแคว้งพรายพราย |
ในพายุมารคจำรัส | |
๏ ต่างแทงต่างเทิดต่างทัด | ต่างแทงแสงศัส- |
ดรรัศมีเวียนเวหาส | |
๏ บรัศว์บรรพประลองทิพยาตร | พรรณรายอากาศ |
พิเศษกลแกมกัน | |
๏ พื้นฟ้าหล้าป่วนอัศจรรย์- | เมรุคิรียรร |
ยยอดก็ดลพรหมาน | |
๏ เฉกสุมภนิสุมภสองหาญ | รบกันเพรงดาล |
แลดูพันฦกฤทธา | |
๏ ชิงนางหนึ่งนามมหิมา | ดิโลดมา[๒๗]นา- |
มภาคยพ้นธาษตรี | |
๏ ผิบนั้นฤๅคือพาลี | สุครีพกระบี่ |
บุราณสองประดิยุทธ | |
๏ เพียงภูวมณฑลโทรมทรุด | เพียงสับดรสมุทร |
ระลอกกระฉอกผกาแชรง | |
๏ จรีจรัสแสงศัสตรครแลง | สองแขงต่อแขง |
บอดบอ้าวต่อกัน | |
๏ ฉาดฉาดฉานฉานเสียงฟัน | สิ้นสุดพลอัน |
จะรบจะพุ่งทบทน | |
๏ สิ้นศัสตราคมแรงมนต์ | ยังแต่สองตน |
ก็เข้าประทะสหัสสา | |
๏ ต่อตาวรุกรันไปมา | ในกลางเวหา |
คครื้นคเครงรบกัน | |
๏ รณบุตรเห็จเข้าโจมฟัน | รณาภิมุขผัน |
หฤทัยเสาะสุดแรง | |
๏ อุ้มเมียรักพลางพลางแฝง | รบพลางกินแหนง |
ทำงลทันทึงกลางสนาม | |
๏ แพ้ฤทธิ์รณบุตรติดตาม | อุ้มเอานางงาม |
ก็เยียวง่าอ่าองค์ | |
๏ ลุจินดาลาภจำนง | เหาะเห็จคือหง- |
สไปจรเพรียวบมินาน ฯ |
๑๔
๏ ปางนั้นรณาภิมุขทุก- | ขประดาษแดลาญ |
ตกแต่ทิฆัมพรบนาน | ก็มานอนในธาษตรี |
๏ พอพ่างดำบลวิมลพฤก- | ษพิศาลสวนศรี |
อุทยานสมเด็จนฤบดี- | ศวรพระสมุทรโฆษ |
๏ ล้มลงก็ประลักด้วยชลรัก | ทรหู่หฤทัยโตรษ |
ตรอมตายบวายภยพิโรธ | -รันทดก็โศกา |
๏ กินใจก็คิดแก้คุณพระมน- | ตประสิทธิพิทยา |
อยู่ศัลยคิดฤทธิคุณา | กลตนบเปนการ |
๏ แสนโศกสาหสกำสรด | ดิเสนาะทั้งแดลาน |
เดือดร้อนรำพึงอนุชพาล | -ทุกเมื่อนิรันดร |
๏ โอโอ๋มาทนทุกขทำงล | เพราะว่าพรากพธูสมร |
เสมอหายหฤทัยทุกขทร- | มนัส[๒๘]ก็พิลาป |
๏ อ้าแม่คือบงกชอันงาม | และภมรมาชมชราบ |
ชีพิตพี่นิก็มาทราบ | นุชกามแกล้งผจง |
๏ อ้ากูอันเดิรและประสบ | ศัตรูแกล้งมาอาจอง |
เอาน้องสำนักนิตยอนง- | คพธูแลพาไป |
๏ ปางพี่ตระโบมอนุชอุ้ม | แลตระกองเจ้าคลาไคล |
เล่นแหล่งอรัญพนไศล | สรนุกนิสบสถาน |
๏ โอบอุ้มบปลงบวรอง- | คแลพี่ก็พาทยาน |
ยังเมรุราชหิมพาน- | ตคิรีภิรมยา |
๏ ปางไปประพาสพนและชม | มณีบุษปแบะผกา |
เกศกาญจนโกมุทแลพา | ก็เด็ดดวงเอาสาโรช |
๏ ปางพี่ตระโบมอนุชนาฏ | -ตระกองยบมโบษป์ |
สำอางวรางคมนโอช | -ฤดีอนงค์ยง |
๏ ปางสองไปเล่นพนสนุก | นิเห็นสระก็ลงสรง |
ในเดียรถรัตนธำรง | วรรัตนกัลยา |
๏ เคยสองสำราญสุขสำฤท- | ธิบอาจไคลคลา |
บาปใดอันทันดั่งฤแลมา | นิราสน้องบุรณศรี |
๏ ปางนั้นรณาภิมุขมี | มุขพรรณอัปรีย์ |
ปรวนศัลยโศกทุกขพี่ | นิเสนาะนิราสา ฯ |
๑๙
๏ อ้าอ้าอรยุพินทรพาลพนิดา | |
พิศพักตรเพียงพา- | ลจันทร์ |
๏ สรรพสรรพางคสุรางค์คณาดั่งฤจะทัน | |
เทียมองคเอววรรณ | วิลาส |
๏ สองเราเสวยสุขรมย์คในพนประพาส | |
ไพรพฤกษดอกดาษ | สลอน |
๏ หื่นหอมสร้อยสุวคนธล้วนบุษปกำจร | |
อบองคองค์อร | ภิรมย์ |
๏ ชมเฌอชมชลชมแลชมพนพนม | |
ชื่นชมแลชมสระ | สโรช |
๏ บุษบาบงกชกรรณิกากมลโชติ | |
ไพโดรลอองโอช | สุคนธ์ |
๏ แมลงภู่พรรณคือนิลนฤมลโกมล | |
แดงดั่งปทมกล | เรี่ยราย |
๏ ใบเขียวฉลับคือประดับมรกตพพราย | |
นํ้าใสคือแสงสาย | พิฑูรย์ |
๏ จริวจราวจรัลชลจรมกรกรรกฏกูรม์ | |
พิศภาคยสมบูร- | ณสระ |
๏ นกหกเหิรสำเริงสำราญสุขรมยะ | |
ยูงฟ้อนฟฟายสระ | ประไพ |
๏ เรไรร้องคือดังดุริยดนตรีสครใด | |
ผสานศัพทเกรียงไกร | จำเรียง |
๏ สารเสือสีหมฤคีมฤคากรประเคียง | |
คู่เคล้าประอรเอียง | ภินนท์ |
๏ อุ้มบวรเขจรจรสนุกนิสุขนิรนต์ | |
บาปใดมาจำดล | นิราส |
๏ พบพิทยาธรอันอธรรมประทุษฐกาจ | |
ปลิดอรไปจากอาต- | มเรียม |
๏ เจ็บเหนือเจ็บเพราะพิโยคยากหทยเทียม | |
ไฟดงในแดเกรียม | กระอุ |
๏ ทุเหนือทุเพราะว่าแพ้แก่ทรชนริปุ | |
อาจมันมาเบียนลุ | ละอาย |
๏ อายแก่เทพยแลแทตยทานพทั้งหลาย | |
แม้ถึงชีวิตวาย | ก็สุข |
๏ เพื่อว่ายุทธนิเปนอธรรมบมิยุกติ์ | |
ใจบาปมาอาจบุก | จำบัง |
๏ ด้วยกูอุ้มอนุชฤๅจักมีพิรกำลัง | |
จึงมันมาออกยัง | ประยุทธ |
๏ มันมีไชยแลใครจะยอชนประทุษฐ์ | |
ทุรยศอันกูทรุด | ฤมี |
๏ คิดแต่พระพนิดาสุดารัตนบพี- | |
ทยาธเรษตรี | สุคนธ์ |
๏ มนมทมาลยพบูดำรูรสนิรนต์ | |
ใดกลกมลทน | ลำบาก |
๏ โหยหายหาพระพธูพบูพรรณภาคย์ | |
โอ้อกจะครากยาก | ฤทัย |
๏ พี่หวังพบบมิพบและพบทุกขคือไฟ | |
ตัวตายดีกว่าไกล | อนุช |
๏ จะตายแลบมิตายฤๅมาโศกเสมอสมรสมุทร | |
สุดแรงก็สุดสุด | รำพึง |
๏ ห้ามใจใจบยินและใจนิตยคำนึง | |
อรอันเสมอถึงอาต- | มอล |
๏ คิดพระพักตรลำนักศศิสุทธพิมล | |
คิดเกศคือกลราษ- | ตรีวาร |
๏ คิดพระเนตรคือนิลนิลุบลอันบาน | |
กรรณาคือกลีบกาญจ- | นปัทม์ |
๏ คิดพบูพรรณอันงามคืออัญชนบรัศว์ | |
คิ้วค้อมชรดัดอัษ- | ฏกาม |
๏ คิดกลิ่นแก้มรสคนธกลบุษปอันซาม | |
ปรางทองอันงามงาม | ฤปูน |
๏ คิดนาสาคือดั่งขอฤดีอดิอดูลย์ | |
คิดศรีสมบูรณ์กรร- | ณิกา |
๏ คิดพระโอษฐอันตรูและตรูจิตรบคลา | |
ยิ้มแย้มและคลาไคล | บชม |
๏ ดุจมกรธวัชอันบรรเทิงสมรและสม | |
สุริย์จันทร์เสด็จฉม | สุคนธ์ |
๏ มนมทมาลยมณีนิรชนีนิรน- | |
ดรใดมาทุทน | หฤทัย |
๏ คิดสุรเสียงคือสำเนียงกุณาลนิตยอันไพ- | |
เราะหฤๅไกลกรร- | ณเรียม |
๏ คอคือคอมฤคคางก็คือคางสีหธรรมเนียม | |
ทรวงสมรศศิเทียม | อนงค์ |
๏ กรกรายคืองวงคเชนทรและบรรจง | |
คิดทรงอรองค์ | ลำเพา |
๏ คิดเอววรรณวรนาภีนงนุชคือเฉลา | |
เฉลิมกามแกล้งเกลา | ประดับ |
๏ คิดอุรุชงฆ์และบาทบงกชคืออัป- | |
สรสวรรคงามสรรพ | สอาด |
๏ อ้าอ้ากูนิมาถึงอนิตยอนาถ | |
เจ็บใจใจจะขาด | ระรอน |
๏ เคยแนบเนื้อนุชนิทรนอนดังฤมานอน | |
ตนเดียวในดินดอน | ประดาษ |
๏ โอ้อกกูทรมานฤคิดชีพิตพินาศ | |
คิดนุชบลืมสวาท | พิลาป |
๏ อาบเลือดอาบนยนามพุอาบหฤทัยอาบ | |
แสนโศกแซรกซราบ | ทั้งตน |
๏ แต่นี้พี่อนุชถึงแก่กรรมพิกล | |
เรียมฤๅจะยากยล | พธู |
๏ ตนกูตายก็จะตายผู้เดียวใครจะแลดู | |
โอแก้วกับตนกู | ฤเห็น ฯ |
๑๖
๏ พิทยาธรทุกข์ลำเค็ญ | ครวญคร่ำร่ำเข็ญ |
บรู้กี่ส่ำแสนศัลย์ | |
๏ ต้องศัสตราวุธฟอนฟัน | กายายับยัน |
แลเลือดก็ไหลเล่ห์ธาร | |
๏ บาดแผลแหล่หลายเหลือประมาณ | สบศาสตร์กายวิการ |
วิกลยลพึงสยบ | |
๏ เฉกโชลมชลครั่งหลั่งลบ | ทั่วศริราพยพ |
ประดักประดาษอาดูร | |
๏ เจ็บอายหลายทุกข์เพิ่มพูล | เจ็บอาตมใครปูน |
แลเจ็บอุระประปราณ | |
๏ เจ็บจากพรากนุชนงคราญ | เจ็บพ่ายภัยพาล |
พินาศอนาถเน่งนอน | |
๏ ไป่พานเพื่อนไร้ใครจร | เจ็บเจียนเมือมรณ์ |
จักมอดแต่เอกากาย | |
๏ คนึงนุชสุดแสนเสียดาย | ใครช่วยชิงสาย |
สมรมาแนบแอบสกนธ์ | |
๏ พอตายหายทุกข์ทำงล | เปลื้องปลดกังวล |
แลวายเทวษอาวรณ์ | |
๏ ครวญพลางครางครํ่าซ้ำถอน | หฤทัยโทกร |
กระทุ่มรรุมรันทรวง | |
๏ กำสรวญรำจวนจิตรรลวง | เข็ญไข้ใหญ่หลวง |
พิลาปในสร้อยสวนศรี ฯ |
๑๑
๏ ปางไท้พุทธางกุร | อดุลยโลกโมลี |
สถิตบนพระมนทีร์ | รัตนราชอุทยานสถาน |
๏ ด้วยยอดยุพินทร์พิน- | ทุมดีสุดามาลย์ |
ยามเมื่อมัชฌันติกาล | กำเดารัศมีรวี |
๏ สายัณห์ตวันชาย | พระพายพาสุมาลี |
ลเวงคนธสุรภี | กำจรฉมภิรมยา |
๏ ตรัสชวนชไมยมาตย์ | ทวิชาติบุตรา |
หนึ่งเสวกานา- | ยกนามสุสังกัลป์ |
๏ โดยเสด็จธลีลาส | ประพาสพฤกษสวนขวัญ |
พิลาสไหล้ก็หลายพรรณ | ตระการผลตระกลผกา |
๏ บัดยลวิชาธเรศ | อันไสเยศอนาถา |
เลือดไหลทั้งกายา | และวิกลวิการกาย |
๏ ตรัสถามคดีโดย | ลำโบยเหตุไฉนนาย |
ฤๅพ้องภยันตราย | รณรงค์ริปูประหาร |
๏ พิทยาธรประนต | บทเรศนราบาล |
ทูลแถลงแสดงการ | สุหร่ายเรื่องแต่เบื้องเพรง |
๏ ตูนามรณาภิมุข | รณบุตรมันข่มเหง |
ชิงสมรบห่อนเกรง | วิบากบาปอบายเบียน |
๏ เผือจ่อจำบังบร | บนอัมพรผจญเจียน |
จักนาศก็หน่ายเพียร | พลภาพบอบเบา |
๏ พ่ายแพ้แก่รณบุตร | อนงค์นุชขาดเขา |
ตกตนมาดลเนา | อุยานราชประดาษเดียว |
๏ ขอไท้เอ็นดูตู | บมานผู้จะแลเหลียว |
คือใครช่วยยาเยียว | ฤยลยากลำบากสกนธ์ |
๏ นฤบดินทร์สดับอรรถ | ธดำรัสอย่าขวายขวน |
ไข้เขือเปนทำงล | ธุระข้าพยาบาล |
๏ บัดสามก็หามชน | ชำเงือดลคฤหาสน์สถาน |
ยังแพทยาชาญ | โอสถเชี่ยวมาเยียวยา |
๏ ครบเบ็ญจวารกาล | บนานทุกข์ที่พาธา |
สร่างสูญวิบูลย์กา- | ยก็ปรกติตน |
๏ พิทยาธราปรี- | ดิมนัสตระบัดดล |
ทูลเสนอคุณานน- | ตอเนกนเรนทร |
๏ ถวายขรรค์อันเรืองฤทธิ์ | ประสิทธิแด่บดีศร |
แสดงเดชดำเกิงขจร | ภพโลกยเหลือหลาย ฯ |
๑๒
๏ วรขรรคมหิทธิ์ | อธิฤทธิพรรลาย |
ผิวในชนชาย | สุรชาติธำรง |
๏ จรโดยนภดล | กลแผ่นภูวทรง |
มนภาพจำนง | คมนาศทิศใด |
๏ ก็สฤษฎิมโน- | รถดั่งหฤทัย |
กิจอันจะครไล | และมลุดุจปอง |
๏ คุณราชนรา- | ธิปข้าก็สนอง |
นฤนาถจงครอง | ภพสุขสำราญ |
๏ อภิวันทตระบัด | ก็นิวัติสถาน |
วนเวศหิมพาน- | ตคิรีอภิรมย์ ฯ |
[๒] ดูหน้า ๑๐๘
[๓] ดูหน้า ๑๐๘
[๔] ข้างหลังเป็นจิตตรถ ดูหน้า ๑๐๙
[๖] เปรียบด้วยพระรามยกศร แล้วอภิเษกนางสีดา
[๗] เปรียบด้วยโชติปาลกุมารหรือสรภังค์ดาบส ในสรภังคชาดก
[๙] ในสรภังคชาดก ว่า เป็นมณฑป
[๑๐] สมุดไทยบางฉบับว่า บรู้กี่กลนานา
[๑๑] อมาพาศยา จากศัพท์ อมาวาสี = วันสิ้นเดือนจันทรคติ
[๑๒] กรรแสง ในที่นี้ว่า เสียง
[๑๓] ทวรยศ = ทุรยศ
[๑๔] ข้างหน้าเป็น ศัสดราชิต
[๑๕] ภีมเสน?
[๑๖] ทหารเอก ๑๐ ตนนี้ ดูในภาคผนวก ๖
[๑๗] ดูหน้า ๙๔
[๑๘] ดูหน้า ๙๔
[๑๙] ข้างต้นเป็น จิตตรัตน์ ดูหน้า ๙๔
[๒๐] กษัตริย์ทั้ง ๑๐ นี้ ดูภาคผนวก ๔
[๒๑] กาหล คือ แตรงอน
[๒๓] กรรแสง ในที่นี้หมายถึง เสียง
[๒๔] ครลุกครลี = คลุกคลี
[๒๕] เก้าอี้?
[๒๖] นันทวโนทยาน
[๒๗] ดูเรื่อง “นางติโลตตมา” ของ พระยาอนุมานราชธน ในเสนาศึกษา เล่ม ๗ ตอน ๑๐ หน้า ๑๒๑๙ ฯลฯ
[๒๘] ทรมนัส = ทุมนัส