ไตรภูมิกถา ผูก ๑ (เลขที่ ๖๐๕๗)

คาถานมัสการ - บ้านเพนก

เริ่มอังกา ก

วนฺทิตฺวา สิรสา พุทฺธํ สหสฺสธมฺมํ คณุตฺตมํ
อิทํ ติสงฺเขปํ ปวกฺขามิ กถํ อิธ
สุจิรภชิตุกามํ สชฺขนาลิยสเมาหํ
มธุรสมตทานํ ปารมีปารุฬฺหถา
คุณยํ สรคนฺธํ กณฺณิกาฉกวณฺณํ
ชณจรณสเราชํ ปิติปาเมาชฺเฌภิวนฺเท
วิกสิภวิทิตานํ สชฺชราเปารุณฺณนํ
สชฺชนหทยสาเม สาวนาภาเม กุสลยุเทนฺตํ

เริ่มอังกา กา

อ กุสลติมิรนฺธํ ธสนํ ปาตุภูตํ
มุณิวรมวลตฺถํ ธมฺมทิปภิวนฺเทมิ
สชนมนสเราชํ พุทฺธิวารีสชผล
อุภริยภชิตตฺต ธมฺมสการสํกตํ
วิมลธวลสิสํ รสิปายุเปต
สสธรวรสยํ อุตฺตมตฺเตภิวนฺเท
ชิเนารณาวิณารวิภาเวนฺเตา เหมปาสาปฺวา
สทฺธาจลผลาพทฺธํ พาหุสจฺจธนาลเยา
กูปภูปนธยนฺเตา เยา ราชา สูนุรนฺธชเกา
สุเขัาเทยฺยนรินฺทสฺส ลิเทยฺเยา นาม อตฺรเชา
อภิราเมา มหาปฺเ ธิติมา จ วิสารเธา
ทานสิลคุณูเปเตา มาตาปิตุภเราปิ จ
ธมฺมธเรา สกุสเลา สพฺพสตฺเถ จ สุปากเฏา
อยํ ภูมกถา นาม รฺา เภเทน จ
สชนาลยฺยปุรมฺหิ ถปิตา ทยภาสเตา
พุชฺฌิตุสาสนฺเจว สกฺกจฺจํ สพฺพโส สทา ๚๛

เนื้อคฺวามใตฺรภูมมิกถานี้ มีในการเมิอใดัใส แลมีแต่ในปีระกาโพน เมือสกฺกราชใดั ๒๓ ปี ปีรกาเดือน ๔ เพ่งวันพฺระหัศฺสบดีวาร ผู้ใดัหากเสาดรู้บฺมีใดัใสัสิ้น[๑] เจ้าพฺระาเลทยฺยผู้เป็นลูกแห่งเจ้าพฺระาเลลิเทยฺยผู้เสฺวยราชสมฺบตติในเมืองศฺรีสชฺชนาลยฺยแลสุกเขัาเทยฺย แลเจ้าพฺระาลิเทยฺยนี้ ธ เป็นหฺลานเจ้าพฺระารามราชผู้เป็นสุริยวงฺส แลเจ้าพฺราเลเทยฺย ใดัเสวยราชสมฺบตฺติในเมืองสชฺชนาเลยฺยอฺยูใดั ๖ เขัา[๒] จึงใดัใตฺรภูมถา มนใส่เพือใด่[๓] เริ่มอังกา กิ ใส่เจพื้อ มีอตฺถพฺระอภิธมฺมแลจใคฺร่เทสนาแก่พฺระมาดาทานอันนึ่ง จใคฺร่จำเรอ พฺระธมฺมโสด พฺระธมฺมใตฺรภูมมิกถานี้ ธ เอาออกมาแต่พฺระกมฺภีใดบางเล่า เอามาแต่ในพฺระอตฺถกถาพฺระจตุราคนันกมีบาง ฯ ในอตฺถกถาฎิกาพฺระอภิธมฺมวดารกมีบ่าง ๆ พฺระอภิธมฺมสงฺคหกมีบาง ฯ ในพฺระสุมงฺคลวิลาสินิกมีบางฯ ในพฺระปฺจสุทฺธนี้กมีบางฯ ในพฺระสาราฏฺฐปกาสินีกมีบาง ฯ ในพฺระมเนารถปูรณิกมีบ่าง ฯ ในพฺระลีนาเราถปกาสินีกมีบาง ฯ ในพฺระอตฺถกถาฎีกาพฺระวิเนยฺยกมีบาง ฯ ในพฺระธมฺมปทกมีบาง ฯ ในพฺระธมฺมมหากถากมีบาง ฯ ในพฺระมธุรตฺถ(ปุรณิ)วิลาสินีกมีบาง ฯ ในพฺระธมฺมชาฏกกมีบาง ฯ ในพฺระชินาลงฺการกมีบาง ฯ ในพฺระสารตฺถทีปนีกมีบาง ฯ ในพฺระพุทธวงฺษกมีบาง ฯ ในพฺระสารสงฺคหกมีบาง ฯ ในพฺระมิลินทปฺหากมีบาง ฯ ในพฺระมาเลยฺยกมีบาง ฯ ในพฺระมหานิพานกมีบาง ๚ ในพฺระอนาคตวงฺษกมีบาง ฯ ในพฺระจริยาปิฎกกมีบาง ฯ ในพฺระเลากปฺตฺติกมีบาง ฯ ในพฺระมหากสฺสปกมีบาง ฯ ในพฺระอรุณวตฺตีกมีบาง ฯ ในพฺระสมนฺตปาสาทิกากมีบาง ฯ ในพฺระจกฺษณาภิธมฺมกมีบาง ฯ ในพฺระอนุฏิกาหิงธมฺมกมีบาง ฯ ในพฺระสาริรกฺกภินิจฺเฉยฺยกมีบาง ฯ ในพฺระเลากุปปตฺติกมีบาง ฯ แลพฺระธมฺมทังหลายนี้เอาออกมาแลแหงแลเนัาย แลเอามาผฺสมกัน จึงสมฺมตฺติชื่อว่าใตฺรภูมกถาแล ๚

พฺระธมฺมทังหลายนี้ เจ้าพฺระาเลทยฺยอันเปันกฺรสัตฺรพงฺษดงฺงฤๅ แลมาอาจฺจผูกพฺระกมฺภีใตฺรภูมกถานี้ใดัใส่ เพราะเหตุทานนันทฺรงพฺระปิฎกใตฺรยธมฺม ธ ใดัฟังใดัเรียนแต่สำนักฺนิพรฺะสสงฺฆเจ้าทังหฺลาย คือว่า มหาเถรมุนีพงเป็นอาทิคฺรู[๔] จเรียนแต่พฺระอเนามทสฺสิแลพฺระมหาเถรธมฺมปาลเจ้าบาง ฯ พฺระมหาเถรสิทฺธฏฐเจ้าบ่าง ฯ พฺระมหาเถรพุทฺธพงษเจ้าบาง ฯ พฺระมหาเถรปฺานนฺทส ฯ เรียนแต่ราชบณฺฑิตฺยผู้ ๑ (ชื่อทวายราชบณฺฑิตฺย เรียนแต่ใกฺลัดัวยสารพิใสฺย ชื่ออุปเสนราชบณฺฑิตยผู้ ๑ ชื่อทวายราชบัณฺฑิต เรียนแต่เริ่มอังกา กีใกฺลัด้วยสารพิใสฺย[๕] แต่พฺระมหาเถรพุทธโฆสาจารยในเมืองหริภุเชยฺย ฯ ผู้ใดัจักปฺราถฺนา สฺวรรคนิพฺพาน จงสดับนิฟังงใตฺรภูมกถาด้วยทำนุกอํารุง[๖]าใดั ปฺรมาทสักอัน ด่งฺงนี้จิงจะใดัภบพฺระสิอารยใมัตฺรีเจ้า เมือจะลงมาตฺรัศแก่ พฺระสพฺพฺุตาณในเลากนี้แล ๚

อันว่าสัตฺวทังหฺลายเยัามเวียรวันใปัมา แลเกฺอดในภูม ๓ อันนี้แล ฯ อันใดัแล ชื่อภูม ๓ อันนันเล่า อันนึ้งชื่อว่ากามภูม อันนึ้งชื่อว่ารูปภูม อันนึ้งชื่อว่าอรูปภูม นกามภูมนันยังอันเปันประเภท ๑๑ อันใดัโสด อันนึ้งชื่อว่านรกภูม อันนึ้งชื่อเปฺรตวิสยฺยภูม อันนึ้งชื่อสูรกายภูม ๔ อันนี้ชื่ออบายภูมกว่า ชื่อทุคฺคติภูมกว่า ฯ อันนึ้งชื่อมนุสสภูม อันนึ้งชื่อจาตุมหาราชิกาภูม อันนึ้งชื่อตาวติงสภูม อันนึ้งชื่อยามาภูม อันนึ้งชื่อดุสิตฺตาภูม อันนึ้งชื่อนิมฺมานรติภูม อันนึ้งชื่อปรมิตฺตวสวตฺติภูม ๗ อันนี้ชื่อนี้ชื่อสุคฺคติภูม ผฺสมภูมทั่ง[๗] ๑๑ แห่งนี้ชื่อกามภูมแล ๚

ในรูปภูมนัน ยังมีภูมอันเปันปฺรเภท ๑๖ อันนึ้งโสด[๘] อันนึ้งชื่อพฺรหฺมปาริสชฺชาภูม อันนึ้งชื่อพฺรหฺมปโรหิตาภูม อันนึ้งชื่อมหาพฺรหฺมภูม แลพฺรหฺม ๓ ชันนี้ชือปถมฌานภูมแล ฯ อันนึ้งชื่อปริตฺตาภูม อันนึ้ง ชื่ออปฺปมานาภูม อันนึ้งชื่ออาภสฺสราภูม แลพฺรหฺม ๓ ชั้นนี้ชื่อวาทุติยฌานภูมแล ฯ อันนึ้งชื่อปริตฺตสุภาภูม อันนึ้งชืออปฺปมานสุภาภูม อันนึ้งชือสุภกิณหภูมแล พฺรหฺม ๓ ชันนี้ชื่อตติยาณภูมแล ฯ อันนึ้งชื่อเวหปฺผลาภูม อันนึ้งชืออสฺิสตฺตาภูม อันนึ้งชื่ออเวหาภูม อันนึ้งชืออตปฺปาภูม อันนึ้งชื่อทสฺสาภูม อันนึ้งชื่อสุทสฺสีภูม อันนึ้งชื่ออกนิฏฺาภูม ทั้ง ๗ ชั้นนี้ ชือจตุตฺถาณภูมแล แต่อเวหาภูมนี้ เถิงอกนิษฐาภูม ๕ ชั้นนัน ชือปฺจสุทธาวาศแล ฯ ผฺสมทัง ๑๖ ชันนี้ชือรูปภูมแล ๚

แลในอรูปภูมนันยังมีปฺรเภททัง ๔ อันโสด อันนึ้งชืออากาสานฺจายตนภูม อันนึ้งชื่อวิฺาณฺจายตภูม อันนึ้งชืออากิฺจฺายตนภูม อันนึ้งชือเนวสฺานาสฺายตนภูมแล แลจึง ผสมภูมทังหฺลายนี้ใดั ๓๑ จึงชือว่าใตรภูมแล ๚

แลสัตฺวทังหฺลายอันจักเอาเยานีปฺรฏิสนทิเกฺอดในภูม (๓) ๑ นี้ มีเยานีปฺรฏิสนฺทิเทาใดเล่า มีเยานีปฏิสนฺที ๔ อัน อันนึ้งชื่ออณฺฑชเยานี เริ่มอังกา กุอันนึ้งชือชลามฺพุชเยานี อันนึ้งชื่อสํเสทชเยานี อันนึ้งชื่ออุปาติกเยานี ฯ อันชือว่า อณฺฑชเยานีนันคือ สัตฺวอันเป็นแต่ใข เป็นต้นว่างูแลใก แลนกแลปฺลาทังหฺลาย นันแล ฯ อันนึ้งอันชื่อว่า ชลามฺพุชนัน ใดัแก่สัตฺวอันเป็นแต่ป่มเปือก[๙]แลมีรกอันหุมหอ[๑๐] นันเป็นต้นว่า ช้าง ม้า วัว ควายแล ฯ สํเสทชเยานีนัน ใดัแก่สัตฺวอันเป็นแต่ใบใมัแลลอองเดากบัวแลหฺาเนัา เนื้อเน่า เหื่อใคั[๑๑]นันเป็นต้นว่า เหนฺานแลแมฺลง บุง ริ้น ยุํ ปฺลาแล ฯ สัตฺวอันเอาปฏิสนฺธิในเยานี ๓ อันนี้ คือเกฺอดแต่รกหุ้มห่อกฺดี เกฺอดแต่ใข่กฺดี เกฺอดแต่เหฺงอแลใคักฺดี ๓ อันนี้จึงเค่ายใหฺญ่ขึ้นโดยอันดับแล ฯ อันนึ้งแลชือว่าอุปาติกเยานีนัน หากเกฺอดเป็นตัวเป็นตนใหฺญ่แล้วทีเดียวนัน เป็นต้นว่าเทพฺยดาแลพฺรหฺมแลสัตฺวแหงนรกนันแล ๚

อันว่าปฺรฏิสนฺทิมี ๒๐ อันแล อันนึ้งชื่ออกุสลพิบากอุเปกฺขาสนฺติรณปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อกุสลวิบากสนฺตีรณปฏิสนฺธิ อันนึ้งเสามนสฺสสหคตาณสมฺปยุตฺตอสํขาริก วิปากปฏิสนฺธิ ๚ อันนึ้งชื่อเสามมนสฺสสหคตาณสมฺปยุตฺตสสํขารวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อเสามมนสฺสสหคตาณวิปฺปยุตฺตอสํขารวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อเสามนสฺสสหคตาณวิปฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณวิปปยุตฺตอสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณสมฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ แต่ ๑๐ อันนี้ชือกามาพจรปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชืออุเปกฺขาสหคตาณวิปฺปยุตฺตอสํขารริกวิปากปฏิสนฺธิ ๚ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณสมฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ แต ๑๐ อันนี้ ชือกามาพจรปฏิสนฺธิ ฯ แต่ฝูงสัตฺวอันยังมีกามราคเยัามเอาปฏิสนฺธิ ๑๐ อันนี้แล ฯ อันนึ้งชื่อวิตกฺกา ปฏิสนฺธิ ๚ อันนึ้งชือวิจาราวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อปีตาทิวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อสุกฺขาทิวิบากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขากคฺคตาวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชือรูปเมวปฏิสนฺธิ ฯ แต่ฝูงพฺรหฺม ๖ อันนี้เย่ามเอาปฏิสนฺธิด้วยปฏิสนฺธิ เริ่มอังกา กู๖ อันนี้แล ฯ อันนึ้งชืออากิฺจฺายตนวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อวิฺาณฺจายตฺตน วิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชืออากิฺจฺายตนวิปากปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อเนวสฺายตนวิปากปฏิสนฺธิ ฯ แต่ฝูง ๔ อันนี้ ชืออรูปาวจรปฏิสนฺธิ แต่หฺมูพฺรหฺมอันหารูปบมิใดั แลมีแต่จิตฺร เยัามเอาปฏิสนฺธิ ๔ อันนี้แล ฯ ผฺสมปฏิสนฺธิทังหฺลายใดั ๒๐ จำพฺวกด่งฺงกฺลาวมานี้แล ๚

สัตฺวทังหฺลายอันเกฺอดในนรกภูม เยัามเอาเยานีด้วยปาติกเยานีอันเดียวใส่หฺยมวา[๑๒]เขัาเอาเยานีด้วย อุปาติกเยานีนัน เพือเขัาภูลเกฺอด[๑๓]เป็นรูปดายเทียว[๑๔] เอาปฏิสนฺธิกเอาด้วยอกุสล วิปากอุเปกฺขาสหคตสนฺติรณปฏิสนฺธิ ฯ สัตฺวทังหฺลายอันเกฺอดในเปฺรตวิสยฺยภูม กเอาปฏิสนฺธินันแลฯ ปฏิสนฺธินัน คือใจอันเอาปฏิสนฺธินันพิจฺจารณาด้วยบาปแลอุเปกฺขา จิงเอาปฏิสนฺธิแลเกฺอดทีนัน ฯ สัตฺวอันเกฺอดในติรจฺฉานภูม สัตฺวอันเกฺอดในอสูรกายภูมทั้ง ๓ ภูมนี้ เยัามเอาปฏิสนฺธิด่งฺงกันแล ฯ เอา เยัานี ๔ จำพฺวกนันใดัทุกอันแล ล่างคาบเอาด้วยชลามฺพุชเยานีกมี ลางคาบเอาด้วยสํเสทชเยานีกมี ลางคาบเอาด้วยอุปปาติกเยานีกมี เอาปฏิสนฺธิด้วยอกุสลวิปาก อุเปกฺขาสหคตสนฺติรณอันเดียวใส ผิว่าผู้มีบุญยังมีปฏิสนฺธิ เกัา จำพฺวก สัตฺวอันเกฺอดในมนุสฺสภูมเยานีด้วยปฏิสนฺธิ ๑๐ อันนันใดัทุกอันแล เอาปฏิสนฺธิพิจฺจารณาบุญแลเอาปฏิสนฺธิ ๙ จำพฺวก ผิฝูงคนอันมีมุนฺธิลแล ฯ ฝูงวินิปาติกาสูร เอาปฏิสนฺธิทีเดียวด้วยอกุสลวิปากอุเปกฺขาสหคตสนฺติรณอันเดียวใส่ สฺวนปฏิสนฺธินันว่าด่งฺงนี้ ฯ เอาปฏิสนฺธินันพิจฺจารณาบาปแลเอาปฏิสนฺธิจิงเกิดทีนัน ฯ ปฏิสนฺธินันแต่ ๔ จำพฺวกนันเอามีใดัคนผู้รู้หฺลักกมี มีปรีชารู้บุญรู้ธมฺมเป็นต้นว่า เพาธิสัตฺวเอาปฏิสนฺธิด้วยปฏิสนฺธิ ๘ จำพฺวกนันแล ฯ ฝูงใดัคฺวรแก่ปฏิสนฺธิอันใดั กเกฺอดด้วยปฏิสนฺธิอันนันแล ฯ อันว่าปฏิสนฺธิ ๘ อันนัน อันนึ้งชื่อเสามนสฺสสหคตาณสมฺปยุตฺตอสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ เริ่มอังกา เกปฏิสสนฺธิ นันว่าด่งฺงนี้ ใจอันเอาปฏิปฏิสนฺธินัน เห็นแลรู้ด้วยปัาอันหาบุคคลเบากบมิใดัแลยินดี จิงเอาปฏิสฺนฺธิ ฯ อันนึ้งชือเสามนสฺสสหคตาณ สมฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ ปฏิสนฺธิว่าฉันนี้ จิตฺรอันเอาปฏิสนฺธินัน มีคนเบากจิงจเห่นแล ฯ เอารูปด้วยปรีชาแลยินฺดีจิงเอาปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่อว่าเสามนสฺสสหคตาณวิปฺปยุตฺตสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ จิตฺรอันเอาปฏิสนฺธินันบมิรู้แท้หาบุคคลเบากบฺมิใดัแลยินฺดีจิงเอาปฏิสนฺธิ ๚ อันนึ้งชื่อเสามนสฺสสหคตาณวิปฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ จิตฺรอันเอาปฏิสนฺธินัน บฺมิรู้แท้แลมีผู้เบากจิงยินฺดีจิงเอาปฏิสนฺธิ ฯ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณสมฺปยุตฺต อสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิจิตฺรนันปฏิสนฺธินันแท้แลรู้ด้วยปรีชาหาบุคฺคลเบากบมิใดั จิงเอาปฏิสนฺธิด้วยจิตฺรอันปฺรเกาบ ฯ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณสมฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ ฯ จิตฺรอันเอาปฏิสนฺธินัน คนเบากจิงจเห็นแลรู้ด้วยปฺรีชาจิงเอาปฏิสนฺธิด้วยอันจกฺวาส ๚ อันนึ้งชืออุเปกฺขาสหคตาณวิปฺปยุตฺตอสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิ จิตฺรอันเอาปฏิสนฺธินันบฺมิรู้แทแล หาคนเบากบฺมิใดัจึ้งปฏิสนฺธิด้วยใจ่อันปฺรเกาบ อันนึ้งชื่ออุเปกฺขาสหคตาณวิปฺปยุตฺตสสํขาริกวิปากปฏิสนฺธิใจอันเอาปฏิสฺนฺธินันมีคนเบากบฺมิเห็นมิรู้แท จิงเอาปฏิสนฺธิด้วยใจอันปฺรเกาบ ๚

สัตฺวอันเกฺอดในกามาพจรภูมเป็นต้นว่าจาตุมมหาราชิกาภูม เอาปฏิสนฺธิเยานีด้วย อุปปาติกเยานีอันเดียวใส เอาปฏิสนฺธิด้วยปฏิสนฺธิ ๘ อันด่งฺงกฺลาวมานี้แล ฯ ผฺสมปฏิสนฺธิในกามาพจร ภูมใดั ๑๐ จำพฺวก ผฺสมกันกับเยานี ๔ จำพฺวก ๚

สัตฺวอันเกิดในปถมฌาณภูมเป็นพฺรหฺมนัน เอาเยานี[๑๕]ด้วยอุปปาติกเยานีใส่ ฯ เอาปฏิสนฺธิด้วยวิตกฺกวิจารปีติสุเขกคตาสหิตํ ปถมฌานวิปากปฏิสนฺธิจิตฺรใจอันเอาปฏิสนฺธินันรำพึงดูแลพิจารณา จึงมักยินดียินสุกฺขนักหฺนาตาแลตนใจเป็นอันเดียวจึงเอาปฏิสนฺธิ ผิว่ารำพึงปฏิสนฺธิเนัายใปัใดัใปัเกฺอดใน พฺรหฺมปาริสชฺชาภูม ผิรำพึงทฺราบใปัใส่ ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมปโร หิตาภูม ผิว่ารำพึงหนักหฺนา เริ่มอังกา ไกใดัใปัเกฺอดในมหาพฺรหฺมภูม ๆ ทั้ง ๓ นี้ชื่อปถมฌานภูมแล ๚

สัตฺวอันเกฺอดใน่ทุติยฌาณภูม เป็นพฺรหฺมด้วยอุปปาติกเยานีอันเดียวแล ฯ เอาปฏิสนฺธิด้วยวิจารปีติสุเขกคตาสหิตํทุติยฌานํวิปากปฏิสนฺธิจิตฺร ฯ อันเอาปฏิสนฺธินันพิจฺจารณาจิงมักยินดียินสุกฺขนักหฺนา จิงตาตนใจใปัอันเดียวจิงเอาปฏิสนฺธิ ผิว่ารำพึงปฏิสนฺธินันสเหฺน่ายใสใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมปริตฺตาภาภูม ผิรำพึงทฺรามใส่ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมอปฺปมาณาภูม ผิรำพึงนักหฺนาใส่ ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมอาภสฺสราภูม ๆ ทั้ง ๓ ชั้นนี้ ชื่อทุติยฌานภูมแล ๚

สัตฺวอันเกฺอดในตติยฌาณภูม เป็นพฺรหฺมเอาเยานีด้วยอุปปาติกเยานีอันเดียวแลเอา ปฏิสนฺธิด้วยปีติสุเขกคตาสหิตตติยฌาณวิปากปฏิสนฺธิจิตฺตํ ใจอันเอาปฏิสนฺธินัน บมิรำพึงพิจจารณาเลย เห็นสากแสก[๑๖]ยินดีสุกฺขนักหฺนาจึงเอาปฏิสนฺธิ ฯ ผิรำพึงปฏิสนฺธินันสเหฺน่าย[๑๗]ใส่ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมปริตสุภาภูม ผิรำพึงทฺรามใส่ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมอปฺปมาณสุภาภูม ผิรำพึงนักหฺนาใส ใดัใปัเกฺอดในพฺรหฺมสุภกิณฺหาภูม ภูมทั้ง ๓ ชั้นนี้ชื่อตติยฌานภูมแล ๚

สัตฺวอันเกฺอดในจตุตถฌานภูมเป็นพฺรหฺมเอาเยานีอันเดียวใส่ ฯ เอาปฏิสนฺธิด้วยอุเปกฺขาคตาสหิตํจตุตถชฺฌานวิปากปฏิสนฺธิจิตฺร ใจอันเอาปฏิสนฺธินัน เห็นปฏิสนฺธินันสุกฺขแท้ แลเพิอตำตนใปัด้วยอุเปกฺขายินดี จึงเอาปฏิสนฺธิแลใดัใปัเกฺอดในเวหปฺผลาภูม ฯ สัตฺวอันเกฺอดเอาปฏิสนฺธิในอสฺตาภูมนัน เอาปฏิสนฺธิอันเดียวใส่ ฯ ปฏิสนฺธิจำพฺวกนี้ชือรูปาวจรภูมปฏิสนฺธิแล ๚

สัตฺวอันเอาปฏิสนฺธิในอรูปาวจรภูม ๔ ชั้น อันนึ้งชื่อปฺจฌานนัน เอาปฏิสนฺธิในอากาสานฺจายตนภูมนัน เอาปฏิสนฺธิด้วยอากาสานฺจายตนวิปากปฏิสนฺธิอันเดียวนันใส่ ใจอันเอาปฏิสนฺธิว่าบฺมิรู้คฺรนอนใดเลยฺย เอาอากาสานฺจายนต ฯ เอาใจจับอฺยูในอากาศเนัายนึงจึงเอาปฏิสนฺธิว่าบฺมิเห่นอากาสเลยฺยจึงเอาปฏิสนฺธิ ฯ สัตฺวอันเอาปฏิสนฺธิในอากิฺจฺายตนภูมนัน เอาอากิฺจฺายตนวิปากปฏิสนฺธิอันเดียวนันใส่ใจอันเอาเริ่มอังกา โกปฏิสนฺธินันเอาปฏิสนฺธิด้วยวิฺาณอันลเอิยดแลจึงเอาปฏิสนฺธิ ฯ สัตฺวอันเอาปฏิสนฺธิในเนวสฺายตนภูมนัน เนวสฺานาสฺายตนวิปากปฏิสนฺธิอันเดียวนันใส่ใจอันเอาปฏิสนฺธิด่งฺงจักมีด่งฺงจักบฺมีจึงเอาปฏิสนฺธิ ฯ แต่ฝูงสัตฺวทังหฺลายอันเอาเยานีปฏิสนฺธิแห่งภูม ๓๑ เป็นปฺรเภทในใตฺรภูมด่งฺงกฺลาวมานี้แล ๚

สัตฺวอันเกฺอดในนรกภูมนันเป็นด้วยอุปปาติกเยานี ภูลเป็นรูปใดั ๒๘ คาบ[๑๘]สินคาบเดียว[๑๙] รูป ๒๘ นัน คืออันใดั คือ ปถวี อาเปา เตเชา วาเยา จกฺขุ เสาต ฆานะ ชิวฺหา กาย มน รูป สทฺธ คนฺธ รส เผาฏฺฐพฺพ อิตฺถีภาว ปุรสฺสภาว หทย ชีวิตินฺทฺริย อาหาร ปริจฺเฉท กายวิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ ลหุตา กมฺมฺตา อุปจฺจเยา สนฺติรูปปสฺสชรเตา ๚

อันว่าปถวีรูปนันคือกดูกและหนังแล ฯ อาเปารูปนันคือนำอันใหฺลใปัมาในตันนันแล ฯ เตเชารูปนันคือว่าไฟอันเรัานแล เกฺอดเป็นเลือดในตนแล ฯ อันว่าวาเยารูปนันคือลมอันธฺรงสกล แลใหัตึงเนื้อตึงตนแล[๒๐] ฯ จกฺขุรูปนันคือตาอันแต่งดู ฯ เสาตรูปนันคือหูอันใดัฟังนัน ฯ ฆานรูปนันคือจมูกอันแตดมใหัรู้รศทังหฺลาย[๒๑] ฯ ชิวฺหารูปนันคือลินอันรู้จักรสอันส่มแลฝาด แลรศทังหฺลายนัน ฯ กายรูปนันคือรูป อันรู้เจบรู้ปฺวดอันถูกเตัาง ฯ รูปารูปนันคือรูปอันเห่นแก่ตา ฯ สทฺทารูปนันคือรูปอันใดัยินดี ฯ คนฺธารูปนันคือรูปอันรูปเปนกฺลิ่นเปนคนฺธะอันเหัาม ฯ รสารูปนันเป็นรศ ฯ เผฏฺฐพฺพารูปนันคือรูปอันถูกเตัาง ฯ อิตฺถีรูปนันคือรูปอันเป็นผูหฺญิง ฯ ปุรสฺสรูปนันคือรูปอันเป็นผู้ชาย ฯ หทยรูปนันคือรูปอันเป็นต้นแก่รูปทังหฺลายอันอฺยูภายใน ฯ ชีวิตินฺทฺริยรูปนันคือชีวิตฺร อันอฺยูในรูปทังหฺลาย ฯ อาหารรูปนันคืออาหารอันกิน ฯ ปริจฺเฉทรูปนันคือรูปที่ตอที่ติดกัน ฯ กายวิฺตฺติรูปคือรูปอันรู้แต่ตน ฯ วจีวิฺตติรูปนันคือรูปอันรู้แต่ปาก ฯ รูปสฺสรูปลหุตารูปนันคือรูปอันรู้พฺลัน ฯ รูปสฺสมุธุตารูปนันคือรูปอันออน ฯ รูปสฺสกมฺมฺตารูปนันคือรูปอันคฺวรรูป ฯ รฺรปสฺสอุปฺปจาเยารูปนันคือรูปอันใหัเป็นอีก ฯ รฺรปสฺสสนฺตตินันคือรูปอันสิบอันแทง ด่งฤๅจิงวาสิบว่าแท่งนัน สิบหฺลากวันคืน[๒๒]นันแล ฯ รฺรปสฺสชรตารูปนันคือรูปอันแก่อันเถ้า ฯ รฺรปสฺสอันนัน เริ่มอังกา เกาคือลีนอันรู้จักรศ อันอนิจตารูปนันคือรูปอันยินดี อันจใกฺลตาย[๒๓]นันแล รูปทั้ง ๒๘ รูปนิมีแก่สัตฺวในนรกแล ๚

ฝูงสัตฺวอันใปัเกฺอดในที่รายที่เป็นทุกฺขลำบากใจเขัานัน เพิอใจเขัาราย[๒๔]แลทำบาปด้วยใจอันราย มี ๑๒ อันแล ฯ อันนึ้งคือเสามนสฺสหคต ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ อสํขาริกเมกํ ใจนี้มิรู้วาบาปแลกฺทำบาปด้วยใจอันกฺล้าแลยินดี ฯ อันนึ้งคือ เสามนสฺสสหคต ทิฏฺฐิคตสสํขาริกเมกํ ใจอันนึ้งมิรู้ว่าบาปแลยินดีแลกฺทำบาปนันเพิอมีผูชักชวน ฯ อันนึ้งคือ เสามนสฺสสหคต ทิฏฺิคตวิปฺปยุตฺตํ อสํขาริกเมกํ ใจอันนึ้งรู้ว่าบาปแลกฺทำด้วยใจเขัางตนเองอันกฺล้าแขงแลยินดี ฯ อันนึ้งคือเสามนสฺสสหคตํทิฏิคตํวิปฺปยุตตํ สสํขาริก ใจอันนึ้งรู้ว่าบาปแลยินดีกฺทำบาปเพิอมีผู้ชักชฺวน๚ อันนึ้งคืออุเปกฺขาสหคต ทิฏฺิ คตสมฺปยุตฺตํ อสํขาริกํ ใจอันนึงรูว่าบาปแลกทำเพิอมีผู้ชัวน แลกฺรทำด้วยใจ่อันรายใจกฺลา บฺมิยินดียินราย ฯ อันนึ้งคืออุเปกฺขาสหคตทิฏิคตสมฺปยุตฺตสสํขาริกํ ใจอันนึ้งรู้ว่าบาปแลกฺทำเพือมีผู้ชฺวนแลกฺทำด้วยใจอันราย แลใจกฺลา ฯ อันนึ้งคืออุเปกฺขาสหคตทิฏคต วิปฺปยุตตอสํขาริกํ ใจอันนึ้งรู้ว่าบาปแล กฺทำเองด้วยใจอันรายอันกฺลา อันนึ้งคืออุเปกฺขาสหคต ทิฏิคตสสงฺขาริก ใจอันนึ้งรู้ว่าบาป มีผู้ชวนแลกฺทำด้วยใจอันกฺลา[๒๕] ฯ อันนึ้งคือเทามนสฺสสหคตปฏิฆสมฺปยุตฺตํ อสํขาริกํ ใจอันนึ้งปฺรเกาบใปัด้วยโกฺรทขึ้งเคียด[๒๖] กฺทำบาปด้วยใจอันกฺล่าแขงเองแลราย ฯ อันนึ้งคือเทามนสฺสสหคตปฏิฆสมฺปยุตฺตสสํขาริกํ อันนึ้งเกาบปฺรด้วยโกฺรทขึ้งเคียด กฺทำบาปเพือเหตุมีผู้ชวน ฯ อันนึ้งคืออุเปกฺขาสหคตวิจิกิจฺฉาสมฺปยุตตํ ใจอันนึ้งบฺมิเชื่อบุญแลกฺธำบาปด้วยใจปฺรกฺลาย ฯ อันนึ้งคือ อุเปกฺขาสหคตอุทธจสมฺปยุตฺต ใจอันนึ้งเยัามฟื้นใปัฟุ้งด่งฺงเกัานเท้าแลเอาเก้านเท้า[๒๗]เทาดลง เยัามจาลงทุกเมิอแลกฺธำบาปด้วยใจปฺกลาย ฯ ใจร้ายทั้ง ๑๒ นี้ ผิแลมีแกคนผู้ใดผู้นันเยัามใดัใปัเกฺอดในที่ร้าย เป็นต้นว่าจตุราบายแล ๚

เหตุการเทัาใดแลมีใจร้าย (ผูนี้แก่สัตฺวทังหฺลายเหตุการณ์เทาใดัแล เริ่มอังกา กิมีใจราย) ฝูงนี้แก่สัตฺวทังหฺลาย เหตุการนันยังมี ๓ อัน อันนึ้งชื่อว่าเลาเภาเหตุ อันนึงชือว่าเทาเสาเหตุ อันนึงชือว่าเมาเหาเหตุ ฯ อันชื่อว่าเลาเภาเหตุนัน เพิอมักใดสีนทานมักฆามักตีทาน เพิอจเอาสินทาน แลใจนันชวนกฺทำบาป ฯ อันชื่อว่าเทาเสาเหตุนัน เพิอดูทานถูกใจขึ้งเคียดหิงสา[๒๘]แก่ทานมักคุมนุํคุมโทศชวนใจกฺทำบาป[๒๙] ฯ อันชือว่าเมาเหาเหตุนันบมิรู้บุญธมฺมมีพาล ใจหลง ใปักฺธำบาป ใปัชฺวนพายทุกเมือแล ฯ เพราะเหตุ ๓ อันนี้แล หากภาสัตฺวทังหฺลายใปัเกฺอดในที่ร้าย คือจตุราบายแลด้วยสุภาวะกฺทำบาปฝูงนัน มี ๑๐ จำพฺวกโสด ๚

กาเยน ติวิธํ กมฺมํ ปาณาติปาตา อทินฺนาทานา กาเมสุมิจฉาจารา ๚ วาจากมฺมํ จตุพฺพิธํ มุรสาวาทา ผรุสวาจา เปสุฺวาจา สมฺผปฺปฺลาปวาจา ๚ มนสา ติวิธฺเจว มิจฺฉาทิฏฺิ พฺยาปาท วิหึสา ทสุ กมฺมปทา อิเม ๚

สุภาวกฺธำบาปด้วยตนมี ๓ จำพฺวก ฯ สุภาวกฺธำบาปด้วยปากมี ๔ จำพฺวก ฯ สุภาวกฺธำบาปด้วยใจมี ๓ จำพฺวก ฯ ผฺสมเข้าด้วยกันเป็น ๑๐ จำพฺวกแล ฯ อันว่ากฺทำบาปด้วยตัวมี ๓ จำพฺวกนัน อันนึ้งคือฆัาคนแลฆัาสัตฺวอันรู้ติง[๓๐] ด้วยมือด้วยตีนตน ฯ อันนึ้งคือว่าลักเอาสินท่าน บมิใดัใหัแก่ตน แลเอาด้วยตีนมือตน ฯ อันนึ้งคือทำชูด้วยเมียทานผู้อื่น ฯ อันว่าทำบาปด้วยปากมี ๔ จำพฺวกนันฉันนี้ อันนึ้งคือว่ากฺล่าวเถัายคำมุสาวาทแลสอเสิยดเอาทฺรัพฺยสิงสินเขัางท่าน ๑ ฯ อันนึ้ง คือว่า กฺลาวเถัายคำอันทานบฺมิพึงฑานัน ๑ ฯ อันนึ้งคือว่ากฺลาวเถัายติเตียนนินฺทานแลกฺลาวคำอันบาดเนื้อผิดใจทาน[๓๑] กฺลาวเถัายคำอันหฺยาบช้าแลยุยงใหัทานผิดใจกัน อันนึ้งคือกฺลาวคำปฺรหฺลกเหฺงากเหฺลนอันมิคฺวรกฺลาวแลกฺลาวอันเป็นเถัายคำติรจฺฉานกถานันแล ฯ อันว่าเกฺอดบาปด้วยใจนันมี ๓ จำพฺวก อันนึ้งคือมิจฉา หิงสา ทิฏิถือหฺมั้น บมิเชาบบฺมิพอแลว่าเชาบว่าพอ อันเชาบพอแลว่าบมิเชาบพอนัน อันนึ้งคือว่าเดิอดฟุ้งแกผู้ใดั[๓๒] แลถือหมั้นว่าเป็นข้าสึกตนพอตาย สู้คฺวามเทาสใหัร้าย[๓๓] แลคุมคฺวามเดิอดนันใว้หมั้นคง[๓๔] อันนึ้งคือว่าเปางจะทำเทาศโพยท่าน จะใคฺรยฆ้าฟันเอาทฺรัพฺยสินทาน สุภาวอันเป็นบาปนันมี ๑๐ จำพฺวก ด่งฺงกฺลาวมานี้แล ฯ แลแต่ใจบาปทังหฺลาย เริ่มอังกา กะด่งฺงกฺลาวมานี้แล ๚

ยังมีเพิอใจัอันเป็นเจตสึกแตงมายังใจใหักฺทำบาปนัน ๒๗ นัน คือ ผสฺเสา เวทนา สฺา เจตนา เอกคฺคตา ชิวิตินฺทฺริย มนสิกาเรา วิตกฺเกา วิจาเรา อธิเมากฺเขัา วิริยํ ปีติ ฉนฺเทา เมาเหา อหิริกํ อเนาตปฺปํ อุทฺธจฺจํ เลาเภา ทิฏฺิ มาเนา เทาเสา อิสฺสา มจฺฉริยํ แต่ใหัเป็นเจตสิก ฯ มนสิการ มัวมฺวนใจ ฯ วิตกฺกแตตฺริรจิทำทำบาป ฯ กุกฺกุจฺจํ ถินํ มิทฺธํ วิจิกิจฺฉา อันนิง ผสฺเสา มาใหัเตัางใจ ฯ เวทนามาใหัเสฺวย ฯ สฺาใหัรู้ ฯ เจตฺตนาใหัรำพึง ฯ เอกคฺคตา ใหัถือหมัน ฯ ชิวิตินฺทฺริยํ แต่ใหัเป็นเจตสิก ฯ มนสิการ มัวมฺวนใจ ฯ วิตกฺกแต่ตฺริรบิทำทำบาป ฯ วิจาร ใหัพิจฺจารณาแก่บาป ฯ อธิเมากฺเขา นัน ใหัจำเหตุเฉภาแก่บาป ฯ วิริยํ ใหัพฺยายามทำบาป ฯ ปีติ ใหัชมชืนยินดีกฺทำบาป ฯ ฉนฺท ใหัใจเหฺนียวแก่บาป ฯ เมาเหานันใหัหลงแก่บาป ฯ อหิริกํ นัน ใหับมิคฺวามอายแก่บาป ฯ อเนาตปฺปํ นัน บมิใหักลัวแก่บาป ฯ อุทฺธจฺจํ ใหัขึ้นฟุ้ง เลาเภานัน ใหัเลาภ ๚ ทิฏฺิ นัน ใหัถือบาปหมัน ฯ มาน นัน ใหัดุดันเยิยลำหาว ฯ เทาเสา ใหัเคียดฟุ้ง ๚ อิสฺสา ใหัริสยาหึงสา เบียดเบียนหฺวงเหน ฯ มจฺฉริยํ นัน ใหัตฺรหนี ฯ กุกฺกุจฺจํ ใหัสนเท ฯ ถินํ ใหัเงาเหฺงียบบมิใหัรู้สึกตน ฯ มิทฺธํ นันใหัหลับ ฯ วิจิกิจฺฉา นันทานว่าเชาบวาพอกฺดี บมิใหัยินดี เพราะใจนันฟุ้งฌัาน ชฺวนทำบาป นันใดั ๒๗ ด่งฺงกฺลาวมานี้แล ๚

ฝูงสัตฺวทังหฺลายอันใดักฺทำบาปด้วยปาก ด้วยใจ ด่งฺงกฺลาวแล้วนี้ เยัามใดัใปัเกฺอดในจตุราบายมีอาทิคือนรกใหฺญ ๘ ขุมนัน ๚

สฺชีเวา กาลสุตฺเตา จ สงฺฆาเฏา เรารุเวา ตถา
มหาเรารุวตาเปา จ มหาตาเปา จาติ วิจิเยา ๚

อันนึ้งชื่อสฺชีพฺพนรก อันนึ้งชื่อกาลสุตฺตนรก อันนึ้งชื่อสงฺฆาฏนรก อันนึ้งชื่อเรารุวนรก อันนึ้งชื่อตาปนรก อันนึ้งชื่อมหาตาพฺพนรก อันนึ้งชื่อมหาอวิจินรก ๚

ฝูงนรกใหญั ๘ อันนี้ อฺยูใต้แผ่นดินอันเรัาอฺยูนี้แล ถัดกันลงใปัแลนรกอันชื่อว่าอวิจินรกนัน อฺยูใตันรกทังหฺลายแล นรกอันชื่อว่าสฺชีพฺพนรกนัน อฺยูเหฺนือนรกทั้ง ๗ อันนัน ฝูงสัตฺวอันเกฺอดในนรกอันชื่อว่าสฺชีพฺพนรกเริ่มอังกา ขนัน ยืนใดั ๕๐๐ ปี ด้วยปีในนรก วันหนึ่งคืนหนึ่งในนรกใดั ๙ ล้านปี ในเมืองมนุษย์นี้ ๕๐๐ ปีในสฺชิพฺพนรก ใดัล้านหกแสนล้านญิบหมื่นปี ในเมืองคนนี้ ๑๖๒๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ฝูงสัตฺวอันเกฺอดในกาฬสุตตนรกนัน ยืนใดั ๑๐๐๐ ปีในนรกนัน วันหนึ่งคืนหนึ่งในกาฬสุตตนรกนัน ๓๖๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์ ๑๐๐๐ ปีในนรก ใดัมหาปทุมปทุมประพินทุ ๑๒๖๙๐๐๐๐,๐๐๐๐๐๐ ในปีมนุษย์ ฝูงสัตฺวอันเกินในสังฆาฏนรกนัน ยืนใดั ๒๐๐๐ ปีในนรกนัน ในสังฆาฏนรกนัน วันหนึ่งคืนหนึ่งใดั ๑๔๕๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์ ๒๐๐๐ ปีในสังฆาฏนรกนัน ใดั ๑๐๓๖๘๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์แลฝูงสัตฺวอันเกฺอดใน มหาโรรุวนรกนันยืนใดั ๔๐๐๐ ปีในนรก ในโรรุวนรกนัน วันหนึ่งคืนหนึ่ง ๕๗๖๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์นี้ ทั้ง ๔๐๐๐ ปีในโรรุวนรกนัน ใดั ๘๒๙๔๔๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์แล ฝูงสัตฺวอัน เกฺอดในมหาโรรุวนรกนันยืนใดั ๘๐๐๐ ปีในนรกนัน วันหนึ่งคืนหนึ่งในนรกนัน ใดั ๒๓๐๔๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์นี้ ทั้ง ๘๐๐๐ ปีในนรกนัน ใดั ๖๖๓๕๕๒๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์นี้ ฝูงสัตฺวอันเกฺอดในตาปนรกนันยืนใดั ๑๖๐๐๐ ปี ในนรก วันหนึ่งคืนหนึ่งในนรกนี้ใดั ๙๒๓๖๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์นี้ทั้ง ๑๖๐๐๐ ปี ในตาปนรกนัน ใดั ๕๓๐๘๔๑๑๖๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ ปีในมนุษย์นี้แล ฝูงสัตฺวอันเกฺอดในนรกอันชื่อว่ามหาตาปนรกนัน อันจักนับปีแลเดือนอันเสวยทุกข์ในนรกนันบมิถ้วน เยัามนับด้วยกึ่งกัลป์แล อวีจีกัลป์หนึ่ง ๚

ฝูงนรกใหัญ ๘ อันนี้ เยัามเป็น ๔ มุม แลมีประตู ๔ ประตู อฺยู ๔ ทิศ พื้นหนตํ่าเยัามเหฺลกแดง[๓๕] ฝางำหนบน[๓๖]เยัามเหฺลกแดง แลนรกฝูงนัน โดยกว้างแลสูงเท่ากันเป็นจัตุรัส แลด้านแล ๑๐๐ เยาชน[๓๗] แลเยาชน ๘๐๐๐ วา โดยหฺนาทั้ง ๔ ด้านกฺดี พื้นเบื้องตํ่ากฺดี ฝาเบื้องบนกฺดี เยัามหฺนาใดัแล ๙ เยาชน แลนรกนันบ่มีที่เปล่าสักแห่ง เทียรเยัาม[๓๘]ฝูงสัตฺวนรกทั่งหลาย หากเบียดเสียดกันอฺยูเต็มนรกนัน แลใฟนรกเริ่มอังกา ขานันบฺมีดับเลยสักคาบ แลใหฺมัอฺยูเราดต่อสินกัลป[๓๙]แล กมฺมบาพฺพคนฝูงนันหากใปัเป็นใฟลุกในตัวคนนัน เป็นฟืนลุกเองใหม้ใฟนันแลบมีแล้วสักคาบ เพิอด่งฺงนัน แลนรกใหั ๘ อันนัน มีนรกบาวอฺยูเรัาบ ๑๖ อันอฺยูทุกอันแล อฺยูแลดาลแล ๔ อัน แลนรกบาว ๔ ฝูงนัน ยังมีนรกเลกเนัายเราบนั้นมากนัก จนับบฺมิถวนใดัเลย ปฺรดุจฺจทีบาน ฯ เนาก แลในเมิอง ฯ มนุสฺสเร้านีแล ฯ ฝูงนรกบาวนั้นโดยกฺวางใดัแล ๑๐ เยาชน ทุกอัน แลฝูงนรกนั้น อีกนรกหฺลวงใด ๑๓ อัน แตนรกใหฺญั ๔๘ อันนั้น หายมฺภบาลอฺยู่บมิใดใส่ทียมฺภบาลอยู่นั้น แต่ฝูงนรกบาวแลนรกเลกทังหฺลาย หากมิยมฺภบาลอยู่ใส่ แต่ฝูงนรกบ้านจิยมฺบาลอยู่ ด่งฺงนั้นแลเริยกชือว่า อุสทฺธนรก ๚

ผู ๔ อันเปนยมฺภบาลด่งฺงนัน เมิออฺยูเมืองคน บาปเขาใดัทำบุญเขากใดัทำบาง เมิอตายใปัใดัเกฺอดในนรกนัน ๑๕ วัน แลมียมฺภบาลฝูงอื่นมาฆัาฟันฟุ่งแทงกฺว่าจถฺวน ๑๕ วันนัน แล้วจิงคืนมาเป็นยมฺภบาล ๑๕ วัน เวียนใปัเลาเวียนมาเลาด่งฺงนัน หึงนาน[๔๐]นัก เพราะว่าใป่มีสิ้นบาปอันเขาใดักฺทำนัน ดุจด่งฺวามานีกเปันจำพฺวกหนึ่ง อันชื่อว่าเปฺรตวิมานนันแล ลางคนนั้นกลางวันเป็นเปฺรต คฺรันกลางคืนเป็นเทวดา ลางคนกลางวันเป็นเทวดา คฺรันกลางคืนเป็นเปฺรต ลางคนเดือนขึ้นเป็นเปฺรต เดือนแรมเป็นเทวดา ลางคนเดือนขึ้นเป็นเทวดา เดือนแรมเป็นเปฺรต ด้วยบาปกมฺมเขาฝูงนี้ใปบฺมีสิ้น เป็นด่งฺงนี้ทุกเดือนหลายปีนักแล ฝูงเปฺรตฝูงนันแลยมฺภบาลดูดูกันแล ยังใป่บมีสิ้นกมฺม[๔๑]ด่งฺงนี้ ยังเวียนใปัมาเป็นคนนรก เป็นยมฺภบาลทุกเมิอบฺมีใดัอฺยู่สักคาบ ผิว่าสิ้นบาปกมฺมนันจิงเป็นยมฺภบาลแล้วตายใปัเกฺอดแห่งอื่นแล ๚

แลมีเมืองพฺระยายมราชนันใหัญนักแล อ้อมเรัาบประตูนรกนันทั้ง ๔ ประตูนรกถ้วนทุกนรกนัน พฺระยายมราชนันทรงธมฺมนักหฺนา พิจารณาเถัายคฺวามอันใดัด้วยแลบังคับเจาทแลจำเลยนั้นด้วยสัจฺจฌือแลเชาบธมฺมทุกอันทุกเมิอ ผู้ใดตายเยัามใปัใหว้พฺระยายมราชเกัาน พฺระยายมราชจิงถามผู้นัน ยังมึง เริ่มอังกา ขิใดักฺธำบุญกฺธำบาปอันใดแลมึงเร่งคำนึงตูแลมึงวาโดยสัจฺจโดยจิง ฯ เมือดงฺงนันเทวดาทังหฺลาย ๔ องฺค อันแต่งมาซึงบาญชีบุญแล บาปแห่งคนทังหลายกใดใปัอฺยูในแห่งนันด้วยแลถือบาญชีอฺยูแหงนัน ผู้ใดักฺทำบุญอันใดัใส่ เทพดานันเขียนชือผู้นันใส่ในแผ่นเทางสุก แล้วทูลใส่เหนิอหัวใปัเถิงพฺระยายมฺมราช ฯ กจํบใส่หัว[๔๒] แล้วกสาธุการอนุโมทนายินดี แล้วกวางใว้แท่นเทางอันปฺรดับนิด้วยแกัวสตฺตพิธรตฺตนแลมีอันเรืองงาม แลผู้ใดักฺทำบาปใส่ เทพดานันกตราบาญชีลงในแผ่นหฺนังหฺมา แลเอาใหฺวัแห่ง ๑ เมือพฺระยายมราชถามด่งฺงนัน ผู้ใดักฺทำบุญ ด้วยอำนาจจบุญ ผู้นันหากรำพึงรู้ทุกอัน แลกฺลาวแก่พฺระยายมราชว่า ขัาใดัทำบุญธมฺมด่งฺงนัน เทพดาถือบาญชีนัน กหฺมายบาญชีในแผ่นเทางนัน กดุจฺจคฺวามอันเจ้าตัวกฺลาวนัน พฺระยายมราชธกชีใหัใปัสูสฺวรรค อันมีวิมานเท่างอันปฺรดับแกัว ๗ ปฺรการแลน่างฟัาเป็นบริวารแลมีบริเภาคเทียรเยัามทิพย์ แลจะกฺลาวเถิงคฺวามสุกฺขนันบฺมิใดัเลย ผิแลผู้ใดักฺทำบาพฺพนัน มันคำนึงดูตํนมันเองนัน แลมันมิอาจฺจเบากบาพฺพนันใดเลย จึงเทพดานันเอาบาญชีในแผ่นหนังหมามาอานใหัมันฟัง มันจึงสารภาพฺพว่าจิงแล้ว พฺระยายมราชแลเทพฺยดานันกบังคับแก่ฝูงยมฺภบาล ใหัเอามันใปั โดยบาปกมฺมมันอันหนักแลเบานันแล ฯ บังคับอันคฺวรในนรกอันหนักแลเบานัน แลคฺวามทุกขเวทนาแห่งเขัานันจกฺลาวบฺมิถวน ใดัเลย ฯ ผู้ใดักฺทำบุญกใดักฺทำบาพฺพกใดักฺทำ เทพฺยดานันจชักบุญ แลบาพฺพดูทั่งเสางฝัาย ฯ ใดัหฺนักกใปัฝัายนัน แล้วแม้นฺว่าผู้บุบุญหนักแลใใปัสฺวรรคกฺดี เมือพายหฺลังยังจมาใชบาพฺพตน นันเล่าบฺมิฺาเลย ฯ ผู้สวนผู้บาพฺพ หนักแลใปัในนรกเก่านแล้ว เมือพายหลัง นันจึงจใดัเสฺวยบุญแห่งตนนัน บฺมียาแล[๔๓] ฯ อันว่าคนผู้กฺทำบุญ กฺทำบาพฺพเสมิอกัน ด่งฺงนันใส พฺระยายมราชแลเทพดาถือบาญชีนัน บังคับใหัเป็นยมฺราช ๑๕ วัน มี สมฺบตฺติทิพฺยดุจฺจเทพฺยดาแลตกนรก ๑๕ วันนันต่อสิ้นบาพฺพมันนันแล[๔๔]

คนผู้ใดัเกฺอดมาแลมีรู้จักคฺวามบุญ แลมีรู้จักคุณพฺระพุทธ พฺระธมฺม พฺระสงฆ แลมีใดัใหัทาน ตฺระหนี่ทฺรัพฺย แลเมือท่านจะอัวยทานใส่มันห้ามปรามทาน อันนึ้ง มันมีรู้รักพี่รักเน้าง บฺมิรู้เอนดูกันรุณา เทียรเยัามฆัาสิงสัตฺวอันรู้ติง แลลักเอาสินทานอันทานเจ้าสินมิใดัใหัแก่ตน มักทำชูด้วยเมียทานแลเลาบลักรักเมียทาน[๔๕]ผู้อื่น แลเจรจาเลาะและลูยล่าย[๔๖] มักกฺลาวคฺวามรัายส่อเสียดเบียดเบียนทาน กฺลาวคฺวามสฺรปฺรมาททาน แลกฺลาวคฺวามหฺยาบชากฺลาแขงใหัทานบาดเนือผิดใจ ใหัทานใดัคฺวามเจบอาย แลกฺลาวคฺวามมุสาทเลาแลอันบฺมิใดัเป็นปฺรเยาชนเป็นติรจฺฉานกถา แลมักกินเหฺลาเมามาย แลมิใดัยำเกฺรงผู้เถ้าผู้แก่[๔๗]สมณพฺราหมฺณาจารย อันว่าคนผู้กฺทำรายฉันนี้ใส่ ครันว่าตายใปั กใดัไปัเกฺอดในนรกอันใหญ่ ๘ อันนันแล อันว่าคฺวามอันเขัาเจบ ปฺวดทนทุกฺขเวทนาแห่งเขัานัน จกฺลาวบฺมิใดัเลย ๚

ในฝูงนรกเลกอันอฺยูเป็นบริวารนรกบาวนันมากนัก เรัามิอาจฺจกฺลาวใดัเลย แต่วาจกฺลาว[๔๘]แต่ฝูงนรกบาว ๑๖ อัน อฺยูเลามเรัาบสฺชิพฺพนรกอันอฺยูบนนรกทังหฺลาย อันพฺระมาตฺรลีนำพฺระเจ้าเนมิราชใปัเปาดพฺรเนตฺรนัน เมิอจใปัดูสฺชิพฺพนรกอันใหญ่อันอฺยูทามกลางนัน ใหัดูแต่นรก ๑๖ อันอฺยูเรัาบสฺชิพฺพนรกนัน ชื่ออุสทฺธนรกแล นรกอันเป็นอาทิชื่อเวตรณีนรก คนผู้อฺยูในแผ่นดินนี้ แม้นเป็นตีมีเขัาเขัางมากใพฺรชาเขัาในมากหลายนัน มักหฺลายนัน มักกฺทำรายแก่คนผู้อื่นชิงเอาทฺรพฺยเขัาเขัาง ฯ ทานผู้อื่นด้วยตนมีกำลังกฺว่า คฺรันฺวาตาย ใดัใปัเกฺอดในนรกอันชือเวตรณีนัน ยมฺภบาล[๔๙]อฺยูในเวตรณีนรกนันเทียรเยัามถือใมั เคัาน มีดพฺร้า เหาก ดาบ หฺลาว แหฺลน เคฺริองฆัาเคฺริองแทง เคฺรื่องยิง เคฺริองตีทังหฺลายฝูงนัน เยัามเลกแดง[๕๐] แลมีเปลวพฺลุง ขึนใปัด่งฺงใฟฟ้าลุกด่งฺงนันบฺมิวาย แลยมฺภบาลจึงถือเคฺริองทังนันใล่แทงใล่ตีฝูงคนนรกด้วยสิ่งนัน เขัากเจบปฺวดเวทนานักหฺนา อดทนบฺมิใดัเลย ในนรกนันมีแม่นำใหฺญ่อันชื่อว่า เริ่มอังกา ขุเวตรณี แลนำนัน เค่มนักหฺนา คฺรันฺว่าเขัาแลนหฺนีนำนันเลาหวายเคฺรือหฺวายพาสฺสใปัมา[๕๑] แลหฺวายนันมีหฺนามอันใหฺญ่เทาเจาบ เทียรเยัามเหฺล็กแดงเป็นเปลวใฟลุกทุกเมิอแล ลํงนำนันกขาดด่งฺงทานเอามีดกฺรดอันคมมาแลมากันเขัาทุกแห่งแล เคฺริอหฺวายนันเทียรเยัามขฺวากใหฺญ่แลยาว เยัามเหฺลกแดงลุกเป็นเปลวใฟใปัใหฺม้ตัวเขัาด่งฺงใฟใหฺม้ต้นใม้ในกฺลางป่า คฺรันฺว่าตัวเขัาตระเหฺลาดตกลง[๕๒] หฺนามหฺวายนันลงใปัเยากขฺวากเหฺลกอันอฺยูใต้นัน ตัวเขัานันกขาดเหัายนทุกแห่ง เมิอขฺวากเหฺลก นันเยากตัวเขัาด่งฺงท่านเสียบปลานันแล บัดเดี๋ยวนึ่งเปฺลวใฟใหฺม้ขวาขึ้นมาแล้วลุกขึ้นเป็นใฟใหฺม้ตนเขัาหึงนานนักแล ตนเขัานันสุกฺขเหฺน่าเปีอยใปัสิ้น ใดัขฺวากเหฺลก ในนำเวตรณินัน มีใบบัวหลวง แลใบบัวนันเทียรเยัามเหฺลกเป็นคมเรัาบนันด่งฺงคมมีด แลใบบัวนันเป็นเปลวลุกอฺยูบมิดับเลยสักคาบ คฺรันฺว่าตนเขัานันตฺรเหฺลาด จากขฺวากเหฺลกนันตกลงเหฺนือใบบัวเหฺลกแดงอันคมนัน กบาดขาดหฺวินทุกแห่งด่งฺงท่านกันขวางกันยาว[๕๓]นันใส่ เขัาตกอฺยูในใบบัวเหฺลกแดงนันช้านานแล้ว จึงตฺรเหฺลาดตกลงใปัในนำ ๆ นันเคัมนักหฺนา แลแสบเนื้อแสบตัว[๕๔]เขัาแสนสาหสฺส ด่งฺงปลาอันคนตีที่บนบกนัน บัดเดี๋ยวแมันำนันกกลายเป็นเปลวใฟใหฺม้ตนเขัานันดูคฺวันพุ่งขึ้นทุกแห่งรุงเรืองเทียรเยัามเปลวใฟในพื้นแม่นําเวตรณินัน เทียรเยัามคมมีดหงายขึ้นอฺยูทุกแห่งคมนักหฺนา เมิอคนนรกนันเรัาน ด้วยเปฺลวใฟใหม้ด่งฺงนัน เขัาจิ่งคำนึงในใจว่า มา กูจะดำนำนี้ลงใปั ชเร้ายจพบนำเย็นพายใต้โพน แลจอฺยูใดัแรงใจสเนัาย[๕๕] เขัาจึงดำลงใปัในพื้นนำนัน จึงถูกคมมีดอันหฺงายอฺยูใต้นำนัน ตัวเขัากขาดทุกแห่ง ด่งฺงท่านแส้งกันเขัา[๕๖]นัน ยิ่งแสบสาหัสฺส แลเรัางล้มเรัางตาย[๕๗]เสียงแรงแขงนักหฺนา บางคาบนำพัดตัวเขัาพุงขึ้น ลางคาบพัดตัวเขัาดำลงนันเอง เทียรเยัามทุกขเวทนานักหฺนา ฝูงสัตฺวอันเกฺอดในนรกอันชื่อเวตรณีนันเป็นทุกฺขเจบปฺวดด่งฺงกฺลาวมานี้แล ๚

นรกอันเป็นคำรพฺยเสางนัน ชื่อว่าสุนกฺขนรก คนผู้ไดักฺลาวคำร้ายแก่แก่สมณพราหฺมณ เริ่มอังกา ขูผู้มีสีลแลพอแมัแลผู้เถัาผู้แก่คฺรูปบาทฺยาย คนผู้นันตายใปัเกฺอดในนรกอันชื่อสุนกฺขนรกนันแล ในสุนกขนรกนัน มีหฺมา ๔ สิ่ง หฺมาจำพฺวก ๑ นันขาว หฺมาจำพฺวก ๑ นันแดง หฺมาจำพฺวก ๑ นันดำ หฺมาจำพฺวกหนึ่งนันเหลือง แลตัวหฺมาฝูงนันใหฺญ่เท่าช้างสารทุกตัว ฝูงแรังแลกาอันอฺยูในนรกนันใหฺญ่เท่าเกิยนทุก ฯ ตัว ปากแรงแลปากกาแลตีนนันเทียรเยัามเหฺลกแดงลุกเป็นเปลวใฟลุกอฺยูบฺมิใดัเหือดสักคาบ[๕๘] แรังแลกาหฺมาฝูงนัน เทียรเยัามจิกแหกหัวอก[๕๙]เยัามขบเตาด[๖๐]คนทังหฺลายในนรกนัน ด้วยกมฺมบาพฺพเขัางเขัานันมิใหัเขัาอฺยูสฺบายแลใหัเขัาทนเจบปฺวดสาหัสฺสใดัเวทนา พ้นปฺรมาณทนอฺยูในนรกอันชื่อสุนกฺขนรกนันแล ๚

นรกบาวอันดัพฺพนันใปัเป็นคำรพฺย ๓ ชื่อว่า เสารชตินรก คือผูใดักฺลาวรายแก่ทานผู้มีสีล อันทานบฺมิใดัใหัคฺวามผิดแกตน[๖๑]แต่สิงใดสิงนึ่งเลย แลมากลาวร้ายแก่ทานดุจฺจด่งฺงเอาเหากมาแทงหัวใจทานใหัใดัคฺวามเจบอาย[๖๒] คนผู้นันคฺรันฺว่าตายกใดใปัเกฺอดในนรกนันแล ในพื้นนรกนันเยัามเหฺลกแดงเป็นเปลวใฟลุกอฺยูบฺมิเหือดเลยสักคาบ ฝูงนรกนันใส้เหฺยียบเหฺนือแผ่นเหฺลกแดงนัน แลฝูงยมฺภบาลถือเฆัานเหฺลกแดงอันใหฺญ่เท่าลำตาลไล่ตีฝูงคนนรกนัน ๆ กแล่นใปับนแผ่นเหฺลกแดง ฯ ลุกเป็นใฟเร่งใหฺม่ตีนเขัา[๖๓] แลเรัานเวทนานักหฺนาแล ยมฺภบาลใลตีคํนนรกนันเนิอแลตนเขัานันกแหฺลกเป็นภสฺสมใปัสิ้นแล บัดเดี๋ยวใส้กเกฺอดเป็นตนเขัาคืนมาด่งฺงเดียวนันเล่า เพราะว่าบาพฺพกมฺมแห่งเขัาใปัมิสิ้บตฺราบใดัแล[๖๔] ทนเวทนาใปัในนรกอันชื่อวาเสารชตินรก ตราบนันแล ๚

นรกบาวอันเป็นคำรพฺย ๔ นันชื่อว่า องฺคารการสุมนรก คนผู้ใดัแลชักชฺวนท่านผู้อื่นว่าจกฺทำบุญ แลทานเอาทฺรพฺยสินมาใหัแก่ตนว่าใหัทำบุญแลตํนมิใดักฺทำบุญ แลลวงเอาทฺรพฺยเขัางท่านมาใว้เป็นอนาปฺรเยาชนแก่ตน คนฝูงนันตายใปัเกฺอดในนรกอันชื่อว่าองฺคารกาสุมนรกนัน แลฝูงยมฺภบาลอันอฺยูรกษานรกนัน บางถือเริ่มอังกา เขถือเหากดาบ บางถือเฆัานเหฺลกแดงลุกเป็นเปฺลวใฟแลใลัขับเตัานบาง แทงบาง ฟันบาง ตีบาง ใลผฺลักใส่ใหัตกลงในหฺลุมถ่านใฟอันแดงแลถัานใฟอันแดงนันใหัตนเขัา ๆ เรัานทนเวทนานักหฺนา ฝูงยมฺภบาลจิงเอาจหฺวักเหฺลกอันใหัญตักเอาถ่านใฟแดงหฺลั่ง รดเหฺนิอหัวเขัาลง เขัากบ่มีอาจฺจอดเรัานใดั เขัากเรัางใหัด้วยเสียงอันแขงนักหฺนาแล กมฺมบาปแห่งเขัานันจึงมิใหัเขัาตาย คฺรันเขัาตายจากขุมถ่านใฟนัน ๚

อันดัพฺพนันเป็นคำรพฺย ๕ ชื่อว่าเลาหกุมฺภินรก แลคนผู้ใดัอันตีสมณพฺราหฺมณาจารยผู้มีสีลใส่ คนผู้นันตาย ใดัใปัเกฺอดในเลาหกมฺภินรกนัน ๆ มีเหฺลกแด่งอันใหฺญ่นันแลเตัมด้วยเหฺลกแดงเชิอมเปนนำอฺยู[๖๕] ฝูงยมฺภบาลจับ ๒ ตีนคนนรกชันตีนขึ้น[๖๖]แลเยัานหัวเบิองต่ำแล้วแลพุงตัวคนนันลงในหฺม่ออันใหัญนัน แลสัตฺวนันเรัานนักหฺนา ดิ้นใปัมาอฺยูในหฺมอนัน ทนเวทนาอฺยูด่งฺงนันหลายคาบหลายคฺรา แลทนอฺยูกฺวาจสิ้นอายุสฺม[๖๗]สัตฺวในนรกอันชื่อว่าเลาหกุมภีนรกนันแล ๚

นรกบัาวอันดัพฺพนันเป็นคำรพฺย ๖ ชื่อว่า เลาหกุมฺภินรก แลคนผู้ใดัอันฆัาสัตฺวอันมีชิวิตฺร เชิอดคอสัตฺวนันใหัตายใส่ คนผู้นัน คฺรันว่าตายใปัเกฺอดในนรกนันแล สัตฺวนรกนันมีตัวอันใหญ่แลสูงใดั ๖พัน วา ในนรกนันมีหฺมัอเหฺลกแดงใหญ่เทัาภูเขัาอันใหฺญ แลฝูงยมฺภบาลเอาเชิอกเหฺลกแดงอันลุกเป็นเปลวใฟใลกฺรวัดรัดตัวเขัา[๖๘] แล้วบิดใหัคอเขัานันขาดออกแล้ว ๆ เอาหัวเขัา เทาดลงในหฺม่อเหฺลกแดงนัน เมิอแลหัวเขัาดฺวนอฺยูด่งฺงนันใส่ บัดเดี๋ยวกบังเกฺอดหัวอันนึ้งขึ้นมาแทันเล้า ฝูงยมฺภบาลจึงเอาเชือกเหฺลกแดงบิดคอใหัขาดแล้วเอาหัวเทาดลงในหฺม่อเหฺลกแดงอีกเล่า แต่ทำอฺยูด่งฺงนี้หฺลายคาบหฺลายครานัก ตฺราบทัาสิ้นอายุสฺมแลบาปกมฺมแห่งเขัานันแล ๚

นรกบาวอันดับถัดนันเป็นคำรพฺย ๗ ชื่อว่า ถุสปฺลาปนรกแล คนฝูงใดัเอาขัาลิบกฺดี แกลบกฺดีเขัาฟางกฺดี มารคนปนด้วยเขัาเปฺลือก แลเอาใปัพฺรัางขายแก่ท่านว่าเขัาดี คนฝูงนันตายเริ่มอังกา ไขได้ใปัเกฺอดไนนรกนัน ๆ มีแมันำอันนึ้งเลงเห่นมานันใส่ง่ามดีใหฺลใปับฺมีขาดสักคาบ ในพื้นนำนรกนันดาสฺสใปัด้วยเหฺลกแดงเป็นเปฺลวใฟลุกใหฺม่ตนคนนัน เขัาเรัานเนื้อตนเขัานักหฺนา แลเขัากฺรหายยากนำนัก หฺนาเพียงใส่จขาดออก เขัาจึงเอามือทัง ๒ พาดเหฺนิอหัวเขัาแล้วเรัางใหัแล่นใปั เหฺนิอแผ่นเหฺลกแดงด่งฺงใฟ กเรงใหฺมตีนเขัา ๆ แล่นใปัสู่แมันำอันใสังามนัน เขัาโจนลงในนำนันบัดเดี๋ยว นำนันกกฺลายเป็นใฟขึ้นทัง ๒ ฟากนันมาใหฺม่ตนเขัา กฺลายเป็นเขัาลีบแลแกฺลบก เป็นใฟมาใหม้ตัวเขัาลุกนักหฺนาแล ฯ เขัานันใหัยากนำนักหฺนาอดบฺมีใดั เขัากเรัางใหัแล้วเขัากำเอาเขัาลีบแลแกฺลบนันใหักิน เมิอกินคฺรันฺว่ากฺลินเขัาลีบแลแกฺลบนันเขัาใปัถึงเทางแล้วด่งฺงนัน กกฺลายเป็นใฟออกเบิองทฺวารพายต่ำ แลเป็นใฟเขัาลีบแลแกฺลบพุงออกจากตัวเขัานัน เขัากเรัางใหันักหฺนาอดบฺมีใดั จึงเอามือมาพาดเหฺนิอหัวแล้วเรัางใหัด้วย เสียงแรงงนักหฺนา สินกาลหึงนานนักแล ๚

นรกบาวอันเป็นคำรพฺพ ๘ นัน ชื่อลคติหสลนรกนัน คนฝูงใดัเร่งลักสินท่านแล คนฝูง กฺลาวรายแก่เขัาผู้เป็นเจาร แลใหัเจัาเขัางแพ่แรง[๖๙] พฺรางเอาเขัางทานสินบฺมีใดัใหัเขัาโสด คนฝูงนันตายใดใปัเกฺอดในนรกนัน แลยมฺภบาลฝูงรักฺษานรกนัน ยืนอฺยูเราบคนทังหฺลาย หมู่คนนรกนัน ฯ รแวดรวังด้วยเนื้อทังหฺลาย[๗๐]ในกฺลางป่าทุกแห่งทุกพาย แลมิใหัหฺนีใหัเราดใดนัน ฝูงยมฺภบาลเอาเหากชนักใลแทงใลพุงเขัาทังหฺลาย ๆ ที กถูกบาดเจ็บหัวตัวคนฝูงนันหฺลายแห่งนัน ดุจด่งฺงใบเตางแห่งอันทานเอามาสับใหัแหฺลกนัน แลฝูงคนนรกทังหฺลายนันกแหลกใปดุจด่งฺงนันแล ๚

นรกบาวอันดับเป็นคำรพฺพ ๙ นัน ชือสิลกตฺตนรก คนฝูงใดัฆัาปฺลาแลหาบมาขายในกฺลางตฺรหฺลาดใส่ ตายใปัเกฺอดในนรกนัน ฝูงยมฺภบาลเอาเชิอกเหฺลกแดงเคฺลางคอแล้วลากเอาใปัเทาดลงเหฺนิอแผนเหฺลกแดง แล้วจึงแทงด้วยเหากชนัก แล้วจึงฟันด้วยพฺรัา แลเอาเนื้อเขัา เริ่มอังกา โขออกเรียงขายด่งฺงท่านเรียงชิ้นเนื้อชิ้นปฺลาขายกฺลางตฺรหฺลาดนันแล แล้วกคืนเขัาเป็นตัวด่งฺงเก่าแลวแล ๚

นรกบาวอันดับพนันอันเป็นคำรพฺย ๑๐ นัน ชือว่าเปาราปมิลหนรก คนฝูงทานทาวพฺระยาใชใหัใปัเอาสิงสารากรแกใพฺร่ฟัาราษฎรกฺรมฺมทังหฺลาย แลเรียกเอามากกฺว่ากำหฺนดท่าน แลกฺลาวร้ายแก่ทาน[๗๑]เป็นตันฺว่า ฆัาทาน ตีทาน ผู้มีใมัตฺรีรักฺสตน แลเป็นมิตฺรเทาศ[๗๒]ทฺอรงาดด่งฺงนัน คฺรันตายใปัเกฺอดในนรกนัน บาพฺพกมฺมอันกฺทำคุกคามคำรามแก่เขัาว่าจใส่ขื้แลคา ผูกตีนแลมือเขัา ทำข่มเห่งเอาแก่เขัา แลคนหฺมูกฺทำรายแรผู้รักฺสตนแล กฺทำแก่ทานเป็นต้นว่า ข้าท่าน ตีท่าน ผู้มีใมัตฺรีแลเป็นมิตฺรเทาศด่งฺงนัน ครันว่าตายใปัเกฺอดในนรก คนนรกนันอฺยูในแมันำใหัญอันนึ้ง แลเตมใปัด้วยลามุกอาจม แลเหม็นนักหฺนา แม้นว่าอฺยูใกฺลใดั ๑๐๐ เยาชน ๑ กฺดี ยังเหฺม่นอฺยูเลย เขัายืนอฺยูนักหฺนา เขัาอดบฺมีใดั เขัากกินอาจมนันต่างเขัาต่างนำทุกวารแล ๚

นรกบาวอันดพฺพนันเป็นคำรพฺย ๑๑ ชือเลาหิตปุพฺพนรกนัน คนฝูงกฺทำรายแก่พอแมแลสํฆแลคนผู้มีคุณ แลทานผู้มีสีลกฺดี คนฝูงนันตายใปัเกฺอดในนรกนัน คนในนรกนัน คนในนรกนัน อฺยูในแมันำใหัญอัน ๑ เทียรเยัามเต่มด้วยใปัด้วยเลือดแลเหฺนางทังหฺลาย แลเขัานันหา อัฺจกินบฺมีใดั แลเรัานใจเพิอหฺยาก[๗๓]นันนักหฺนา คนนรกนันจึงกินเลือดแลเหฺนางนัน เมือเขัากินเลือดแลเหฺนางนันเขัาใปัเถิงเทางเขัาใส่ กกฺลายเป็นใฟใหฺม่เลาดลงใปัฝายทฺวารหนตํ่าเป็นใฟพุ่งออก ๚

นรกบาวอันดัพฺพนันเป็นคำรพย ๑๒ ชื่อ เลาหพลิสนรก คนฝูงอันเจรจาซือสิ่งสินทานแลใปัพฺรางว่าจใหัเบิยใหัเงือนทาน แลตนใสกลเอาสินท่าน[๗๔]ด้วยตฺราชั่งกฺดี ด้วยทนานกฺดี กใสกลใหัเขัาพลังเขัาพฺลาด แลปฺระจัดสิงสินเขัา[๗๕] แลบฺมีใดัใหัเงือน[๗๖]แก่เขัา คฺรันฺว่าตาย ใดัใปัเกฺอดในนรก ฝูงยมฺภบาลเอาคิมคาบลินเขัาชักออก แล้วเขัาเอาเบ็ดเกิยวลินเขัา ลำเบ็ดนันใหัญเทัาลำตาล เทียรเยัามเหฺลกแดงลุกบฺมีเหิอดสักเมือ ฝูงเริ่มอังกา เขายมฺภบาลเขัาลากใปัผฺลักใปัใหัลมงายเหฺนิอแผ่น เหฺลกแดง เป็นเปฺลวพุงใหฺมตนเขัาโสด ฝูงยมฺภบาลจึงถือเอาหฺนังเขัาออก แลขึงด่งฺงขึงหฺนังวัว ฝูงคนนรกอํดเจ็บบมีใดั จึงเรัางใหันักหฺนา แลมีตนอันสันรทศด่งฺงปฺลาอันหักคอนันแล ขึ้นเหฺนือบกนัน เขัาเยัามรากเลือด[๗๗]ออกด่งฺงนันหฺลายคาบแก่เขัาแล ๚

นรกบาวอันดับนันเป็นคำรพฺย ๑๓ ชื่อว่า สงฺฆาฏนรก ผู้ชายแร้งทำชู้ด้วยเมิยทานผู้หฺญิงทำชู้จากผัวตน คฺรันฺวาตายใปัเกฺอดในนรกนัน ๆ มีผู้หฺญิงกหฺลาย มีผูชายกมาก ฝูงยมฺภบาลเอาเหากแทงตนเขัาบาดขาดหฺวินนักหฺนา มีเลิอดแลนำเหฺนางเยัายนักหฺนา ดุจด่งฺงวัวอันทานเอาเหากแทงเป็นหฺลายแห่งแลมีเลิอดอันเยัายเต็มตัวทุกแห่ง แลตัวคนนรกนันจมอฺยูในแผ่นเหฺลกแดง จมลงครึ่งตนเขัาทุกคนเขัาเทียรเยัามเอามอพาดเหฺนิอหัวเขัาเรัางใหัอฺยูนักหฺนา คนเขัาฝัง อฺยูในนันด่งฺงคนแส่งฝังใว้[๗๘] ยังมีเขัาเหฺลกแด่งอัน ๑ ลุกเป็นเปฺลวใฟแลกฺลิ้งเขัามา แลมีเสียงอันด่งฺงดังฺงเสิยงฟ้าแลกฺลิ้งมาทังเสางข้างหฺนีบตนเชาด่งฺงทานหิบอัอยด่งฺงนันเป็นหฺลายคาบแล ๚

นรกบาวถัดนันอันเป็นคำรพฺย ๑๔ ชื่อว่าวสิรนรก คนฝูงอันกฺทำชู้ด้วยเมิยทาน ตายใปัเกฺอดในนรกนันแล ฯ นรกนันเทียรเยัามผู้หฺญิงกหฺลาย ผู้ชายหฺลายนัก ยมฺภบาลจับ ๒ ตีนเขัา แลเหฺย่านหัวลงในขุมนรกนันแล้วจึงเอาเคัานเหฺลกแดงตีตนเขัาใหัยับเยัายใปัเล่าแล ๚

นรกบาวถัดนันอันเป็นคำรพฺย ๑๕ ชื่อ โลหสิมพลีนรก ฝูงคนอันทำชู้ด้วยเมิยทานกฺดี แลผู้หฺญิงอันมีผัวแล้วแลทําชู้จากผัวตนกฺตี คนฝูงนันตายใปัเกฺอดในนรกนัน ๆ มีป่าใม้งิ้วป่า ๑ หฺลายตํนนักแล ต้นงิ้วนันสูงใดัแลเยาชน แลหฺนามงิ้วนันเทียรเยัามเหฺลกแด่งเป็นเปฺลวลุกอฺยู แลหฺนามงิวนันยาวใดั ๑๖ นิ้วมือ เป็นเปฺลวใฟลุกอฺยูบเห่านจรู้ดับสักคาบแล ในนรกนันเทียร เยัามฝูงหฺญิงฝูงชายหลาย แลคนฝูงนันเขัาใดัรักใคฺร่กันด่งฺงกฺลาวมาดุจฺจเกานนันแล ลางคาบผู้หฺญิงอฺยูบนปฺลายงิ้ว ผู้ชายอฺยูพายตํ่า ฝูงเริ่มอังกา ขํยมฺภบาลกเขัากเอาเหากดาบหฺลาวแหฺลนอันคมเทียรเยัามเหฺลกแดงแทงตีนผูชายนันจำใหัขึ้นใปั[๗๙]หาผูหฺญิง ชู้เขัางสูอันอฺยูบนปฺลายงีวโพนเร็ว อฺยาอฺยู แลฝูงผู้ชายนันทนเจ็บบฺมีใดัจึงปีนขึ้นใปับนตนงิ้วนัน คฺรันฺว่าขึ้นใปัใส่หฺนามงิ้วนันบาดทัวตนเขัาขาดทุกแห่ง แล้วเป็นเปฺลวใฟใหฺม่ตนเขัา ๆ อดบฺมีใดัจึงบายหัวลงมา ฝูงยมฺภบาลกเอาเหากแทงฌํ้าเลาเรัางว่า สูเร่งขึ้นใปัหาชู้สูที่อฺยูบนปฺลายงิ้วโพน สูจลงมาเยียใดัเล่า[๘๐] เขัาอดเจ็บบฺมีใดั เขัาเถียงยมฺภบาลว่า ตูมีขึ้นใปั เขัากบฺมีขึ้นใปั แลหฺนามงิ้วบาดทัวทังตัวเขัา ๆ เจ็บปวดนักหฺนาด่งฺงใจเขัาจะขาดตายแล เขัากลัวฝูงยมฺภบาล เขัาจึงขึ้นใปัเถิงปฺลายงิ้วนัน คฺรันจใกล้เถิงฝูงหฺญิงนันใสกแลเห่นผู้หฺญิงนันกฺลับลงมาอฺยูพายตํ่าเลา ยมฺภบาลหมู่ ๑ แทงตีนผู้หฺญิงใหัขึ้นใปัหาผู้ชายผู้เป็นชู สูอันอฺยูบนปฺลายงิ้วนันเล่า แลว่าเมิอเขัาขึ้นเขัาลงหากันอฺยูฉันนัน เขัาบฺมีใดัพบกัน ยมฺภบาลขับฝูงหฺญิงฝูงชายจำใหัขึ้นใหัลงหาถันดังนัน หฺลายคาบหฺลายคฺราลำบาก นักหฺนาแล ๚

นรกบาวถัดนันเป็นคำรพฺย ๑๖ ชื่อว่ามิจฉาทิฏฺินรกแล ฝูงใดัอันอันอฺยูในเมิองมนุสฺสนี้ เยัามถือมิจฉาทิฏฺิ ๆ มีเสางปฺรการ ๆ นึ่งชื่อเหตุกทิฏฺิ อันนึงชื่อรสาทิฏฺิ หฺมูมิจฉาทิฏฺินี้ บุญเขัาบฺมีรู้จัก บาปเขัากฺทำ ฝูงคนนรกนันโสด คฺวามเขัาร้ายในนรกนันแล มียมฺภบาลนันใหัญนักหฺนา เทียรเยัามถือเหากดาบแลหฺลาวแหฺลนแล เฆัานเหฺลกแดง เทียรเยัามลุกเป็นเปลวอฺยูทุกเริ่มอังกา ขะคาบ เขัาทิมเขัาแทงเขัาฆัาเขัาฟัน แลฝูงคนนรกนันเจ็บปวดเวทนากฺวาตนพ้นปฺรมาณดูลำบากนัก เทียรเยัามทนทุกฺขมากกว่านรกทังหฺลายอันกฺลาวแล้วนันแล ฯ อันกฺลาวแล้วนี้คือนรกบาว ๑๖ อัน ๆ อฺยูเรัาบสฺชิพฺพนรกอันอฺยูบนนรกทังหฺลายใส่ แลนรกบาวทังหฺลายซึ่งอฺยูเรัาบนรกใหัญ ๗ อันนัน ซึ่งอฺยูใต้สฺชิพฺพนรกลงใปัพายใต้นัน เรัาบฺมีกฺลาวถึงใดัเลย ร้ายกว่านี้ยิงนักหฺนาแล ๚



[๑] ผู้ใดัหากเสาดรู้บฺมีใดัใสัสิ้น = หาได้มีใครสอดรู้ไม่

[๒] อฺยูใดั ๖ เขัา = อยู่ได้ ๖ ปี (ปีย่าง)

[๓] มนใส่เพือใด่ = ประมวลแต่งไว้เพื่ออะไร

[๔] อาทิคฺรู = ครูคนแรก

[๕] เรียนแต่ใกฺลัด้วยสารพิใสฺย = แต่ใกล้ด้วยใช้หนังสือ ซึ่งน่าจะหมายถึง เรียนโดยใช้หนังสือติดต่อกันอย่างใกล้ชิด

[๖] ด้วยทำนุกอํารุง = ทำนุบำรุง, ทะนุถนอม, เอาใจใส่อย่างจริงจัง

[๗] ผฺสมภูมทั่ง = รวมภูมิทั้ง ๑๑ นี้

[๘] โสด = อีกส่วนหนึ่ง, ด้วย

[๙] อันเป็นแต่ป่มเปือก = อันเกิดแต่มดลูก

[๑๐] แลมีรกอันหุมหอ = มีสายรกหุ้มห่อไว้

[๑๑] เหื่อใคั = เหงื่อและไคล

[๑๒] หฺยมวา = เหตุว่า, เพราะว่า

[๑๓] เพือเขัาภูลเกอด = เพราะเขาเกิดขึ้น

[๑๔] เป็นรูปดายเทียว = เป็นรูปเป็นร่างใหญ่โตขึ้นในทันใด

[๑๕] เอาเยานี = ถือกำเนิด

[๑๖] เห็นสากแสก = เห็นพาเลือนราง

[๑๗] สเหฺน่าย = นิดหน่อย, เพียงเล็กน้อย

[๑๘] ภูลเป็นรูปใดั ๒๘ คาบ = เกิดเป็นรูปทั้งสิ้นได้ ๒๘ รูป

[๑๙]  สินคาบเดียว = ครั้งเดียว, คราวเดียว

[๒๐] ใหัตึงเนื้อตึงตนแล = ให้ไหวเนื้อไหวตน, ให้ตบเคลื่อนไหวได้

[๒๑] จมูกอันแตดมใหัรู้รศทังหฺลาย = จมูกทำหนัาที่ดมกลิ่นให้รู้รสทั้งหลาย

[๒๒] สิบหฺลากวันคืน = สืบเนื่องไปตามความเปลี่ยนแปรของวันคืน

[๒๓] อันจใกฺลตาย = อันจะใกล้ตาย

[๒๔] เพิอใจเขัาราย = เพราะใจเขาร้าย

[๒๕] รู้ว่าบาป มีผู้ชวนแลกฺทำด้วยใจอันกฺลา = รู้ว่าบาปแต่ใจยังกล้าทำ

[๒๖] ขึ้งเคียด = โกรธเคือง

[๒๗] เก้านเท้า = ก้อนขี้เถ้า

[๒๘] หิงสา = ความคิดเบียดเบียน

[๒๙] มักคุมนุํคุมโทศชวนใจกฺทำบาป = ชอบใส่ร้ายจับผิดคนอื่น

[๓๐] สัตฺวอันรู้ติง = สัตว์ที่เคลื่อนไหว, สัตว์มีชีวิต

[๓๑] ผิดใจทาน = ข้องใจก้น, หมางใจกัน

[๓๒] เดิอดฟุ้งแกผู้ใดั = โกรธแค้นแก่ผู้ใด

[๓๓] สู้ความเทาสใหัร้าย = โยนความผิดให้ร้าย (ผู้อื่น)

[๓๔] คุมคฺวามเดิอดนันใว้หมั้นคง = ผูกความโกรธไว้อย่างมั่นคง

[๓๕] เยัามเหฺลกแดง = เป็นเหล็ก

[๓๖] ฝางำหนบน = ฝาปิดเบื้องบน

[๓๗] แลด้านแล ๑๐๐ เยาชน = ด้านละ ๑๐๐ โยชน์

[๓๘] เทียรเยัาม = ย่อม, มี, เป็น, มีปกติ ฯลฯ

[๓๙] ใหฺมัอฺยูเราดต่อสินกัลป = ไหม้อยู่ตลอดกัลป์, ไหม้อยู่กว่าจะสินกัลป์

[๔๐] หึงนาน = ช้านาน

[๔๑] ยังใป่บมีสิ้นกมฺม = ยังไม่สิ้นกรรม

[๔๒] กจํบใส่หัว = ยกใส่หัว

[๔๓] บฺมียาแล = ไม่หยุดยั้ง, ไม่จบสิ้น, ไม่ต้องสงสัย

[๔๔] ต่อสิ้นบาพฺพมันนันแล = จนกว่าจะสิ้นบาปมันนั้นแหละ

[๔๕] เลาบลักรักเมียทาน = ลักลอบรักเมียผู้อื่น

[๔๖] เจรจาเลาะและลูยล่าย = พูดเหลาะแหละและโกหก

[๔๗] มิใดัยำเกฺรงผู้เถ้าผู้แก่ = ไม่ยำเกรงคนเฒ่าคนแก่

[๔๘] แต่วาจกฺลาว = เพียงจะกล่าว

[๔๙] ยมฺภบาล = ยมพบาล

[๕๐] เยัามเลกแดง = เป็นเหล็กแดง

[๕๑] เลาหวายเคฺรือหฺวายพาสสใปัมา = ลำหวายและเครือหวายพาดไปมา

[๕๒] คฺรันฺว่าตัวเขัาตระเหฺลาดตกลง = ตัวเขาไหลพลัดตกลง

[๕๓] ด่งฺงท่านกันขวางกันยาว = ดังท่านตัดตามกว้างตามยาว

[๕๔] แสบเนื้อแสบตัว = แสบตัว

[๕๕] จอฺยูใดัแรงใจสเนัาย = จะอยู่ได้มีกำลังสักหน่อย

[๕๖] ด่งฺงท่านแส้งกันเขัา = ดังท่านจงใจเฉือนเขา

[๕๗] เร้างล้มเร้างตาย = ร้องไห้ปางตาย

[๕๘] บฺมิใดัเหือดสักคาบ = มิหมดสิ้นสักครั้ง

[๕๙] กัดและจิก = จิกแยกหน้าอกออก

[๖๐] เยัามขบเตาด = กัดและจิก

[๖๑] ทานบฺมิใดัใหัคฺวามผิดแกตน = ท่านมิได้ให้ร้ายแก่ตน

[๖๒] ใหัใดัคฺวามเจบอาย = ให้ได้รับความเจ็บใจและอับอาย

[๖๓] เร่งใหฺม่ตีนเขัา = ยิ่งไหม้ตีนเขา

[๖๔] ใปัมิสิ้บตฺราบใดัแล = ยังไม่สิ้นตราบใด

[๖๕] เชิอมเปนนำอฺยู = ละลายเหลวเป็นน้ำอยู่

[๖๖] ชันตีนขึ้น = เอาตีนตั้งขึ้น

[๖๗] กฺวาจสิ้นอายุสฺม = จนกว่าจะสิ้นอายุ

[๖๘] กฺรวัดรัดตัวเขัา = ตวัดรัดตัวเขา

[๖๙] ใหัเจัาเขัางแพ่แรง = ให้เจ้าของเสียกำลัง

[๗๐] รแวดรวังด้วยเนื้อทังหฺลาย = ถูกล้อมรอบไมให้หนีไปไหน

[๗๑] กฺลาวร้ายแก่ทาน = กล่าวให้ร้ายแก่ท่าน, กล่าวขู่จะทำร้ายท่าน

[๗๒] มิตฺรเทาศ = มิตรที่ให้โทษ, มิตรชั่ว

[๗๓] เรัานใจเพิอหยาก = ร้อนใจเพราะอยาก

[๗๔] ใสกลเอาสินท่าน = ทำอุบายล่อลวงเอาทรัพย์สินท่าน

[๗๕] ปฺระจัดสิงสินเขัา = รับฝากหรือรับซื้อทรัพย์สินเขาแล้วโกงเขา

[๗๖] เงือน = เงิน

[๗๗] รากเลือด = อาเจียนเป็นเลือด

[๗๘] ด่งฺงคนแส่งฝังใว้ = เหมือนคนจงใจฝังไว้

[๗๙] จำใหัขึ้นใปั = บังคับให้ขึ้นไป

[๘๐] สูจลงมาเยียใดัเล่า = เจ้าจะลงมาทำไมเล่า

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ