๒ เรื่องพระราชพิธีโสกันต์พระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ๗ พระองค์

​ปีกุญ จ.ศ. ๑๑๖๕ (พ.ศ. ๒๓๔๖)

ด้วยเจ้าพระยาศรีธรมาธิราช รับสั่งใส่เกล้า ฯ สั่งว่า หลวงโลกทีปโหรมีชื่อคำณวนพระฤกษ์ทูลเกล้า ฯ ถวาย ว่าพระฤกษ์จะได้ตั้งมงคลการโสกันต์พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุริยวงศ ๑ พระองค์เจ้าไกรสร ๑ พระองค์เจ้าศศิธร ๑ รวม ๓ พระเจ้าหลานเธอ ในกรมหลวงอิศรสุนทร เจ้าบุบผา ๑ เจ้ากล้วยไม้ ๑ เจ้าวงศ ๑ รวม ๓ ในกรมขุนเสนานุรักษ์ เจ้ายง ๑ รวมทั้งสิ้น ๗ พระองค์ ณพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท พระสงฆ์ ๕๐ รูปจะได้เจริญพระพุทธมนต์ ณวันเดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ขึ้น ๑๐ ค่ำ ขึ้น ๑๑ ค่ำปีกุญเบญจศก เวลาบ่ายโมง ๑ แล้วจะได้เชิญพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์แห่เสด็จออกฟังสวดทั้ง ๓ วัน

ครั้นรุ่งขึ้นณวันจันทร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำเวลาเช้าโมงหนึ่งกับ ๓ บาท แปรพระพักตรไปทิศพายัพ เปนกำหนดพระเกศฉินทฤกษ์จรดพระกรรบิดกรรไกรแล้ว พระสงฆ์รับพระราชทานฉันถวายเครื่องไทยทาน แลพระฤกษ์จะได้แห่สมโภชเวียนเทียนพระเจ้าลูกเธอหลานเธอณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๑๓ ค่ำ ๑๔ ค่ำ เวลาบ่าย ๒ โมง กับ ๓ บาท ทั้ง ๓ วันนั้น

ให้ ๔ ตำรวจเอาเตียงแว่นฟ้าสำหรับพระราชพิธีตรุษเข้าไปตั้งเตียงหนึ่ง ให้มีเสาขื่อโครงเพดานมีระบาย กับเตียงรองพระพุทธรูปด้วยเตียง​หนึ่ง แล้วให้ปลูกศาลเทวดาด้านตวันออกศาลหนึ่งลดเปนสองชั้น มีตาชแลงปักธงด้วย ปลูกศาลเทวดาแล้วเอาเตียงเข้าไปตั้งให้แล้วแต่ณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำเวลาเช้า

อนึ่งให้สนมตำรวจนอกปลูกเกยลดเปนสองชั้นรับเสด็จที่พระแกลท้ายพระมหาปราสาทด้านตวันออกเกยหนึ่ง แล้วให้ปลูกร้านสำหรับสรงที่มุขพระมหาปราสาทตวันตกข้างใต้ให้มั่นคงดี แล้วให้เอาเตียงสำหรับสรงไปตั้ง ให้มีเสาขื่อโครงเพดานดาดผ้าขาวมีระบายทั้ง ๔ ด้านเตียงหนึ่ง ให้ทำม้าสำหรับพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ จะเสด็จขึ้นทางพระแกล ๒ พระแกล ให้เร่งทำให้แล้วแต่ณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำเพลาเช้า

อนึ่งให้ชาวพระมาลาภูษาแต่งเครื่องกระยาสนาน แลให้เชิญพระธำมรงค์แลเครื่องพิไชยสงคราม พระกรรบิดกรรไกร ลวดทอง ลวดเงิน พายทอง พายเงิน พานรองเครื่องสรงพระสนาน ๑ มะกรูดส้มป่อย ๑ ใบมะตูมหญ้าแพรก ๑ แลพระธำมรงค์สำหรับทิศ พระมหามงคลยันต์ แลให้เอาสิ่งของทั้งนี้เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำเวลาเช้า แลให้ถวายพระมหามงคลพระเจ้าลูกเธอหลานเธอทั้ง ๗ องค์ แล้วให้เชิญพระกลดไปกั้นเมื่อแห่เสด็จออกฟังสวด เวียนเทียน วันละ ๗ คันทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้หลวงสำเร็จพระขรรค์ หลวงสรรพอาวุธ เชิญพระแสงหอกองค์ ๑ พระแสงง้าวองค์ ๑ พระแสงดาบไทยองค์ ๑ พระแสงดาบยี่ปุ่นองค์ ๑ รวม ๔ องค์ แลให้เชิญโล่ห์พื้นสักหลาดหักทองขวางคู่ ๑ ​ทวน ๒ คัน เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เวลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ แล้วให้จัดพระแสงส่งให้มหาดเล็กเชิญแห่หว่างเครื่องหน้าหลัง ๑๐ พระองค์

อนึ่งให้พระอัคเนศร พระศรสำแดง เชิญพระแสงปืนคาบศิลาไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เพลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ๒ องค์

อนึ่งให้พันทองชาวเครื่องพระอภิรมย์ เชิญพระเสมาธิปัติ ๑ พระฉัตรไชย ๑ พระเกาวพ่าย ๑ รวม ๓ องค์ เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลแต่เพลาเช้าณวันศุกร์ เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ แล้วให้เชิญเครื่องสูงปักทองแผ่ลวด ๒ สำรับแห่น่าหลังทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้สังฆการี เชิญธงไชยกระบี่ครุฑไปตั้งณเตียงพระมณฑลคู่ ๑ แล้วให้นิมนต์พระสงฆ์ราชาคณะ ๕๐ รูปจำเริญพระพุทธมนตร์ เวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน แล้วให้รับเภสัชอังคาสน์ต่อวิเสทหมากพลูถวายพระสงฆ์ แล้วให้เบิกด้ายดิบต่อชาวพระคลังในซ้ายทำสายสิญจน์ วงเตียงพระมณฑล เตียงที่สรง สำหรับพระสงฆ์ถือสวดด้วย

อนึ่งให้ชาวพระคลังศุภรัต เอาอาสนะไปแต่งที่ถวายพระสงฆ์ให้พอ ๕๐ รูป แล้วให้เอาผ้าสบงเตรียมทูลเกล้า ฯ ถวายจบพระหัตถ์ ๕๐ ผืน

อนึ่งให้โหรมีชื่อเตรียมรับส่งเสด็จพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์วันละ ๗ คน แล้วให้รับบัตรแลเครื่องบัตรบูชาเทวดาตามธรรมเนียม

อนึ่งให้ชาวพระคลังมหาสมบัติเอากระโถนขันน้ำไปตั้งถวายพระสงฆ์ให้พอ ๕๐ รูป

​อนึ่งให้ชาวพระคลังวิเสทจ่ายผ้าขาวนางเหยี่ยวให้แก่โหรสำหรับปูรองศาล ๒ ท่อน ท่อนหนึ่งยาว ๘ ศอก ท่อนหนึ่งยาว ๓ ศอก ให้จ่ายให้แต่ณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ

อนึ่งให้กรมพระนครบาล เอานางเลิ้งที่ใหญ่ใบสนิทดีไปส่งให้ขุนศรีสยุมพรชาวน้ำสรง สำหรับจะได้ใส่น้ำพระพุทธมนตร์ ๒ คู่ ใบบัวหลวงสำหรับปิดปากหม้อน้ำ ๑๐ ใบ สังเวียนฟางรองหม้อน้ำ ๔ ขด สังเวียนฟางเช็ดเท้าพระสงฆ์ ๒ อัน ให้เร่งเอาเข้าไปส่งแต่ณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำเวลาเช้า

อนึ่งให้สนมพลเรือนรับเครื่องจบพระหัตถ์เครื่องทองใหญ่ต่อท่านพนักงารข้างในเชิญไปตั้งณวันเดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ๑๐ ค่ำ ๑๑ ค่ำ เวลาบ่ายวันละสำรับ ๑๒ ค่ำเวลาเช้าสำรับหนึ่ง รวม ๔ วัน ๔ สำรับ ให้มีพุ่มเข้าตอกดอกไม้ธูปเทียนสำหรับเครื่องให้พร้อม แล้วให้เบิกเสื่ออ่อนต่อพระคลังราชการปูเตียงแว่นฟ้า ๔ เตียงสรง ๒ รวม ๖ ผืน แล้วให้เบิกผ้าขาวต่อชาวพระคลังวิเศษไปปูเตียงสรงผืนหนึ่ง แล้วให้เบิกยืมหม้อเงิน ๔ คู่หม้อทองขาว ๔ คู่ต่อท่านข้างในใส่น้ำพระพุทธมนตร์ แล้วให้รับพระชันษาพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์ต่อท่านข้างใน เชิญไปตั้งณเตียงพระมณฑลเพลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ แล้วให้ทำบัตรหยวกกล้วยใหญ่สี่มุม ๑ เล็กสี่มุม ๑ คางหมู ๑ รวม ๓ บัตร ส่งให้โหรเวลาบ่ายณวันอาทิตย์เดือน ๖ ขึ้น ๑๑ ค่ำ แล้วให้รับมหาดเล็กต่อนายเวรมหาดเล็ก ๑๖ คนมาแต่งตัวเปน อินทร์ พรหม แห่เสด็จทั้ง ๖ วัน

​อนึ่งให้พระคลังในซ้ายจ่ายด้ายดิบให้สังฆการีทำสายสิญจน์ให้พอพระสงฆ์ถือสวด วงเตียงพระมณฑล วงเตียงสรง แล้วให้เอาอ่างจีนไปตั้งสำหรับใส่น้ำชำระเท้าพระสงฆ์คู่หนึ่ง

อนึ่งให้ล้อมพระราชวังสานกระจาดใส่เครื่องไทยทานก้นกว้างศอก ๓ นิ้ว ๕๑ ใบ ให้เข้าขอบผูกหวายปิดกระดาษจงทุกใบ แล้วให้หลาวไม้กลัดสำหรับจะได้เย็บกระทงเจิมใส่กระจาด ๑๐๐ กำ ๆ ละ ๓๐ อัน ให้เร่งเอาเข้ามาส่งณทิมดาบชาววังแต่ณวันพุธเดือน ๖ ขึ้น ๗ ค่ำ แล้วให้ไพร่ตักน้ำใส่อ่างจีนชำระเท้าพระสงฆ์ทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้พระคลังราชการจ่ายเสื่ออ่อนให้แก่สนมพลเรือนสำหรับปูเตียงแว่นฟ้า ๔ เตียงสรง ๒ รวม ๖ ผืน

อนึ่งให้ขุนสิทธิชาติชีพ่อพราหมณ์ทั้งปวงเข้าไปบอกชาวพระมาลาภูษา ให้ผูกพระธำมรงค์ประจำทิศสำหรับทิศให้ต้องตามทิศ แล้วให้ถวายน้ำกรศน้ำสังข์แล้วโปรยเข้าตอกนำเสด็จเมื่อฟังสวด ๓ วันสมโภชเวียนเทียน ๓ วัน ๆ ละ ๗ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้กรมนาจ่ายเข้าสารซ้อมให้แก่วิเสทหุงถวายพระสงฆ์ ๕๐ รูป เข้า ๒ ถัง ๑๐ ทนาน แล้วให้เอาข้าสารไปส่งท่านข้างในจะได้ใส่กระจาด ๕๐ กระจาด ๆ ละ ๕ ทนาน รวมเข้า ๑๒ ถัง ๑๐ ทนาน เข้ากัน ๒ ราย เปนเข้าสาร ๑๕ ถัง ให้เร่งจ่ายให้แต่ณวันเสาร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๐ ค่ำ

อนึ่งให้ขุนภักดีอาสา ขุนโยธาภักดี จัดทนายเลือกหอกไปยกสำรับของคาวของหวานถวายพระสงฆ์เวลาเช้าณวันจันทร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๕๐ รูป

​อนึ่งให้หลวงมหามณเฑียรเชิญพระแสงขอ ชนักต้น ไปตั้งณเตียงพระมณฑลเวลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ

อนึ่งให้ฆ้องไชย มโหรีปี่พาทย์ แตรสังข์ กลองแขก เข้าไปเตรียมประโคมเวลาบ่ายณวันเดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ๑๐ ค่ำ ๑๑ ค่ำ ทั้ง ๓ วัน

ครั้นรุ่งขึ้นณวันจันทร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำเวลาเช้าให้เตรียมประโคมอีกเวลาหนึ่ง แลให้เตรียมประโคมเมื่อสมโภชเวียนเทียนณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๑๓ ค่ำ ๑๔ ค่ำเวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ขุนศรีสยุมพร เบิกยืมหม้อเงินต่อชาวพระคลังมหาสมบัติ ๔ คู่ เอาหม้อทองขาว ๓ ชั้น ๓ คู่ใส่น้ำพระพุทธมนตร์ แล้วให้รับเอานางเลิ้งต่อกรมพระนครบาล ๒ คู่ ใบบัวหลวงสำหรับปิดหม้อน้ำด้วยจงทุกใบ แล้วให้เอาถาดตะไลรองหม้อน้ำ เอาไปตั้งณเตียงพระมณฑลเพลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ครั้นถึงณวันจันทร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ เมื่อโสกันต์นั้น ให้ยกหม้อน้ำพระพุทธมนต์ซึ่งเอามาตั้งนั้นส่งให้ชาวที่ถวายพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ให้สรงเหมือนอย่างทุกครั้ง

อนึ่งให้ชาวพระคลังพิมานอากาศเอาพรมใหญ่ไปปู เอาฉากไปตั้งบนพระมหาปราสาท เวลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ กับให้เอาพรมใหญ่ไปปูณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานเมื่อสมโภชเวียนเทียนณวันเดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๑๓ ค่ำ ๑๔ ค่ำเวลาบ่ายทั้ง ๓ วัน

​อนึ่งให้นายเวรมหาดเล็กจัดมหาดเล็กทั้ง ๔ เวร ส่งให้สนมพลเรือนแต่งเปน อินทร์ พรหม ๑๖ คน แล้วให้จัดมหาดเล็กเชิญพระแสงแห่หว่างเครื่องสูงหน้าหลัง ๑๐ พัชนีคันยาวตามเสด็จ ๗ รวม ๑๗ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้พันเงินชาวพระราชยาน จัดพระราชยาน ๔ องค์ พระเสลี่ยง ๓ องค์ ให้รับเลขต่อ พันพุฒิ พันเทพราช มาหามพระราชยานองค์ละ ๑๐ คน ๔ องค์ ๔๐ คน หามเสลี่ยงองค์ละ ๘ คน ๓ เสลี่ยง ๒๔ คน รวม ๖๔ คน รับส่งเสด็จพระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ฟังสวดและสมโภชเวียนเทียนวันละ ๗ องค์ทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้ชาวที่เตรียมเคียงพระราชยาน พระเสลี่ยงพระเจ้าลูกเธอหลานเธอเมื่อเสด็จทรงฟังสวด เมื่อสมโภชเวียนเทียนวันละ ๔ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้หลวงแก้วพระคลังสวน ส่งใบตองตานีสำหรับเย็บกระทงรองกระจาดแห้ง ๒๐ มัด ๆ ละ ๑๐ ยอด สด ๓๐ มัด ๆ ละ ๑๕ ยอด มละกอลูกใหญ่สำหรับแกะรูปสัตว์ใส่บายศรี ๑๕๐ ใบ ให้เร่งเอามาส่งณทิมดาบชาววังณวันเสาร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๐ ค่ำ

อนึ่งให้นายเวรปลัดเวร พระเจ้าลูกเธอ หลานเธอ ซึ่งโสกันต์นั้น เอาพระเขนยที่ในเจ้ามาแต่งรับเสด็จเมื่อเสด็จฟังสวดทั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ขับไม้ขัณเฑาะว์ไปเตรียมแห่นำเสด็จเมื่อเสด็จฟังสวด โสกันต์ เวียนเทียนวันละ ๗ คนทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้มหาดไทยกลาโหมหมายบอกข้าทูลลออง ฯ ผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือนให้พร้อมกัน รับแว่นสมโภชเวียนเทียน พระเจ้าลูกเธอ ​หลานเธอ ณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๑๓ ค่ำ ๑๔ ค่ำเวลาบ่าย ๒ โมงกับ ๗ บาททั้ง ๓ วัน

อนึ่งให้ราชบัณฑิตเชิญพระสารีริกธาตุ พระไชย เข้าไปตั้งณเตียงพระมณฑลเพลาเช้าณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ

อนึ่งให้ พันพุฒ พันเทพราช เกณฑ์เลขส่งให้พันเงินชาวพระราชยานหามพระราชยานองค์ละ ๑๐ คน ๔ องค์ ๔๐ คน หามพระเสลี่ยงองค์ละ ๘ คน ๓ เสลี่ยง ๒๔ คน รวม ๖๔ คน ให้เกณฑ์ส่งให้แต่ณวันพฤหัสบดีเดือน ๖ ขึ้น ๘ ค่ำ

อนึ่งให้พระราชมานูเกณฑ์ปี่กลองชนะ ๑๐ คู่ ๒๐ คน แตรงอน ๓ คู่ แตรฝรั่ง ๒ คู่ รวม ๕ คู่ ๑๐ คน สังข์ ๑ คน รวมทั้งสิ้น ๓๑ คนแห่ทั้ง ๖ วัน

อนึ่งเกณฑ์ข้าทูลลออง ฯ เคียงพระราชยาน พระเสลี่ยง องค์ละ ๔ คน ๗ องค์ ๒๘ คน ให้มาเคียงแห่ทั้ง ๖ วัน

อนึ่งให้ตัวสี่ชาววังกำกับเครื่องสูงแห่หน้า ๒ คน

อนึ่งให้ท่านพนักงานข้างในแต่งเครื่องจบพระหัตถ์เครื่องทองใหญ่ให้มีพุ่มเข้าตอกดอกไม้ธูปเทียนสำหรับเครื่องให้พร้อม ส่งให้สนมพลเรือนเชิญไปตั้งณวันเดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ๑๐ ค่ำ ๑๑ ค่ำ เวลาบ่ายวันละสำรับ ๓ วัน ๓ สำรับ ๑๒ ค่ำเวลาเช้าสำรับ ๑ รวม ๔ สำรับ แล้วให้แต่งเครื่องกระยาสนานให้ครบส่งให้สนมพลเรือนแต่ณวันศุกร์เดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ เวลาบ่ายให้ทันเข้าพระมณฑล แล้วให้เชิญพระชัณษาพระเจ้าลูกเธอ ​หลานเธอ ซึ่งจะโสกันต์ส่งให้สนมพลเรือนเชิญไปตั้งด้วย แล้วให้จ่ายเทียนให้สนมพลเรือนสำหรับตามกลางคืนหนักเล่มละ ๖ สลึง คืนละ ๒๐ เล่ม ๓ คืนเปนเทียน ๖๐ เล่มอย่าให้ขาดได้

อนึ่งให้วิเสทกลางของคาวของหวานแต่งสำรับถวายพระสงฆ์เวลาเช้าณวันจันทร์เดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ของคาว ๕๐ สำรับ ๆ ละสลึงเฟื้อง ของหวาน ๕๐ สำรับ ๆ ละสลึง แล้วให้เบิกเข้าสารซ้อมต่อกรมนามาหุงถวายพระสงฆ์ ๒ ถัง ๑๐ ทนาน

อนึ่งให้วิเสทนอกแต่ง บายศรีแก้ว บายศรีทอง บายศรีเงิน รวม ๓ สำรับ ให้มีเข้าขันเชิง พานรองน้ำวักแว่นเวียนเทียน ๆ ติดแว่น เทียนยอดบายศรี แป้งหอม น้ำมันหอม มะพร้าวแก้ว เครื่องบายศรีเปดปากทอง ของเคียงให้พร้อม แล้วให้ยกเข้าไปตั้งณพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานณวันเดือน ๖ ขึ้น ๑๒ ค่ำ ๑๓ ค่ำ ๑๔ ค่ำเวลาบ่ายให้ทันฤกษ์ ๒ โมงกับ ๗ บาท ทั้ง ๓ วัน แล้วให้แต่งบายศรีตอง ๓ ชั้น ใส่ขนมเล็กน้อยกล้วยอ้อยหมากพลูธูปเทียนเข้าตอกดอกไม้ แล้วให้เย็บกระทงเปล่าน้อย ๆ สำหรับบัตร ๓๐ ใบ ให้มีเครื่องกระยาบวชสำหรับจะได้บูชาเทวดา ให้เอาเข้าไปส่งให้แก่โหรแต่เวลาบ่ายณวันอาทิตย์เดือน ๖ ขึ้น ๑๑ ค่ำ

อนึ่งให้วิเสทหมากพลูแต่งเภสัชอังคาสน์ถวายพระสงฆ์ณวันเดือน ๖ ขึ้น ๙ ค่ำ ๑๐ ค่ำ ๑๑ ค่ำเวลาบ่ายวันละ ๕๐ ซอง ๑๒ ค่ำเวลาเช้า ๕๐ ซอง แล้วให้แต่งน้ำชาถวายพระสงฆ์ทั้ง ๔ เพลา และให้เจ้าพนักงานทั้งนี้เตรียมการให้พร้อมเหมือนอย่างโสกันต์ทุกครั้งตามรับสั่ง