คำฉันท์กล่อมช้าง ครั้งกรุงเก่า
สดุดีลาไพร
ฉบัง กาพย์ ๑๖
| ๑๏ อัญขยมสดุดีพระไพร | ป่าดงพงใน |
| สระสโรชมหิมา | |
| ๒๏ ฉทึงธารคิรีเหวผา | ไม้ไหล้นานา |
| อเนกพฤกษพิศาล | |
| ๓๏ ป่งป่าท่าทางเทียวธาร | อันจรสบสถาน |
| ข้าขออำลาพระไพร | |
| ๔๏ พระพนัสบดีผองสบไศล | ตูข้าตั้งใจ |
| ทำนุกอำรุงผดุงผดา | |
| ๕๏ เทียนธูปแลประทีปชวาลา | เครื่องโภชนะกระยา |
| สังเวยประดับทุกพรรณ | |
| ๖๏ กล้วยอ้อยพร้าวตาลสบสรรพ์ | ถวายแก่พระกรรม์ |
| ประสิทธิพระไพรพน | |
| ๗๏ ลาเทพทังพื้นไพรสณฑ์ | จงรักษ์ดำกล |
| หทัยตั้งรักษา | |
| ๘๏ อย่าได้เบียดเบียนบีฑา | ภูธรประชา |
| ทังปักข์ทังปวงเดิรดง | |
| ๙๏ มาลาแลเศวตฉัตรธง | ถวายด้วยใจจง |
| จงท่านอย่าได้บีฑา | |
| ๑๐๏ ได้เดิรใกล้กรายไปมา | ขอโทษอำลา |
| อย่าต้องอย่าพานเบียดเบียน | |
| ๑๑๏ จงสุขสถาพรเสถียร | อย่าได้วนเวียน |
| อัญเชิญ ธ สถิตยในไพร | |
| ๑๒๏ ช้างใดต้องบาศ บ ไคล | จำนองจองไป |
| ประโยชนจะเลี้ยงรักษา | |
| ๑๓๏ อย่าได้แดเดือดโศกา | อย่าคร่ำครวญหา |
| พ่อแม่พี่น้องเผ่าพันธุ์ | |
| ๑๔๏ เมืองโพ้นนางช้างก็สกัน | ย่อมโขลงแสร้งสรรค์ |
| ลำเพาดำเนิรโสภา | |
| ๑๕๏ กล้วยอ้อยพร้าวตาลนานา | หญ้าเฝือเหลือตรา |
| อเนกด้วยอาหาร | |
| ๑๖๏ ป่าดงฤๅจะเปรียบปูนปาน | เบื้องสุขสำราญ |
| ในไพรพนมชมผา | |
| ๑๗๏ เมื่อนอนร่มไม้สาขา | หญ้าแฝกแขมคา |
| แลเงื้อมชรง่อนเทินเขา | |
| ๑๘๏ เมืองโพ้นโรงรัตนพัฬเหา | พเนกจรุงเกลี้ยงเกลา |
| เมลือง บ ได้เคืองคาย | |
| ๑๙๏ ท่าทางเดิรเหิรก็สบาย | ควาญคชกับนาย |
| ประจำ บ ห่อนคลาไคล ฯ |
วสันตดิลก ฉันท์ ๑๔
| ๒๐๏ อ้าพ่ออย่าคิดแก่ชนนี | แลชนกในกลางไพร | |
| อ้าพ่ออย่าคิดภคินีใน | พนสณฑสึงสถาน | |
| ๒๑๏ อ้าพ่ออย่าคิดคชผู้บุตร | อันเสน่หนงพาล | |
| อ้าพ่ออย่าคิดคชผู้หลาน | เหลนหลื้อลืดแลพงศ์พันธุ์ | |
| ๒๒๏ อ้าพ่ออย่าคิดพนสรนุกนิ | สุขเล่นพนาวัน | |
| อ้าพ่ออย่าคิดสุขในบรร | พตห้วยฉทึงธาร | |
| ๒๓๏ อ้าพ่ออย่าคิดสุขในป่ง | ดในป่าพฤกษาศาล | |
| อ้าพ่ออย่าคิดแก่บริพาร | อ้นเปนเพื่อนในไพรพนม | |
| ๒๔๏ อ้าพ่ออย่าคิดคชสุคน | ธอันเคยภิรมย์ชม | |
| ดอกไม้อันหอมคชผทม | ขจรกลิ่นวังเวงใจ | |
| ๒๕๏ อ้าพ่ออย่าคิดผลผลา | ภักษหญ้าอันมีใน | |
| ธารนํ้าอันไหลพิสุทธใส | แลมาเลี้ยงแก่ตนเอง | |
| ๒๖๏ อ้าพ่ออย่าคิดทุกขบัดนี้ | ทุกขหลังบุราณเพรง | |
| อ้าพ่ออย่าคิดทุกขวังเวง | เลยนะพ่อจงฟังครู | |
| ๒๗๏ ต้องบาศเรานี้กูนะพ่อ | เพราะเสน่หแห่งกู | |
| ฟังพลายอันใดกลดำรู | ก็จะเลี้ยงจะล่ามสงวน | |
| ๒๘๏ อ้าพ่อจงเสียพยศอันร้าย | แลอย่าขึ้งทรหึงหวล | |
| หล่อหลอนอย่าทำกิจ บ ควร | แลอย่าถีบอย่าฉัดแทง | |
| ๒๙๏ อ้าพ่ออย่าเสียพยศอันเปลื้อง | แลอย่าเลื่อมคำแหงแรง | |
| พ่อจำอันสอนจิตรอย่าแคลง | แลจงรักฟังนายควาญ | |
| ๓๐๏ จงมีจริตสุทธอันงาม | สงบเสงี่ยมแลเสี่ยมสาร | |
| พวกพ้องอเนกบริพาร | บริรักษรักษา | |
| ๓๑๏ อ้าพ่ออย่าโศกอย่าทุกขเลย | แลอย่าเศร้าอย่าโศกา | |
| อย่าไห้พิลาปจิตรอา | ดุรเลยจงฟังยิน | |
| ๓๒๏ อ้าพ่ออย่าโทษบิดรมา | ดรโทษอันเพื่อนกิน | |
| อ้าพ่ออย่าโทษนรนรินทร์ | ทังนี้ย่อมอำเภอกรรม์ | |
| ๓๓๏ อ้าพ่ออย่าโทษชนผู้ใด | แลพระพรหมหากสรรค์ | |
| มาเปนชำนินรนิรัน | ดรเลี้ยงบำเรอหใน | |
| ๓๔๏ จงพ่ออย่าได้ทุกขทุกขา | ดุรเดือดระลึกไพร | |
| จักนำยังโรงรัตนประไพ | จิตรจงสำราญรมย์ | |
| ๓๕๏ หนึ่งโสดสมเด็จบรมหง | สคือองคพระพรหม | |
| รังสฤษดิสรรคพ่อมาสม | เปนวรพ่าหภูเบนทร์ | |
| ๓๖๏ อย่าโทษพ่อแม่คณะพี่น้อง | แลจงคิดคำนึงเหน | |
| โทษกรรมเองก็ บ มิเว้น | บ มิแวะจะหลีกกรรม์ | |
| ๓๗๏ จงตั้งมโนชญ์ที่จะไป | บุรีรมยหฤหรรษ์ | |
| จักเห็นสระน้ำกุสุมพรร | ณสนุกนิชื่นชม | |
| ๓๘๏ มีบัวบุษปบานอุบลจง | กลนีก็สรรพสม | |
| ใบบัทมแบ่งแลก็สลม | ก็สลอนทังสระศรี | |
| ๓๙๏ ตั้งใจราพ่อคชจงเนา | สุขในพระบูรี | |
| อย่าคิดลำเนาพนอันมี | คชเคยทรเหหวล | |
| ๔๐๏ พ่อแม่พี่น้องอันเปนเสน่ | หทังนั้นอย่าแครงครวญ | |
| จงพ่อมาเสียพยศยวล | จิตรโดยดูสมพอง ฯ |
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
| ๔๑๏ แต่นี้ พ หน้าทาง | ก็ตระดาษทังผอง |
| ร่มราบคือหน้ากลอง | แล ธ แกล้งประดับดา |
| ๔๒๏ ครั้นพ่อแลดีแล้ว | วรราชราชา |
| จักเปนคเชนทรา | ธิบดินทรฦๅไกร |
| ๔๓๏ มีพวกจะเกี่ยวหญ้า | มาส่งให้ บ ยากใจ |
| จักกินอันใดใด | ก็จะได้ดั่งใจปอง |
| ๔๔๏ หนึ่งโสดนายแลควาญ | จะรักษา บ ให้หมอง |
| ขัดสีดูเรืองรอง | บ มิให้มีมลทิน |
| ๔๕๏ ที่อยู่จะใคร่อยู่ | ทังที่กินจะใคร่กิน |
| จงพ่อมาฟังยิน | คดีอันกูกล่าวสาร |
| ๔๖๏ หนึ่งโสดประดับด้วย | คชาภรณ์อลงการ |
| ชนักแร่งประแอกอาน | แลกระพัดตระคนควร |
| ๔๗๏ อยู่ป่าไซร้ถีบฉัด | แลหล่อแทงทรหึงหวล |
| จงเสียพยศทังมวล | แลมาเชื่องเปนสารศรี |
| ๔๘๏ จักเปนชำนิภู | ธรเกล้าตรีโลกีย์ |
| ปราบราชไพรี | แลจงจำอันสั่งสอน ฯ |
ฉบัง กาพย์ ๑๖
| ๔๙๏ หนึ่งโสดกิริณีสาทร | อันผูกด้วยสร |
| มนัสใจเสน่หา | |
| ๕๐๏ ขอแต่พระไพร ด คณา | ตูจักลีลา |
| ยังสุขรมยบุรี | |
| ๕๑๏ จงตั้งใจเดิรด้วยดี | อย่ารำพึงศรี |
| แลสระสโรชในไพร | |
| ๕๒๏ ร่มรื่นพื้นป่าพอใจ | เปนที่อาศัย |
| สนุกนิ์สำราญบรรทม | |
| ๕๓๏ ป่งป่าท่าทางเคยชม | ในพระบุรีรมย์ |
| สนุกนิ์กว่านี้แสนทวี | |
| ๕๔๏ น้ำไหลไคลคลายเปรมปรีดิ์ | บัวจงกลนี |
| ทังหญ้าระร่อนอ่อนหวาน | |
| ๕๕๏ อุบลสัตบันแบ่งบาน | นานาผลาหาร |
| สำราญภิรมย์อนันต์ | |
| ๕๖๏ อย่าคิดถึงเผ่าพงษ์พันธุ์ | พี่น้องพ้องสรรพ์ |
| แลลูกจรัลกลางแด ฯ | |
| ๕๗๏ แม่ลูกผูกรักเลงแล | เคยเคียงผันแปร |
| แลแล่นมาเคล้าคลึงกัน | |
| ๕๘๏ แม่รักลูกรักจรจรัล | พลายพังก็กระศัลย์ |
| ทรหึงทรโหยโหยหา | |
| ๕๙๏ ไห้ห่มรมยวลไปมา | อย่าเศร้าโศกา |
| ทังนี้ก็ย่อมแรงกรรม์ | |
| ๖๐๏ กมลาสน ธ แกล้งเกลาสรรค์ | อย่าโทษพงศ์พัน |
| ธุเทพมานุษย์เลย | |
| ๖๑๏ แต่นี้จงสร่างสระเสบย | ทุกข์หลังอันเคย |
| พิบากลำบากเหลือใจ | |
| ๖๒๏ เมื่ออยู่ป่าดงพงไพร | หากินเองใน |
| พนานตยากนักหนา | |
| ๖๓๏ หนึ่งโสดฝุ่นทรายตรึงตรา | นอนแนบหินผา |
| กระด้างกระเดื่องทังตัว | |
| ๖๔๏ แต่นี้เปือกตมทรายมัว | บ มิได้พอกพัว |
| เพราะนายแลควาญรักษา | |
| ๖๕๏ แต่นี้ไปโดยรัถยา | ทางท่องมหิมา |
| สลมสลอนพร้าวตาล | |
| ๖๖๏ หญ้าปล้องหญ้าหวายแลละมาน | อ้อยช้างตระการ |
| ทังข่อยแลแขมโพบาย | |
| ๖๗๏ หนึ่งโสดฝูงช้างพังพลาย | อยู่เมืองโพ้นหลาย |
| คเชนทรเผือกพัฬเหา | |
| ๖๘๏ ลางตัวตัวผู้มาเอา | กลิ่นตัวเมียเมา |
| รดีรดัสกำจร | |
| ๖๙๏ ย่อมช้างมีลักษณบวร | ชำนิภูธร |
| ธิราชเจ้าจอมไตร | |
| ๗๐๏ ส่วนกิริณีโสดก็จะไป | อยู่โรงเรียงใน |
| กระลาบังคัลคนผจง | |
| ๗๑๏ เทียบเทียมเกยรัตนยรรยง | แนมแนบพลายพง- |
| ศเชื้อคเชนทรอันดี | |
| ๗๒๏ จงเสียพยศร้ายราวี | วัดวายถีบตี |
| ทังฉัดแลหล่ออย่าท่า | |
| ๗๓๏ สั่งสอนอันใดพึงจำ | อย่าได้ฝ่าคำ |
| อันกล่าวนี้หนอจงตาม | |
| ๗๔๏ ครั้นดีเชื่องชาญในสนาม | กินผอกเหลือหลาม |
| สรนุกนิอยู่หฤหรรษ์ | |
| ๗๕๏ อาภรณ์ประดับสรรพสรร | พคับควรทุกอัน |
| กระพัดตระคนซองหาง | |
| ๗๖๏ ชนักแร่งแลพนาดสำอาง | งามทั่วสรรพาง- |
| คค่อยดำเนิรโสภา | |
| ๗๗๏ เปนพาหนสมเด็จราชา | ผ่านเผ้าสีมา |
| อรินทรเรียบฤๅเสบย | |
| ๗๘๏ ใต้ฟ้าฤๅจะเปรียบปูนเลย | โอกิริณีเอย |
| ประเสริฐแลใดปาน | |
| ๗๙๏ ขอเทพารักษ์ทุกสถาน | จงช่วยบริบาล |
| สถิตยทังทั่วสรรพางค์ | |
| ๘๐๏ ฤๅษีสิทธิ์สถิตย์บาศอย่าวาง | ทังสี่ในปาง |
| นี้หนอจงช่วยรักษา | |
| ๘๑๏ ช้างใดต้องบาศอย่าคลา | ผลนั้นมหิมา |
| ครั้นสิ้นชีวิตไปสวรรค์ | |
| ๘๒๏ ส่วนช้างพังพลายสบสรรพ์ | ไป่ต้องบาศอัน |
| พิเศษเลื่องฦๅไกร | |
| ๘๓๏ จงอยู่ป่าดงพงไพร | แผ่เผ่าพันธุ์ใน |
| พนานตให้มากหลาย | |
| ๘๔๏ หนึ่งจงเลี้ยงม่ามอ่ามสาย | ลูกเต้าพังพลาย |
| แลพรรคคเชนทรมากมี | |
| ๘๕๏ จงชมพนสณฑคีรี | ในไพรพงพี |
| สนุกนิ์เสนาะหัวใจ | |
| ๘๖๏ จงชมเทินธารน้ำไหล | คล่าวคลายแสงใส |
| แลออกแต่เงื้อมแง่เขา | |
| ๘๗๏ จงชมบึงบางเซราะเซรา | ที่ธารทางเทา |
| แลเที่ยวมาจวบจบกัน | |
| ๘๘๏ จงชมพฤกษาหลายพรรณ | ต้นเรียบเรียงรัน |
| แลร่มชรอื้อใบบัง | |
| ๘๙๏ จงชมดอกโดรทั่วทัง | ป่าปรือไพรกรัง |
| สนุกนิเร่งเชยชม | |
| ๙๐๏ ครั้นแล้วพฤทธิบาศ ธ ก็จะสม | สบบาศคือพรหม |
| ไว้ประสิทธิสบสรรพ์ | |
| ๙๑๏ ส่วนเจ้าป่าดงพงศพันธุ์ | เทพารักษ์อัน |
| อเนกทั่วไพรกรัง | |
| ๙๒๏ ข้าขอฝากช้างพลายพัง | อันได้ด้วยหวัง |
| แลบาศไปคล้องตรึงตรา | |
| ๙๓๏ จงเทพารักษ์รักษา | คุ้มเกรงกรุณา |
| ตูข้าจะนำเอาไป | |
| ๙๔๏ ส่วนพระภูธรผู้ไกร | ขอลาพระไพร |
| ไปยังอโยทธยาศรี | |
| ๙๕๏ จงสถาพรสุขมากมี | ยศล้ำโลกีย์ |
| หฤทัยมีหื่นหรรษ์ | |
| ๙๖๏ ทังนี้โสดองค์พระสรร | เพชญ์ไททรงธรร |
| มเลิศนิลํ้าไตรตรา | |
| ๙๗๏ แก้กลอนกัมพุชภาษา | แจงแจ้งเอามา |
| เปนสยามพากยพิสัย | |
| ๙๘๏ ฝ่ายข้างไสยศาสตร์นี้ใคร | ฤๅจะเปรียบปูนใน |
| พระองคไท้ทรงธรรม์ | |
| ๙๙๏ เมื่อเสร็จการอุดมกรรม์ | ได้ช้างเผือกอัน |
| วิสุทธิสารบวร | |
| ๑๐๐๏ ทุกเทพยทังหลายชมอร | อึงอวยพระพร |
| แด่พระผู้เลี้ยงโลกา | |
| ๑๐๑๏ พระชนม์จงยืนมหิมา | สิบร้อยพรรษา |
| พระเกียรดิล้ำแสนกัลป์ | |
| ๑๐๒๏ ศักดิ์สิทธิ์ฤทธิเดชสบสรรพ์ | โองการอันพรร |
| ณนาประสิทธิ์กิจการ[๑] |
ฯ จบสดุดีลาไพรเมื่อได้ช้างแล้ว ฯ
[๑] บางฉบับเป็น“ณนาประสิทธิ์กิจกร”เข้าใจว่าจะแก้ไขในภายหลังเพื่อให้สัมผัสรับกับบาทต่อไปของ “คชกรรมประยูร”
