ปางที่ ๘ กฤษณาวตาร

[๗๕]ร่าย

​๏ จักดำเนินนิทาน ปางแปดท่านจะเห็น พอเปนเค้าโดยย่อ ข้อความฃ้างต้นนี้ มีแถลงเหตุไว้ ว่าทำไมพิษณู ผู้เปนจอมอมเรศร์ จึ่งเสด็จจอวตาร ดำนานกล่าวความไว้ ว่าในกรุงมถุรา มีพญาทรงราชย์ นามประกาศอุคระเสน เปนราชาธิบดี มีมหิษีแสนงาม นามกรรณีกัลยา แต่ว่าไร้โอรส กาลกำหนดหนึ่งวาร นงคราญไปเที่ยวป่า หลงคณานารี เทวีเที่ยวตามค้น อสูรตนหนึ่งไซร้ ได้เห็นนางรูปงาม ก็มีความเสนหา แปลงกายาอย่างดี เหมือนสวามีนงเยาว์ เฃ้าหานางพลางชวน ทรามสงวนสมพาศ ต่อนั้นราชเทวี มีพระครรภเทียวหนอ พอถึงกาลกำหนด เกิดโอรสหนึ่งองค์ นามว่ากงส์กุมาร มีสันดานแสนหยาบ ชอบทำบาปชังบุญ ปราศจากคุณสมบัติ กษัตริย์ผู้บิดา และมาตาเดือดร้อน จะสั่งสอนเท่าใด บ่มิได้ฟังเชื่อ เมื่อพระกงส์เติบใหญ่ ได้ทูลพระบิดา ว่าพระองค์เคารพ รามราฆพเปนนิตย์ ฃ้าเห็นผิดทำนอง พระควรตรองดูว่า อันรามราฆพไซร้ มิใช่เทพมเหนทร์ เปนแต่เพียงกะษัตริย์ ดำรงรัฐผู้หนึ่ง ซึ่งไม่ดีกว่าเรา ไม่ควรเคารพเห็น เปนสรณะเลยนา พระบิดาฟังบุตร์ ก็สุดเสียหฤทัย และท่านไท้ตอบความ ว่ารามเปนพระเจ้า รำงับเศร้าโศกแท้ แม้มิให้บูชา ฃ้าเปนบุถุชน จะฃ้ามพ้นสงสาร ผ่านทุกข์ได้ฉันใด ได้ฟังคำดำรัส กงส์ก็ขัดข้องจิต คิดขบถคดต่อ พระพ่อผู้ทรงราชย์ ถอดนรนาถนั้นลง ขึ้น​ทรงราชย์เองไซร้ แล้วให้บ่าวประกาศ แด่ทวยราษฎร์ทั้งหมด ให้งดการบูชิต บพิตร์รามราฆพ ให้เคารพศิวะ พระมหาเทพแทน พศกแสนเดือดร้อน อนาทรทั่วด้าว เพราะท้าวกงส์ข่มเหง บ่ยำเกรงบาป แสนหยาบคายร้ายกาจ ทั้งอมาตย์มนตรี ที่สุจริตธรรมธร ก็ถอนจากตำแหน่ง ตั้งแต่งผู้เป็นพาล สันดานหยาบขึ้นให้ กดขี่ไพร่ทั่วหน้า อีกราชาชอบคบ แทตย์ทานพใจพาล ใช้เที่ยวรานรังแก ทำร้ายแก่ผู้ที่ มีศีลาจารวัตร์ ใครทำขัดหฤทัย เกลียดชังใครก็ตาม กงส์ผู้ทรามนิสัย ใช้อสูรทำร้าย ชนทั้งหลายลำเค็ญ บ่ร่มเย็นเช่นเคย บ่เสบยสักน้อย คอยแต่กลัวภัยถึง ดังนี้จึ่งนิรสุข เป็นทุกข์ทั่วเขตไซร้ ทวยราษฎร์บ่มิได้ เกษมสันต์ ฯ

โคลง ๔

ร่าย

๏ อยู่มาวันหนึ่งนา พญากงส์ทรงรถ จรดเที่ยววนะ พร้อมวสุเทพตัวดี และเทวกีนงคราญ ภูบาลยินสำเนียง เสียงส่งจากฟากฟ้า ว่าเออเธอแสนเขลา ไม่รู้เท่าถึงการ กุมารที่แปดของ นางนวลลอองที่พา มาด้วยบัดนี้แล แน่จะฆ่าเธอตาย กงส์ใจร้ายได้ฟัง คั่งแค้นชักดาพพลัน หมายฟันเทวกี แต่บัดนี้จึ่งพระ วสุเทพทูลว่า อ้ามหากษัตริย์ อย่าตัดเกศเมียฃ้า ถ้าแม้ยกชีพให้ เมื่อใดนางคลอดบุตร์ ฃ้าจะรุดรีบส่ง แด่พระองค์ทุกคน จุมพลอย่าสงสัย กงส์จึ่งได้พอจิต ยกชีวิตโฉมศรี ​แต่ต่อนี้ตั้งใจ เพื่อมิให้พลาดพลั้ง จึ่งสั่งจัดทหาร เฝ้าทวารตำหนัก ที่พักเทวกี และมีคำสั่งไว้ ว่าเมื่อใดเทวี มีโอรสธิดา ให้นำมาถวาย เพื่อทำลายชีพล้าง ตัดทางที่ศัตรู จะมีอยู่รอดได้ แต่เทพไทพิษณู ผู้รู้ทุกสิ่งสรรพ์ พลันสั่งโยคะนิทรา [๗๗] มิ่งมายาศักดิ์ขลัง ให้ไปยังบาดาล รับลูกมารแขงขัน หิรัณยกศิปู จู่ไปเฃ้าครรภ์ศรี เทวกีนงคราญ นับกุมารหกองค์ เพื่อท้าวกงส์ใจพาล จับประหารชีวี ถึงที่คำรบเจ็ด เศษะนาคอันเปน เช่นภาคแห่งเราไซร้ จะได้ไปเฃ้าท้อง เจ้าต้องคอยดูนา จวนเวลาจะคลอด จงรับปลอดปราศภัย เปลี่ยนไปสู่ครรภ์ดี แห่งโรหิณีโฉมตรู ผู้อยู่โคกุลนั้น แล้วจะพลันมีฃ่าว ระบือฉาวว่านาง ศรีสอางค์แท้งแล้ว ลูกจะแคล้วโพยภัย ได้อยู่ช่วยเราปราบ บำราบพาลภายหน้า [๗๘] อันว่าตัวเราไซร้ จะได้ไปกำเนิด เกิดเป็นลูกเทวี ที่คำรบแปดไซร้ ส่วนเจ้าไปเฃ้าครรภ์ เมียนันทะโคบาล นามขนานยโสทา ครั้นเวลาประเสริฐ เรากำเนิดแล้วไซร้ จะดลใจขัตติยะ วสุเทพรับเรา เอาไปยังยโสทา รับเจ้ามาแทนที่ ฃ้างเทวกีอนงค์ เมื่อกงส์ทราบเหตุว่า กัลยาตลอดบุตร์ จะรีบรุดไปพลัน จับเด็กนั้นโดยโกรธ พิโรธแรงนักหนา แล้วจะปาเด็กลง ตรงศิลาก้อนใหญ่ เพื่อให้เด็กดับขันธ์ แต่บัดนั้นเจ้าจง เหาะตรงสู่อัมพร จอมอมรจะพบ และเคารพเจ้านา เพราะว่าเธอจะถือ ว่าเจ้าคือมหา มายาศักดิ์ของเรา เจ้าจงจำคำสั่ง ประพฤติดังบอกไว้ ให้กิจสัมฤทธิ์ได้ ทุกอัน เจ้าเอย ฯ

​โคลง ๔

ร่าย

๏ เมื่อคราพระกฤษณะ และพระพลรามพี่ ยังมีชนม์เยาว์วัย ได้สำแดงปฏิหาร หลายประการนักหนา นำมาเล่าที่นี้ มีแต่บางเรื่องหนอ พอเป็นอุทาหรณ์ แม้เมื่อก่อนอดนม ก็อุดมฤทธา เช่นคราหนึ่งยักษี มีชื่อปูตะนา จำแลงมาเปนนาง รูปสำอางค์สรวยสุด เหมือนมนุษเฃ้าไป ให้กฤษณะกินถันย์ โดยนมนั้นเปนพิษ จงจิตให้วายปราณ แต่กุมารวิเศษ แผลงเดชดูดแรงนัก ยักษิณีเหลือทน ก็วายชนม์เพราะช้ำ บ่อาจทำร้ายได้ กุมารไซร้แสนแรง เข้มแขงใครไม่ทัน วันหนึ่งอสุรา ชื่อตฤณาวรรตร้าย แปลงกายเปนลมบ้า หอบพากฤษณะไป แต่เธอไซร้แผลงฤทธิ์ ทำอมิตร์ตกครืน ลงยังพื้นดินตาย ใครมุ่งร้ายต้องแพ้ แลวันหนึ่งเล่นซน ลักนมข้นเนยใส กินแล้วไซร้มิหนำ ทำหม้อแตกอีกนา ยโสทาขัดใจ อรไทยเอาทาม ผูกเอวล่ามติดไว้ กับอ่างใหญ่ใบหนึ่ง จึ่งกฤษณะกระชาก เดินลากอ่างตามหลัง จนกระทั่งอ่างใหญ่ ไปขัดอยู่ระหว่าง กลางพฤกษาใหญ่คู่ เธอลากลู่ต่อไป จนไม้ใหญ่ถอนราก ยากที่จะผูกไว้ จึ่งได้นามะกร ทาโมทรดังนี้ อนึ่งมีฤทธิ์เดช วิเศษแต่เยาวมา เช่นคราหนึ่งรบงู ที่อยู่ย่านธารา ยมุนาใกล้บ้าน พวกโคบาลสถิต นาคเรืองฤทธิ์ชื่อว่า ​กาลียะเรืองศักดิ์ พิษแรงนักพ่นไป ถูกที่ใดไหม้พลัน ดังนั้นผู้อาศัย ในถิ่นนั้นเดือดร้อน ก่อนที่กฤษณะไป ไม่มีใครต้านทาน แต่กุมารสามารถ เก่งกาจบ่ยอมกลัว สละตัวเพื่อดับ ระงับทุกข์สหาย ผันผายสู่นที รบกาลิยะแรง กาจกำแหงเดชะ ชำนะนาคตัวกาจ เอาบาทเหยียบหัวไว้ จะฆ่าให้วายปราณ แต่บริวารนาคขอ โทษผัวพ่อและนาย ฦๅสายโปรดกรุณา แต่ว่าขับนาคให้ ออกไปสู่สาคร ดับร้อนสมปรารถนา ยังอสุราแรงร้าย อีกหลายตนจงใจ ไปสังหารกฤษณะ แต่พระกลับปราบมัน อนึ่งนั้นกล่าวว่า พระกฤษณาวตาร ชอบการหยอกเย้าเล่น เช่นเมื่อใดโคปี นารีเลี้ยงโคไซร้ ลงไปเพื่อสนาน ในธารยมุนา ทั้งพัสตรากองไว้ กฤษณะไซร้เก็บผ้า ขึ้นพฤกษานั่งอยู่ ดูโคปีทั้งหลาย เปลือยกายมางอนง้อ ขอผ้านุ่งห่มไซร้ ก็บ่ได้คืนผ้า จนกว่านางจะได้ ปีนขึ้นไปและขอ เธอล้อหลอกหยอกเย้า แล้วเอาผ้าส่งให้ อยู่มาได้หลายปี บัดนี้รู้สึกฤทธิ์ คิดทดลองกับอินทร์ ผู้เปนปิ่นสวรรค์ ชวนนันทะโคบาล ให้งดการพลี องค์วัชรีเปนใหญ่ ให้ไหว้ขุนคิรี ศรีโควรรธนะ อธิบายเหตุว่า อันจอมผาไพศาล ให้อาหารอันดี แด่คาวีอุดม โคให้นมแด่เรา เฃาควรรับพลี ดังนี้ครั้นนันทะ เชื่อกฤษณะแล้วไซร้ เธอขึ้นไปยืนอยู่ ที่ยอดภูผาใหญ่ ได้รับของพลี ดีๆกินอิ่มหนำ แล้วทำเปนประสาท พรพิลาศนานา ฝ่ายอมราธิราช เห็นบังอาจเช่นนั้น เทวันขัดเคืองใจ บันดาลให้วลาหก ตกหลายห่ามาหมาย ท่วมทำลายโคบาล และประหารคาวี แต่บัดนี้กฤษณะ พระยกเขาโควรรธน์ เอาดัชนีเชิดไว้ ให้กันประดุจฉัตร์ คนและสัตว์อาศัย ​ใต้ร่มพ้นฝนราน ท่านได้ยืนเชิดเขา เอาไว้ได้เจ็ดวัน องค์อินทร์นั้นยอมแพ้ แต่นั้นได้ฉายา ว่าตุงคีศะไซร้ คือเป็นใหญ่ยิ่งเฃา อีกหนึ่งเล่าวัชรี มีความพอหฤทัย ที่เธอได้อารักษ์ พิทักษ์โคพ้นภัย จึ่งให้ซึ่งฉายา เรียกว่าอุเปนทระ ยกกฤษณะนั้นไซร้ ให้เป็นน้ององค์อินทร์ ทั่วทั้งถิ่นธรณี จะมีใครเทียมทัน กฤษณะนั้นสุดหา อันพจนาสรรเสริญ เพื่อจะเยินเกียรติยอ บ่มีพอเที่ยงแท้ พระประเสริฐเลิดแล้ เลอสรร ฯ [๗๙]

โคลง ๓

โคลง ๒

​โคลง ๔

ร่าย

๏ ต่อแต่กาลนั้นมา ราชาชราสันธ์ จอมขัณฑ์มคธเขต ทรงเดชเปนบิดา แห่งชายาทั้งสอง ของท้าวกงส์นั้นไซร้ ขัดใจก่อการศึก อธึกยกโยธา มามถุราแก้แค้น แทนท้าวกงส์ผู้ตาย แต่ก็พ่ายแพ้ฤทธิ์ ​แห่งพระกฤษณะไซร้ ล่าถอยไปหลายครา ต่อมามีศัตรู จู่มาอีกทางหนึ่ง ซึ่งกำแหงฤทธี นี้คือกาละยวัน ราชันเจ้าไพรัช กษัตริย์ผู้เปนใหญ่ ในยวนะประชา ฝ่ายกฤษณาวตาร ได้รบรานหลายครั้ง อ่อนกำลังพลไกร ใคร่ครวญดูเห็นว่า มถุราธานี เปนบุรีใหญ่มาก ยากที่จะรักษา จึ่งไปหาที่ใหม่ อันเปนชัยภูมิดี พบที่ใกล้สมุท ในเขตคุร์ชระราษฎร์ จะสามารถป้องกัน โดยมั่นคงอยู่ได้ จึงไปสร้างบุรี มีพร้อมป้อมปราการ ทั้งธารล้อมรอบไว้ ให้นามนครว่า ทวาระกากรุงไกร แล้วจึ่งได้อพยพ ครอบครัวครบทุกสิ่ง ทั้งมถุราเวียงเก่า เฃ้าไปอยู่เวียงใหม่ ดังนี้ไซร้ช่วยญาติ ปราศจากยุทธะภัย และทรงชัยสิ้นห่วง ทั้งปวงญาติวงศา จึ่งตั้งหน้าคิดการ รานรบสู้ไพรี วีระกษัตริย์ไปท้า กาละยวันให้ตาม ซุ่มซามเซอะเสียเชิง ละเลิงไล่กฤษณะ พระหนีสู่คูหา แฝงกายาในนั้น อันที่ปากถ้ำนี้ มีบุรุษผู้หนึ่ง ซึ่งชื่อมุจุกุนท์ ผู้มีคุณสมบัติ คือเทพตรัสให้พร . ว่าเมื่อนอนหลับอยู่ แม้ใครจู่ต้องกาย ให้ตายเพราะเพลิงผลาญ ครั้งนั้นกาละยวัน ผลุนผลันเฃ้าคูหา มาพบบุรุษนั้น พลันเตะเฃ้าโดยแรง บัดนั้นแสงเพลิงวาม เปลวเพลิงลามลุกไหม้ ทันใดกาละยวัน ล้มที่นั้นสิ้นชีพ กฤษณะรีบออกไป ยังทัพใหญ่ขู่เข็ญ ให้ยอมเปนทาสแล้ว ดังนี้แลจึ่งแผ้ว ศตรู หนึ่งนา ฯ

โคลง ๔

ร่าย

๏ ครานี้ขอย้อนความ ตามตำนานเล่าไว้ ว่าเมื่อไท้กฤษณะ ย้ายพระนครหลวง อีกปวงประยูรวงศา มาทวารกาไป่นาน จึ่งมัฆวานมาวอน เชิญภูธรทรงชัย ไปช่วยปราบไพรี มีนามนรกาสูร ผู้สมบูรณ์ฤทธิ์ศักดิ์ สำนักมันสถิต ปราคช๎โยติษปุระ แสนเกะกะห้าวหาญ ขุนมารเที่ยวฉุดคร่าห์ พาดรุณนารี ลูกมุนีพราหมณา เทพธิดาจากสวรรค์ ลูกราชันมากไซร้ ไปขังในบุรี อันเปนที่แขงขัน อีกมันแย่งฉัตร์ชัย ไปจากพระวรุณ แล้วซ้ำวุ่นวายหนัก ลักพระกรรณาภรณ ของ​บังอรอทิติ บัดนี้สิปราถนา ไอราพตคชาธาร แม้มัฆวานมิให้ มันไซร้จะยกพล ไปรอนรณยุทธนา อมราวดี วัชรีจึ่งขอให้ กฤษณะไปบำราบ อสูรหยาบตนนั้น กฤษณะพลันรับใช้ และไปยงยุทธนา ฆ่านรกาสูรได้ และเฃ้าในบุรี พบสัตรีที่ยักษ์ ลักไปขังไว้นั้น หมื่นหกพันร้อยนาง รูปสำองค์น่ารัก ทรงศักดิ์แบ่งภาคา โดยมายาวิธี เฃ้าสู่ที่บรรทม พิรมย์ร่วมสมร กับบังอรพร้อมกัน หมื่นหกพันร้อยถ้วน แล้วชวนกลับกรุงไกร ดังนี้ไท้อธิราช ได้บาทบริจา ริกาเพิ่มมาพลัน หมื่นหกพันเศษร้อย แต่ละนางแช่มช้อย น่าชม ฯ

โคลง ๓

๏ อนึ่งมีกล่าวไว้ ในมหาภารตะ ว่ากฤษณะนั้นไซร้ ได้เปนมิตรสมาน กับปาณฑพกษัตริย์ [๘๖] บุรุษรัตน์ได้ไป ในงานสวยัมพร ​แห่งบังอรกฤษณา [๘๗] ธิดาท้าวทรุบท ยงยศครอบครองขัณฑ์ ปัญจาละแดนไกล ได้ช่วยชี้ขาดว่า สุดาแห่งนเรนทร์ ควรเปนของอรชุน ผู้มีคุณสมบัติ ปรากฎชัดครั้งนั้น ครั้งปาณฑพกษัตริย์ ครองอินทระปรัสถ์ธานี ภูมีได้ไปหา และพากันเฃ้าไป ในปาณฑพอรัญ ที่นั้นองค์กฤษณะ กับพระอรชุนได้ ไปช่วยพระอัคนี ที่ต้องการเผาดง แต่องค์อินทร์คัดค้าน แลบันดาลวลาหก ตกดับเปลวอัคคี ครั้นสองวีระช่วย ด้วยฤทธาสามารถ อัคนีอาจชำนะ พระวัชรินสมใจ และได้เผาดงแล้ว แสนผ่องแผ้วหฤทัย ให้บำเหน็จกฤษณะ ด้วยจักร์วัชระนาถ สำหรับปราบพาลา อีกคทาบรรฦๅ ชื่อเกาโมทะกี ดังนี้มีของขลัง รวมทั้งศังข์สนั่น ชื่อปัญจะชันยะ ซึ่งกฤษณะได้มา โดยฆ่าขุนยักษ์ที่ มีนามเรียกเช่นนั้น จึ่งแขงขันนักหนา อนึ่งคราบพิตร์ ยุธิษเฐียรเธอใฝ่ ทำงานใหญ่ประกาศ นามว่าราชสูยะ กฤษณะยุเธอว่า ถ้าหวังให้พิธี สัมฤทธิ์ดีทุกสถาน ต้องไปรานรบฆ่า ชราสันธ์ทรงยศ จอมมคธผู้ผิด ยุธิษเฐียรเชื่อฟัง ยกกำลังไปพลัน ชราสันธ์ปราชัย ตายลงในสงคราม สมดังความปราถนา แห่งราชากฤษณะ โดยพระมุ่งพยาบาท มคธราชมานาน ครั้นถึงงานพิธี มีกษัตริย์มาช่วย ด้วยกันมากนักหนา ครานั้นศิสุบาล ผู้งุ่นง่านแค้นเคือง ด้วยเรื่องเก่ามีมา กล่าววาจาหยาบคาย กล่าวร้ายแรงเกะกะ กฤษณะเหลืออดกลั้น พลันขว้างจักร์เรืองรัตน์ ตัดหัวศิสุบาล วายปราณเพราะปากร้าย หนึ่งฦๅสายได้ไป ในเมื่อดวดพนัน กันระหว่างปาณฑพ กับโกรพราชัน ครั้นเมื่อปาณฑพแพ้ แลต้องยกกฤษณา ให้เปนทาสีแล้ว นางแก้วถูกเฃาลาก กระชากผ้าจากกาย ฦๅสายช่วยนิรมิตร์ พัสตราปิดกายพลัน ครั้น​เมื่อจะประเดิม เริ่มภารตะยุทธ์ กฤษณะรุดรีบไป เฃ้านั่งในสภา พยายามห้ามศึก ชวนให้นึกตรึกตรอง แต่พี่น้องไม่ฟัง ตั้งจิตทำสงคราม ห้ามศึกไม่สมหมาย ฦๅสายไม่ยอมช่วย ด้วยฝ่ายใดโดยตรง ส่วนพระองค์ยอมเปน เช่นนายสารถี ขับพาชีเทียมรัถ แห่งกษัตร์อรซุน สุนทรวีระขลัง ส่วนกำลังทัพไท้ ให้ยุธิษเฐียรขอ ยืมไปต่อยุทธนา ในเวลาสงคราม ช่วยโดยความคิดดี มีอุบายบอกให้ ปาณฑพกษัตริย์ได้ ชำนะ เศิกแล ฯ

โคลง ๔

ร่าย

๏ บัดนี้ขอตัดความ ตามตำนานยาวนัก จักแถลงเรื่องไท้ ให้พิสดารอีกนั้น เปนอันพ้นวิสัย ขอลัดไปตอนท้าย ว่าฦๅสายกฤษณะ เมื่อพระได้บำราบ อสูรหยาบมากมาย อีกคนร้ายมากมวล สมควรกลับคืนไป ไวกูณฐ์เทพยสถาน ตามตำนานเล่ามา ว่ามีพวกกุมาร ผู้วงศ์วารยาทพ ไปรบกวนดาบส มีนารทเปนต้น โดยความซนคนอง ปองจะล้อฤษี ดังนี้แต่งศามพะ ลูกกฤษณะองค์หนึ่ง ซึ่งยังรุ่นเยาว์วัย ให้แม้นเหมือนนารี พาไปที่ดาบส กล่าวพจน์ถามฤษี ว่าหญิงนี้คลอดลูก ทายถูกฤาเจ้าขา ว่าจะเปนอะไร ดาบสไซร้แสนโกรธ พิโรธตอบ​วาจา ว่าลูกนั้นจะต้อง เปนตะบองไพศาล ประหารโคตร์ยาทพ ให้ลบลับดับไป ต่อนั้นไซร้คทา ออกมาจากศามพะ อุคระเสนสั่งพลัน ตำไม้นั้นป่นปี้ เปนธุลีแล้วไป ทิ้งที่ในสาคร แต่ก่อนถึงวารี ธุลีหล่นลงบ้าง ที่หาดฃ้างธารา ไม่ช้าเปนไม้อ้อ กอดกล้วนแหลมแท้ แลสะเก็ดหนึ่งร้าย รูปเหมือนปลายหอกไซร้ ใครทำลายไม่แหลก สะเก็ดแปลกนี้เฃา เอาโยนลงธารา มีปลาหนึ่งกลืนไว้ ต่อไปประมงหนึ่ง จึ่งจับปลานั้นและ แหวะท้องพบชิ้นไม้ ซึ่งให้แก่นายพราน นามขนานชระ เอาสะเก็ดนั่นไซร้ ติดศรแทนเหล็กใช้ สืบมา ฯ

โคลง ๔