๕ เรื่องพระราชพิธีโสกันต์พระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ๑๐ พระองค์

ปีชวด จ.ศ. ๑๑๖๖ (พ.ศ. ๒๓๔๗)

ด้วยเจ้าพระยารัตนาพิพิธ ผู้ว่าที่สมุหนายก รับสั่งใส่เกล้า ฯ สั่งว่า หลวงโลกทีปแลโหรมีชื่อคำณวนพระฤกษ์ทูลเกล้า ฯ ถวาย ว่าพระฤกษ์จะได้ตั้งมงคลการโสกันต์ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าดารากร ๑ พระองค์เจ้าดวงจักร ๑ รวม ๒ พระเจ้าลูกเธอในพระราชวังบวร ฯ พระองค์เจ้าสุทธ ๑ พระองค์เจ้าบัว ๑ พระองค์เจ้าปุก ๓ พระองค์เจ้าดุษฎี ๑ รวม ๔ พระเจ้าหลานเธอ ในกรมหลวงอิศรสุนทร เจ้าผะอบ ๑ ในกรมหลวงนรินทรรณเรศร์ เจ้าสมร่าง ๑ ในกรมขุนพิทักษมนตรี เจ้ายิ้ม ๑ เจ้าพลับ ๑ รวม ๔ รวมทั้งสิ้น ๑๐ พระองค์ ณพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ​พระสงฆ์ ๕๐ รูปจะได้เจริญพระพุทธมนต์ ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำ ปีชวดฉศก เวลาบ่าย ๒ โมง ๖ บาท แล้วจะได้เชิญพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์เสด็จออกฟังสวดทั้ง ๓ วัน ครั้นรุ่งขึ้นณวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำเวลารุ่งแล้วโมงกับบาทหนึ่ง แปรพระพักตรไปทิศอิสาณ เปนกำหนดพระเกศฉินทฤกษ์ จรดพระกรรบิดกรรไกร แล้วพระสงฆ์จึงรับพระราชทานฉัน ถวายเครื่องไทยทาน แล้วพระฤกษ์จะได้สมโภชเวียนเทียนพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งโสกันต์ณพระที่นั่งจักพรรดิพิมาน ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๘ ค่ำ ๙ ค่ำ เวลาบ่าย ๒ โมง ๓ บาท ทั้ง ๓ วันนั้น

ให้ ๔ ตำรวจเอาเตียงแว่นฟ้าสำหรับพระราชพิธีตรุษเข้าไปตั้งเตียง ๑ ให้มีเสาขื่อโครงเพดานมีระบาย กับเตียงรองพระพุทธรูปด้วยเตียง ๑ แล้วให้ปลูกศาลเทวดาด้านตวันออกศาล ๑ ลดเปนสองชั้น มีตาชแลงปักธงด้วย ให้ปลูกศาลเทวดาแล้วเอาเตียงเข้าไปตั้งให้แล้วแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำเวลาเช้า

อนึ่งให้สนมตำรวจนอกปลูกเกยลดเปนสองชั้น รับเสด็จที่พระแกลท้ายพระมหาปราสาทด้านตวันออกเกย ๑ แล้วให้ปลูกร้านสรงที่มุขพระมหาปราสาทด้านตวันตกข้างใต้ให้มั่นคงดี แล้วให้เอาเตียงสำหรับสรงไปตั้ง ให้มีเสาขื่อโครงเพดานดาดผ้าขาวมีระบายทั้ง ๔ ด้านเตียง ๑ ให้ทำม้าสำหรับพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ จะเสด็จขึ้นทางพระแกล ๒ ม้า แล้วให้เอาม่านขาวผูกเตียงที่สรง ๓ ผืนให้เร่งทำให้แล้วแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำเวลาเช้า

​อนึ่งให้ชาวพระมาลาภูษาแต่งเครื่องพระกระยาสนาน และให้เชิญพระธำมรงค์และเครื่องพิไชยสงคราม พระกรรบิดกรรไกร ลวดทอง ลวดเงิน พายทอง พายเงิน รองเครื่องสรงสนาน รองมะกรูดส้มป่อย ใบมตูมหญ้าแพรก และพระธำมรงค์สำหรับทิศกับพระมงคลยันต์ และตกแต่งการให้พร้อม ให้เอาเข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำเวลาเช้า แลให้ถวายพระมงคลยันต์พระเจ้าลูกเธอ หลานเธอทั้ง ๑๐ พระองค์ แล้วให้เชิญพระกลดไปกั้นเมื่อเสด็จออกฟังสวด เวียนเทียนวันละ ๑๐ พระองค์ทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้หลวงสำเร็จพระขรรค์ หลวงสรรพอาวุธ เชิญพระแสงหอกองค์ ๑ พระแสงง้าวองค์ ๑ พระแสงดาบไทยองค์ ๑ พระแสงดาบยี่ปุ่นองค์ ๑ รวม ๔ องค์ แลให้เชิญโล่ห์พื้นสักหลาดหักทองขวางคู่ ๑ ทวน ๒ คัน เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เวลาเช้า ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

อนึ่งให้พระอัคเนศร หลวงศรสำแดง เชิญพระแสงปืนคาบศิลาไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๒ องค์

อนึ่งให้แสงสรรพายุทธเชิญพระแสงขอ ๑ ชนักต้น ๑ ไปตั้งณเตียงพระมณฑลเวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

อนึ่งให้พันทองชาวเครื่องพระอภิรมย์ เชิญพระเสมาธิปัติ ๑ พระฉัตรไชย ๑ พระเกาวพ่าย ๑ รวม ๓ องค์เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

​อนึ่งให้สังฆการีเชิญธงไชย กระบี่ครุฑ ไปตั้งณเตียงพระมณฑลคู่ ๑ แล้วให้นิมนต์พระสงฆ์ราชาคณะ ๕๐ รูปจำเริญพระพุทธมนต์เวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน แล้วให้รับเภสัชอังคาสน์ต่อวิเสทมากพลูถวายพระสงฆ์ แลให้เบิกด้ายดิบต่อพระคลังในซ้าย ทำสายสิญจน์วงเตียงพระมณฑล วงเตียงที่สรง สำหรับพระสงฆ์ถือสวดด้วย

อนึ่งให้ชาวพระคลังศุภรัตเอาอาสนะไปแต่งที่ถวายพระสงฆ์ให้พอ ๕๐ รูป แล้วให้เอาผ้าสบงเตรียมทูลเกล้า ฯ ถวายจบพระหัตถ์ ๕๐ ผืน

อนึ่งให้โหรมีชื่อเตรียมรับเสด็จส่งเสด็จพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ๑๐ พระองค์ ซึ่งจะโสกันต์ แล้วให้รับบัตรแลเครื่องบัตรบูชาเทวดาตามธรรมเนียม

อนึ่งให้ชาวพระคลังมหาสมบัติเอากระโถนขันน้ำไปตั้งถวายพระสงฆ์ให้พอ ๕๐ รูป

อนึ่งให้ชาวพระคลังวิเศษจ่ายผ้าขาวนางเหยี่ยวให้แก่โหรสำหรับปูศาล ๒ ท่อน ๆ หนึ่งยาว ๘ ศอก สำหรับรองศาลท่อนหนึ่งยาว ๓ ศอก ให้จ่ายให้แต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

อนึ่งให้กรมพระนครบาลเอานางเลิ้งที่ใหญ่ใบสนิทดี ส่งไปให้แก่ขุนศรีสยุมพรชาวน้ำสรง สำหรับจะได้ใส่น้ำพระพุทธมนต์ ๒ คู่ ใบบัวหลวงสำหรับปิดปากหม้อน้ำ ๑๐ ใบ สังเวียนฟางรองหม้อน้ำ ๔ ขด สังเวียนฟางเช็ดเท้าพระสงฆ์ ๒ อัน ให้เร่งเอาเข้ามาส่งแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำเวลาเช้า

​อนึ่งให้สนมพลเรือนรับเครื่องจบพระหัตถ์เครื่องทองใหญ่ ต่อท่านพนักงารข้างในเชิญไปตั้งณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำ เวลาบ่ายวันละสำรับ ขึ้น ๗ ค่ำเวลาเช้าสำรับหนึ่ง รวม ๔ วัน ๔ สำรับ ให้มีพุ่มเข้าตอกดอกไม้สำหรับเครื่องให้พร้อม แล้วให้เบิกเสื่ออ่อนต่อพระคลังราชการปูเตียงแว่นฟ้า ๔ เตียงสรง ๒ รวม ๖ ผืน แล้วให้เบิกผ้าขาวต่อชาวพระคลังวิเศษไปปูเตียงสรงผืน ๑ แล้วให้เบิกยืมหม้อเงิน ๔ คู่ หม้อทองขาว ๔ คู่ รวม ๘ คู่ ต่อท่านข้างในใส่น้ำพระพุทธมนตร์ แล้วรับพระชันษาพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะได้โสกันต์ต่อท่านข้างใน เชิญไปตั้งณเตียงพระมณฑลเวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ แล้วให้ทำบัตรหยวกกล้วยใหญ่ ๔ มุม ๑ เล็ก ๔ มุม ๑ คางหมู ๑ รวม ๓ บัตร ส่งให้โหรเวลาบ่ายณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๖ ค่ำ

อนึ่งให้พระคลังในซ้ายจ่ายด้ายดิบให้สังฆการีทำสายสิญจน์ให้พอพระสงฆ์ถือสวด วงเตียงพระมณฑล วงเตียงสรง แล้วให้เอาอ่างจีนไปตั้งสำหรับใส่น้ำชำระเท้าพระสงฆ์คู่ ๑

อนึ่งให้ล้อมวังสานกระจาดสำหรับใส่เครื่องไทยทานก้นกว้างศอก ๓ นิ้ว ๕๑ ใบ ให้เข้าขอบปิดกระดาษจงทุกใบ แล้วให้หลาวไม้กลัดสำหรับจะได้เย็บกระทงเจิมใส่กระจาด ๑๐๐ กำ ๆ ละ ๓๐ อัน ให้เร่งเอาเข้ามาส่งณทิมดาบชาววังณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๕ ค่ำ แล้วเกณฑ์ไพร่ตักน้ำใส่อ่างจีนชำระเท้าพระสงฆ์ทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้พระคลังราชการจ่ายเสื่ออ่อนให้แก่สนมพลเรือนสำหรับปูเตียงแว่นฟ้า ๔ เตียงสรง ๔ รวม ๘ ผืน

​อนึ่งให้ขุนสิทธิชาติชีพ่อพราหมณ์ทั้งปวงเข้าไปบอกชาวพระมาลาภูษาให้ผูกพระธำมรงค์ประจำทิศสำหรับทิศให้ต้องตามทิศ แล้วให้ถวายน้ำกรศน้ำสังข์ แล้วให้โปรยเข้าตอกนำเสด็จเมื่อฟังสวด ๓ วัน เมื่อสมโภชเวียนเทียน ๓ วัน ๆ ละ ๑๐ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้กรมนาจ่ายเข้าสารซ้อมหุงถวายพระสงฆ์ ๕๐ รูป เข้า ๒ ถัง ๑๐ ทนาน แล้วให้เอาเข้าสารไปส่งท่านข้างในจะได้ใส่กระจาด ๕๐ กระจาด ๆ ละ ๕ ทนานเปนเข้าสาร ๑๒ ถัง ๑๐ ทนาน เข้ากัน ๒ ราย เปนเข้าสาร ๑๕ ถัง ให้เร่งจ่ายให้เเต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๖ ค่ำ

อนึ่งให้ขุนภักดีอาสา ขุนโยธาภักดี จัดทนายเลือกหอกไปยกสำรับของคาวของหวานถวายพระสงฆ์เวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๕๐ รูป

อนึ่งให้ฆ้องไชย มโหรี ปี่พาทย์ แตรสังข์ กลองแขก เข้าไปเตรียมประโคมเวลาบ่ายณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำทั้ง ๓ วัน ครั้นรุ่งขึ้นณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำเวลาเช้า ให้เตรียมประโคมอิกเวลา ๑ แลให้เตรียมประโคมเมื่อสมโภชเวียนเทียน ณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๘ ค่ำ ๙ ค่ำเวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ขุนศรีสยุมพร เบิกยืมหม้อเงินต่อชาวพระคลังมหาสมบัติ ๔ คู่ หม้อทองขาวสามชั้น ๓ คู่ใส่น้ำพระพุทธมนตร์ แล้วให้รับเอานางเลิ้งต่อกรมพระนครบาล ๒ คู่ ใบบัวหลวงสำหรับปิดปากหม้อน้ำจงทุกใบ แล้วให้เอาถาดตะไลรองหม้อน้ำเข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลเวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

​ครั้นถึงณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำเมื่อโสกันต์นั้น ให้ยกน้ำพระพุทธมนตร์ซึ่งเอามาตั้งส่งให้ชาวที่ถวายพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ให้ส่งเหมือนอย่างทุกครั้ง

อนึ่งให้ชาวพระคลังพิมานอากาศเอาพรมใหญ่ไปปู เอาฉากไปตั้งบนพระมหาปราสาทเวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ แล้วให้เอาพรมใหญ่ไปปูณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน เมื่อสมโภชเวียนเทียนณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๘ ค่ำ ๙ ค่ำเวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ชาวพระราชยานจัดเสลี่ยงงารับเสด็จพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์ ๑๐ องค์ ให้มาเตรียมรับเสด็จส่งเสด็จแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำไปจนณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๙ ค่ำเวลาบ่าย

อนึ่งให้ชาวที่เตรียมเคียงพระเสลี่ยงพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ เมื่อทรงฟังสวดสมโภชเวียนเทียนวันละ ๑๐ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้นายเวร ปลัดเวร พระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ที่จะโสกันต์นั้น เอาพรม เอาเขนยที่ในเจ้ามาแต่งรับเสด็จในฉากเมื่อทรงฟังสวดพระพุทธมนต์ทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้พระแก้วพระคลังสวน ส่งใบตองตานีสำหรับเย็บกระทงรองกระจาด แห้ง ๒๐ มัด ๆ ละ ๑๐ ยอด สด ๓๐ มัด ๆ ละ ๑๕ ยอด มะละกอลูกใหญ่สำหรับแกะรูปสัตว์ใส่บายศรี ๑๕๐ ใบ ให้เร่งเอามาส่งณทิมดาบชาววังณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๕ ค่ำ

อนึ่งให้ขับไม้บัณเฑาะว์ไปเตรียมนำเสด็จ เมื่อเสด็จฟังสวด โสกันต์ เวียนเทียนวันละ ๑๐ คนทั้ง ๖ วัน

​อนึ่งให้มหาดไทย กลาโหม หมายบอกข้าทูลลออง ฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อยให้พร้อมกันรับแว่นสมโภชเวียนเทียนพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๘ ค่ำ ๙ ค่ำเวลาบ่าย ๒ โมงกับ ๓ บาททั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ราชบัณฑิต เชิญพระสารีริกธาตุ พระฉัตรไชย เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลเวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ

อนึ่งให้ท่านพนักงารข้างในแต่งเครื่องจบพระหัตถ์ เครื่องทองใหญ่ ให้มีพุ่มเข้าตอกดอกไม้ธูปเทียนสำหรับเครื่องให้พร้อม ส่งให้สนมพลเรือนไปตั้งณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำ เวลาบ่ายวันละสำรับ ๓ วัน ๓ สำรับ รุ่งขึ้นณวัน ๗ ค่ำ เวลาเช้าอิกสำรับ ๑ แล้วให้แต่งเครื่องกระยาสนานให้ครบส่งให้สนมพลเรือนแต่ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำเวลาบ่ายให้ทันเข้าพระมณฑล แล้วให้เชิญพระชันษาพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์ส่งให้สนมพลเรือนเชิญไปตั้งด้วย แล้วให้จ่ายเทียนให้สนมพลเรือนสำหรับตามกลางคืนหนักเล่มละ ๖ สลึง คืนละ ๒๐ เล่ม ๓ คืนเปนเทียน ๖๐ เล่มอย่าให้ขาดได้

อนึ่งให้วิเสทกลางของคาวของหวาน แต่งสำรับถวายพระสงฆ์เวลาเช้าณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ของคาว ๕๐ สำรับ ๆ ละสลึงเฟื้อง ของหวาน ๕๐ สำรับ ๆ ละสลึง ให้มีขนมจีนน้ำยาด้วย แล้วให้เบิกเข้าสารซ้อมต่อกรมนามาหุงถวายพระสงฆ์ ๒ ถัง ๑๐ ทนาน

อนึ่งให้วิเสทนอกแต่ง บายศรีแก้ว บายศรีทอง บายศรีเงิน รวม ๓ สำรับ ให้มีเข้าขันเชิง พานรองน้ำวักแว่นเวียนเทียน เทียนติดแว่น เทียนยอดบายศรี แป้งหอม น้ำมันหอม มะพร้าวแก้ว เครื่องบายศรีเป็ดปากทองของเคียงให้พร้อม แล้วให้ยกเข้าไปตั้งณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ ๘ ค่ำ ๙ ค่ำ เวลาบ่ายให้ทันฤกษ์ ๒ โมงกับ ๓ บาท ทั้ง ๓ วัน แล้วให้แต่งบายศรีตอง ๓ ชั้น ให้มีขนมเล็กน้อย หมากพลูธูปเทียนเข้าตอกดอกไม้ แล้วให้เย็บกระทงเปล่าน้อย ๆ สำหรับบัตร ๓๐ ใบ ให้มีเครื่องกระยาบวชสำหรับจะได้บูชาเทวดา ให้เอาเข้าไปส่งให้แก่โหรแต่เวลาบ่ายณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๖ ค่ำ แต่บายศรีตองนั้นให้ส่งณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ กับให้เอาเข้าขันเชิง พานรองน้ำวักแว่นเวียนเทียน เทียนติดแว่น มาตั้งณเตียงพระมณฑลด้วย

อนึ่งให้วิเสทหมากพลูแต่งเภสัชอังคาสน์ถวายพระสงฆ์ ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำ เวลาบ่ายวันละ ๕๐ ซอง ขึ้น ๗ ค่ำ เวลาเช้า ๕๐ ซอง แล้วให้แต่งน้ำอัฐบาลถวายพระสงฆ์ ณวันเดือน ๑๑ ขึ้น ๔ ค่ำ ๕ ค่ำ ๖ ค่ำ เวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน

ครั้นรุ่งขึ้นณเดือน ๑๑ ขึ้น ๗ ค่ำ เวลาเช้า ให้แต่งน้ำชาถวายพระสงฆ์อีกเพลาหนึ่ง ให้พร้อมเหมือนอย่างโสกันต์ทุกครั้งตามรับสั่ง