๏
คำฉันท์สรรเสริญพระเกียรติสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงปราสาททอง
ของพระมหาราชครู
วสันตดิลก ฉันท์ ๑๔
๏ ขอถวายประนมบรมสรร- | เพชญพุทธศาสดา |
ตัดเบญจพิธพลมา- | รมุนินทรเลิศไกร |
๏ ลายลักษณอุดมวรา- | ดุลเรียบระเบียบใน |
บาทาธุลีบรมไตร- | ภพโลกยโมลี |
๏ นบพระสตัปกรณา | อภิธรรมเปรมปรีดิ์ |
อันเป็นนิยายิกแลตรี | ภพย่อมนมัสการ |
๏ พระสูตรพระอรรถกถา | บรมัตถยอดญาณ |
นำสัตวสู่บรมฐาน | บทโมกข์ศิวาลัย |
๏ นบพระขิณาสยพอันทรง | คุณคามภิร์เลิศไกร |
นฤโศกนฤทุกขแลไภ- | ยพิโรธพาธา |
๏ เสร็จข้าบังคมบรมปิ่น | ภพเกล้าบุราทวา |
อันเลื่องพระยศขจรปรา- | กฎทั่วทังธาษตรี |
๏ พระองคคือบรมสยม- | ภูวญาณโมลี |
เทวานรานรทังตรี | ภพถวายนมัสการ |
๏ พระเกียรดิเบียดบรบรา- | ชยทั่วทิศาศานต์ |
เบื้องบนก็จนพิภพฐาน | พรหมเสวยซึ่งเมืองแมน |
๏ เบื้องใต้ก็เต็มธรธรา- | ดลจนพิภพแดน |
กาลาคนิรุทรสุตญิบแสน | สี่หมื่นโยชนโดยหมาย |
๏ ครอบครองประชาชนนิกร | นรเทวะเหลือหลาย |
ช้างม้าพลาพลคือสาย | ชลธินทรหนั่นหนา |
๏ ขอจงจำเริญสุขแลศาน- | ติภิรมรมยา |
แด่จอมสุรินทร์วรนรา- | ธิบดินทร์เสวยรมย์ |
๏ ท้าวทั่วทังไตรภพจงมา | สดุดิภาพบังคม |
ก้มเกล้าบำบวงบทบรม- | บพิตรโปรดปรานฯ |
เทวะนิมนต์ฯ
ฉบัง กาพย์ ๑๖
๏ ขอแถลงแกล้งกล่าวดำนาน | พระเกียรดิภูบาล |
บพิตรเกล้าทวารา | |
๏ อยู่จำเนียรมามนุสสา | ทั่วทังโลกา |
ก็เกิดพิบัติเบียนบีฬ์ | |
๏ เพราะเหตุถึงกรรมกลี- | ยุคทั่วไตรตรี |
พิโรธใจพาธา | |
๏ ด้วยเดชวรพุทธศาสนา | ร้อนอาสน์พันตา |
พิภพเจ้าไตรตรึงษ์ | |
๏ เป็นโกลาหลอึกอึง | ชุมชอมไปถึง |
สำนักสมเด็จทศพล | |
๏ ก้มเกล้าอภิวาทยุคล | ทูลแถลงทำงน |
ในพื้นพิภพชมพู | |
๏ มาริสะข้าแต่เจ้ากู | ผู้นฤทุกข์ตู |
อัญเชิญสมเด็จลีลา | |
๏ ปางนี้วรพุทธศาสนา | โพ้นเกิดธรรมา |
นรานิกรเบียดเบียน | |
๏ เชิญเจ้ากูเสด็จไปเนียร- | ทุกข์ศาสน์จงเสถียร- |
ภาพห้าพันปี | |
๏ วรสยมภูวญาณโมลี | รับคำโกสีย์ |
บดินทรเสด็จลีลา | |
๏ เจียรจากไอศวรรย์ลงมา | ครอบครองอยุธยา |
บุรินทรอินทรพิศาล | |
๏ ๑ปราการแกมแก้วสูรกาญจน์ | คือเทวนฤมาณ |
แลแมนมารังรจนา | |
๏ สูงส่งทัดเทิดพรหมา | บังแสงสูริยา |
บ ไขทิพาราษตรี | |
๏ เทพาสูรชนเปรมปรีดิ์ | เยินยอสดุดี |
มกุฎเกล้าภพไตร | |
เรืองบนปราการแก้วใส | ตั้งเหนือบูรไร |
จะปิ้มจะแป่มป้านลม | |
๏ สูงกว่าโสฬสเมืองพรหม | ฟ้าหล้าชื่นชม |
คืออินทรบุรินทรพิมาน | |
๏ สนมสนวนต้ายเวียงโขลนทวาร | คูค่ายสบสถาน |
ทังนอกทั้งในกรรกง | |
๏ ดุจไตรตรึงษ์สวรรค์เสด็จลง | ศึกเสี้ยนดาลหลง |
เกรงกลัวฟฟั่นปั่นหนี | |
๏ หอทองทาบรัตนมณี | เชิงเทินศิขรี |
อังจลแจกสบสถาน | |
๏ มีสินธุสรมุทรเปรียบปราน | เปรียบด้วยสิทธาร |
นทีทังปวงไหลไป | |
๏ หว่างเขาสัตตภัณฑ์สบไศล | บานบัทมเรืองไร |
ธรากุสุมโสภา | |
๏ เล็งถนนท่งทางรัถยา | รันราบรจนา |
คือแมนมาสรรคสำรับ | |
๏ ฉบับสีหสุบรรณประดับ | ตรีมุขประกับ |
ประกอบด้วยแก้วแกมกล | |
๏ ฝูงราษฎร์ประชาโจษจน | จรัลจรอกจบถนน |
สำรวลสำราญบานใจ | |
๏ เล็งพระพลานแก้วแพร้วใส | ดาษรัตนอำไพ- |
รุวาลุกาพรายพรรณ | |
๏ เป็นที่ลองศิลปลองสรรพ์ | ช้างม้าคั่งคัล |
แลคชรถกรรกง | |
๏ ให้ชาญการในรณรงค์ | ศัตรูดูหลง |
ก็ตกกระหม่าบ่าใจ | |
๏ เรือนรัตนโรงธารนอกใน | แต่งไว้สบสมัย |
ประการประกอบมากมาย | |
๏ สรรพพฤนทามาตย์เหลือหลาย | รี้พลคือสาย |
สรมุทรแสนสังขยา | |
๏ มีมณฑีรทิพไสยา | รายรัตนมุดดา |
สุพรรณสูงสุดโพยม | |
๏ มงกุฎพิมานเสาโสรม | ชัชวาลตรโลม |
ตรลบตรเลิดเวหา | |
๏ แชงช่อนพศูลโสภา | ทาบทองรจนา |
มณีประดับดาษเดียร | |
๏ ย่อมฉลักฉลุปรุเขบ็จเขบียน | รายรัตนาเกียรณ์ |
กนกเก้าสิงปสาน | |
มุขเด็จเด็จสูรพิมาน | ฑีรทิพย์โอฬาร |
โอฬาธิการรุ่งเรือง | |
๏ เล็งโภไคศวรรย์นองเนือง | เก้าแก้วมลังเมลือง |
อเนกราไชศวรรย์ | |
๏ ธนยุพสูรกระษัตริย์นองนรรค์ | พักตราเตรียบจันทร์ |
ประภาคยกลางอัมพร | |
๏ แสนสาวสุรางค์อัปสร | แน่งนางอรชร |
บำเรอบำรักษ์ภักดี | |
๏ เดชะสูรภาพกระษัตรี- | ศวรราชบดี |
บดินทรเจ้าจอมจักร | |
๏ สบกระษัตริย์ร้อยเอ็ดเมืองภักดิ์ | กัมเกล้าโอนอัคร |
มกุฎจรดบาทา | |
๏ บ มิอาจแกล้งกล่าววจนา- | ลงการกถา |
นิพนธร่ำฤๅถึง | |
๏ ดุจสวรรค์แลสวรรค์รำพึง | ดูดุจไตรตรึงษ์ |
พิภพไตรตรึงษสวรรค์ | |
๏ ลืมแลสูริย์แลดูจันทร์ | ลืมแลไอศวรรย์ |
พิภพราชลักษมี | |
๏ ค่าใครเห็นหื่นใจมี | เยินยอสดุดี |
มกุฎเกล้าอยุธยา | |
๏ พลพฤนท์ประดับนานา | ขุนพลซ้ายขวา |
ทังนอกทังในกรรกง | |
๏ ดาบเขนเสโลยรรยง | หมวดหมายเทียวธง |
รจิตดาษมุดดา | |
ดั้งทองแพนทองโสภา | โสภณรจนา |
พิจิตรหลากหลายพรรณ | |
ธนูทองแล่งทองเกาทัณฑ์ | กรกรายพรายพรรณ์ |
พฤกพลมลวดลาย | |
๏ แสนสารชำนิหลากหลาย | สองงาเฉิดฉาย |
แลขาวชช่วงพรายพรรณ | |
๏ หมู่อัศวนิกรโจนจัน | หลากหลากหลายพรรณ |
บ รู้กี่ส่ำเหลือตรา | |
๏ เล็งรถม้าแมนโสภา | กงกำรจนา |
แล้วสรรพประดับพาชี | |
๏ แสนส่ำส่ำแสนเสนี | เสนามนตรี |
แลนองประดับนานา | |
๏ คชรถหัยหัตถีเหลือตรา | พิรพลโยธา |
อเนกเต็มธรณี | |
๏ แตรสังข์ประนังเสียงศรี | ฆ้องกลองเภรี |
แลดูสนั่นครื้นเครง | |
๏ สวรศรับท์ปี่พาทย์บรรเลง | ครื้นครั้นเครงเครง |
สะเทือนสะท้านพสุธา | |
๏ เซ็นซ่าพระยศฦๅปรา- | กฏทั่วโลกา |
สรรเสริญสมเด็จพระองค์ฯ |
มีพระราชโองการตรัสถามด้วยจะลบศักราชฯ
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๏ ป่างนั้นสมเด็จไท้ | นฤบดินทรธำรง |
เสด็จในพิมานมง- | กุฎแก้วอันโอฬาร |
๏ ข้าทูลบังคมเคา- | รพยรักษกราบกราน |
เต็มท้องพระโรงธาร-- | คำนัลเหลือหลาย |
๏ เสนาพฤทธาจารย์ | บดีการมากมาย |
ก้มเกล้าบังคมถวาย | ธรทูลธุลีบงสุ์ |
๏ ตรัสถามเป็นปริศนา | คือสุธามาโสรจสรง |
สิ่งใดจะตรงคง | ยศไว้ในโลกา |
๏ สิ่งใดจะเป็นพำ- | นักแก่อาดมอาดมา |
สิ่งใดจะเป็นกา- | รกธรรมธำรงทรง |
๏ เดิมเมื่อกฤดาทวา- | บรยุคคคงตรง |
สบสัตว์ธำรงทรง | ทศพิธธรรมา |
๏ บัดนี้ก็มาถึง | กลียุคคกัลปา |
สิ้นสุดขิณาอา- | สยพที่จะสืบธรรม์ |
๏ บัดนี้มาลบศัก- | กราชจบคำรบพัน |
เราคิดจะทำฉัน | ใดจะชอบประเวณี |
๏ เสนาบดีรับ | พระโองการจักรี |
ทูลแถลงคดีมี | นยนีตติเบาราณ |
๏ ปางพระบรมสรร- | เพชญพุทธยอดญาณ |
นิพนธภาคย์พาร | โดยสังเขปคาถา |
๏ เมื่อแต่งพระชาดก | ศราพกเหลือตรา |
สังวรรณนากา- | รกธรรมมากมี |
๏ พระองคเป็นสัก- | กวาบรวาที |
ถามอรรถคามภีร์ | อุปไมยปมาไฉน |
๏ พระองคเป็นบ- | รวาทีจำเลยไป |
โดยอรรถบรรไย | ตรีบัญจกคาถา |
๏ ยังมีบรมวงศ์ | สูรกระษัตริย์กระษัตรา |
จักได้ประกอบทวา- | ทศมาสราศี |
๏ โดยนัยยบัญจก | สัมเรทเสร็จธิศกปี |
ขลาศกสำเร็จมี | ก็จะสฤษดิเป็นกุน |
๏ จะตกจะแต่งมง- | คลการยมากมุล |
ขลาสฤษดิเป็นกุน | แลจะขึ้นเป็นเอกศก |
๏ ตั้งปถมาเจตร | โดยพยาเทศบัญจก |
วันขึ้นเป็นเอกศก | ดิถีวารจันทา |
๏ ตั้งศักราชมาศ- | เกณฑ์อวมานตรา |
หรคุณกรมจา | อุจพลเสร็จสรรพ |
๏ เสร็จทังตำราสูร- | ยคราสบาทจันทร์จับ |
บุโรปกากับ | พิรางสูตรสารำ |
๏ ถึงทุติยาเจตร | บรเมศวร์เสด็จทำ |
การโดยดำรับคัม- | ภีร์บัญจกโดยพิสดาร |
๏ ในพระบุรีศรี | อยุธยามหาสถาน |
ซึ่งพระบวรญาณ | บัณฑูรไว้โดยเที่ยงจึงฯ |
ยังคำกถาจารย์ฯ
ฉบัง กาพย์ ๑๖
๏ เมื่อจุลศักราชนั้นถึง | ถ้วนพันพอพึง |
พิจารณาแม่นหมาย | |
๏ ปางนั้นก็จะถึงทำนาย | องค์พระนารายณ์๒ |
นรินทร์เสด็จไคลคลา | |
๏ จากบัญจสุทธาวาสอา- | กิญจัญญานา |
มกุฎสุดสรวงสวรรค์ | |
๏ วรพุทธพยาเทศธรรม์ | แกล้งกล่าวโดยบรรพ์ |
นิยมพระคาถา | |
๏ ว่าปิ่นเกล้าเจ้าทวารา | สรรเพชญ์ลัภยา |
อนาคโตทศพุทธ | |
๏ เป็นอาทิพระเมตไตยอุด- | ตมอวสานสุด |
กุญชรป่าลีไลยก์ | |
๏ ถ้าทศวรพุทธพิสัย | วรโพธิเมตไตย |
ก็จากพิมานแมนผจง | |
๏ อุบัติในขัตติโยวงศ์ | เป็นราชายง |
พระยศเลื่องฦๅปรา- | |
๏ กฏในพระนครทวารา | ล้ำจักรพรรดา- |
ธิราชเรืองฤทธิไกร | |
๏ ผ่านสูรย์สมบัติราไช- | ศวรรยาธิกไพ |
โอฬาธิการมหา | |
๏ จักได้สร้างพุทธศาสนา | บ มิอาจสังขยา |
นิพนธกล่าวโดยเห็น | |
๏ ศาสนาอารามใดเป็น | หม่นหมองอย่าเห็น |
ชราวชเรเซทรุด | |
๏ ปลุกแปลงแต่งด้วยใจสุทธิ์ | ถวายแต่พุทธบุตร- |
โมวโรรสธรรม์ | |
๏ วัดวาอารามสบสรรพ์ | ศาลาอารัญ- |
ญพนวาอาศรม | |
๏ อาวาสแว่นจันทร์จงกรม | จรนักสิทธิศรม- |
มณาคตาอาศัย | |
๏ เล็งถนนท่งทางนอกใน | ห้วยคลองขุดไข |
อุทกท่อธารา | |
๏ เขษมสนุกทั่วราษฎร์ประชา | ยิ่งบูรพ์กระษัตรา |
บูราณราชแต่ปาง | |
๏ พระองค์ทรงเวทเวทางค์ | สารศาสตร์คุณางค์ |
คุโณตโมรสธรรม | |
๏ ทรงโหราพยากรุณา | รู้เวทศิวำ |
ศิวายศิวาอาคม | |
๏ เป็นพำนักนิตย์แก่ศรมณ์ | ด้วยเดชบรม |
บพิตรโปรดปรานี | |
๏ เสร็จสร้างวรคันธกุฏี | ชินรูปรังสี |
สุพรรณพรายฉายฉาน | |
๏ แล้วสร้างวรพุทธวิหาร | ในอาวาสสถาน |
บรมศรีสรรเพชญ์ | |
๏ ครั้นพุทธวิหารแล้วเสร็จ | ครานั้นสมเด็จ |
บรมเกล้าธาษตรี | |
๏ มีโองการแก่เสนี | จงทังหลายมี |
มโนหฤทัยใสศานต์ | |
๏ จักให้ทั้งหลายประดิษฐาน | วรพุทธวิหาร |
ละคนละคนทุกคน | |
๏ เพราะเพื่อเป็นบุญกุศล | อย่าให้ป่วยกล |
ป่วยการอันเกิดตัวมา | |
๏ อย่าคิดว่าเยาวพาลา | ชอบเมื่ออาดมา |
มิเที่ยงแลป่วยไปเป็น | |
๏ ขวนขวายทำตามความเข็ญ | จึ่งนับว่าเห็น |
อดีตอนาคตกาล | |
๏ ชื่อว่ารักขันธสันดาน | บ มิเป็นแก่นสาร |
ประโยชน์แก่อาดมา | |
๏ ยากได้พบพุทธศาสนา | ดูดุจบุปผา |
อุทุมพรัดเสวะ | |
๏ บุญมีมาได้พบพระ | พุทธรูปสหะ |
ศิษยวโรโคดม | |
๏ วรมนตรีมุขบังคม | โดยเสด็จบรม |
บพิตรเกล้าอยุธยา | |
๏ ครั้นเสร็จวรพุทธศาสนา | ชุมชอมกันสา- |
ภิมตรสเอมอร | |
๏ สรรเสริญคุณพระภูธร | เจ็ดสีทันดร |
สรมุทรบ่เปรียบเทียบแทน | |
๏ คณนาทกี่หมื่นกี่แสน | กี่โกฎิดินแดน |
อธิกไป่ปูนปาน | |
๏ เบื้องต่ำล้ำภูดาธาร | เท้าถึงสุดกาล |
นิรุทรนาคมหา | |
๏ เบื้องบนพ้นอากาสา | สุดสูญศิวา |
ศิโวตไมไกวัล | |
๏ โดยบริมณฑลขอบขัณฑ์ | เต็มถึงอนันต์ |
อนนตจักรวาฬา | |
๏ แม้ว่ามีชายหนึ่งสา- | มารถพรรณนา |
อายุโยคถ้วนถึงกัลป์ | |
๏ ชายนั้นมีเศียรถ้วนพัน | ในเศียรแลอัน |
กำหนดสตังมุขา | |
๏ ในมุขแลอันพรรณนา | ถ้วนสัตชิวหา |
วิบูลยโดยกฎหมาย | |
๏ มีฤทธิ์สังหารเพริศพราย | บ มิสามารถหมาย |
พระคุณเจ้าจอมอารย์ | |
ด้วยให้สร้างพุทธวิหาร | ในอาวาสสถาน |
บรมศรีสรรเพชญ์ | |
๏ วรพุทธวิหารสำเร็จ | ด้วยเดชสมเด็จ |
บพิตรเจ้าจอมนาถ | |
๏ จักได้ลบจุลศักราช | ตามพุทโธวาท |
นิยมพระคาถา | |
๏ ครั้งนี้ปิ่นภูภรรดา | ดุจพุทธกถา |
สุคตเสด็จบัณฑูร | |
๏ องค์สรรเพชญพุทธางกูร | เสด็จมาค้ำหนูน |
บรมพุทธศาสนา | |
๏ ปางนั้นปิ่นเกล้าอยุธยา | ได้สดับสารา- |
นุสารยิ้มแย้มสวร | |
๏ โดยท่านกล่าวมานี้ควร | บ มิได้แผกผวน |
ในตรีบัญจกคาถา | |
๏ ขอบคุณแห่งท่านวัจนา- | ษิตสารกถา |
อันยุกดิโดยเบาราณ | |
๏ เราจักตกแต่งตามสาร | ซึ่งพระวรญาณ |
แกล้งบัณฑูรโดยจง | |
๏ ท่านไว้แก่ผู้จะประสงค์ | เป็นพุทธนุวงศ์ |
ประเสริฐผู้แสวงญาณ | |
๏ ครั้นเสร็จสูรราโชงการ | แห่งเจ้าจอมปราณ |
มหานราสวามี | |
๏ ให้สร้างปราสาทมณี | ในหน้าฉานคลี |
สุพรรณพรายฉายฉาน | |
๏ เรืองรุ่งพุ่งแสงสูรยกาญจน์ | แก้วโกฏิชัชวาล- |
โชติดับแสงสูรย์ | |
๏ รายรัตนบัดทุมาลย์จรัสจรูญ | เทียบทิพจำรูญ |
จำเริญจำรัสศศิธร | |
๏ แล้วถวายพระนามบวร | ศรียศโสธร |
มหาพิมานแมนผจง | |
๏ เมื่อนั้นบั้นเทวะผู้ทรง | พิภพพิศวง |
คำนึงคำนวณควรหา | |
๏ คิดควรสรวลสุดสงกา | สงสัยมนา |
มโนวิบัติสารี | |
๏ จำสารขึ้นไปด้วยดี | ทูลแก่โกสีย์ |
ก็เล่ายุบลต้นปลาย | |
๏ โดยดั่งได้เห็นบรรยาย | เนื้อความกฎหมาย |
ทังปวง บ ได้คลาดคลา | |
๏ ว่าปิ่นเกล้าเจ้าอยุธยา | สร้างปรางค์มหา |
พิมลพิมานแมนผจง | |
๏ เสร็จให้พระนามตามวงศ์ | โดยราชประสงค์ |
ประสิทธิโดยอวกาส | |
๏ กษณะนั้นเบื้องบั้นอมรชาติ | เหงี้ยโสตประสาท |
มาฟังสุภาษิตสาร | |
๏ ครั้นสดับพจน์พากย์ บ นาน | ทศนัขกฤดาญ |
ประนมบังคมนฤบดี | |
๏ ควรกูจากทิพย์ศุลี | ช่วยพระมุนี๓ |
มุนินทรลบศักราช | |
๏ เพราะยังไปได้อวกาส | มนสิกวิวาท |
มโนวิจลไปมา | |
๏ คิดแล้วสมเด็จอมรา- | รักษ์เสด็จลิลา |
ลีลาศมารควิถี | |
๏ ผยองย่องเวหาจรลี | ยังรัตนมณี |
มณินทรพรายฉายฉาน | |
๏ ดลในมงกุฎพิมาน | เสด็จเลอแท่นธาร |
บพิตรเสด็จนิทรา | |
๏ เข้าแทบแนบบทบาทา | แกล้งกล่าวปริศนา |
คติทังปวงโดยกล | |
๏ ให้ตั้งจักรพยู่หในมณ- | ฑีรทิพไหรญ |
ประกลประกอบชอบการ | |
๏ แล้วเหาะแห่งรณพิมาน | พรายภูษากาญ- |
จนพาหุรัดกุณฑล | |
๏ แล้วเสด็จเลอบัณฑุกัมพล | อรอาสน์วิมล |
ประดับด้วยเพชรมณี | |
๏ สรรเสริญสูรภาพกระษัตรีย์ | ทศนัขชลี |
ชลิตเหนือศิรษา | |
๏ เต็มธรรมสภาศาลา | ต่างต่างซ้องสา- |
ธุการชมสมภารฯ |
พระราชดำริพระสุบินฯ
วสันตดิลก ฉันท์ ๑๔
๏ เมื่อนั้นสมเด็จบรมขัด- | ดิยภูมิบาบาล |
ตื่นจากบรรทมทิพพิมาน | มนนาถสงสัย |
๏ ใช่เชิงชนาชนนิกร | จรจลมาดลใน |
ใช่ที่จะคิดผิดที่วิสัย | ชนคนอย่าสงกา |
๏ เรือนทองประดับด้วยคณทวา- | รพิทักษรักษา |
เจ็ดชั้นประดุจบรมทวา- | รกโกฏิไตรตรึงษ์ |
๏ แท้เที่ยง บ ผิดคิดนี้นะเรา | ดรเดาคำนึงจึง |
รอยพระศุลีวรศุลึง | สุรเสด็จอำนวยพร |
๏ ผินั้น บ มีบรมสังข์ | หริสฤษดิสังหรณ์ |
ทรงสังขจักรคทแลธร- | ธนูธำรงทรง |
๏ ฤๅพรหม บ่ มีจตุรพัก- | ตรพิมลธำรงมง- |
กุฎแก้วแลเสด็จบรมหง- | สวิโชดิเรืองไร |
๏ เมื่อฟังสุภาษิตอันเกลา | สวรเสาวนีย์ไพ- |
เราะรสคืออำมฤตใส | สวรสุดศิโวงการ |
๏ บอกให้กระทำสกัจกา- | รแลโหมพิธีธาร |
ให้อวยพระพรวรพิมาน- | ภิมนตรเสกศรีฯ |
มีพระราชโองการเล่าให้ทังหลายฟัง ฯ
สุรางคนางค์ กาพย์ ๒๘
๏ เบื้องบั้นสวามินทร์ | |
สวามีนรินทร์ | นราธิบดี |
ได้ฟังสุทธา | วาจกแห่งที |
แห่งเทวภูมี | ผู้มาถึงสถาน |
๏ กล่าวเกลี้ยงวาจก | |
วาเจศยอยก | สุภาษิตสาร |
บอกเบื้องยุบล | ยุบายเบาราณ |
บูรพานิทาน | นิเทศประสงค์ |
๏ คิดแล้วลีลาศ | |
ลีลาเลออาสน์ | เสด็จเหนือบรรยงก์ |
ที่นั่งมุขเด็จ๔ | พิมานแมนผจง |
พระราชประสงค์ | สุภาษิตถาม |
๏ อ้าดูรเสนี | |
เสนาธิบดี | บดินทรเหลือหลาม |
คืนนี้เราฝัน | ใฝ่เห็นเป็นความ |
ใคร่เคี่ยนคำถาม | บ ทันดูฉงน |
๏ เห็นรูปอมเรศ | |
ทรงสังวาลเวท | เก้าแก้วกุณฑล |
เข้าแทบแนบกล่าว | บอกเบื้องยุบล |
ในสูรพิมล | พิมานเจษฎา |
๏ ให้ตั้งจักรพยู่ห์ | |
พระนามนั้นอยู่ | โดยดุจปริศนา |
ประจักษ์ทักแท้ | แก่ใจจินดา |
ตื่นขึ้นสงกา | สังเกตมากมาย |
๏ โดยเดาเราคิด | |
คำนึงถึงผิด | ชอบยังทังหลาย |
พึงฟังธิบท | ธิบายบรรยาย |
บัญญัติเราหมาย | ประกอบชอบศรี |
๏ ว่าให้ตั้งจักร | |
พยู่หโดยลักษณ์ | โดยเลศอันมี |
คือสูรปราสาท | ในหน้าฉานคลี |
โดยคิดผิดมี | แต่ก่อนห่อนหลง |
๏ ด้วยได้พระนาม-๕ | |
มกรมาตาม | กัมพุชประสงค์ |
ให้ชื่อศรียศ | โสธรบรรยงก์ |
จึ่งเทพาลง | บอกเป็นปริศนา |
๏ บัณหาว่านั้น | |
เราคิดเป็นมั่น | เป็นแม่นนักหนา |
นั้นคือจักรวรรดิ | ไพชยนต์มหา |
ซึ่งเทวปริศนา | บอกเราเข้าใจ |
๏ โดยเดาเราคิด | |
คำนึงถึงผิด | ชอบอย่าอาลัย |
กล่าวตามความคิด | ผิดชอบขอบใจ |
เราให้อภัย | อย่ากลัวตัวผิด |
๏ จึงสูรสังกัลป์ | |
กฤดาญภิวันทน์ | ภิวาททูลพิด |
กับด้วยทวิชา | อาจารย์บโรหิต |
ธรทั้งสองสนิท๖ | สิเน่ห์เจ้าจอมไท |
๏ ทังสองกฤดาญ- | |
ชลีว่าท่าน | วาทีประไพ |
สรรเสริญเยินยศ | พระบาทภูวไนย |
ภูวนาธิไพ- | บูลย์พ้นพรรณนา |
๏ สมภารบพิตร | |
ทศพลมหิทธิ์ | มหานดาธยา- |
ศัยเสด็จอุบัติ | ในกามภูมิคลา |
ครอบครองอยุธยา | พิสัยไกรกรุง |
๏ พระเกียรดิเบียนบร- | |
ปักษราญรอน | หั่นเกล้าเท้าคุง |
โคตรขันธสันดาน | พี่น้องพ้องพุง |
พันธุ์สันดานคุง | สิ้นหายวายชนม์ |
๏ ทั่วทศทิศา | |
ทิโศพรรณนา | เบื้องต่ำเบื้องบน |
เท้าถึงอักนิษฐ์ | พรหมาเสด็จดล |
จรถวายอภิวนท์ | อภิวาทเนืองใน |
๏ ด้วยเดชภูวนาถ | |
จึ่งร้อนอรอาสน์ | พิมานโกไสย |
โกสีย์ระเห็จ | อากาศคระไล |
จรดลจนใน | มงกุฎพิมาน |
๏ เข้าแทบแนบทูล | |
แถลงแจ้งโดยมูล | บูรวาอาจารย์ |
แล้วเสด็จอรออก | นอกทิพพิมาน |
เสด็จวรอำพาน | อัมพรเวหา |
๏ พรายพรรณภูษิต | |
ภูษารจิต | จรัสแสงสูริยา |
ทูลถวายนิมิต | แด่ภูภรรดา |
แล้วเสด็จลีลา | ลีลาศโดยดล |
๏ พระราชดำริ | |
ดำรัสตรัสตริ | ประกอบชอบกล |
ให้ชื่อจักรวรรดิ | ปราสาทไพชยนต์ |
เพี้ยงสูรยพิมล | พิมานแมนผจง |
๏ ขอเจ้าจอมนาถ | |
ให้จารึกราช | แผ่นทองยรรยง |
ไว้ในแก้วโกฏ | ฐาคารบรรจง |
สืบเขษมเปรมวงศ์ | พระราชกระกูล |
๏ ตราบสิ้นสูรยจันทร์ | |
สูรโยทัยกัลป์ | ปลัยไปมูล |
จึ่งสุดพระยศ | พระเกียรดิกระกูล |
วรวงศาสูญ | เสด็จสู่นฤพาน |
๏ ข้าข้อยขอทูล | |
แถลงถวายทำนูล | ทำเนียบเบาราณ |
ขอเจ้าจอมไท | ให้เริ่มการงาน |
โดยบูรพนิทาน | นิทมแต่หลัง |
๏ ปางนั้นราเมศ | |
รามาธิเบศ | ทิโปปารัง |
ฟังสารธิบาย | แห่งอาจริยัง |
กล่าวเกลี้ยงวาจัง | วาเจศเสถียรสถิต |
๏ อาดูรทวิเชนทร์๗ | |
ทวิชาจริเยนทร์ | ทังสองช่วยคิด |
ประกอบชอบการ | ให้จงเสถียรสถิต |
ชอบด้วยนิมิต | เทพาวาที |
๏ อาจารย์เร็วไป | |
เร็วเร่งคลาไคล | ด้วยด่วนควรลี |
ไปดูพิมล | พิมานใดดี |
จะตั้งพิธี | กระลากรกูณฑ์ |
๏ วรทวิชาจารย์ | |
รับพระโองการ | ใส่เกล้ากราบทูล |
กราบบังคมลา | นฤบาเบศสูร |
ออกจากกระกูล | คฤหาวังเวียง |
๏ เข้าขึ้นถึงบน | |
พิมานไพชยนต์ | เทียรธารตั่งเตียง |
เพดานดาดดัด | อร่ามเมิลเมียง |
ดุจดารกเรียง | แหล่ล้อมบูรณจันทร์ |
๏ มุ้งม่านเขนยขนาด | |
สุนทรวรอาสน์ | เสร็จสรรพฉับพลัน |
แล้วเทียบภาสูร | ประดับฉบับบรรพ์ |
ไว้สัตตสิทัน- | ดรหลั่งหลามสินธุ์ |
๏ แล้วยกฉัตรชัย | |
ธงเทียวยายไย | อากาศอากิรณ์ |
เดียรดาษกลาดเกลื่อน | เลือนลมโบยบิน |
บดบังแสงทิน | อับอายหายพรรณ |
๏ ตั้งเมรุไกลาส | |
ศิขรวรอาสน์ | พิมลฉายฉัน |
ไว้ฤาษีสิทธิ์ | วิทยาธรธรรพ์ |
ทานพสุบรรณ | ยักษานาคินทร์ |
๏ แล้วตั้งอัฐคช- | |
ชาธารลงกต | ลงการเจียรจินต์ |
กองกาญจนาภรณ์ | ประดับหัสดินทร์ |
ไอยราพตอินทร์ | เลิศอำนวยวงศ์ |
๏ ในเบื้องบูรพทิศ | |
เศวตกุญชรสถิต | เผือกผ่องยรรยง |
อาภรณ์ประดับ | สรรพสรรพางค์ทรง |
แสนสารธำรง | ฤทธิภาพดำเกิง |
๏ โรมหัสดินทร์ | |
คชเรศวรินทร์ | ดุจสีพระเพลิง |
เนาทิศาอา- | คไนยเถกิง |
กลกายมลังเมลิง | มลากอาภา |
๏ วรรัตหัสดินร์ | |
เนาทิศทักษิณ | ฐานแก้วมุกดา |
ดุจสีหมากสุก | ชุกชามภูวนา |
ก่องกาญจน์อาภา | อาภรณ์เพริศพราย |
๏ ในหรดีทิศ | |
อัญชันคชฤทธิ์ | คชเรศเฉิดฉาย |
ดุจสีนิลุบล | สรนสารพางค์กาย |
กุญชรวรหมาย | สูรโคตรกระกูล |
คาเบื้องบัจจิมทิศ | |
โกมุทสิงสถิต | ฐานแก้วไพฑูรย์ |
พายัพทิโศ | สารนิลกระกูล |
วรวงศ์อดูลย์ | เลิศล้ำหัสดินทร์ |
คาเผ่าดามพกุญชร | |
ไว้ทิศอุดร | สถานมาศโดยถวิล |
อาภรณ์ประดับ | สำรับหัสดินทร์ |
ย่อมสารอมรินทร์ | อัมราคชพงศ์ |
๏ ในทิศอีสาน | |
เศวตคชชาธาร | สรรพสรรพางค์ทรง |
สังวาลดาวมาศ | เก้าแก้วยรรยง |
ยิ่งกุญชรวงศ์ | ไอยราพตอินทร์ |
๏ วรวรรณคชฤทธิ์ | |
คชเรศสิงสถิต | ท่ามกลางหัสดินทร์ |
ทรงธารกำลัง | เป็นพ่าห์ภูมินทร์ |
ยิ่งสารคชินทร์ | คเชนทรในสวรรค์ |
๏ แล้วเทียบอาวุธ | |
คณนากี่สมุทร | กี่โกฏินองนรรค์ |
ขนัดปืนนกสับ | ใหญ่น้อยโจษจัน |
รายรอบขอบขัณฑ์ | สิมาปราการ |
๏ ไว้เบญจกกุธ | |
พิชัยอาวุธ | ในสูรพิมาน |
เกาปิลดำถมอ | มาลัยสังวาล |
สรรพภูษากาญจน์ | สร้อยสอดกุณฑล |
๏ เทียบธารเสร็จสรรพ | |
เสร็จการประดับ | ในสูรภิมณ- |
เฑียรเจียรจากสถาน | พิมานไพชยนต์ |
เข้าขึ้นถึงบน | มงกุฎพิมาน |
๏ ทูลถวายระเบียบ | |
ระบอบทำเนียบ | เทียบภาสูรสาร |
ศิขรวงกต | อัฐคชชาธาร |
ในสูรพิมาน | พิมลแมนผจงฯ |
เสด็จทอดพระเนตรแล้วเสด็จขึ้นพระราชมนเทียรฯ
อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๏ ปางนั้นนเรนทร์สูร- | สุรินทรธำรงทรง |
สดับอาจริโยวงศ์ | บุรุษโสษฏทูลแถลง |
๏ ทูลถวายยุบลกล- | นิพนธแจกแจง |
กราบเกล้าบังคมแถลง | กิจการยโดยกรม |
๏ พระองคได้สดับ | ศุภสารชื่นชม |
ขอบคุณทั้งสองสม | สำเร็จเสร็จด้วยสองเผือ |
๏ เราคิดจะใคร่เห็น | คฤหดารแหล่เหลือ |
อาจารย์ทังสองเมือ | มาจะไปด้วยกันมูล |
๏ ครั้นเสร็จวโรรส๘ | พจนารถบัณฑูร |
สั่งให้บรรทับกูญ- | ชรชาติในเกยชัย |
๏ เสด็จด้วยทวิชาจารย์ | บดีการเนื่องใน |
เนืองนรรคตราไตร | บ มิรู้กี่โกฏิแสน |
๏ เสด็จหยุดคชาธาร | แลทหารทหมแหน |
หยุดยั้งพลาแสน | ยุพราช๙โยธา |
๏ พิตเพียลระเมียรสับ- | ดสิทานธารา |
ดุจสัปดสินธา- | ดรหว่างพระสุเมรุ |
๏ พิศภาพอลงกต | อัฐคชคเชนทร์ |
คือภาพในเมรุ | วรอินทรจากสถาน |
๏ พิศเทพเทพา | สูรสถิตเอาฬาร |
คืออินทรนฤมาณ | รจเรกษเฉกฉาย |
๏ แล้วเสร็จก็เสด็จขึ้น | คฤหรัตนโพรงพราย |
เก้าแก้วกระลอกฉาย | สูริยเรืองทังหาวหน |
๏ เสนาพลากร | วรมนตรีโจษจน |
เต็มท้องพิมานมณ- | ฑีรทูลธุลีศรีฯ |
เสด็จอยู่ประกอบการราชพิธีฯ
โตฎก ฉันท์ ๑๒
๏ บ มินานก็ให้ตั้ง | กรกุณฑพิธี |
พุทธรูปแลตรี | ปิฎกกฎอุตโม |
๏ แล้วสฤษดิสังหรณ์ | สรสฤษดิ์อิศวโร |
คุณคามภิร์พุทโธ | ดรเดชประสิทธิ์ |
๏ จึงจะตั้งพุทธมง- | คลสูตรปริต |
วรสงฆประสิทธิ์ | ชยมนตรมุนี |
๏ แล้วก็ชุมวรอา | จริเยนทร์ธิบดี |
คุณคามวิธี | อธิภาสก็โหม |
๏ ในกระลากรกุณ- | ฑพิธีอ่านโอม |
ชุพอาหุดิโหม | โดยยถาอจนา |
๏ ครั้นแลได้ศุภกร | วรฤกษไชยา |
สฤษดิเสร็จวรทวา | ทศเทวศดนัย |
๏ จึ่งจะให้วรวา | จริเยนทรมไห |
สิทธิอวยพรใน | ทวาทศกราศีฯ |
ฉบัง กาพย์ ๑๖ |
|
๏ ครั้นเสร็จพระราชพิธี | การโดยในตรี |
บัญจกพระคาถา | |
เถลิงศกขึ้นวารจันทา | เสร็จการอินทรา-๑๐ |
ภิเษกเจ้าจอมกษัตริย์ | |
๏ แล้วเป่าสังข์ทักขิณาวัฏ | ถ้วนถึงสามนัด |
แลคีตดุริยดนตรี | |
๏ จึ่งฆาตวรอินทรเภรี | ดุจไกรสรสี- |
หนาทร้องแข่งขาน | |
๏ แล้วลั่นฆ้องชัยในสถาน | เสียงศัพทบันดาล |
ดุริยะก้องกาหล | |
๏ อึกอึงทั่วภูวมณฑล | ครื้นเครงอลวน |
สรเทือนสรท้านพสุธา | |
๏ เสียงศัพท์ปืนไฟมหิมา | กึกก้องโกลา |
สรเหนาะสรหนั่นจิญจล | |
๏ เพียงฟ้าฟาดภูวมณฑล | สวรศัพท์อนนต์ |
บ่ รู้กี่โกฏิสรมุทร | |
๏ เบื้องใต้ได้ยินถึงสุด | กาลาคนิรุทร |
พหูทุกขาอารมณ์ | |
๏ เบื้องบนค้นขึ้นถึงพรหม | ดาลเดือดแดกรม |
คระหิวคระโหยโรยรน | |
๏ นฤนาทครื้นเครงอลวน | หมอกมัวหาวหน |
ชระอุ่มชระอ่ำอับทิศ | |
๏ ฟื้นฟ้าหล้าล่มครรชิต | หุ้มห่อคือปิด |
พิภพทวารไตรตรึงษ์ | |
๏ ป่วนปั่นลั่นฦๅอึกอึง | แสนโกฏิไตรตรึงษ์ |
สรเหนาะสรหนั่นจิญจล | |
๏ ดาวเดือนเกลื่อนกลุ้มหาวหน | ฟ้ามัวพัวฝน |
ชระอุ่มชระอ่ำทุกสถาน | |
๏ พระสมุทรสุดสายชลธาร | เลือนระลอกลมพาน |
คระแลงคระไลใบบุษป์ | |
๏ สบสัตว์ในน้ำผันผุด | ฉนากฉลามตามสุด |
ประวาฬพ่นฟองฟูม | |
๏ นานากรกฏแลกูมภ์ | ผุดท่องล่องชูม |
ทังท้องธาราฉานฉาย | |
๏ นกหกตกตื่นใจหาย | ซบเซาเหงาหงาย |
บ่ อื้อ บ่ ไอไขเสียง | |
๏ เนื้อเบื้อเสือสางครางเยียง- | ผาผาดเมิลเมียง |
ละมั่งละมานพานพะ | |
๏ โคควายเควียนคล่ำน้ำสระ | สารเสริดมาปะ |
พลุกสุกรตัวหาญ | |
๏ สบสัตว์ในพระหิมพานต์ | ตื่นตกใจดาล |
ระเหิดระหงลงหนี | |
๏ ไม้ไหล้หลู้แหลกพงพี | ทิวธารนที |
ก็ขุ่นวิบัติมุลทิน | |
๏ พฤกษาอารักษ์ศิขรินทร์ | เล็งนกหกบิน |
ละวลเลวงหาวหน | |
๏ คิดควรสวรสุดโดยกล | มุ่งเมิลเหินหน |
ก็เห็นระบิตริหา | |
๏ รู้ว่าปิ่นเกล้าอยุธยา | กอปรการมหา |
พิธีพิธานโดยหมาย | |
๏ เทพาอารักษ์เหลือหลาย | ชุมชอมกันถวาย |
ประนมบังคมกราบกราน | |
๏ บ้างเด็ดดอกดวงพวงมาลย์ | กรองเป็นสร้อยสาร |
กนกอาภรณ์พรรณ | |
๏ บ้างปรายรายลงแต่สวรรค์ | ก้มเกล้าโอนอัญ- |
ชลิตเหนือศิรสาร | |
๏ บ้างร้องซ้องสาธุการ | สรรเสริญสมภาร |
มกุฎเกล้าอยุธยา | |
๏ ฝูงเทวะก็เต็มอาณา | เขตขัณฑสีมา |
พิภพแมนมณฑล | |
๏ ฤาสิทธิวิทยาธรจรจล | มาแต่อนนต์ |
อนันตจักรวาฬา | |
๏ ลางถวายพวงแก้วแพร้วมา- | ลัยวิเลปน์สุธา- |
มฤตเสด็จโสรจสรง | |
๏ บ้างนิมิตอาตมเององค์ | เล็กเท่าผุยผง |
ธุลีลออละอองอาย | |
๏ บดเบียดเสียดกันมาถวาย | คนธมาลาอาย |
ตรลบตรเลาเอาใจ | |
๏ ถึงขุนเขาหลวงหวาดไหว | อ่อนโอนคือไฟ |
มาล่าวมาลนลำหวายฯ |
มาลินี ฉันท์ ๑๕
๏ อมรนิกรเฉิดฉาย | ดูพะรายพราย | ทังแดนไตร |
๏ กนกมยูรเรืองไร | กลิ้งแลกลดไสว | ประดับดาษ |
๏ ปทุมกุสุมกล้ากลาด | เต็มทังอากาศ | คือห่าฝน |
๏ ภุชคพิหคโจษจน | ทั่วยุคนธรร- | พทานพ |
๏ สุรชวิภชจูรจบ | ฟุ้งตระลบอบ | ทังเวหา |
๏ อนนตสุคนธมาลา | เต็มทังอาณา | แลเขตขัณฑ์ |
๏ ทิปิจมหิษจรจรัล | เต็มทังอารัญ- | ญวาลัย |
๏ พลุกวิมุขเกรียงไกร | โตกิเลนได | สระสบสาร |
๏ รจิตพิพิธเพ็ญภาณ | สังขดาดาล | ประโคมถวาย |
๏ ธวัชรัชฏพรายพราย | พรรณยังยาย | ระยะยูรฯ |
เสร็จการพระราชพิธีลบจุลศักราช แลให้พระราชทานรอบเมืองฯ
สุรางคนางค์ กาพย์ ๒๘
๏ เมื่อนั้นพระบาท | |
ธรธรรมิกราช | ปิ่นภพไอศูรย์ |
ลบจุลศักราช | โดยธรรมบัณฑูร |
หน่อพุทธธางกูร | รำพึงไปมา |
๏ ว่าหน่อสรรเพชญ์ | |
แต่ก่อนย่อมเสด็จ | ยังทานศาลา |
ทานแก่พณิพก | ยาจกอันมา |
ทั่วทศทิศา | พิภพเขตขัณฑ์ |
๏ ทรัพโยประโภค | |
นานายศโยค | โภไคไอศวรรย์ |
ทานแก่พณิพก | ยาจกนองนรรค์ |
ได้แล้วผายผัน | ไปยังเคหา |
๏ มากูจะให้ | |
ตามพุทธพิสัย | แต่ก่อนท่อนมา |
เสร็จราชดำริ | แล้วภูภรรดา |
ตรัสสั่งเสนา | ผู้เป็นอุปการ |
๏ ให้แต่งพระนคร | |
ที่ลุ่มขุมดอน | แผ้วปราบราบสถาน |
แถวถนนหนทาง | แต่ก่อนท่อนกาล |
แห่งใดไป่มาน | พูนปราบราบรัน |
๏ แล้วตั้งราชวัติ | |
ลวดลายธงฉัตร | เสร็จสรรพนับพรรณ |
ไว้ต้นกำมพฤกษ์ | สิบวาต่อกัน |
รายรอบขอบขัณฑ์ | สีมาปราการ |
๏ เสนาบดี | |
รับพระเสาวนีย์ | ใส่เกล้ากราบกราน |
ถวายบังคมลา | ออกมาจากสถาน |
นั่งในโรงธาร | ชุมนุมชุมกัน |
๏ แต่งบัดเดียวเสร็จ | |
ท่าทางที่เสด็จ | เสร็จสรรพฉับพลัน |
กลับเข้าไปทูล | สมเด็จทรงธรรม์ |
แถลงแจ้งทุกพรรณ | ทุกสิ่งนานา |
๏ หน่อพระสมพุท- | |
โธทัยวิสุทธิ์ | เลิศล้ำโลกา |
ได้ฟังอมาตย์ | ทูลพระกรุณา |
พระทัยปรีดา | ตรัสสั่งเสนางค์ |
๏ ให้ไขพระโกฏ- | |
ฐาคารช้อยโชติ | บ่ ได้อางขนาง |
ยกใส่พานทอง | จำหลักสรรพางค์ |
เสด็จเอามาวาง | ต่อหน้ามนตรี |
๏ แล้วเปล่งพระสวร | |
สูรเสาวนีย์นวล | อำมฤตวาที |
ยังน้ำษิโณทก | ให้ตกธรณี |
สมเด็จนฤบดี | ตั้งสัจธิษฐาน |
๏ ทานอันเราให้ | |
จงเป็นปัจจัย | แก่มารคนฤพาน |
จงคงได้ตรัส | เป็นพระวรญาณ |
โปรดสัตว์สงสาร | พิภพมณฑล |
๏ ด้วยสัจธิษฐาน | |
แผ่นดินดลดาล | หวาดไหวจิญจล |
เดือนดาวดารา | ชระอุ่มอ่ำอน- |
ธการมัวมล | มัวมืดอัศจรรย์ |
๏ ร้องก้องนฤนาท | |
ครื้นเครงไหวหวาด | ดุจสารเมามัน |
ไม้ไหล้พฤกษา | โยกเยื้องอัศจรรย์ |
ช้างแรดแผดผัน | ทุกแห่งแพ่งภาย |
๏ พระสมุทรเลือนระลอก | |
ฟัดฝั่งกระฉอก | ครื้นโครมฉานฉาย |
วรขุนเขาหลวง | อ่อนโอนทะทาย |
ประดุจยอดหวาย | ท่าวทวนไปมา |
๏ เนื้อเบื้อเสือสาง | |
คระหืมครึมคราง | เทียวท่องล่องหา |
ฟุบเฟี้ยมเยี่ยมเห็น | สิ่งสัตว์พลัดมา |
ลืมฉวยพวยพา | คุบคั้นฟั้นเอา |
๏ นกหกกกกู่ | |
จับไม้ไหล้อยู่ | สงบซบเซา |
พฤกษาอารักษ์ | ห้วยถ้ำน้ำเขา |
ฝีป่งท่งเทา | ด้อมด้ามตามกัน |
๏ ป่าดงพงแถว | |
สินธุ์ธารน่านแนว | ไหลหลั่งถั่งพลัน |
เซ็นซ่าวารี | มกรจรจรัล |
เต่าฝาปลาผัน | ผุดท่องล่องไป |
๏ สบสัตว์จัตุบท | |
มฤคาเยาวยศ | กลาดกลางพงไพร |
ฝ่าแฝกแถกลง | ห้วยเขาเนาใน |
บึงบางสบไศล | เถื่อนถ้ำคูหา |
๏ หนังพองสยองขน | |
เกิดโกลาหล | ทั่วเท้าโลกา |
เบื้องบนค้นขึ้น | ถึงอากาสา |
เบื้องใต้ใครหา | สิ้นสุดบาดาล |
๏ ใช่กาลฟ้าฝน | |
ชระอุ่มมัวมล | ทั่วทิศาศานต์ |
แมลบเหลืองเรืองรอบ | ทั่วขอบจักรวาฬ |
ประดุจเมือกาล | วสันตมาสา |
๏ ด้วยเดชสมพุทธ | |
สมภารวิสุทธ | เลิศพ้นพรรณนา |
อัศจรรย์เป็นเดียว | กึกก้องโกลา- |
หลทั่วนครา | พิภพเมืองหลวง |
๏ เรือนทองไพชยนต์ | |
ครื้นเครงอลวน | ปราสาทสุดคลวง |
จะท่าโดยเสด็จ | สิ้นทั้งปักษ์ปวง |
เรือนราษฎร์เรือนหลวง | สิ้นทุกตำบล |
๏ เสด็จทรงภูษา | |
สังวาลมาลา | เกาปิลกุณฑล |
เสด็จออกมุขเด็จ | พิมานไพชยนต์ |
ประดับด้วยคณ | มนตรีทหาร |
๏ ทรงสรรพายุทธ | |
พิชัยมงกุฎ | เสด็จเลอคชสาร |
ทายทอดกรกุม | ขอแก้วเพชรกาญจน์ |
เพี้ยงสฤษดิสังหาร | เสด็จมล้างอสุรินทร์ |
๏ แสนสารองอาจ | |
ร้องก้องโกญจนาท | หล่มหล้าฟ้าดิน |
ขุนช้างขี่ช้าง | วางวิ่งคือบิน |
โดยเสด็จนฤบดินทร์ | พรึบพร้อมล้อมองค์ |
๏ ขุนม้าขี่ม้า | |
ระเห็จแหล่งหล้า | ทอดทวนยรรยง |
ขับม้าลิวล่อง | ว่องวิ่งเป็นกง |
ธุลีเลือนผง | เกลื่อนกลุ้มเป็นควัน |
๏ สารถีขับรถ | |
ม้าแมนอลงกต | พาดศรยิงยรร |
เพี้ยงรุทรธนู | แห่งสูรกุมภัณฑ์ |
ฆ่ายักษ์หิรันต์ | ดิ้นด่าวท่าวหนี |
๏ แล่งทองธนูทอง | |
ชักลวดกวดกรอง | ฝั้นด้วยทองดี |
ม้ารถคชสาร | เติบสูงพ่วงพี |
โดยเสด็จนฤบดี | บดเบียดเสียดกัน |
๏ เสด็จออกนอกทวาร | |
ไพชยนต์ปราการ | หยุดสารยืนยัน |
เรียกเอาพานทอง | จำหลักลายวรรณ |
ทอดพระกรพลัน | หยิบปรายโปรยลง |
๏ ฝูงทวยพณิพก | |
ลุกขึ้นงะงก | งะงันงุนงง |
ยื้อชักผลักไส | ได้โดยจำนง |
ลุลาภแล้วจง | ไปเหย้าเรือนพลัน |
๏ บ้างก้มกราบอยู่ | |
หายใจผะผู่ | เดือดร้อนข้อนศัลย์ |
เหนื่อยเหน็ดเฟ็ดพื้น | บดเบียดเสียดกัน |
ได้แล้วผายผัน | ไปยังเคหา |
๏ ผู้ยังไป่ได้ | |
เหื่อหน้าหลามไหล | ทนเวทนา |
คลุกฝุ่นมุ่นทราย | ทั่วทังกายา |
เกลื่อนกล่นกันมา | ทุกแห่งแพ่งภาย |
๏ ค่อยก้มค่อยคอย | |
มุ่งเมิลต้นรอย | ที่เจ้าแรงปราย |
เห็นเสด็จไคลคลาด | ใจขาดใจหาย |
สองมือเองวาย | เท้งทรวงลวงลาญ |
๏ เสด็จยั้งหยุดเล่า | |
ทานดุจกลเก่า | ยาจกย่อมกราน |
ค่อยก้มค่อยกราบ | ค่อยคุกค่อยคลาน |
ได้พระราชทาน | แล้วค่อยลีลา |
๏ ได้แล้วคลาไคล | |
ผู้ยังไป่ได้ | ค่อยกรานเข้ามา |
น้ำหน้าสดสม | ชื่นชมนักหนา |
ได้แล้วไคลคลา | ยังเหย้าเรือนตน |
๏ เสด็จรอบพระนคร | |
หยุดยั้งกุญชร | ทุกพฤกษาสนธ์ |
ทานแก่พณิพก | ยาจกโจษจน |
รอบทังมณฑล | พิภพเขตขัณฑ์ |
๏ เสด็จถึงวังหลวง | |
เสนาทังปวง | นั่งเฝ้าเรียงรัน |
ดุจดารากร | ประดับพระจันทร์ |
ในหว่างอำพัน | อัมพรเวหา |
๏ เสด็จในปราสาท | |
สุนทรวรอาสน์ | เลิศพ้นพรรณนา |
แสนนางนองเฝ้า | ฝ่ายซ้ายฝ่ายขวา |
ดูดุจอมรา | เสด็จในไพชยนต์ |
๏ ย่อมล้อมสาวสวรรค์ | |
ทรงสังวาลวรรณ | เกาปิลกุณฑล |
จับจามรมาศ | ทายทอดกรกล |
ในสูรพิมล | พิมานเจษฎาฯ |
พระราชดำริพุทธประเวณี แลการออกสนามฯ
สัทธรา ฉันท์ ๒๑
๏ เมื่อนั้นเกล้าเจ้าอยุธยา | ศุภจิตรนวรา- |
เมศวร์จินดา | รำถึงขวน |
๏ ว่าหน่อสมโพธิแต่ก่อนกล | บพิตรบรมขวน- |
ขวายยะวนสร้าง | พระสมภาร |
๏ บมิได้คิดขันธสันดาน | หฤทยนยก็ผลาญ |
กายทำทาน | บ รู้สุด |
๏ ขวักเนตรเฉทฉินท์ศิโรอุด- | ดมเศียร ณ วิสุทธ |
สดคือดวงบุษ- | ปมาลัย |
หนึ่งหวะอกยกหฤทัยใน | อุระอาดมหทัย |
ทานด้วยใจใส | สิเน่หา |
๏ หนึ่งแล่งพระองคทานา | คณนนัยนวรา |
มาตรพรรณนา | ก็เหลือไตร |
๏ หนึ่งสำรอกเลือดณภายใน | พหลชลอันไหล |
มากกว่าน่านใน | พระคงคา |
๏ เป็นพุทธจารีตแต่เบารา | สูรพจนกถา |
โปรดประชาอา- | นิสงส์สุด |
๏ ผู้หวังสมโพธิสมพุทธ | บริจาคภริยบุตร |
เสน่หองค์อุด- | ดมสงวน |
๏ แม้สุดสิ้นชีพพระองค์อวร | หฤทยนย บ ปรวน |
ให้ บ ได้สงวน | พระอาดมา |
๏ จึ่งตรัสเป็นพระในอานา- | คตกาล ณ มหา |
โปรดประชานา | อันหลงใหล |
๏ บัดนี้กูล่วงบวรใน | พุทธวงศ ณ พิสัย |
โพธิบำเพ็ญไฉน | บุราณมา |
๏ กูจักทำตามพุทธโธวา- | ศิกอุดมวรา |
สุดศิโวงกา- | รยเสถียรสถิต |
๏ เป็นปัจฉิมาวาจภาษิต | ติภววิภวสถิต |
เป็นจิรังนิต- | ยเบารา |
๏ กูจักจ่ายทรัพยนานา | สตสดก ณ มหา |
ทานแก่ทวิชา | แลยาจก |
๏ ช้างร้อยข้อยทาสทารก | สัตรัตนกนก |
ทานแก่พณิพก | อันโทหล |
๏ ผ้าผ่อนท่อนพัสดุโจษจน | อย่าคิดจิตจะขวน- |
ขวายจะเอาตน | ให้พ้นภพ |
๏ พลางให้เหล้นการมโหรสพ | สุขสวัสดิ ณ พิภพ |
ถ้วนเคารบจบ | ตริวาวาร |
๏ คล่าวม้าอ่าโคแลเกวียนอาน | อัศวรัตนบันดาล |
ยูงฟะฟายสาร | ชำนิขยัน |
๏ ลอดบ่วงหน่วงตาวระเบ็งบรรพ์ | ธนูศรจรจรัล |
เหล้นเลบงฉัน- | ทภาษา |
๏ คิดแล้วปิ่นเกล้าอยุธยา | ภิมตรสรสา |
โสภณากา- | รเปรมปรีดิ์ |
๏ มีพระวรวากยวาที | อำมฤตคณบดี |
โอนชลีศี- | รกราบกราน |
๏ ก้มเกล้าทูลเทินมกุฎกาญจน์ | ประณตบทมาลย์ |
ออกมาจากสถาน | ประชุมกันฯ |
เทียบการออกสนามฯ
ฉบัง กาพย์ ๑๖
๏ นั่งในโรงธารคำนัล | แห่งเจ้าจอมธรรม์ |
มกุฎเกล้าธาษตรี | |
๏ เมื่อนั้นบั้นสูรเสนี | มาตยาธิบดี |
นิเวศไว้ต่างตา | |
๏ กฎให้แก่สูรเสนา | ทั่วทังนครา |
พิภพไท้ทรงนาม | |
๏ จักให้มีการออกสนาม | กฎหมายเอาตาม |
บดินทรสั่ง บ มิคลา | |
๏ ตกเอาเมืองวังคลังนา | โคเกวียนอาชา |
ชำนิชำนาญชาญชัย | |
๏ ทั่วเมืองเอกโทนอกใน | เกวียนอานสบสมัย |
ประเกาประกวดลวดลาย | |
๏ ย่อมยวงรจนาแม่นหมาย | กำกงลงลาย |
พิจิตรด้วยแก้วแกมทอง | |
๏ เชือกชักหักลวดกวดกรอง | แอกอานแลตระพอง |
ปะแหรกปะรังบังดุม | |
๏ สารถีขึ้นแก้วเกวียนกุม | เชือกชักตักรุม |
สระพรั่งสระพร้อมล้อมมา | |
๏ โรงโขนโรงรำซ้ายขวา | โมงครุ่มผาลา |
ระเบ็งระบำรำขยัน | |
๏ ลอดบ่วงหน่วงตาวยืนยรร | ปลายไม้ผัดผัน |
ธนุคหาเกรียงไกร | |
๏ เลือกล้วนดาบด้างวาดไว | กุมจรีแกว่งไกว |
เลวงละวอนฟ้อนฟัน | |
๏ รุกร้นต่อตาวผัดผัน | ดาบด้างฟัดกัน |
ฉะฉัดฉะฉาดผาดผาย | |
๏ แล้วยกกันขึ้นแหงนหงาย | เหนือหอกเรียงราย |
ก็เหยียบก็ยันฟันพลอย | |
๏ บ มิลื้น บ ลอกสักรอย | บาดเท่ายองยอย |
บ มี บ แพวพานตัว | |
ยิ้มยิ้มแย้มแย้มหวัวหวัว | ครุบคร่าเอาตัว |
ไปห้ำไปหั่นบั่นรอน | |
๏ ทิ่มแทงด้วยขัคคทาธร | ดุจเอื้องพุ่งขอน |
อันกลิ้งณกลางปรัถพี | |
๏ หอกดาบ บ มิกลัวใดดี | อ้างอวดคือสีห์ |
ระเห็จระหอบเอาสาร | |
เลือกล้วนข้าแกล้วภูบาล | ไว้สำหรับการ |
ณรงคออกชิงชัย | |
๏ เล็งรถม้าแมนเห็จหัย | ชิงคลีตีไป |
ตรลบตรเลาเอาวง | |
๏ ชิงช่องว่องวิ่งเป็นกง | เกลื่อนกลุ้มบดผง |
ชระอุ่มชระอ่ำอากาศ | |
๏ ลางม้าได้หางโมรมาศ | อรออกยูรยาตร |
ระเหิดระหงไปมา | |
๏ แสนสารชำนิงวงงา | ผาดเห็นอาชา |
กระหม่าวกระเหม่นตรับตัว | |
๏ สองแก้มกินมันเมามัว | ผุดไล่ บ มิกลัว |
ตระบัดตระโบมโจมแทง | |
๏ ดุจพลายเถื่อนปล่อยกลางแปลง | ก่งหางวางแสดง |
กระลับกระลอกคือภมร | |
๏ แล้วเทียบเรียบแสนยากร | แพนด้างโดมร |
กุทัณฑศรศรศิลป์ | |
๏ คชรถหัยหัสดีอัสดินทร์ | กลาดกลางธรณิน |
บ่ รู้กี่โกฏิเหลือแสน | |
๏ หนึ่งเทียบเรียบพลแห่แหน | หอกตาวหลาวแหลน |
คทาธนูศรแสลง | |
๏ ด้างทองแพนทองดูแสดง | เหลื้อมลายพรายแสง |
จำหลุจำหลักลาวัณย์ | |
๏ แล่งทองธนูทองเกาทัณฑ์ | เกราะกรายพรายพรรณ์ |
รจิตดาษมุกดา | |
๏ ขนัดปืนแห่แหนซ้ายขวา | คล่ำเคลือบพสุธา |
บ่ รู้กี่ส่ำสามรรถ | |
๏ ดุจสายพิทยุตแสงจรัส | แมลบเหลืองเรืองทัด |
ทิวากโรรัศมี | |
๏ เสร็จเทียบเรียบแสนเสนี | เสนามนตรี |
แลนองประดับกรรกง | |
๏ แล้วผูกม้าแมนยรรยง | สรรพสรรพางค์ทรง |
ทำนวยทำนองใดปาน | |
๏ แล้วผูกอธิคชชาธาร | ในโรงแก้วกาญจน์ |
มณีคฤหามณฑป | |
๏ เทียบสรรพายุทธโดยขนบ | ดุจราชพิภพ |
บุรินทรอินทรมหา | |
๏ แล้วจัดช้างร้อยข้อยทา- | สีทาสทาสา |
อเนกดูตราไตร | |
๏ แล้วจัดโคอาชาไนย | เงินทองตราไตร |
แลสิ่งแลร้อยกฎหมาย | |
๏ เมื่อนั้นเอริกเกริกวุ่นวาย | เลื่องฦๅทุกภาย |
ประเทศสบสีมา | |
๏ ว่าปิ่นเกล้าเจ้าอยุธยา | กอปรการมหา |
พิธีพิธานออกสนาม | |
๏ บุญเรามีมาเหลือหลาม | เห็นการออกสนาม |
ก็เกิดเป็นภัพตาหู | |
๏ ว่าแล้วเกลื่อนกล่นกันกรู | เต็มมารคดาลผลู |
อธิกดูโกฏิกอง | |
๏ ดุจดั่งสินธุ์ธารน่านนอง | ไหลหลั่งฟูมฟอง |
บ่ เอื้อน ป อึกชลธี | |
๏ บดเบียดเสียดกันยวนยี | ไปมาดีหลี |
คระหอบคระหิวปลิวแด | |
๏ แซ่ซ้องพ้องพวงตาแล | เกาะกันคือแพ |
ในท้องธราวาริน | |
๏ ดุจเท่อกหล้าฟ้าดิน | คับคั่งธรณิน |
นินาทหวาดหวั่นไหว | |
๏ เรือนรัตนโรงธารนอกใน | สัสดีมหาดไทย |
ดำรวจก็ตรวจไตรหา | |
๏ เสร็จเบิกแขกเมืองเข้ามา | อางวะหงสา |
สระพรั่งแลนั่งอึงอุด | |
๏ เมืองศรีสัตนาคนหุต | เนาสถานเดียวสุด |
พหูกถาปราศัย | |
๏ สองแขกกล่าวเกลี้ยงมิตรไม- | ตรีภาพด้วยใจ |
พหูพหลคณนา | |
๏ กษณะนั้นบั้นพระโหรา- | ธิบดินทรมหา- |
นุวงศพงศศุลี | |
๏ ควณหาฤกษ์พารนาที | ศุภวารดิถี |
ประกอบแลชอบลัคนา | |
๏ เข้าไปทูลถวายเพลา | ชายแล้วสองนา- |
ฬิกาอัญเชิญเสด็จพลัน | |
๏ ปาจนั้นปิ่นเกล้าไอศวรรย์ | สดับพระโหรอัน |
มาท่าวมาทูลแถลงถวาย | |
๏ เสด็จสรงสำราญพุทธกาย | สหัสธาราราย |
ตรลบตรเลาเอาใจฯ |
-
๑. เทียบกับอนิรุทธคำฉันท์ ↩
-
๒. หมายถึงสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ↩
-
๓. หมายถึงพระโพธิสัตว์ คือสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ↩
-
๔. น่าจะคือ พระที่นั่งสรรเพชญ์ปราสาทซึ่งมีมุขเด็จอยู่ด้านหน้า เช่นเดียวกับพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพฯ ↩
-
๕. “นามกร = ชื่อ” ↩
-
๖. หมายถึงพระมหาราชครูปโรหิต และพระมหาราชครูมเหธร ↩
-
๗. อาดูร เป็นอาลปนะ ตัดศัพท์จาก อ้าดูรา ดูก่อน อาดูรทวิเชนทร์ = ดูก่อน พราหมณ์ หมายถึงพระมหาราชครูทั้ง ๒ ↩
-
๘. พระราชโอรสและยุพราชในที่นี่น่าจะหมายถึง เจ้าฟ้าชัย ซึ่งได้ครองราชสมบัติต่อจากสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง และภายหลังเจ้าฟ้านารายณ์กับพระศรีสุธรรมราชา ร่วมกันชิงราชสมบัติ ↩
-
๙. พระราชโอรสและยุพราชในที่นี่น่าจะหมายถึง เจ้าฟ้าชัย ซึ่งได้ครองราชสมบัติต่อจากสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง และภายหลังเจ้าฟ้านารายณ์กับพระศรีสุธรรมราชา ร่วมกันชิงราชสมบัติ ↩
-
๑๐. ความตอนนี้ระบุชัดเจนว่าเป็นพระราชพิธีอินทราภิเษก จัดขึ้นต่อเนื่องกับพระราชพิธีลบศักราช ↩