ที่ ๔๖

​เรือมหาจักรี ในทเลเหนือ

วันที่ ๒๘ กรกฎาคม ๓๐ร.ศ. ๑๑๖

ถึงแม่เล็ก,

ด้วยความเห็นของคนทั้งปวงในเวลานี้มีเปน ๒ จำพวก จำพวกหนึ่งอยากจะให้กลับไปบ้านเปนกำลัง ถ้าพูดถึงจะอยู่ช้าไปเท่าใด ก็แลบลิ้นปลิ้นตา ความประสงค์จะไปเดี๋ยวนี้ขาดทุนกำไรช่างมัน พวกหนึ่งเห็นว่าฉันไม่ได้รับความศุขสัมผัสทิพย์และน้ำอมฤตยวารี จึงคิดดิ้นรนที่จะกลับไปบ้าน อาจจะกะได้ว่าไม่อยู่จนกว่า ๖ เดือนเปนแน่ ความคิดของมนุษย์ ๒ จำพวกนี้ ควรจะส่องเห็นได้เช่นกระจก ว่าตัวเขาเองเปนประการใด เขาจึงมาคิดให้ฉันดังนี้ ความจริงฉันคิดถึงบ้านแลอยากกลับเต็มที แต่ฉันไม่ได้มาด้วยความจำใจและไม่ได้มาด้วยความหวังใจที่จะได้ทิพย์สัมผัส ฤๅทิพย์อมฤตยรศ ฉันมาด้วยความมุ่งหมายเปนเจตนาที่มั่นคง ไฉนเลยจะอยากด่วนกลับไป ไม่เก็บผลอันจะพึงได้ให้เต็มห่อเต็มพก ไฉนเลยฉันจะเพลิดเพลินใจจนไม่อยากกลับไปได้ เพราะความมุ่งหมายมั่นคงอยู่ดังนี้

บัดนี้ความฉงนสนเท่จะสิ้นสุดลงพอที่จะได้กำหนดลงได้ อาศรัยที่สิ้นขัดข้องในส่วนฝรั่งเศสจึงได้ตกลงใจ ว่าจะได้กลับไปถึงกรุงเทพ ฯ ในเดือนธันวาคม วันที่ ๑๖ ได้กะเวลาพอตลอดแต่ยังไม่ได้ปฤกษาใครเลย ไปมีความสงสัยในคำโทรเลขที่ประวิตร์มีมา ว่าวันที่ ๑๖ เวลาเช้า ๕ โมงจะข้ามสันดอนได้ในเวลาเช้า ๓ โมง มีระยะ ๒ ชั่วโมง ทำไมจึง​จะไปถึงบางกอกได้ ฤๅจะใช้ ๙ โมงอย่างไทยแปลว่า ๓ ยาม แต่ไฉนเวลาถึงใช้ ๑๑ โมง เปนหมดทางที่จะเข้าใจ จึงได้มีโทรเลขถามเข้าไปสำคัญอยู่แต่น้ำ ถ้าบอกความผิดด้วยกะเวลาช้าไป จะต้องเลื่อนเวลาถึงบางกอกบ่าย ฤกษ์ภานาทีจะเปนประการใดก็ไม่ทราบ ถ้าจะไปให้ถึงวันที่ ๑๕ จะข้ามสันดอน ได้นอนปากน้ำเสียวันหนึ่งก็เอา แต่กลัวน้ำจะเข้าไม่ได้ แต่อย่างไร ๆ ก็จะไปให้ถึงในวันที่ ๑๖ การที่ช้านั้นก็ขอให้แก้ไขกันไป

บัดนี้จะขอบอกศักราช ตามที่เคยให้พระยาพิไชยบอกอยู่ทุกวันในส่วนวันนี้

ศิริศุภมัศดุยุรปะปะวาศกาล นับจำเดิมแต่เสด็จจากกรุงเทพมหานครมา ยุรปะปะวาศกาลล่วงแล้ว ๑๑๑ วัน จะกล่าวกาลประจุบันวันหนึ่งบัดนี้ เปนปีรกานักษัตรนพศก วสานรดู อาสาฬหมาศ กาฬปักษแรม ๑๕ ค่ำ พุฒวันนี้เปนประจุบันวาร ยังยุรปะปะวาศกาลส่วนอนาคต ซึ่งกำหนดมวนว่าจะมาณเบื้องน่านั้น อีก ๑๔๑ วัน รวมยุรปะปะวาศกาล สามส่วนประมวนณที่อันเดียวกัน จึงประจบครบ ๒๕๓ วันด้วยประการฉนี้ ฉันมีบอกศักราชดังนี้ แต่ดูก็ยังช้าเต็มทีไม่ถึงครึ่ง ถ้าเอาดีต ๑๑๑ วัน บวกประจุบัน ๑ วันเปน ๑๑๒ ลบ ๑๔๑ วันส่วนอนาคตก็ยังเกินอยู่อีกถึง ๒๙ วัน เมื่อถึงกึ่งเมื่อใดจึงจะมีโทรเลขไป ก็คงอยู่ในราวหนังสือนี้ไปถึงใกล้ ๆ กัน การรับรองอันใด ก็นึกว่าคงจะจัดกันได้ ฉันนึกว่าน่าจะทำอย่างไรยังไม่ได้ตรองตลอด เพราะพึ่งมาคิดวันเปนแน่ลงวันนี้ แต่ก่อนบอกศักราชฉันเอาตามปากฉันพูด​ว่า ๙ เดือนกับสิบห้าราตรี เปนกำหนด แต่นี้ต่อไปจะเปนดังบอกศักราชดังนี้ แบ่งเปน ๓ ภาค คือ ปฐมภาค ตั้งแต่บางกอกถึงอิงคแลนด์ครั้งแรก ออกจากอิงคแลนด์ไปเบลเยี่ยม เยอรมัน ฮอล์แลนด์ แลฝรั่งเศส จนกลับมาอิงคแลนด์อีกเปนมัชฉิมภาค ตั้งแต่ออกจากอิงคแลนด์คราวที่สองไปฝรั่งเศส สเปญ โปรตุกัล ยิบรอตา เนเปอล ปาลโม ฤๅแอตเท่นด้วย แล้วอียิปต์ทั้งสิ้นจนถึงบางกอก เปนปัจฉิมภาค คือวันที่ ๗ เดือนเมษายน เปนปฐมภาโค วันที่ ๑๙ เดือนสิงหาคม เปนปฐมมภาโคนิฐิโตวันที่ ๒๐ เปนมัชฉิมภาโค วันที่ ๓๐ กันยายนเปนมัชฉิมภาโค นิฐิโต วันที่ ๑ เดือนตุลาคมเปนปัจฉิมภาโค วันที่ ๑๖ เดือนธันวาคมเปนปัจฉิมภาโคนิฐิโต แล้วจะบอกโปรแกรมลเอียดมาภายหลัง

ผัวที่รักของแม่เล็ก

(พระปรมาภิไธย) จุฬาลงกรณ์ ปร.