ปางที่ ๖ ปรศุรามาวตาร

​ร่าย

๏ จะแสดงดำนาน แห่งอวตารปางหก ยกยอเกียรติพ่อพราหมณ์ ชื่อรามผู้ถือขวาน อันอวตารปางนี้ เหตุมีเพราะกษัตริย์ ผู้ชงัดทั้งชาติ สามารถทางยุทธนา แต่ว่าไร้ทางธรรม ก่อบาปกรรมมากมาย ทำร้ายแลข่มเหง บ่ยำเกรงชาติพราหมณ์ ตามพระเวทสอนไว้ จึงเทพไท้พิษณุ รู้เหตุแล้วอวตาร ลงมาผลาญกษัตริย์ ถนัดช่วยชาติพราหมณ์ ตามวิษณุปุราณะ มีวาทะแถลง สำแดงซึ่งต้นวงศ์ แห่งองค์ปรศุราม ตามเรื่องในคัมภีร์ ว่ามีราชาหนึ่ง ซึ่งทรงนามประกาศ คาธิราชนรินทร์ เปนองค์อินทร์อวตาร ผ่านมาสู่พงศ์เผ่า เกาศิกสกุลวงศ์ ดำรงราชย์เปนใหญ่ ในกานยะกุพชะ [๒๐] ธมีราชธิดา ปรากฎนามนงรัตน์ ว่าสัตยวดี มีรูปศรีโสภา ทั้งกิริยามรรยาท งามวิลาศสมงาม ความสรวยอีกความดี แห่งนางนี้บรรฦๅ ระบือทั่วธรณี จึ่งฤษีตนหนึ่ง ซึ่งมีนามฤจิก ธรรมิกภาร์ควะพงศ์ ประสงค์ราชธิดา เปนชายาร่วมใจ เฃ้าไปขอนงคราญ ฝ่ายท่านท้าวคาธิน มิใคร่ยินดีให้ เพราะพราหมณ์ไซร้ชรา แต่ธิดายั้งเยาว์ โฉมเฉลาแฉล้ม ดังบุบผะแรกแย้ม ยอดถวิล ฯ

​โคลง ๓

โคลง ๒

โคลง ๔

ร่าย

๏ ดำเนินความต่อไป ตามมีในตำรา มหาภารตะ ว่าองค์พระฤษี ชมทัคนีนั่นไซร้ ได้ไปขอธิดา แห่งราชานะเรนทร์ นามประเสนะชิต บพิตร์เกาศิกพันธุ์ อันธิดานงราม มีนามเรณุกา เสร็จอาวาห์​แล้วไซร้ ไปกับพระสามี เฃ้าสู่ที่พนา เนาอาศรมสถาน นงคราญนั้นยินดี ยังชีวีอยู่สงัด ในป่าชัฏไกลคน นิรมลเฝ้าประติบัติ พระภัสดาทรงพรต มีโอรสรวมห้า อันว่าองค์สุดท้าย เกียรติขจายขจร มีนามกรว่าราม บ่มิคร้ามผู้ใด ฤทธิไกรวิเศษ กระเดื่องเดชไพโรจน์ เปนคนโปรดศิวะ พระเปนเจ้าประทาน ขวานเพ็ชร์เปนอาวุธ ฤทธิรุทโรมรัน แต่นั้นมีฉายา ว่าปรศุราม แม้เปนพราหมณ์โดยชาติ ก็สามารถรณรุท ยุทธศาสตร์รู้จบ รบบ่ย่อหย่อนกำลัง ขลังคำแหงนักหนา แต่ว่าเพราะกำเนิด เกิดในภาร์ควะพันธุ์ จึ่งถือมั่นทางธรรม ละบาปกรรมทั้งหลาย บ่มุ่งร้ายต่อใคร ตั้งใจนิตย์บำเพ็ญ เช่นพราหมณะวิสัย คอยรับใช้กิจจา แห่งบิดามารดร ฟังคำสอนบ่คร้าน ทำการงานบ่หน่าย ต่ออันตรายมาถึง ซึ่งอาศรมนั่นไซร้ จึ่งจะใช้กำลัง ทั้งวิชารณการ เพื่อปราบพาลพิบัติ ขจัดภัยผาดแผ้ว เพื่อชนกท่านแคล้ว คลาดศัลย์ ฯ

โคลง ๓

​โคลง ๔

​ร่าย

๏ ในไม่ช้ามุนี ชมทัคนีกลับสถาน เห็นนงคราญหม่นหมอง ไร้ความผ่องผุดฉวี ตามที่เคยเห็นมา สิทธาจึ่งไต่ถาม พอได้ความเสร็จสรรพ์ มุนีนั้นโกรธา ว่าเจ้านี้เสื่อมศรี มีบาปเหลือคณนา กัลยาวอนขอโทษ เธอโกรธบ่ละลด ครั้นโอรสหัวปี จรลีกลับมาถึง จึ่งมุนีว่าไป แม่เจ้าไซร้ทำผิด ปล่อยให้จิตอีร์ษยา ลามกใหญ่ใจชั่ว บาปมากลั้วกมล จนเสื่อมเสียจรรยา มารดาเจ้ามีผิด ชีวิตไม่ควรคง จงประหารเสียพลัน ฝ่ายรุมัณวัตไซร้ ผู้บุตร์ใหญ่ได้ฟัง ก็จังงังตลึง คิดถึงคุณมารดา ที่เลี้ยงมาแต่น้อย คอยถนอมบ่มิวาย บ่มิคลายเสน่หา จะฆ่าได้ดังฤา จึ่งประนมมือนิ่ง บ่ได้ติงกายา ฝ่ายบิดากริ้วกราด ตวาดว่าเหม่มึง ยืนตลึงอยู่ใย ไม่ได้ยินกูสั่ง เสียงดังๆ หรือหวา หรือว่ามึงลบหลู่ ขัดกูผู้บิดา ฝ่ายว่ารุมัณวัต ประนมหัดถ์ดุษณี อยู่ที่หน้าบิตุรงค์ องค์ชมทัคนี โกรธเต็มทีจึ่งว่า ถ้ามึงไม่ทำตาม ความที่กูสั่งไซร้ ต่อไปจงจริต จิตวิกลเปนบ้า ครานั้นรุมัณวัต ทราบชัดว่าถูกสาป กราบแล้วไปพ้นหน้า มิช้าจิตวิกล เปนคนบ้าไปพลัน ครั้นโอรสที่สอง ทั้งน้องอีกสองรา กลับมาถึงกุฎี มุนีเธอก็ใช้ เช่นคนใหญ่อีกเล่า แต่เฃาทั้งสามไซร้ ก็มิได้ทำตาม เพราะความรักมารดา พระสิทธาขัดใจ สาปให้จิตวิกล สิ้นสามคนพี่น้อง รวมสี่โอรสต้องสาปสรรพ์ ฯ

​โคลง ๓

โคลง ๔

ร่าย

๏ ขอขานใขความย้อน ขึ้นไปก่อนกำเนิด ประเสริฐแห่งเจ้าราม ตามที่ตรวจค้นได้ ในรามายณะ อุตตระกัณฑ์บ้าง อีกได้ทางลิขิต วิษณุปุราณ มีดำนานแสดง แถลงเรื่องประวัติ แห่งกษัตร์ทรงยศ ปรา​กฎนามอรชุน สุนทรราชฦๅชัย จอมไหหัยชนบท โอรสกฤตะวีรยะ พระจึ่งมีฉายา ว่าการตะวีรยะ คราเมื่อพระยังเยาว์ เอาใจใส่พากเพียร เรียนศิลปวิทยา ณอาศรมสำนัก ที่พักพระมุนี มีนามทัตตะไตรย ผู้บุตร์ไท้อัตรี ประชาบดีจอมบุญ อันอรชุนกุมาร กอบกิจการบ่เบื่อ ทุกเมื่อหมั่นปฏิบัติ จึ่งพระทัตตะไตรย ชอบหฤทัยนักหนา สิทธาจึ่งการุญ บอกอรชุนนั้นไซร้ ให้ขอพรตามจิต จะประสิทธิ์ประสาท ให้ดังปราถนา ฝ่ายว่าอรชุนไซร้ ไหว้มุนีแล้ววอน ขอพรเจ็ดประการ ขออาจารย์โปรดให้ ที่หนึ่งไซร้ขอกร ล้วนฤทธิรอนถ้วนพัน ที่สองนั้นขอรถ งามงดบุษบกทอง อันละล่องลอยไป ได้ตามใจทุกยาม ที่สามขอให้มี ธีระคุณอำนาจ อาจบำราบทุจริต สิทธิด้วยยุติธรรม สี่ขอชำนะได้ ไปทั่วเมทินิดล เปนสากลราชา ที่ห้าขอมีจิต รู้จักผิดและชอบ เพื่อกอบกิจปกครอง ชนทั้งผองโดยธรรม์ ที่หกนั้นขอฤทธิ์ รณชิตมีชัย อย่าให้แพ้ไพรี ที่เจ็ดยามจะตาย วายชนมะชีพไซร้ ขอให้ตายด้วยมือ ผู้บรรฦๅเกียรติก้อง ทั่วท้องถิ่นพิภพ จบจวบเขตสาคร อันพรเจ็ดประการ อาจารย์ประสาทแล้ว การตะวีรยะแกล้ว กลับสถาน ฯ

โคลง ๓

​โคลง ๒

โคลง ๔

​ร่าย

๏ ครานั้นข่าวระบือ ฦๅไปทั่วสากล ว่าจุมพลทรงฤทธิ์ จอมมหิษมดี จับอสุรีราพณ์ได้ เอามัดไว้กลางเวียง เสียงฦๅลั่นทั่วหล้า ถึงฟากฟ้าสุรแมน ทุกแดนฦๅต่อ ๆ ต่างเยินยอเกียรติคุณ แห่งอรชุนราชา ข่าวมาถึงดาบส นามนารทมุนี โดยทันทีเธอนั้น พลันไปหาเปาลัสตย์ รีบรัดแถลงฃ่าว ราวเรื่องร้ายสิ้นสรรพ์ อันเปาลัสตย์ทราบข่าว เดือดร้อนร้าวหฤทัย รีบไปบ่มิหึง ถึงมหิษมดี มุนีตรงเฃ้าไป เฝ้าไหหัยราชา ครานั้นท้าวอรชุน สุนทรราชคำนับ ต้อนรับพระมุนี เชิญนั่งที่สูงกว่า แล้ววันทาใต่ถาม ความทุกข์สุขใดมี จึ่งมุนีตอบถ้อย ทูลแถลงเรียบร้อย หนักหนา ฯ

โคลง ๔

ร่าย

๏ นับแต่กาลนั้นมา อานุภาพอรชุน สุนทรราชเพิ่มพูน ประมูลมากเหลือแสน ทั่วทุกแดนเกรงเดช ทั่วทุกเขตขามเคารพ นอบนบแทบบทมาลย์ ภูบาลไหหัยราช ค้ำจุนชาติกษัตริย์ ทั่วทุกรัฐทุกคาม เมื่อใดพราหมณ์กับกษัตริย์ ข้องขัดจิตวิวาท ภูมินาถอรชุน สนับสนุนชาติตน ทุกแห่งหนจึ่งพราหมณ์ ขามขยาดขัตติยา เพราะว่าต่อสู้กัน ไม่มีวันชำนะ การตะวีรยะคง ส่งกำลังแขงขัน พลันไปช่วยกษัตริย์ จอมรัฐไหหัยราช เริ่มอาฆาฎพวกพราหมณ์ ตามบำราบเรื่อยไป ​บมิได้ลดหย่อน ภูธรกำเริบฤทธิ์ บ่ได้คิดเกรงชี แม้ฤษีทรงพรต ก็บ่ลดละให้ คราหนึ่งไซร้พิโรธ โกรธวสิษฐมุนี ยกโยธีไปห้อม ล้อมอาศรมสถิต แต่วสิษฐทรงญาณ ท่านใช้โคล้ำเลิด สุดประเสริฐสมญา ว่ากามะเธนุ สุรภีที่ได้ มาแต่ในเกษียรสมุท [๒๒] ให้เร่งรุดเร็วหา แสนยากรมากมวล จำนวนเหลือคณนา มาต่อสู้ทวยหาญ ของภูบาลอรชุน รบชลมุนไม่ช้า เสนาของจักรพรรดิ ก็กระจัดกระจาย พ่ายแพ้ล่าถอยไป ต่อนั้นไซร้มุนี ชวนฤษีชีพราหมณ์ ทั่วทุกคามเขตขัณฑ์ พร้อมกันขึ้นไปเฝ้า พระเปนเจ้าทูลฟ้อง ร้องทุกข์ว่าอรชุน เริ่มทารุณแรงหาญ เที่ยวรุกราญเหล่าชี จนไม่มีสมาธิ สันติเพื่อกอบกิจ สิทธิสมกรณีย์ ขอจักรีโปรดช่วย อำนวยสุขสันติภาพ บำราบการตะวีรยะ ฝ่ายองค์พระพิษณุ รู้เหตุร้อนดังนั้น ก็พลันรับภาระ ว่าจะช่วยทวิชา แล้วเทวากำแหง จึ่งแบ่งภาคพระองค์ อวตารลงภูวดล ปฏิสนธิพลัน ในครรภ์เรณุกา ดังกล่าวมานั้นไซร้ เพื่อความสดวกได้ ปราบพาล นั้นแล ฯ

โคลง ๓

​โคลง ๒

โคลง ๔

ร่าย

๏ ครั้นเมื่อไท้ฤษี ชมทัคนีกลับมา เห็นพฤกษาโค่นล้ม แม่โคนมโรทร้อง กึกก้องหาลูกน้อย อีกเมียคอยอยู่หน้า บรรณศาลานั้นเล่า เธอจึ่งเฃ้าไปถาม นงรามเล่าเหตุการณ์ ขอให้ท่านแก้แค้น แทนตัวนางจงได้ แต่เธอไซร้กลับว่า เรณุกาทรามสวาท ความพยาบาทก่อเวร เปนเครื่องทำเวรต่อ ก่อความเดือดร้อนใจ ไร้ประโยชน์อย่าเลย เจ้าเอยนิ่งเสียเถิด คนเราเกิดมาแล้ว บ่มิแคล้ว​ความทุกข์ ขุกเข็ญในโลกนี้ ให้ดีจงทำจิต คิดสละเถิดนา หาความสุขไปพลาง ทางสมาธิถนัด มุ่งอมรรตยะสุข นรทุกข์โลกน่า ฟังภัสดาเธอสอน บังอรก็จำใจ ระงับไว้คราหนึ่ง แต่โกรธรึงเร้าใจ บ่มิได้เหือดหาย โฉมฉายจึ่งนั่งรอ พอได้พบเจ้าราม จึ่งเล่าความให้ฟัง เจ้ารามคั่งแค้นใจ ราวกับไฟเริงราน จับขวานอีกธนู อาวุธคู่กรไซร้ ไหว้มารดาลาจร ตามภูธรอรชุน ง่านงุ่นคิดพยาบาท ไหหัยราชนั่นไซร้ ขอพบเถิดจักได้ เห็นกัน ฯ

โคลง ๓

โคลง ๔

โคลง ๓

โคลง ๒

ร่าย

๏ ฝ่ายกุมารมวลหมด ผู้โอรสอรชุน ต่างก็ขุ่นเคืองแค้น แสนพิโรธเจ้าราม โกรธว่าพราหมณ์บังอาจ พิฆาฎพระบิดา กุมารารีบเชิญ พระศพเดินด่วนกลับ ถับถึงในกรุงศรี แล้วมีงานตามควร ชวนกันถวายพระเพลิง ถูกตามเชิงเช่นบรรพ์ ครั้นเสร็จแล้วเกณฑ์ทัพ สรรพสาตราสพรั่ง พร้อมกำลังพลไกร ได้ฤกษ์งามยามดี เดินโยธีจากกรุง มุ่งไปยังอาศรม แห่งบรมดาบส โอรสการตะวีรยะ มุ่งมานะพยาบาท ​อาฆาฎจองเวรา เมื่อมาถึงที่นั้น อันเจ้ารามไม่อยู่ พลตรูกันเฃ้าห้อม ล้อมอาศรมไว้มั่น อันองค์พระฤษี ชมทัคนีออกมา ยังน่าอาศรมสถาน แล้วท่านร้องถามไป มาทำไมครานี้ มีประสงค์สิ่งใด บอกให้ทราบเถิดท่าน ฝ่ายกุมารองค์ใหญ่ จึ่งตอบไปทันที เออแน่ชีใจพาล อันลูกท่านชื่อราม ทำความผิดปรากฎ เปนขบถอหังการ์ ปลงชีวาบิตุรงค์ ผู้ทรงภพครองขัณฑ์ โทษเฃานั้นมากมาย ควรต้องตาย​แน่แท้ ขรัวแก่ส่งตัวมา รับอาญาโดยดี ชมทัคนีตอบว่า ดูราจอมกษัตริย์ ใช่อยากขัดบรรหาร แต่ขอท่านตรองดู ท่านย่อมรู้แก่ใจ ว่าผู้ใดก่อเหตุ เภทพาลผองขึ้นก่อน หากภูธรอิศระ การตะวีรยะไซร้ ได้ประพฤติเที่ยงธรรม ไม่ก่อกรรมแรงร้าย คงไม่วายชีวัน อันผลกรรมทำบาป ย่อมบำราบเธอเอง ใครบ่เกรงบาปไซร้ ย่อมจะได้รับผล ถึงแก่ชนม์วอดวาย แต่ลูกชายของฃ้า ก็เปนบ้าเพราะโกรธ พิโรธเกินเหตุไป แม้เฃาไซร้อยู่นี่ อาตมะนี้คงไล่ ให้ออกไปทูลวอน งอนง้อขออภัย ฟังคำไซร้กุมาร ยิ่งเดือดดาลโทโษ โกรธากระทืบบาท ตวาดตอบวาที เหม่ฤษีสาระแน แก้แทนลูกผู้ผิด ไว้ชีวิตมันใย ไวๆจงประหาร ให้วายปราณบัดนี้ ฝ่ายเสนีรับสั่ง สพรั่งพร้อมล้อมพลัน ต่างแทงฟันฤษี ชมทัคนีร้องว่า อ้าเจ้ารามช่วยด้วย พ่อจะม้วยชีวี ช่วยพ่อทีรามเอ๋ย ทรามเชยช่วยบิดา แต่ว่าเจ้ารามไซร้ อยู่ห่างไกลอาศรม เฃาระดมแทงฟัน ฤษีกันปิดป้อง ร้องเรียกบุตร์ช่วยด้วย เรียกจนที่สุดม้วย ชีพลง นั่นแล ฯ

​โคลง ๓

โคลง ๔