อธิบายเรื่อง

คำฉันท์ดุษฎีสังเวย คำฉันท์กล่อมช้างครั้งกรุงเก่า และ คำฉันท์คชกรรมประยูร

[๑]วรรณคดีสมัยอยุธยา เรื่อง “คำฉันท์ดุษฎีสังเวย” ของขุนเทพกระวี เมืองสุโขทัย และ “คำฉันท์กล่อมช้าง ครั้งกรุงเก่า” พิมพ์ครั้งแรกในหนังสือ “ชุมนุมฉันท์ดุษฎีสังเวย” ในงานศพพระยาศรีธรรมาศุกราช บรมนารถนิตยภักดี พิริยพาหะ (เจริญ จารุจินดา) เมื่อพุทธศักราช ๒๔๕๗ ในการพิมพ์ครั้งนั้น สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระนิพนธ์คำนำ มีข้อความตอนหนึ่งว่า “หนังสือดุษฎีสังเวยซึ่งแต่งครั้งกรุงเก่าก่อนแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช”

เนื่องจากภาษาที่ใช้ในคำฉันท์ดุษฎีสังเวยเป็นภาษาเก่า ทั้งมีคำภาษาเขมรและภาษาสันสฤตปนอยู่เป็นจำนวนมาก เมื่อมีการพิมพ์ในครั้ง ต่อๆ มาเกิดความลักลั่นคลาดเคลื่อนหลายแห่ง กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์พิจารณาเห็นว่า คำฉันท์ดุษฎีสังเวยเป็นหนังสือที่มีความสำคัญมากเรื่องหนึ่ง จึงดำเนินการตรวจสอบชำระใหม่เพื่อจัดพิมพ์เผยแพร่

จากการตรวจสอบชำระครั้งนี้พบว่า ต้นฉบับสมุดไทยเรื่องดังกล่าวมีเนื้อหาเป็น ๓ ตอน คือ ตอนต้น เป็นคำฉันท์ดุษฎีสังเวย ใช้เป็นบทสำหรับอ่านเมื่อประกอบพิธีคชกรรม ตอนกลาง เป็นคำฉันท์กล่อมช้าง ใช้เป็นบทสำหรับกล่อมช้างเมื่อคล้องช้างสำคัญได้แล้ว และตอนปลาย เป็นคำฉันท์คชกรรมประยูร ว่าด้วยลักษณะช้างชนิดต่างๆ คำฉันท์ทั้ง ๓ เรื่องดังกล่าว แต่งขึ้นด้วยจุดประสงค์ต่างกันและแต่งในระยะเวลาต่างกัน

ตอนต้นและตอนกลางนั้นมีเนื้อหาจัดอยู่ในหมวด “คชกรรม” คือ พิธีกรรมเกี่ยวกับช้าง ส่วนตอนปลายมีเนื้อหาจัดอยู่ในหมวด “คชลักษณ์” อันได้แก่ “คำฉันท์คชกรรมประยูร” ซึ่งยังไม่เคยพิมพ์เผยแพร่มาก่อน

ในการตรวจสอบชำระถือเอาฉบับพิมพ์พุทธศักราช ๒๔๕๙ เป็นหลักเปรียบเทียบสอบทานกับฉบับตัวเขียน เอกสารโบราณเรื่อง “คำฉันท์ดุษฎีสังเวย” หมวดวรรณคดี หมู่ฉันท์ จำนวน ๑๑ ฉบับ เอกสารทั้งหมดเก็บรักษาไว้ที่ ส่วนภาษาโบราณ หอสมุดแห่งชาติ ตามรายละเอียดดังนี้

เนื้อหาในสมุดเล่มนี้ตอนต้นเป็นฉันท์ดุษฎีสังเวยและคำฉันท์กล่อมช้าง ตอนกลางเป็นตำราช้างคำฉันท์ อีกสำนวนหนึ่งซึ่งต่อไปจากคำฉันท์คชกรรมประยูร ตอนปลายเป็นคำฉันท์กล่อมช้าง พระนิพนธ์ กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส

เอกสารโบราณต้นฉบับตัวเขียนทั้งหมดที่ใช้ในการตรวจสอบชำระครั้งนี้ ไม่มีหลักฐานในเอกสารฉบับใดที่ระบุว่าเขียนขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา เข้าใจว่าทุกฉบับมีการคัดลอกขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์

เนื่องจากศัพท์บางคำที่ปรากฏในแต่ละฉบับมีความลักลั่นคลาดเคลื่อนในการตรวจสอบชำระ ได้พิจารณาบริบทแวดล้อมของคำที่มีปัญหาในบางฉบับ แล้วเลือกเอาฉบับที่เห็นว่ามีความเป็นไปได้ในทางวิชาการมากที่สุด ทั้งนี้อาศัยการเปรียบเทียบคำศัพท์ที่มีปัญหานั้นกับศัพท์ในวรรณคดีคำฉันท์สมัยอยุธยาเรื่องอื่นๆ และได้จัดทำคำอธิบายศัพท์ไว้ในตอนท้ายของคำประพันธ์ด้วย

อนึ่ง ในการพิมพ์ครั้งนี้ได้ปรับอักขรวิธีบางส่วนในคำประพันธ์ ให้เป็นปัจจุบัน โดยจะเปลี่ยนอักขรวิธีเฉพาะในกรณีที่เมื่อเปลี่ยนแล้วไม่ทำให้ออกเสียงต่างไปจากเดิม คำใดหากเปลี่ยนแล้วทำให้การออกเสียงเปลี่ยนจะคงรูปศัพท์นั้นไว้ตามต้นฉบับตัวเขียน เพื่อเป็นการรักษา “สัททาลังการ” หรืออลังการฝ่ายเสียง ให้คงอยู่ตามเจตนารมณ์ของกวีผู้แต่ง