ลักษณะเวตาล

คำอธิบายลักษณะเวตาล ได้ยินว่ามีในศิวะปุราณะ แต่หาฉะบับไม่ได้ในกรุงเทพฯ ส่วนในภาษาอังกฤษทราบว่ามีในสมุดตำราเทวรูปของโคปีนาถเรา แต่มีอยู่ในเล่ม ๒ ซึ่งยังไม่ได้พิมพ์หรือพิมพ์ยังไม่แล้ว ก็เป็นอันยังหาไม่ได้อยู่นั่นเอง เมื่อเป็นดังนี้จึงต้องค้นหาในที่ต่าง ๆ ได้ความที่โน่นบ้างที่นี่บ้างมาผสมกัน เบอร์ตันกล่าวไว้ว่ารูปเวตาลคล้ายคั้งคาว มีหางท่อนสั้นเหมือนหางแพะ เขียนรูปเป็นคั้งคาวตัวใหญ่เกาะห้อยหัวลืมตา สีตาเป็นสีน้ำตาลเจือเขียว ขนสีน้ำตาล หน้าสีน้ำตาล ตัวผอมเห็นโครง เมื่อจับเข้าก็เย็นชืด แลเหนียวคล้าย ๆ งู ไม่มีอะไรเป็นเครื่องหมายว่ามีชีวิตนอกจากหางที่กระดิกฟาดไปมา

มอเนียร์วิลเลียมและวามนศิวรามอัปตะกล่าวในดิกชันนารีเพียงว่า เวตาลเป็นผีชะนิดหนึ่งซึ่งสิงศพ ไม่ชี้แจงอะไรอีก

​กถาสริตสาคร (ตรังค์ ๑๒) กล่าวว่า เวตาลมีกลิ่นเหมือนเนื้อโสโครก บินไปบินมาดำเหมือนกลางคืน ความดำแข่งคู่กันกับควันอันเป็นกลุ่มขึ้นจากไฟเผาศพ

หนังสืออื่น ๆ ที่กล่าวโฉมเวตาลได้พบอีกสองสามแห่งพูดคล้าย ๆ กัน ไม่มีอะไรแปลกออกไป พึ่งมาได้คำอธิบายพิสดารของพราหมศรีมเหศวรภัฏฏเมื่อพิมพ์สมุดนี้เกือบจะแล้ว ดังนี้

เวตาลอยู่ในจำพวกมรุตคณะ เป็นบุตรนางอทิติ เป็นผู้ตามพระรุทระเป็นเจ้าและนางภัทรา มีปกติเป็นผู้ท่องเที่ยวอยู่ตามหนองตามพุ่มไม้ ตามป่ารกและป่าที่มืดอับ บางทีไปกับลมพยุแลฟ้ามัว เวลาเที่ยวมักจะเป็นเวลากลางคืนสงัด (ถ้าอธิบายตามความรู้ในสมัยนี้ เวตาลก็คือผีกระสือ คือแกซในหนองขึ้นมากระทบออกซิเย็นในอากาศ ก็ทำให้เกิดแสงเป็นดวง)

​ขนาดของเวตาลนั้นสูงประมาณ ๒ ถึง ๓ ฟุต กว้างฟุตครึ่ง หนาตั้งแต่อกถึงหลังครึ่งฟุตถึง ๑ ฟุต ผมบนหัวยาวแลดก ขนที่ตัวยาวแลยืนเหยียด หัวกลม หน้ารูปไข่ ตากลมและถลน จมูกยาวเป็นขอเหมือนปากเหยี่ยว ปากอ้า แก้มตอบ คางแลขาตะไกรกว้าง ฟันเป็นซ่อม แขนแลมือสั้น ขาสั้น ท้องพลุ้ย เล็บคม ปีกมีแรงมาก

(รูปที่หน้าปกสมุดเล่มนี้เขียนตามทำนองอธิบายนี้ แต่เป็นรูปเวตาลนั่งแท่น ชรอยจะเป็นรูปเวตาลเมื่อได้เข้ารับราชการอยู่กับพระวิกรมาทิตย์แล้ว)

เมื่อเวตาลบินหาอาหารในเวลากลางคืน มันบินอ้าปากเป็นไฟ ทำให้สัตว์ตกใจเผ่นขึ้นจากที่ซ่อน มันก็โฉบกิน

เวตาลเป็นข้าพระรุทระเป็นเจ้า เพราะฉะนั้น เมื่อใครท่องมนต์สรรเสริญพระรุทระ มันก็ไม่ทำร้าย เช่นพระนางจันทรมตีแบกศพโรหิตากษะผู้เป็นพระโอรสไปเผาในเวลาเที่ยงคืน มันก็ไม่ทำร้าย แล​นางทมยันตีเที่ยวตามพระนลกลางป่าองค์เดียว มันก็ไม่ทำไมเหมือนกัน

ส่วนพระวิกรมาทิตย์นั้นทรงโยคะเรียกว่าไวตาลียโยคะ ได้เวตาลมาเป็นมนตรีใช้ชิด เป็นเครื่องเพิ่มภูลอำนาจไปในนานาประเทศชั่วกาลนาน