กัณฑ์ทานกัณฑ์
- เมื่อพระเวสสันดรพระราชทานช้างต้นมงคลให้แก่พราหมณ์ชาวกลิงคราษฐ์ ชาวสีวิรัฐได้ทราบก็พากันขึ้งโกรธ กล่าวโทษพระเวสสันดรต่อพระเจ้ากรุงสญชัย ให้ขับพระเวสสันดรออกจากพระนคร พระเจ้ากรุงสญชัยตรัสผัดไว้วันรุ่งขึ้น.
- พระนางผุสดี พระราชชนนีทรงทราบเหตุ ไปเฝ้าทูลขอโทษต่อพระเจ้ากรุง สญชัยก็ไม่ทรงโปรดพระราชทาน
- พระนางผุสดีทรงกันแสง รำพันว่าที่แม่ไปทูลขอโทษไม่ทรงโปรดพระราชทาน โทษให้
- พระเวสสันดร เสด็จออกทรงบำเพ็ญสัตตสดกมหาทาน
- พระเวสสันดร เสด็จทรงราชรถออกจากพระนครพร้อมด้วยพระนางมัทรี และ พระกัณหาชาลีราชปิโยรส ระหว่างทางมีพราหมณ์มาทูลขออัสดรและราชรถก็ทรงบริจาคให้เป็นทาน
๏ ผุสฺสตีปิ โข เทวี ปุตฺตสฺส เม กฏุกสาสนํ อาคตํ กินฺนุโข กโรตึ, อหํ คนฺตฺวา ชานิสฺสามีติ แม้อนนว่าท้าวเทพี สบรรษดีดาลตระดกจิตร ข่อนข่อนคิดคระหลไห้คระหวล ควรฤๅข่าวร้อนลูก มาลุแม่มิอย่ารา ครานี้พ่อแก้วตาตนกลม จะปรารมภริการย ไฉนนี้นะหนอ แม่แสนอาดูรพ่อ ผู้ยิ่งญาติอยู่กลใด มากูจะไป ให้ดลเดียงถนัด น่อยหนึ่งเทอญ
ปฏิจฺฉนฺนโยคฺเคน คนฺตฺวา สิริสยนคพฺภทฺวาเร ิตา ธก็ทรงยั่วประเดศยนน รั้วแพรพรรณพรายมาศ ลีลาศล้วนเหล่าชาวข้าท้าวสาวนางล้อมห้อม พระโยคหยุดทยบทวาร ปรางคพิมานพิมล ห้องศรีสยนทองทาบ
เตสํ ตํ สลฺลาปํ สุตฺวา กลูนํ ปริเทวํ ปริเทเวสิ ยินสรรลาปลาลศ สอง กำสรดสรอื้น เจ็บมลื้นโลดไห้ นํ้าหน้าไล้กำลูน อวรอาดูรด้วยลูกท้าว ธน้นน ฯ ตมตฺถํ อันว่าพระผู้ทรงธรรม์ สรรพรู้เปนครูแปล้ปล่งญาณ เมื่อพุทธโองการ ประกาศอรรถอันดิลก แก่พระสวากยโบฏกตบศรี และศรีสุริยพงษ์พญาพญาต ก็ประภาษพุทธพรพจมาน สารพระคาถาดังนี้
เตสํ ลาลปิตํ สุตฺวา ปุตฺตสฺส สุณิสาย จ กลูนํ ปริเทเวสิ ราชปุตฺตี ยสสฺสินี ฯ ภิกฺขเว ดูก่อนแฮท่านทงงผอง ผู้ชรลองล่วงห้วงมหรรณพ เห็นภัยภพพันฦก อนนอธึกธูรโหศ ราชปุตฺตี บ้นนพระนงโพธเพ็ญภูล บรมางกูรกษีดิศวร์ ภูมิศวร์มัทธราช ยสสฺสินี ทายาทยยศบริพาร เตสํ ลาลปิตํ สุตฺวา ธได้สดับสารสรดี อนนสองพระศรีแส้วแส้ว ปุตฺตสฺส จ คือลูกแก้วกับพระสุณหฺ์ กลูนํ ปริเทเวสิ ธก็ให้ซบซุนสาหัศ ตรัสจะไจ้จัญจวญ ควรจะเอ็นดูดั่งนี้
เสยฺโย วีสํ เม ขายิตํ
ภักษ์พิศม์แม่มรณอ้า ดีกว่าเปนลูกข้า ขับเสีย
ปปาตา ปปเตยฺยหํ
ทอดตนตกเหวห้วย ม้วยแม่ม้วยเทอญม้วยอยู่ไย
รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาหํ
กรรแสงสรวมคอหิ้ว ตายบทันลัดนิ้ว หนึ่งดี
| กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
| ลูกกูอยู่ยังนยร | ทูรโทษทยรเท่าเผ้า |
| การณฤๅแรงเมืองเร้า | ลูกกู |
| อชฺฌายกํ ทานปตึ | ยาจโยคํ อมจฺฉรึ |
| ลูกกูรู้ตรัยเพท | ทานบเดศวร์บได้ส้อน |
| การณฤๅแรงเมืองต้อน | ลูกกู |
| ปูชิตํ ปฏิราชูหิ | กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ |
| เมืองออกอ่อนไหงว้วยด | กยรติยศโยคยิ่งลํ้า |
| กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
| ลูกแพทยันดรแม่ | นฤขดข้าขับคํ้า เหตุไฉน |
| มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ | กุเล เชฏฺาปจายินํ |
| แม่พ่อล้ยงสืบสาย | เยียยำเยงท่านเถ้า |
| กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
| เสียดายดวงใจแม่ | นฤขดข้าขับเจ้าเหตุไฉน |
| รญฺโ หิตํ เทวหิตํ | ฌาตีนํ สขินํ หิตํ |
| ประโยชน์ไท้ท้งงเผ่าผอง | มิตรสหายทั่วด้าว |
| หิตํ สพฺพสฺส รฏฺสฺส | กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ |
| ลูกปองปูนปันราษฎร์ | นฤขดข้าขับท้าวเหตุไฉน |
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ
| นฤโทษท้าวลูกเจ้า | ชาวเมืองหมู่ข้าเค้า |
| ขับได้ดงงฤๅ | เล่าแล ฯ |
๏ อิติ สา กลูนํ ปริเทวิตฺวา สมเด็จพระแก้วกษัตรี ศรีเมืองแม่พระโพธิสัตว์ ตรัสยุบลปริเทพธสงสาร ด้วยประการนี้แลแล้วไส้ ปุตฺตญฺจ สุณิสญฺจ อสฺสาเสตฺวา ก็โลมลูกและสรไภ้ผู้นฤมล รญฺโ สนฺติกํ คนฺตวา อาห จึ่งไปทันใดดลสนเดก เจ้าพญาติเรกราชสวามินทรธน้นน ก็ซ้นนสารอ่านพระคาถา ด่งงนี้ มธูนิว ปลาตานิ บพิตร อนนว่ารวงผึ้งแผ่แม่ร้างรอดฤๅนาน อมฺพาว ปติตา ฉมา ลูกสวายหวานวางขว้นน ตกดินน้นนฉนนใด เอวํ เหสฺสติ เต รฏฺํ ฉนนกรุงไกรมไผทธสาธารณ์ แก่พวกพาลนบบพนน ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ เหตุหมู่มันชาวเมือง ขับบุญเรืองนฤโทษ หํโส นิกฺขีณปตฺโตว อีกหงษ์โหดเหี้ยนขน ปีกหางตนตกฦก ปลฺลลสฺมึ อนูทเก ลุ่มปึกเปือกตมตาก ปิ้มประจากชีพฉนนใด อปวิทฺโธ อมจฺเจหิ ฉนนท่านไททวยมาตย์ หกหมื่นลาศแล้งมละ เอโก ราชา วิหิยฺยสิ พระอย่าดูเบาบงงเหตุ ธจะอยู่เอดเอาเข็ญ ตนฺตํ พฺรูมิ มหาราชเจ้ากูเปน ปิ่นหล้าห้ยมน้นนข้าจึงพร้อง อตฺโถ เต มา อุปจฺจคา ความศุขสร้องเสพย์สเบอย ขออย่าเลยล่วงบาท มา นํ สิวีนํ วจนา เหตุสิพีราษฎร์รุํยุ ทุทรหูมนนอย่ามัก ปพฺพาเชสิ อทูสกํ ขับลูกรักจรลํ่า ส่ำสิ่งโทษ บมีเลอย ณ หววข้ารา ฯ
๏ ตํ สุตฺวา ราชา อาห จึ่งพระศรีสรญชย ท้าวเจ้าเมืองขวาง ได้ฟงงนางเมียขวัญห้ามคค้อย ธก็อื้นถ้อยคำคืนดงงนี้ ภทฺเท ดูแนเหน้า เจ้าผู้หน้าจะเรอญ ผเชอญน้องท้าว ธน้าวเอาคำกูก่อนรา ธมฺมสฺสาปจิตึ กุมฺมิ บัดนี้กูทำชอบ ขนอบ ขนบเคารบรีด นีติ์ราชประเพณีในเพรงนั้น สิวินํ วินยํ ธชํ ควรขับหนี พระศรีราช บรมบุตร อนนเปนธุชแก่ชาวสีพิราษฎร์น้นน ปานา ปิยตโร หิ เม ผี้ลูกเพศยนตดรเรา เรารักษ์แรงกว่าชีพบารนี้ ปพฺพาเชมิ สกํ ปุตฺตํ กูจำเปนจำนฤเทศ ลูกธิเบศวร์แห่งตนไปพู้นแล ฯ
๏ สา ตํ สุตฺวา ปริเทวมานา อาห พระมหิษีสบรรษดีสดับ ศับทิศูรวโรงการ ด่งงน้นน ธก็อัดอ้นนอกพกพยงแตก รํ่าจำแนกทูล พระนเรสูรคืน ด่งงนี้ ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ พระเฮอย เคอยแต่ก่อนกาล ทวยทหารแห่หน้า ถือธงผ้าพรรณราย กณิการาวปุปฺผิตา ทองพระพรายพระแพร่ง คือเครื่องแต่งแลพัสตรา กลกรรณิการะแบ่งบาน ยายนฺตมนุยายนฺติ แอ่นเอางานโดยผงงผ้าย ย้ายยงงสวน เปนอาทิ์ แห่งลูกรักราชตนใด สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ อนนว่าลูกสายใจน้นนฤๅ คือ พระแพศยนนดรดิลก จะจากอกแม่ไปเอ ณ วันนี้
ยสฺส ปุพฺเพ ธชคฺคานิ พระเฮอยเคอยแต่ก่อนน้นน หมู่ทแกล้วหมั้นมือทาย ธงสามชายแพรเพรอศ กณิการวนานิ ว ธงอลงกรณ์เลอศนิมำเลือง แสงศรบง เรืองเรื่อมาศ ด่งงกรรณิการดาษงามเงื่อน ยายนฺตมนุยายนฺติ กล่นกล่นเกลื่อน เกลื่อนแห่ แก้วแม่ไปเล่นป่าเปนอาทิ์ อ้าลูกรักราชตนใด สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ อนนว่าลูกสายใจน้นนฤๅ คือพระแพศยนนดรดิลก จะจากอกแม่ไปเอ ณ วันนี้
ยสฺส ปุพฺเพ อนีกานิ พระเฮอยเคอยแต่ก่อนปาง ส่ำเสนางคเสนาธึก หัศดานึกม้ารถรยบ กณิการาว ปุปฺผิตา ริ้วรบยบบาทยาตรา พิศโสภานานาเนก เฉกกรรณิการบานคคลี่ ยายนฺตมนุยายนฺติ เหมื่อยเหมื่อยมีเมื่อโชย โดยเล่นสวนเปนอาทิ์ แห่งลูกรักราชตนใด สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ อนนว่าลูกสายใจน้นนฤๅ คือพระแพศยนนดรดิลก จะจากอกแม่ไปเอ ณ วันนี้
ยสฺส ปุพเพ อนีกานิ พระเฮอยเคอยแต่ปางบรรพ์ ช้างนับพนนม้านับหมื่น รถนับแสนคฤนนายครอง กณิการาวนานิ ว ธารถนิมทองถ่องเถือก ล้วนแล้ว เลือกสรรเล่า งามเท่าป่ากรรณิกา ยายนฺตมนุยายนฺติ ส่ำสารแสะระแทะเต้น ตาม ไปเหล้นป่าเปนอาทิ์ แห่งลูกรักราชตนใด สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ อนนว่าลูกสายใจ น้นนฤๅ คือพระแพศยนนดรดิลก จะจากอกแม่ไปเอ ณ วันนี้
อินฺทโคปกวณฺณาภา พระเฮอยเคอยแต่ก่อนเก่า เหล่าเสนาห่มขยวขาบ เฉกศรีสลาบแมลงมาศ คนฺธารา ปณฺฑุกมฺพลา มาแต่คันธารราษฎฺ์พิษัย ลางเลื่อมไลมมี่แสง กำพลแดงสรดะ ยายนฺตมนุยายนฺติ โดยเสด็จพระลูกธนายก ชมไม้นกเปนอาทิ์ อ้าลูกรักราชตนใด สฺวชฺเชโกว คมิสฺสติ อนนว่าลูกสายใจน้นนฤๅ คือพระแพศยนนดรดิลก จะจากอกแม่ไปเอ ณ วันนี้
โย ปุพฺเพ หตฺถินา ยาติ บุญปลูกลูกธตนใด กี้ก่อนไปเล่นสวนสร้าง เคยขี่ช้างชำนินาค สิวิกาย รเถน จ ลางลางภาคสีพฤกาก่อง รถยานย่องยรรยง ทยมดุรงครวดร่ยว สฺวชฺช เวสฺสนฺตโร ราชา วันนี้จะปล่ยวเปล่าตน พ่อจะเดอรหลใดด้นน พระแพศยนนดรน้นน นักพญา กถํ คจฺฉติ ปตฺติโก ธเคอยทรงสนองบาทัมโพช ครานี้โหดเกือกกาญจน์ ฤๅจะเต้ากนนดารได้ดาย กถํ จนฺทนลิตฺตงฺโค เคอยเลตลบมกายกำจร ด้วยเครื่องสำอางอรอบอวล จันทนเรณูนวลกฤษนา นจฺจคีตปฺปโพธโน เคอยดัดฤดีตาตื่นตรับ สยงสารสงงคีตขับทรอท่อ นางรำบำเรอร่อ รับงาน ขุราชินํ ผรสุญฺจ ด่งงฤๅ จะพรหมจรรย์จารจำง่าย ทรงเสือแสบกลายทงงเล็บ และสยมขุดขอก่ยวเก็บมูลผล ขาริกาชญฺจ หาหิติ ด่งงฤๅจะตํ่าตนตกปรดาปษ์ ต้องหิ้วหาบคอนคาน ดาบศบริษการฺกุณฑี กสฺมานาภิหรียนฺติ การณฤๅผู้ภักดีทงงหลาย จึ่งมินำถวายผ้าผนวช แก่ธนักบวชบุญปอง กาสาวา อชินานิ จ คือคาครองชองเชอบัตร กาสาวพัตรไพเศษ อีกอชินเชศฎาภรณ์ ปวิสนฺตํ พฺรหารญฺํ เมื่อเจ้าแพศยนนดรดวงใจ ธปรเวศยงงไพรพระหารญ ซึ่งสังวาศตรมวลไววิต กสฺมา จีรํ น พชฺฌเร การณฤๅคนผู้คิดคุณขอบ จึ่งมีวิริยความชอบใช้แรงต่อ ช่วยก่ยวก่อก้ยวกรองคา กถํ นุ จีรํ ธาเรนฺติ อ้าเยียไฉน นานุ่งได้ ผ้าเปลือกไม้คากรอง ครองผ้าแฝดผ้าฝาด ราชปพฺพชิตา ชนา สบกษัตรเสียมารยาตรเสื่อมยศ อนนไพร่บ้านปลดมละแค้น ขับจากแคว้นแขวงเมืองท้าวธน้นน
กถํ กุสมยํ จีรํ มทฺที ปริทเหสฺสติ ยงงโสดไส้ธสาวศรี มัทรีนางนักนิ่น ฤๅจะทรงสทิ่นผ้าปอทอด้วยแฝกคาคาย กาสิยานิ จ ธาเรตฺวา โขมโกทุมฺพรานิ จ ธเคอยทรงสบายสไบเบา กราสิกกระเกลศเกลาอำนรรฆ อีกโกษมพัตรพันค่าผ้า เกาทุมพรแพงค่าควรแสน กุสจีรานิ ธาเรนฺตี กถํ มทฺที กริสสติ อ้าเจ้าจะเข้าแดน ดงชัฏ ทรงสมบศสบบอกบัตรใบแฝก หัวใจแม่จะแตกตายต่าง นางขวัญเข้าเจ้าจะทำกลใด วยฺหาหิ ปริยายิตฺวา สิวิกาย รเถน จ เล่เจ้าเคอยครรไลยทกเทศ ทรงที่นั่งกิริเนศวรโจมทอง แก้วกระหนกลงงลองหล่อศรี คนนหามเหมมะณีรถราช สา กถชฺช อนุจฺจงคี ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา ฉิมโฉมเฉกช่างวาดใครตยร ตีนธแน่ง นางนยรสนองเท้า เจ้าจะเดอนดินด่งงฤๅรอด วันนี้ธจะทอดตนคราง ยสฺสา มุทุตลา หตฺถา จลนา จ สุเข ิตา นางใดดาลไดบางอ่อนลอยด ลักษณะลายลมยดมาลยศุข อยู่ยังฉุกกระฉ่อนไหว คือใบกล้วยทองต้องลมพาล สา กถชฺช อนุจฺจงคี ปถํ คจฺฉติ ปตฺติกา พรยวพรรศรีศุขุมมาลยน้นนนาง แก่นกรรญานุตยางคโยพราช วันนี้จะเดจฉมศรเหยาเหย่า ด้วยตีนเปล่าไฉนแม่ ยสฺสา มุทุตลา ปาทา จลนา จ สุเข ิตา นางใดดาลเชองแง่งามดาย สุกษุมลายอ่อนเลอศนิ์ อยู่เย็นยงงก่นเกอดพิจลการ ปานใบกล้วยกระลอกลม ปาทุกาหิ สุวณฺณาหิ ปิฬมานาว คจฺฉติ เจ้าแม่แต่จงกรมค้อยค้อย ด้วยบราทุกราพร้อยพรายคำ ก็ปิ้มลำบาก บาทางค์ ทรงสรรพางค์พยงซรุด สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี กถํ คจฺฉติ ปตฺติกา นางน้นนมกุฎกระษัตรี มีอพยพยาตรฟ้า ไปไฉนอ้าวันนี้ ยังทางพี้โพ้พง ยาสฺสุ อิตถีสหสฺสสฺส ปุรโต คจฉติ มาลินี นางองค์ใดดอกไม้ร้อย แซมหูห้อยคอคยน จรจำนยรบ้นนหน้า แห่งหญิงข้านับพนน สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ เอกิกา นางน้นนกัลยางค์ยิ่ง ยุพมาลยมิ่งมัทธราช วันนี้จะลีลาศฉนนใด สู่ซุ้มไพรดยวด่อม ยาสฺสุ สิวาย สุตฺวาน มุหุํ อุตฺตสเต ปุเร นางใดย่อมอยู่วยง แต่สยงหอนแห่งหมาป่า แว่วพยงหว่าหววใจ ดาลตรดกไหวครุ่นคริ่ว สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ ภีรุกา นางน้นนดั่งจะลิ่วลอยจาก ช้นนฟ้าฟากเฟื่อยงาม ทรามแก่หารเหอมขลาด ฤๅจะยาตรวนวันนี้ ยาสฺสุ อินฺทสโคตฺตสฺส อุลูกสฺส ปวสฺสโต นางใดกี้ธเคอยเกษม ศุกภิรมย์เปรมปราโมทย์ เมื่ออินทสโคตรเค้ากู่ ร้องก้องอยู่ ณ ยอดไม้ สุตฺวาน นทโต ภีตา วารุณีว ปเวธติ แลธได้ยินรํ่าระย่อ ขวัญหายห่อฝ่อดี กาเยนทรีส่นนรรวว ดุจตัวท้าวทาษยักษ์ สา กถชฺช อนุจฺจงฺคี วนํ คจฺฉติ ภีรุกา นางผู้ทรงลักษณเลอศน้นน งามทั่วบ้นนเบญจงค์ ขลาดจะไคลดงด่งงฤๅ ฉุกชำงือวันนี้หนักกว่าชื่นแล
สกุณี กตปุตฺตาว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
แม่นกลูกนกหาย แลนา ซ่าสูญดายแดรงง แลนา อกคือองงไฟร้อน แลนา เหตุเทวศจากลูกป้อนเหยื่อช้าฉนนใด ก็ดี
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ สุญฺํ อาคมฺมิมํ ปุรํ
เหมือนแม่จักมาซ่า ณพ่อ เรือนจันทนจ่าเจ้าเปล่า ณพ่อ ร้อนแล้ว เล่าลห้อย ณ พ่อ เหตุเทวศจากลูกน้อย เน่อนช้าฉนนน้นน แลนา
สกุณี หตปุตฺตา ว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
แม่นกลูกนกหาย แลนา เห็นรงงดายเปล่าปล่ยว แลนา ผอมเหลืองห่ยว แห้งเข้า แลนา เหตุบเห็นลูกเศร้า ซุ่นหน้าฉนนใด ก็ดี
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่จักมิเห็น ณพ่อ ลูกสรเล็นบุญฦๅ ณพ่อ ผอมเหลืองคือใบไม้ ณพ่อ เหตุบเห็นหน้าไท้ หน่อท้าวฉนนน้นน แลนา
สกุณี หตปุตฺตา ว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
นางนกลูกนกหาย แลนา เห็นเปล่าดายแดรงง แลนา บินเสอดสงงแสรกชั้น แลนา หาบเห็นลูกด้นน ท่าวด้านฉนนใด ก็ดี
เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่มิเห็นภักตร์ ณพ่อ เอารสรักร่วมชนม์ ณพ่อ จักเสริกสรนทกท้าง ณพ่อ ไปจวนลูกจ้าวช้างชอกชํ้าฉนนน้นน แลนา
กุรุรี หตจฺฉาปาว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
แม่นกออกลูกหาย แลนา เห็นรงงดายเปล่าปลอด แลนา ร้อนใจหงอด เหงาเหงี้ย แลนา เหตุเทวศจากลูกเปลี้ย อยู่ช้าฉนนใด ก็ดี
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ สุญฺํ อาคมฺมิมํ ปุรํ
เหมือนแม่จักมายล ณพ่อ ห้องไหรญร้างเปล่า ณพ่อ ร้อนผะเผ่าเด่าดิ้น ณพ่อ เหตุเทวศจากลูกสิ้นศุขช้าฉนนน้นน แลนา
กุรุรี หตจฺฉาปาว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
แม่กุรุรีจาปน้อยหาย แลนา แต่รงงดายเปล่าตา แลนา ผอมเหลืองลาลศไห้ แลนา เหตุทุกข์ถึงลูกไหม้ หมื่นแค้นฉนนใด ก็ดี
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่มิเห็นหน้า ณพ่อ ลูกรักข้าคนเรือง ณพ่อ จักผอมเหลืองเลือดแห้ง ณพ่อ ทุกข์ถึงสองลูกแล้งแม่แล้ฉนนน้นน แลนา
กุรุรี หตจฺฉาปาว สุญฺํ ทิสฺวา กุลาวกํ
แม่กุรุรีจาปน้อยหาย แลนา รงงเปล่าดายดูปล่ยว แลนา เหจฺเหอนท่ยว ทุกด้าว แลนา บเห็นลูกรักร้าวอกไห้ฉนนใด ก็ดี
เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่มิเห็นลูก ณพ่อ สองแม่ผูกความใคร่ ณพ่อ จักไขว่วิ่งวุ่นว้า ณพ่อ ยงงทิศน้นนน้นนอ้าอกโอ้ฉนนน้นน แลนา
สา นูน จกฺกวกฺกีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก
แม่นกจากพรากพราก แลนา จากจาปน้อยแนมอก แลนา บ้นนตนตกตม ค้าง แลนา เดือดด้วยแท้ทุกข์ร้าง ลูกข้าฉนนใด ก็ดี
จิรํ ทุกฺเขน ฌายิสฺสํ อาคมฺมิมํ ปุรํ
เหมือนแม่มาสู่สร้อง ณพ่อ ห้องปราสาทเปล่าแปลก ณพ่อ แดด่งงแยกยิ่ง ร้อน ณพ่อ ขุ่นแค้นค้บคั่งข้อนอกข้าฉนนน้นน แลนา
สา นูน จกฺกวกฺกีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก
แม่นกจากพรากพราก แลนา จากจาปน้อยในรงง แลนา ตนตกยงงตมติด แลนา ไผ่ผอมผิดร่างเพี้ยน แลนา ห้ยมบเห็นลูกท้ยน ทุกข์แท้ฉนนใด ก็ดี
กิสา ปณฺฑุ ภวิสฺสามิ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่ใฝ่ใจรัก ณพ่อ ลูกลำนักตาตน ณพ่อ มิยลสองยอดฟ้า ณพ่อ ผอมเหลืองหลากสรากหน้าคร่นนหน้าฉนนน้นน แลนา
สา นูน จกฺกวกฺกีว ปลฺลลสฺมึ อนูทเก
แม่นกจากพรากพราก แลนา จากจาปน้อยคอยหล แลนา ตนตกเลนแล้งนํ้า แลนา เสือกกระสายหงายขวํ้า ขวัดแคว้งฉนนใด ก็ดี
เตน เตน ปธาวิสฺสํ ปิเย ปุตฺเต อปสฺสตี
เหมือนแม่แลหลหา ณพ่อ สองรักราเร้นเนตร ณพ่อ จักวิ่งเทวศผํ้าผํ้า ณพ่อ ยังทิศน้นนน้นนนํ้าคล่าวหน้าฉนนน้นน แลนา
| เอวํ เม วิลปนฺติยา | เมื่อเผือผู้ข้าบ่น | บระบราน บารนี |
| ราชปุตฺตํ อทูสกํ | ลูกท่านไทบมาน | โทษแท้ |
| ปพฺพาเชสิ จ นํ รฏฺา | ผิขับลูกสงสาร | ชัดมิ่ง เมืองพ่อ |
| มญฺเ เหสฺสามิ ชีวิตํ | ข้าใส่ใจข้าแล | รอดฤ้าเปนตน เล่าเลอย |
เทวิยา ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา สพฺพา สญฺชยสฺส สิวิกญฺา สมาคตา ปกฺกนฺทึสุ อันว่านางทงงหลายทงงปวง อนนเปนข้าพญาหลวงเลอศไท้ ได้ยินเสียงรํ่าร้องไห้แห่งนางพญา ก็พร้อมกนนกล้นนนํ้าตามิได้ ไห้ซะซิกซะแซไป ในที่น้นน ตาสํ ปกฺกนทิตสทฺทํ สุตฺวา มหาสตฺตสฺส ตเถว ปกฺกนฺทึสุ ทงงฝูงนางในนิเวศ พระมหาสัตว์ คร้นนได้ยินถนัด สำเนียงนางหมู่น้นนไส้ ก็พร้อมกันร้องไห้อะอิดอะอืออยู่ ยยุ่งแล อิติ ทฺวีสุ ราชกุเลสุ โกจิ สกภาเวน สณฺาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อนนว่าชนแต่ผู้เดียวดาย ในสองราชตระกูลทงงหลายน้นน บอาจตั้งหม้นนซึ่งตนดำรง วาตเวเคน ปมทฺทิตา สาลา วิย ปติตฺวา ปริเทวมาโน ปริเทวิ ทอดตนลงล้มแล้วก็ร้องไห้ เหมือนไม้รงงลู่ล้มเนรนาด ด้วยกำลังกาลวาตโบกบยฬ ด่งงนี้แล
๏ ตมตฺถํ อนนว่าพระสาศดาดุลยาจารย์ เจ้ากูจะประกาศ สารศุภอรรถาดิเรก แก่พระสราพกสราเพกจตูรพิธ จึงมีพระพุทธภาษิตเปนพระคาถา ด่งงนี้
ตสฺสา ลาลปิตํ สุตฺวา สพฺพา อนฺเตปุเร อหุ
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ สิวิกญฺา สมาคตา
ภิกฺขเว ดูก่อนภิกษุพิสุทธิ พุทธบริพาร สพฺพา สิวิกญฺา อนนว่าศรีศฤงฆารถ้วนหน้า อนฺเตปุเร อหุ อยู่ในหอแห่งเจ้าหล้าฦาไกร ตสฺสา ลาลปิตํ สุตฺวา ฟงงรํ่าไรโรยแรงแห่งแม่ ณเกล้า สมาคตา มาม่ววสุมกรรเศร้าโศกศัลย์ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกสองแขนขึ้นเร้ารนนอกไห้ อยู่แล
| สาลาว สมฺปมถิตา | มาลุเตน ปมทฺทิตา |
| เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ | เวสฺสนฺตรนิเวสเน |
ปุตฺตา จ ทารา จ อนนว่าลูกไท้แลเมียท้าวทงงผอง เวสฺสนฺตรนิเวสเน ในเรือน ของพระแพศยนนดร เสนฺติ ก็ไห้หอนกลิ้งทิ้งทอดกาย อิตฺถีนํ ปกฺกนฺทิตสทฺทํ สุตฺวา ด้วยยินยงงหญิงทงงหลายเลวงศัพท์ สาลาว สมฺปมถิตา ล้มรนาบรนับคือ รงงเถื่อนทท่าว มาลุเตน ปมทฺทิตา อนนมารุตแรงระดมป่าวปัดพัด ให้หักแล ฯ
ตโต รตฺยา วิวสาเน สุริยสฺสุคมนํ ปติ
๏ ภิฺขเว ดูก่อนศึกษากามกอปรด้วยศีลสาร ตโต รตฺยา วิวสาเน แต่กาลน้นน ถ่นนคํ่าขีณแล้ว สุริเย อุคฺคเต เทพพนมศรี แผ้วผุดพื้นฟ้า ทานเวยฺยาวตฺติโก ฝ่ายคนผู้ข้าได้ดำรวดดารทาน รญฺโ อาโรเจสิ ก็ทูลการณแก่ราชว่า แต่งแล้ว ณพระฮา ฯ
อถ เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทาตุํ อุปาคมิ
๏ อถ กาเล ในกาลเมื่อน้นน เวสฺสนฺตโร ราชา บ้นนสมเด็จเจ้าพระยา ธรรมาธิราช ปาโตว นฺหาตฺวา ก็สรงอาตมเอาบงงคนก็ไขตรู่ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต สรรพงามบมีคู่ เครื่องธธรง สาธุรสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา พิสาสาธุธำรงรศกรยา อุปาคมิ แหนด้วยทวยเสนามาแกล่ใกล้ ทานํ ทาตุํ เพื่อปริตยาคให้ ซึ่งสบดสดกทานธน้นน สฏฺิสหสฺเส อมจฺเจ อาณาเปนฺโต ธก็อื้นบัญชาอาณรรดิราช แก่ สหชาติยามาตยหกหมื่น ดังนี้ วตฺถานิ วตฺถกามานํ สูผู้ร่วมใจจุ่งให้ผ้าแก่ผู้มักผ้า น้นนเทอญ โสณฺฑานํ เทถ วารุณึ จุ่งให้เหล้ากล่นนกล้า แก่ผู้มักเมาน้นนเทอญ โภชนํ โภชนตฺถีนํ จุ่งเอาอรรนอวยแก่ผู้มักบาย น้นนเทอญ สมฺมาเทว ปเวจฺฉถ อ้าสูทงงหลาย จุ่งให้แต่ดี น้นนเทอญ แล
| มา จ กิญฺจิ วนิพฺพเก | เหยิตฺถ อิธาคเต |
| ตปฺเปถ อนฺนปาเนน | คจฺฉนฺติ ปฏิปูชิตาติ |
ตุมฺเห มา เหยิตฺถ โสดสูธอย่าบยฬให้ลำบาก กิญฺจิ วนิพฺพเก แก่พณิรพกผู้ยาก สักตนดยว อิธาคเต อนนทยวมาที่นี้เพื่อแก่ทาน ตปฺเปถ อนฺนปาเนน จุ่งให้อิ่มอก ด้วยอรรนบานบริบวรณ์ ปฏิปูชิตา อนนกูให้ทงงมวลมากมี คจฺฉนฺติ สร้องสดุสดี ชํสํภารกูแล้วก็ไป ยถา ด้วยประการฉนนใดโดยอำเภอมนน ตถา กโรถ สูจุ่ง เยียฉนนน้นนแก่ยาจกทงงปวง เทอญแล มชฺชทานํ นาม นิปฺผลนฺติ ชานาติ ธก็แจ้งจริงแท้ดีหลี ให้เหล้าบมีผลสักหยาด หนึ่งเลอย เอวํ สนฺเตปิ ครหโมจนตฺถํ ทาเปสิ แม้บมีผลด่งงนี้ไส้ ธก็ให้ให้เพื่อพ้นนินทา นักเลงน้นน
| หตฺถีนํ อสฺสานํ รถานํ | ช้างแต่งม้าแต่งเรื้อง | รถระดับ แต่งแฮ |
| ขตฺติยกญฺาทีนํ อิตฺถีนํ | นางแลนางกระษัตรสัพ | แต่งไว้ |
| เธนูนํ ทาสีนํ ทาสานํ | วววถนนทาษสาวกับ | ทาษบ่าว เล่านา |
| สตฺตสตกมหาทานํ อทาสิ | เจ็ดเจ็ดร้อยธให้ | ชื่อให้สับดสดก อนนเลอศแล |
อปริมาณํ แต่เข้าน้นนลํ้านํ้าน้นนหลาย เครื่องกับบายบริบาล หาประมาณ บมิได้แล
| เต สุ มตฺตา กิลนฺตาว | สมฺปตนฺติ วนิพฺพกา |
| นิกขมนฺเต มหาราเช | สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน |
มหาราเช ในเมื่อพญาใหญ่ยศยิ่ง สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน ผู้เจรอญมิ่งเมืองสีพี นิกฺขมนฺเต แลธถีบออกเมืองจาก เต วนิพฺพกา พณิรพก ผู้ยากถ้วนหน้า มตฺตา กิลนฺตาว ปานเปนบ้าบอบหอบหีน ฉินฺนปาทา วิย ดุจขาดตีนดิ้นดด่าว สมฺปตนฺติ ทอดตนทท่าวแท่นแกล้ง อิติ โรทึสุ สิ้นเสาะแรงร้องไห้ ด่งงนี้
| อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกขํ | นานาผลททํ ทุมํ |
| ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ ด่งงจริงแท้ธชาวเรา พังพวกเมาหมนนตัดไม้ นานาผลททํ ทุมํ ขยวใบไล้ลำใหญ่ แผลเพล็ดใหม่เก่าแกม ยถา เมาะ เยน การเณน ให้ร้อน แรมผลโภช ด้วยเหตุโหดอนนใด เวสฺสนฺตรํ ปพฺพาเชนฺติ ข้าคยดไทยใจแทตย ขับพระแพศยนนดร อทูสกํ รฏฺา อนนนิราบราธจรจำพราก จากไอสรรยวงงวยง เตน การเณน บยฬสะบยงเราให้ส้นน ด้วยเหตุน้นนบมิคลาศกนนเลย
| อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกขํ | สพฺพกามททํ ทุมํ |
| ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ ดงงคับแค้นธชาวเรา ทวยชนเฉาเฉทเชอ สพฺพกามททํ ทุมํ อ้วนชลูดเลอลำแมก สรรพกามแจกเจือคน ยถา ขาดภูชผลพึงใจ เหมือนฉนนใดอุประมา เวสฺสนฺตรํ ปพฺพาเชนฺติ ฝูงประชาชาวราษฎร์ ขับพระบาทบงกช อทูสกํ รฏฺา อนนนฤโทษธรรมเมศร์ จากสีพีเชตอุดดร ตถา เราสิ้นสรณอาไศรย มานอุประไมยฉนนน้นน บแปลกกนนเลอย
| อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกขํ | สพฺพกามรสาหรํ |
| ยถา เวสฺสนฺตรํ รฏฺา | ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํ |
อัจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ ด่งงลำเค็ญธชาวเรา ผู้ความเบาบากบ่นนพฤกษ์ สพฺพกามรสาหรํ ท่าวสิ่งนึกเอาได้ สฤทธิรศให้ทุกแห่ง ยถา เมาะ เยน ปกาเรน ล้มแรงต้นก่นราก หาอีกยากด้วยประการใด เวสฺสนฺตรํ ปพฺพาเชนฺติ ชาวกรุงไกรใจกาจ มนนบรรพาชนิยพน่งงเกล้า อทูสกํ รฏฺา โทษเท่าเผ้าฤๅมี จากบุรีรมยรัตน์ ตถา เมาะ เตน ปกาเรน เหมือนขจัดลาภเราราญ ด้วยประการน้นนบผิด กนนเลอย
เย วุฑฺฒา เย จ ทหารา อนนว่าชายแก่แลหนุ่มฝูงใด ก็ดี เย จ มัชฺฌิมโปริสา ชายกึ่งวัยใดฝูงโสด ก็ดี พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ น้นนยกแขนขึ้นโรทร่ำหา นิกฺขมนฺเต มหาราเช เมื่อมหินทราธิราช ธเสด็จออก สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน ผู้พรรฒราษฎรขอกสีพี ทงงเพน้นน อติยกฺขา วสฺสวรา อนนว่าแม่มดท้าวเหล่าขันทีก็ดี อิตฺถาคารา จ ราชิโน ศรีอิศฎาคารคัลราชก็ดี พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ เลอกพาหาศหวนไห้ นิกฺขมนฺเต มหาราเช เมื่อท่านไท้ธเนษกรม สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน ผู้จเรอญรมยราษฎรสีพี ทงงเพน้นน ถิโยปิ ตตฺถ ปกฺกนฺทุํ หญิงกำสรดทุกพาย ยาตมฺหิ นคเร อาหุ ทงงหลายใดในเมืองสร้อง นิกฺขมนฺเต มหาราเช น้นนร้องมี่เมื่อพระออก สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเน ผู้ไขขอกเมืองคน ทงงเพน้นน
เย พราหฺมณา เย จ สมณา อนนว่าทวิชาบาชียทงงหลายใด ก็ดี อฺเ วาปิ วณิพฺพกา อีกอื่นผู้เข็ญใจมุขมงคล ก็ดี พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ เลอกแขนเช็ดตาตนแล้วร่ำไห้ ด่งงนี้ อธมฺโม กิร โภ อิติ ดูแฮชาวเราฮา เราหักมาชำราบ อนนว่าสุภาพบมิงามใจ ย่อมเปนไปในโลกยหล้า นิ้วสิ้น ยถา เวสฺสนฺตโร ราชา พระผู้ฟุ้งฟ้าเฟื่องดิน ยชมาโน สเก ปุเร ธทินทานท่ววเมืองตน สิวีนํ วจนตฺเถน เหตุคำคนขงงขอก สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ ธจะจำออกอ้าง ว้างร้างเมืองไปแล สตฺต หตฺถิสเต ทตฺวา ดูก่อนสงฆ์พระผู้องคอารีย ให้หัศดีเจ็ดร้อย สพฺพาลงฺการภูสิเต เครื่องช้างช้อยชัชวาลย์ ล้วนอลงการพิภุษน์ สุวณฺณกจฺเฉ มาตงฺเคโตตระหมื่น ดุจดอยทงนน สายสพทธพนนธน์ถักทอง เหมกปฺปนิวาสเส ข่ายมาศกรองกรอมกระหมวด กรรณบนนกวดพู่แก้ว อารุฬฺเห คามณีเยภิ ควานแกว่นแกล้วหมอกล้า มนตญาบ้าบราบขี่ โตมรงฺกุสปาณิภิ ผู้สองสี่มือยอ ควานกุมขอหมอกุมหอก เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อนนว่าออกขุนขี่เกล้า นามพระเจ้าแพศยนนดร สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จจรลีลาศ จากนิวาศวยงท้าวธน้นน สตฺต อสฺสสเต ทตฺวา ให้พาชียมีลักษณอันตรศักดิ สบดสต สพฺพาลงฺการภูสิเต ล้วนอลงกฎด้วยอลงการ เบาะลอออานแคบคำ อาชานีเยว ชาติเย เพ็ญกำเนอดทำอำนาจ อาชาชาติชาญเหตุ สินฺธเว สีฆวาหเน เกอดในเทศแสนทพ กู้พิภพพ่าหณ์ลม อารูฬฺเห คามณีเยภิ คามนิโยศดมดัดศึก หลายพนนฦกษนดำเลอง อิลฺลิยา จาปธาริภิ ถือกุทัณฑ์เถกองกุมจาป แล่งกำซราบแซ่แวตร เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าพญาแพศยนนดร สาธุสาธรศรัทธาทาย สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จผายผงงผาด จากนิวาศวยงท้าวธน้นน สตฺต รถสเต ทตฺวา ธให้ยานพญาใหญ่ยศ รถเจ็ดร้อยรงงแรก สนฺนทฺเธ อุสฺสิตทฺธเช ก้ยวปตเยกโยงแอก งอนปลายแปลกปลิวธง ทีเป อโถปิ เวยฺยคฺเฆ หนงงพยรรฆยงห่อห้อม ลางล้อมหนงงขลาเหลือง สพฺพาลงฺการภูสิเต เรือนบแรกเรืองไพโรจ ดุมแก้วโกฏิกงกำ อารูฬฺเห คามณีเยภิ นายจำนำน่งงหน้า ขึ้นคอยม้าขับเมื้อ จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ มือเงื้อแซ่กุมสาย ธรงธนูกรายเกราะไกร เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าท่านไทธนักธรรม์ พระแพศยนนดรเจษฎา สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จยาตราเตร่มารศ จากนิวาศวยงท้าว ธน้นน
สตฺต อิตฺถีสเต ทตฺวา ให้นางกษัตรศรีแสแท้เจ็ดร้อยแล้โลมตา เอกเมกา รเถ ิตา อยู่ยานพญาเล่มและตน สาวข้าคนแลแปดทาษ สนฺนทฺธา นิกฺขรชฺชูหิ รัศมีมาศเปล่งเปลว แห่งสอิ้งเอวรัดรอบ สุวณฺเณหิ อลงฺกตา เครื่องธรงสนอบสนองกาย สายสังวาลย์สร้อยสุวรรณ ปีตาลงฺการา ปีตวสนา พรรณเลื่อมเลื่อมล้วนเหลือง ทองบนนเทืองถนิมพศน ปีตาภรณภูสิตา เหลืองจรุลจรสรจนา พฤภูษิดาภรณผจง อาฬารปมฺหา หสุลา วงแพนกนางกว้างพริ้ม แก้มอิ่มยิ้มแล้วจึงกล่าว สุสฺา ตนุมชฺฌิมา แน่งนงถ่าวท้ายผาย กึ่งกายกามดำนู เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าเจ้ากูผู้ประเสรอฐ เกอดในแพศยพิถยนนต์ สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จจรรรบาท จากนิวาศวยงท้าว ธน้นน
สตฺต เธนุสเต ทตฺวา ให้โครีดรูดนม สับดสโดศดมพฤศภ สพฺพากํสุปธารณา ครบภาชนหิรัญรองรศ กษีรสรดสุนธร เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่า พระแพศยนนดรกษิดีศวร์ ใจเปรมปรีดิ์โปรดสัตว์ สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้ว เสด็จซัดเสียญาติ จากนิวาศวยงท้าว ธน้นน
สตฺต ทาสีสเต ทตฺวา ให้กรรมกรทวยทาษี เอางานดีเจ็ดร้อย สตฺต ทาสสตานิ จ ทาษชายบน้อยเท่ากัน ล้วนคนขยันอยู่ถ้อย เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าท่านผู้ทานช้อยชมชัว นามพณหววแวศยนนดร สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จคลอนคล้อยคลาศ จากนิวาศวยงท้าว ธน้นน
หตฺถี อสฺเส รเถ ทตฺวา ให้ช้างม้าหมวดสัตว์ รถแก้วกวัดกวยนกาญจน์ นาริโย จ อลงฺกตา สาวศฤงฆารคนใช้ เครื่องประดับได้ทั่วหมู่ เอส เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่า พระผู้อยู่เอย็นหล้า นามเจ้าฟ้าแพศยนนดร สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จจรจำคลาศ จากนิวาศวยงท้าว ธน้นน
| ตทาสิ ยํ ภึสนกํ | ตทาสิ โลมหํสนํ |
| มหาทาเน ปทินฺนมฺหิ | เมทนี สมกมฺปถ |
มหาทาเน ปทินฺนมฺหิ ในเมื่อมหาสบดสดก ภพนายกธยอให้ ยํ เมาะ ยสฺมึ กาเล ทวยถือได้ยินมลาก กาลใดหากบมิหึง ตทา ภึสนกํ อาสิ ในกาลน้นน อึงอรรศจรรย์ สิบร้อยพนนภนนฦกษณ์ ตทาสิ โลมหํสนํ สยวสท้านททึกท่ววตน ทงงหลายคนขนชื่น เมทนี สมกมฺปถ แผ่นดินดื่นเดื่องไหว อํพุธรยดิ้นรนเร้งรลอก อยู่แฮ
| ตทาสิ ยํ ภึสนกํ | ตทาสิ โลมหํสนํ |
| ยํ ปญฺชลีกโต ราชา | สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ |
ปญฺชลีกโต ราชา อันว่าเจ้าสากลกฤษดาญ ชวลีศทานธแล้ว อิติ ปตฺถนํ กตฺวา ไปสอดแคล้วเคลือบผล ออกโอษฎ์ตนด่งงนี้ อิทํ ปจฺจโย โหตุ อันว่าทานพี้เผื่อไป เปนปตยยอย่าผิด สพฺพญฺญุตาณสฺส แก่สํพุทธาทิตยท่ยงแท้ สรรเพชญ์แปล้ปลุกสัตว์ ยํ เมาะ ยสฺมึ กาเล ธดำรัสข้อปราถนาในเพลาปูนใด ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ก็พิดหวนในแลนอก ดาลรลุงรลอกหน้ากลัว ตทาสิ โลมหํสนํ ให้หนงงหววผึ่งพอง ลุกโลมสยองในเพลาน้นน สมฺหา รฏฺา นิรชฺชติ แล้วเสด็จกล้นนทุกขยาตร จาก นิวาศวยงท้าว ธโสดแล
ตสฺมึ เอวํ ทานํ ททโต ขตฺติยพฺราหฺมณเวสฺสสุทฺทาทโย ปริเทวึสุ ในเมื่อ พระผู้อุศดม ศรัทธาภิรมยบริตยาค ทานทกปลากไปล่ไป ด้วยกำนฎนยเท่านี้ นครวาสิโน อันว่าชาววยงซี้แซ่สุม ชุมชียพ่อกอกษัตรา แพศยพานิชนสูทเปนอาทิ์ ปิ้มใจจะขาดรอนรอน โรทรํ่ารักภูธร ด่งงนี้
สามิ เวสฺสนฺตร ข้อยขยุมแต่บววบาท สวามิศวรราชผู้รับร้อน ชาวเมือง มนนข้อนขับพระ ให้หลีกมละไอสวรรย์ เหตุนักธรรม์เททาน ปุน ทานเมว เทสิ ก็ยงงบลาญหลาบเข็ด ให้อีกเจ็ดเจ็ดร้อยโสด เพื่อพระโพธิสํภาร ในอนาคตกาล พู้นแล เตน วุตฺตํ เหตุการณน้นน อันว่าผูกคาถา พระผู้ตัดตัณหาไกษย กล่าวแก่ พินัยศึกษา คือพระธรรมเสนา ด่งงนี้
| อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท | ตุมุโล เภรโว มหา |
| ทาเนน ตํ นีหรนฺติ | ปุน ทานํ ททาติ โสติ |
สาริปุตฺต ดูกรสาริบุตร อุศดมอรหรรต์ สทฺโท อันว่าสยงไห้แห่งคน ครรชิต ตุมุโล จรดถึงอุทธํทิศทนนใด เภรโว มหา พึงย่านแสยงภัย แผ่ด่งง อเถตฺถ วตฺตติ ไปในรงงรัดวยงราช วจเนน ด้วยสารประกาศ ด่งงนี้ สิวิโย อันว่าชาวสีพีแส้งทำเข็ญ ตํ นีหรนฺติ มนนนับเดนพระแพศยนนดร ทาเนน เหตุกุญชรทานน้นนไส้ ททาติ โส ธก็ให้อิ่มอก ปุน ทานํ ชึ่งสบดสดกมหาทาน น้นนโสดแล
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อันว่าพระสาศดานายก โลกรรดยดิลกเลอเกล้า พระเจ้าสํเด็จเมื่อสํแดง แจงชื่ออรรถให้พิศดาร แก่ส่ำสงฆ์บริพารพุทเธารส ก็อื้นพระพจนคาถา คือ “เต สุ มตฺตา กิลนฺตาว” เปนอาทิ์ กูก็ประกาศแล้ว แต่ก่อนน้นน
ตทา ปน เทวตา ชมฺพุทีปตเล ราชูนํ อาโรจยึสุ เมื่อใด ธให้สบดสดก แก่พณิรพกทงงผอง ปองเปนพระโปรดสัตว์ ในบัดน้นน บมินาน เทพดาดาลบมิ หึง บอกข่าวถึงท้าวคฤ้าน ท่ววแผ่นพื้นชํพูทวีป ขตฺติยา เทวตานุภาเวนาคนฺตฺวา ขตฺติกญฺาโย คณฺหิตฺวา ปกฺกมึสุ ทกท่าวรีบมามา ด้วยเทพานุภาพ นางกษัตร ลาภได้ไป เอวํ ขตฺติยพราหฺมเวสฺสสุทฺทาทโย ตสฺส ทานํ คเหตฺวา ปกฺกมึสุ อีก คนคในวยงราช คือกษัตรชาติชียพราหมณ์ พ่อค้าคามพ่อครัว สี่ตัวตนเปนต้น พ้นกว่านี้มีมาก สัตว์ผู้ยากยาจก ปรฏิคาหกหื่นทาน บานหน้าใสใจคลี่ ได้แล้วมีเมือบทาง ต่างต่างเดอรดูยะยุ่งแล อปิจ ตสฺส ทานํ ททนฺตสฺเสว สายํ อโหสิ เมื่อพระองค์เสด็จ หน่อสรรเพ็ชญ์พญาธรรม์ ทานธปนนไป่จบ ภอพรลบสายา จวนจันทราแสงไข โส อตฺตโน นิเวสนเมว คนตฺวา ก็คือพระครรไลยังนิเวศน์ คิดคำนวณเหตุเห็นงาม มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เสฺว คมิสฺสามิ พฤกพรฮามจักยาตร แต่ไหว้บาทสองเจ้า ก่อนกูเต้าป่ารงง อลงฺกตรเถน มาตาปิตูนํ วสนฏฺานํ คโต ธก็ขึ้นบรรลังก์อลงกต รถรจิตรจรดล สู่ตรมวลวิมาน ที่สึงสถานสองไท้ ไหว้บววบาทสองท้าว ธน้นนนา ฯ มทฺที เทวีปิ จินฺเตตฺวา แม้อันว่าอรรคเทพี มัทรีทรงโฉมฉิน ธก็จินดาด่งงนี้ เล่านา ฯ สามินา สทฺธึ คนฺตวา สสฺสุสสุเร อนุชานาเปสฺสามิ กูไปกับปิ่นเกล้า วรพระเจ้าสองราช อวยอนุญาตไปป่าแก่กูนี้ ฯ เตน สทฺธึ คตา ธก็เทาทนนใด ด้วยท่านไทท้าวผวว มิอย่าเลอย ฯ มหาสตฺโต ปิตรํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน คมนภาวํ กเถสิ อันว่าพระมหาสัตว์ ซ้องพระหัตถประนม ถวายบงงคมคัลบาท ชนกาธิราชนเรสูร ทูลลาไปแต่ตน มินานแล ฯ ตมตฺถํ อันว่าสมเด็จพระผู้สละบาปเบญจกาม จักสำแดงคามภีรอรรถ แก่บรรษัทยสี่หมู่ ฝ่ายภิกษุอยู่ชิดชื่น กว่าบรรษัทย์อื่นสามเหล่า ธจึ่งกล่าวพระคาถา ด่งงนี้ ฯ อามนฺตยิตฺถ ราชานํ สญฺชยํ ธมฺมิกํ วรํ ฯ ภิกฺขเว ฟงงแนนิกรสงฆ์ สืบอาริยวงษวยรมา เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าพญาแพศยนนดร ภูมินทรธิเบศวร์ อามนฺตยิตฺถ ราชานํ ซบพระเกษกับเท้า ลาพระเจ้าเกอดหวว สญฺชยํ ธมฺมิกํ วรํ คือตววท้าวสรญชัย เลอศในฝูงพญาธรรม์ อิติ วจเนน ด้วยคำอนนเปนยุกดิ ปลุกใจท้าวธด่งงนี้ ฯ อวรุทฺธสิ มํ เทว วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ เย หิ เกจิ มหาราช ภูตา เย จ ภวิสฺสเร ฯ เทว ตูข้าแต่บพิตร สำดิศวรเทวราช อวรุทฺธสิ มํ เบื้องพระบาทปกหล้า มาขับข้าจากกรุง วงฺกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ ผู้ข้าคุงควรเคจน์ เล็ดลอดลุเขาคด มหาราช ข้าแต่พระยศใหญ่ขุน อนนอดุลยมหาราช เย หิ เกจิ ภูตา สรรพสัตวชาติหลายลาง เกอดแต่ปางอดีตกาล เย เกจิ ภวิสฺสเร หนึ่งจักมาในอนาคต แลเกอดปรากฏกาลนี้ พ่อฮา ฯ อติตฺตาเยว กาเมหิ คจฺฉนฺติ ยมสาธนํ โสหํ สเก อภิสฺสสึ ยชมาโน สเก ปุเร ฯ สตฺตา อันว่าทวยท่ววทงงหลาย หื่นกลหายสาหัส อติตฺตาเยว กาเมหิ อนนบอิ่มถนัดในกาม ความปราถนาสองไส้ คจฺฉนฺติ ยมสาธนํ ย่อมไปใกล้พญายม จมในขุมไฟฟุน โสหํ ยชมาโน ปุเร ข้าเสียทุนทำทาน ที่สำราญเรือนตน สเก อภิสฺสสึ การพิกลดงงฤๅ คือว่าบยฬชาวเมือง แห่งตนนี้ ฯ สมฺหา รฏฺา นิรชฺชหํ อันว่าข้าขอออก จากเขตขอกเมืองตน สีวีนํ วจนตฺเถน เหตุพจนพลเมืองสีพี อฆนฺตํ ปฏิเสวิสฺสํ ชีพช้ำบอบบเคอย จักเสวยทุกข์ทรมาน วเน วาฬมิคากิณฺเณ ในกนนดารดงปล่ยว เนื้อร้ายท่ยวอากยรณ ขคฺคทีปินิเสวิเต แรดช้างฉวยรวิ่งไขว่ เสือเต้นไต่ตามรอย อหํ ปุญฺานิ กโรมิ ข้าน้อยกลอยการตน เปนกุศลสืบสร้าง ตุมฺเห ปงฺกมฺหิ สีทถ ฝ่ายเจ้าช้างจงจม ตมเปือกกามามิศ น้นนเล่าเทอญ ฯ อิติ มหาสตฺโต อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ ปิตรา สทฺธึ กเถตฺวา อันว่าพระมหาสัตว์ กล่าวเกลาอัตถเอมอร กับบิดรราชา ด้วยคาถาสี่เสร็จ มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อนุชานาเปนฺโต คาถมาห ฯ ธก็เสด็จสู่สมเด็จ เอกอรรคชนนีนาง ไหง้วบาทางคยุคล เพื่อให้ยอมแก่ตนต้งงพรต เปนดาบศบรรพชา จึ่งกล่าวพระคาถา ด่งงนี้ ฯ อนุชานาหิ มํ อมฺม ข้าแต่แม่จุ่งปรวฏ ให้ลูกบวชบำเพ็ญ ปพฺพชฺชา มม รุจฺจติ อันว่า เป็นพระฤๅษี ลูกมีใจใสสุทธิ โสหํ สเก อภิสฺสสึ ฤๅแยงยุทธหยาวใคร จึ่งไหมหน้าว่าบยฬเมือง ยชมาโน สเก ปุเร ข้าคิดเปลื้องทานทำ แห่งหอคำข้าดอก แลนาแม่ ฯ สิวีนํ วจนตฺเถน สมฺหา รฏฺา นิรชฺชหํ อันว่าตูผู้ใดไร้เพื่อน จำคลาเคลื่อนจากวยงอาตม์ ด้วยสีพิราษฎร์เรงถ้อย อฆนฺตํ ปฏิเสวิสฺสํ วเน วาฬมิคากิณฺเณ โศกเสร้าสร้อยเสวอยทุกข์ บุกป่าป่งพงพฤกษ พาฬมฤคกลาดเกลื่อน ขคฺคทีปินิเสวิเต อหํ ปุญฺานิ กโรมิ แรดกะทิงเถื่อน วววเถลอง เสือสรางเรองเร่เร้น ข้าบเว้นทำบุญเล่าเลอย ฯ วงกํ คจฺฉามิ ปพฺพตํ ส่ำสมทุนส่งท้าย สรวมชีพลาแม่ผ้าย สู่คุ้งเขาวงกฏแล ฯ ตํ สุตฺวา ผุสฺสตี อาห อันว่าพระราชเทพี สบรรษดีมาดา ได้ฟังลาลูกไท้ รํ่ากำสรดไห้บมิฟื้น รื้อสอื้นไห้บมิหาย ฟายชลเนตรนองภักตร์ ตรัสแก่ลูกรักด้วยคาถา ด่งงนี้ อนุชานามิ ตํ ปุตฺต ปพฺพชฺชา เต สมิชฺฌตุ ฯ ปุตฺต ดูราลูกรักราช อนุชานามิ แม่อนุญาตบรรพชา ตํ เมาะ ตว แก่เจ้าผู้หาห้องพรหมจรรย์ ปพพชฺชา อันว่าเว้นเบญจกาม สมิชฺฌตุ จงสำฤทธิตามใจจง เต ฌาเนน แก่พ่อผู้ประสงค์ด้วยฌานน้นน ฯ อยญฺจ มทฺที กลฺยาณี อีกแท้แลแม่มัทรี ลักษณพิลาศศรีสรวยสม สุสญฺา ตนุมชฺฌิมา องค์เอวกลมกล้องแกล้ง อรอรรแถ้งท้ายเลอศนี้ อจฺฉตํ สห ปุตฺเตหิ จุ่งอย่าเรอดเรือนทอง อยู่กับสองลูกญา กึ อรญฺเ กริสฺสติ เมือมรรคาขุกไข้ เยียสงงใดในป่า แก่เจ้าน้นน เวสฺสนฺตโร อาห พระแพศยนนดรราช ก็ทูลพระชนนีคืน ด่งงนี้ นาหํ อกามา ทาสึปิ อรญฺํ เนตุมุสฺสเห สเจ อิจฺฉติ อเนฺวตุ สเจ นิจฺฉติ อจฺฉตุ ฯ อมฺม ข้าแต่แม่ณเกล้า อย่าแต่เจ้ามัทที นาหํ ทาสึปิ เนตุํ อุสฺสเห แม้ทาษี คนงาน ข้าก็บหาญเอาเมือ อกามา อรญฺญํ สู่ป่าเสือเชรอชรัง ด้วยบหวงงทำงล สเจ อิจฺฉติ อเนฺวตุ ผินฤมลมักข้า เยาวยาตรฟ้าจุ่งไป สเจ นิจฺฉติ อจฺฉตุ ผิใจนางหดหู่ นางจุ่งอยู่โดยใจนาง น้นนเทอญ ฯ ตโต ราชา ปุตฺตสฺส กถํ สุตฺวา สุณฺหํ ยาจิตุํ ปฏิปชฺชิ ลำดับน้นนอันว่าท้าวนามพระเจ้าสรญไชย ฟังลูกไททูลสาร ก็มีพรจมานมาธูร ขอพระสูณหศรีไว้ ห้ามมิให้ไปป่า กับลูกแล ฯ ตโต สุณฺหํ มหาราชา ยาจิตุํ ปฏิปชฺชถ ภิกฺขเว ดูกรอริยสงฆ์มหาราชา อันว่าท้าวผู้ทรงแผ่นดิน ผินภักเตรศวร์ตรัสเกลี้ย ยาจิตุํ เพื่อเคลี้ยคลิงวิงวอน สุณฺหํ ซึ่งสใภ้ภูธรธิราช ด่งงนี้ มา จนฺทนสมาจาเร รโชชลฺลํ อธารยิ ฯ ลกฺขเณ ดูกรเจ้ามัทที นางมารศรีทรงลักษณ จนฺทสมาจาเร เมาะ โลหิตจนฺทเนน ปริกิณณสรีเร รื่นรักจันทนคันธา อบพิโดรกายากยรณ์ รโชชลฺลํ อธารยิ จงจำนยรเนาวในศุข อย่าคลุกเหงื่อเจือไค อยู่เลอย ฯ กาสิยานิ ปธาเรตฺวา แก้วกรไดทรงภูษา โกสยกาสิกพัตร โขมโกทุมฺพรานิ จ อีกโกษมสวัสดิวรรณึก เกาทุมพราถึกทอทอง กุสจีรํ อธารยิ โกศเกบกรองอย่านุ่ง ยุ่งอย่าพาดกวาดกจีร ทุกฺโข วาโส อรญฺสฺมึ อยู่จำศีลในครึม ทุกข์โศรกชึมเศร้าใจ มา หิ ตฺวํ ลกฺขเณ คมิ ลูกอย่าไปป่าเลอย อยู่เสวยศุขสบายกว่าชื่นแล ตมพฺรวิราชปุตฺรี มทฺที สพฺพงฺคโสภณา พระมัทรีศรีใสลูกสาวไทมัทธราช สรรพอาดมอพยพ งามเฉลอมภพแผ่นหล้า ก็ทูลเจ้าฟ้าผู้พ่อผววคืน ด่งงนี้ ฯ
๏ นาหนฺตํ สุขมิจฺเฉยฺยํ ยํ เม เวสฺสนฺตรํ วินา ฯ ยํ เม สุขํ ข้าพระผู้ประเสรอฐ ศุขใดเกอดแก่ตวว เวสฺสนฺตรํ วินา เพื่อมละผววผ่านเผ้า นามพระเจ้าแพศยนนดร อหํ ข้าผู้จะจรจากถิ่น โดยเสด็จปิ่นปักราษฎร์ ตํ สุขมิจฺเฉยฺยํ บมิมักมากใจหม้นน เอาศุขน้นนแน่แล้ ณหววลูกเฮอย ฯ ตมพฺรวิ มหาราชา สิวีนํ รฏฺวฑฺฒโน จึงพระศรีสวรรศวเรศวร มหิมาธิเบศร์บรมนาถ ผู้เจรอญราษฎรสีพี ก็ซ้นนสวนีแก่สุนิศาคืนด่งงนี้ อิงฆ มทฺทิ นิสาเมหิ กูเตือนแต่แม่มัทรี ศรีสใภ้ให้หูฟงง มเมว วจนํ ยงงพจพ่อต่อความบอก รักอรออกดอกจึงพร้อง วเน เย โหนฺติ ทุสฺสหา ยงงเถื่อนท้องห้องป่าชัฏ สัตว์ใดคนทนมนนยาก พหู กีฏา ปฏงฺคา จ เปนหมู่มากหลากหลากหลาย แมลงเหลือบลายคายบุ้งร่าน มกสา มธุ มกฺขิกา จรเขบพ่าน ซ่านพิศมสุม ยุงริ้นรุมชุมต่อตอด เตปิ ตํ ตตฺถ หึเสยฺยุํ แม่บร้างรอด ปลอดไปล่ปละ แม้นมนนปะพะพึงบยฬ ตนฺเต ทุกฺขตรํ สิยา น้นนโทษทยรนยรสรนุกนิ สิ้นสูญศุขทุกษดร อปเร ปสฺส สนฺตาเป จรจักเห็นเข็ญอิกอื่น ตื่นภัยพร่นนคร่นนคร้ามครนน นทีนูปนิเสวิเต มนนเมลื้อยลู่อยู่พ่างภาค ฝากสรทึงบึงบิบาง สปฺปา อชครา นาม หางหน้ากลววหววหน้ากลยด วยดขนดหลาม นามงูเหลือม อวิสา เต มหพฺพลา เลื่อมเลื่อมลายพิศมพศ ยศดรธามารแรงรื้อ เต มนุสฺสํ มิคํ วาปิ ยื้อมนุษย์ยุดกวางปา คร่าเอาช้าง ง้างเอาหมู อปิจาสนฺนมาคตํ พรูพลัดเพื่อน เคลื่อนพลัดพงษ์ หลงพลัดเหล่าเหย่ามาใกล้ ปริกขิปิตฺวา โภเคหิ ได้ฉมวยมัดรัดด้วยกาย ตายแงบงับพรับตาดยว วสมาเนนฺติ อตฺตโน ฉยวอำนาจอาตมเอาสัตว์ ฝัดบฝืนกลืนเป็นเหยื่อ อญฺเปิ กณฺหชฏิโน ปางเมื่อเจ้าเข้าดงด่าน ตววก่านกาจชาติชัฏขน อจฺฉา นาม อฆมฺมิคา สัตวตนสื่อชื่อมนนหมี ได้ทีทำนำ ความเข็ญ น เตหิ ปุริโส ทิฏฺโ ผู้เห็นพบหลบบได้ ตามไล่ลู่จู่จวนตน รุกขมารุยฺห มุจฺจติ แว่นบนกิ่งวิ่งบนยอด ฤๅรอดข้ยวค้ยวเล็บข่วน สงฺฆฏฺฏฺยนฺตา สิงฺคานิ ลุยเปือกป่วน ส่วนสัตว์โตรด ดุดันโดดโลดลองเขา ติกฺขคฺคาติปฺปหาริโน สรยบ ปลายเปลาเงาโง้งง่า ขวิดผาผ่าฆ่ากดูกทลาย มหิสา วิจรนฺเตตฺถ ชี้ชื่อควายชายชิง แซรง เล็บกล้ยงแกลง แผงฟีกไม้ นทึ โสตุมฺพรํ ปติ อาไศรยได้ใกล้วารีศ นาม นทีศสีตสวโดมพร์ ฯ
กลบทเก่า
๏ ทิสฺวา มิคานํ ยูถานํ โฉมนางเมืองเมื่อเมือป่า จะซ่าส่ำสรรมฤค ควํ สญฺจรตํ วเน โคกะทิงถึกท่ยวถ้อง ทุกแห่งห้องหิมพานต์ เธนุว วจฺฉคิทฺธาว แดสดุ้งดาลด่าวตวว เหมอนวววนางกำนัดลูก กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ อย่าดูถูกอันโทลไพร จะเยียไยแก่อกเจ้า ทิสฺวา สมฺปติเต โฆเร ซ่าสองเท้าท่ยวโจน โผนยอดไม้ยุดแมก โฆเร เมาะ ภึสนวิรูเป รูปปลาศแปลกแปลนคน ภิงษนพิกลกลหลอก ทุมคฺเคสุ ปลฺวงฺคเม ค่างวนวอกครอกครองครวญ จละนีหวลโหน ปลายทูม อเขตฺตญฺาย เต มทฺทิ เจ้าบจัดเจนภูมิพื้นพง เปนเพื่อนองค์แดผวว ภวิสฺสเต มหพฺภยํ กลววยิ่งกลววแกลนขลาด แสนสามารถหมื่นภัย ยา ยา ตฺวํ สิวาย สุตฺวาน อ่อนองค์ใดดวงรัตน ยินสยงสัตวสิงคาล มุหุํ อุตฺตสเต ปุเร ยังตรดกดาลแดยรร เนื่องในจันทนนิเวศน์ สา ตฺวํ วงฺกํ อนุปฺปตฺตา ขวาขวันเนตรน้นนแม่ ถึงเขตรแค่เขาคด กถํ มทฺทิ กริสฺสสิ ศรีทรงยศพ่อเฮอย เยียไฉนเลอยเล่าฮา ิเต มชฺฌนฺติเก กาเล เมื่อเพลาท่ยงไถง เชอเฉาใบบ่มแดด สนฺนิสินฺเนสุ ปกฺขึสุ แสรกสยงแซดซอแซ นกจอแจจับร้อง สุณเตว พฺรหารญฺํ กึกก้องไม้ไพรพรยก ดุจรู้รยกเราท่าน ตตฺถ กึ คนฺตุมิจฺฉสิ ฟงงเย็นย่านแสยงภัย มักไปยงงปาน้นนณแม่ ฯ
๏ ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา ฯ ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ทรงญาณ อันว่าพระมหิบาลบุตรี อนนสรรพโสภณีในองค์ ก็ทูลท้าวธำรงราษฎร์คืน ด่งงนี้ ยานิ เอตานิ อกฺขาสิ วเน ปฏิภยานิ เม ข้าแต่สวรรศวเรศูร พระบัณฑูรแถลงภัย ท้งงหลายใดในดง แก่ข้าพระองค์อนนอนาถ สพฺพานิ อภิสมฺโภสฺสํ คจฺฉญฺเว รเถสภ ข้าแต่ราชรไถศภ ลูกบหลบหลีกตน อาจอดทนภัยภิต โดยเสด็จอิศวร เจ้าน้นน กาสํ กุสํ โปตกิลํ อุสิรํ ปุญฺชปพฺพชํ เมื่อเข้าขนนขอกป่า แขมคาหญ้าคมบาง กกแขมตวางวลีกาจ มุงกต่ายดาศปล้องแฝก อุรสา ปนุทหิสฺสามิ นาสฺส เหสฺสามิ ทุนฺนยา เอาอกแหวกไว้ช่อง เดอรซะซ่องก่อนไท้ ท้าวธเสด็จได้โดยศุข ทุกข์ธภาข้าบมี พหูหิ วตฺตจริยาหิ กุมารี วินฺทเต ปตึ สาวษัตรีตรูภักตร์ จะได้ผววรักษยิ่งยาก ด้วยจรรยามาก มีพรต อดอาทรทนธาร อุทรสฺสุปโรเธน โคหนุเวฏฺเนน จ อาหารถือถ่อมไส้ รัดบรัศไว้ด้วยผ้า อ้อนแอ้นอ้าเอวบาง ตระโพกคือคางโคผาย อคฺคิสฺส ปาริจริยาย อุทกุมฺมุชฺชเนน จ องงเอาอายอัคนี เพื่อผุดศรีใสสาว บหนีหนาวหน้าตรชัก ลักลงทึกทกไถง เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก. คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระปรเสรอในสมบัติ ผววสลัดแล้งหญิง ร้อนใจจริงในโลกย ขอวิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ อปิสฺสา โหติ อปฺปตฺโต อุจฺฉิฏฺํ ปริภุญฺชิตุํ อันว่าชายชื่อใด ภูลในชาติตํ่าตก แต่เดนภกษผววมละ ก็บควรจะกินกับ โย นํ หตฺเถ คเหตฺวาน อกามํ ปริกฑฺฒติ ก็อาจจับคร่ามือง่าย คมแหงม่ายอนนมิยอม เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระจอมรถราช เปนม่ายปราศจากผวว หววอกไหม้ในโลกย์ ขอพิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ เกสคฺคหณมุกฺเขปา ภูมฺยา จฺ ปริสุมฺภนา เปนม่ายชายดูดำ กุมเกษกำแก้ผม ผลักล้มจมดินทราย แสร้งอวยอายอยดยศ ทตฺวา จ โน ปกฺกมติ พหุํ ทุกฺขํ อนปฺปกํ ให้ทุกข์ระทดเท่าฟ้า ซอซรึ่งหน้าบมิหลีก ฝีกแฝงแล้บมิมละ ด้วยปละผววปล่ยวเพื่อน เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระเลื่อนเลอภพ ธิปไตยศภสมบูรณ์ ม่ายอาดูรในโลกย์ ขอพิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ สุกฺกจฺฉวี เวธเวรา ทตฺวา สุภคมานิโน กำเลาะเหล่ามักม่าย จ่ายจุณขัดผัดฉพี มีสัญญาว่าตนแง่ แผ่สินสู่สักน้อย อกามํ ปริกฑฺฒนฺติ อุลูกญฺเว วายสา ยื้อหญิงย้อยนํ้าตา กละฝูงกากาฬี ไหล้ตามตีตอมรุ้ง แสนสดุ้งดักดน เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระกูแก่นพญา เจศฎานนตในรถ ม่ายลาลศในโลกย ขอวิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ อปิ าติกุเล ผีเต กํสปฺปชฺโชตเน วสํ ผิพึ่งอยู่ในเหย้าญาติ มิตรอนนอาจเอาธูร ภูลผิดด้วยเงอนทอง ลงงลองของคำใช้ เนวาติวากฺยํ น ลเภ ภาตูหิ สขิเกหิ จ ย่อมได้พากยอพิมาน ว่าเปนงานทำงล พี่น้องดลดูแคลน มิตรปากแปลนดูถูก เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระผู้ปลูกใจจูง พิภโพดูงคดุลเยศว์ ม่ายหมื่นเทวษในโลกย ขอพิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ นคฺคา นที อนูทกา นคฺคํ รฏฺํ อราชิกํ สรทึงทุลายฦก ขาดขอดทึกธารา เมืองมหิมาม่งงพล บมีตนท้าวป้อง อิตฺถีปิ วิธวา นคฺคา ยสฺสาปิ ทส ภาตโร หญิงใดน้อง น้องพี่ถึงทัศ ผววซัดเสียแสนช้ำ เมืองแม่นํ้านางสาม ยลบมิงามแก่ตา เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพรตราตรัสเมือง เรืองรไถศภสีพี ม่ายเดือดดีพรในโลกย์ ขอพิโยคยงงป่าไป กับผววน้นน ฯ ธโช รถสฺส ปญฺาณํ ธูโม ปญฺาณมคฺคิโน ธงชายปลายงอนรถ รถปรากฏด้วยธงเถกอง ควนนดำเลองแลเห็นไกล ไปปรากฏด้วยควนน ราชา รฏฺสฺส ปญฺานํ ภตฺตา ปญฺาณมิตฺถิยา ออกขุนขวนนวยงยศ วยงปรากฏด้วยขุน ผววมีคุณเมียรักษ์ เมียเพ็ญพักตรด้วยผวว เวธพฺยํ กฏุกํ โลเก คจฺฉญฺเว รเถสภ อ้าพระณหววข้าจ้าว ท้าวเลอศในสมบัติ ม่ายทุกข์ถนัดในโลกย ขอพิโยคยงงป่าไป กบผววน้นน ฯ ยา ทลิทฺที ทลิทฺทสฺส กานดาใดใจยุกดิ์ ร่วมทุกข์ได้ด้วยผวว อฑฺฒา อฑฺฒสฺส กิตฺติมา ผววศุขตววศุขตาม ความชอบกอปรกฤดยากยรณ ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ เทพส่ำทยนทุกห้อง ซ้องเยอรยศหญิงน้นน ทุกฺกรํ หิ กโรติ สา สงงใดห้นนข้าให้คำ เหตุหาผู้ทำทยมมนนยาก สามิกํ อนุพนฺธิสฺสํ สรวมลาจากจอมไตรย ไปตามผววเพื่อนสอง สทา กาสายวาสินี ครองกาษาวดาบศ สาภิมตคํ่าเช้า ปถพฺยาปิ อภิชฺชนฺตยา แม้เปนเจ้าหล้าแหล่ง ผู้อื่นแบ่งให้สู่ เวธพฺยํ กฏุกิตฺถิยา หญิงอย่าคู่ขี่เมือง ก็ขุ่นเคืองคับค่งง อปิ สาครปริยนฺตํ ด่งงข้าทูลธเจ้ากู ธรณีคูคือสมุทร พหุวิตฺตธรํ มหึ ชัมพูพสุธธรงทรัพย์ สรรพเนกนับเนืองนอง นานารตนปฺริปูรํ พยบเพญแก้วนานัตร นิจฺเฉ เวสฺสนฺตรํ วินา เมื่อขจัดจากจอมผวว ตววลูกม่ายบมิหวงงเอาเลอย ฯ กถนฺนุ ตาสํ หทยํ สุขรา วต อิตฺถิโย ยา สามิเก ทุกฺขิตมฺหิ สุขมิจฺฉนฺติ อตฺตโน ฯ ยา สามิเก ทุกฺขิตมฺหิ อันว่าหญิงท้งงหลายใด ในเมื่อผววลำบาก สุขมิจฺฉนฺติ อตฺตโน ยำยามหยากอยู่ศุข เสพยสรนุกนิ์แต่ตน สุขรา วต อิตฺถิโย หญิงน้นนคนใจกระด้าง มล้างคุณผววผ่าเผ่า กถนฺนุ ตาสํ หทยํ ด่งงดำนยรเหล่าหญิงน้นนโสด ใจแห้งโหดฉนนนี้ แลฤๅ ฯ นิกฺขมนฺเต มหาราเช ในเมื่อพญาฦๅเลอศหล้า ผินหน้าออกจากกรุง สีวีนํ รฏฺวฑฺฒเน ธบำรุงราษฎร์สีมา ประชาชาวสีพี ตมหํ อนุพนฺธิสฺสํ ข้ามัทรีทูลบาท โดยเสด็จราชน้นนไป หิ เมาะ กสฺมา วทามิ การณกลใดลูกจึ่งว่า จะไปป่าด้วยดาย สพฺพกามทโท หิ เม เหตุท้าวทายบริบวรณ์ ยศท้งงมวลแก่ข้าแล ณ พระฮา ฯ ตมพฺรวิ มหาราชา มทฺทึ สพฺพงฺคโสภนํ อันว่าพญาผู้ประเสรอ สรญชยเลอศนิเลืองกระษัตร ตรัสแก่พระศรีสุณิสางค์ สบสรรพางคโสภณด่งงนี้ ฯ อิเม เต ทหรา ปุตฺตา ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อันว่าโททหรี คือชาลีกัณหา ยงงพาลาเล็กนักลูกรักษเจ้านี้แม่ นิกฺขิปฺปลกฺขเณ คจฺฉมยนฺเต โปสยามเส เวนไว้แก่บิดา ดูราลูกทรงลักษณ แม่มักไปจงไป สองดนัยพ่อจะล้ยง เจ้าเองแล ฯ ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา จึ่งจอมนาฏมัทรี บุตรีท้าวมัทธราช ล้วนพิลาศองคอพยพ ก็จบบาทไท้ให้คำคืน ด่งงนี้ ปิยา เม ปุตฺตกา เทว ชาลี กณฺหาชินา จุโภ อ้าบพิตรสมมติศวรเทพา อนนเจ้ากัณหาชาลี ลูกสองศรีเสมอชนม์ รักยิ่งตนยิ่งตา ตฺยมฺหํ ตตฺถ รเมสฺสนฺติ อรญฺเ ชีวโสกินํ ปางลีลาลิวลี่ สถิตย์ที่อาทพาพน ลูกสองตนสองตู จะชูใจเศร้าให้สรดกว่าชื่นแล ฯ ตมพฺรวิ มหาราชา สีวีนํ รฏฺวฑฺฒโน อันว่าสมเด็จเจ้าพญามหินทราธรณีนาถ ผู้เจรอญราษฎรสีพี ก็มีพจนพิลาป ด่งงนี้
| สาลีนโมทนํ | ภุตฺวา | |
| ๏ อาสูรสองหลานเออย | ย่อมเสวอยเคยเข้าสาลี | |
| สุจิมํสูปเสจนํ | ||
| เนื้ออ่ววค่ววแกงดี | มีรศยิ่งสิ่งกับบาย | |
| รุกฺขผลานิ | ภุญฺชนฺตา | |
| ปางไปในครึมครุ | กินลูกชุลุเพรางาย | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| สองราทารกชาย | หญิงจะจำทำกลใด | |
| ภุตฺวา สตปเล | กํเส | |
| ๏ อาสูรสองเคยครอง | ภาชนพานรองทองร้อยบรรล | |
| โสวณฺเณ | สตราชิเก | |
| ลวดหลายลายกณิกนันต์ | ล้วนสุวรรณพรรณไพรู | |
| รุกฺขปตฺเตสุ | ภุญฺชนฺตา | |
| อาจิณกินพลับพลอง | ใบไม้รองตองปะปู | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| กำพร้าหน้าเอ็นดู | สองจะจำทำกลใด | |
| กาสิยานิ จ | ธาเรตฺวา | |
| ๏ อาสูรเคอยภูษา | พรรณพัตรากราสิกศรี | |
| โขมโกทุมฺพรานิ | จ | |
| โกษมไสลไม่มี | ศรีเกาทุมพราเรือง | |
| กุสจีรานิ | ธาเรนฺตา | |
| ยะยุ่งนุ่งปอป่า | เปลือกไม้หญ้าคาเคือง | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| ลำบากจากบ้านเมือง | สองจะจำทำกลใด | |
| วยฺหาหิ | ปริยายิตฺวา | |
| ๏ อาสูรเคอยทงงสอง | ทรงช้างวองทองเรืองงาม | |
| สิวิกาย | รเถน จ | |
| บางเทื้อเมือคานหาม | งามกวยนแก้วแพร้วพรายพรรณ | |
| ปตฺติกา | ปริธาวนฺตา | |
| ปบป่าฝ่าตีนยู่ | เยอนทงงคู่ปู่โศกศัลย์ | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| ปิ้มม้วยด้วยสองขวัญ | เนตรจะจำทำกลใด | |
| กูฏาคาเร | สยิตฺวาน | |
| ๏ อาสูรสองสายใจ | เคอยนอนในกุฎาคาร | |
| นิวาเต | ผุสฺสิตคฺคเฬ | |
| แดดส่องช่องลมผสาน | บานแก้วชิดมิดมณฑล | |
| สยนฺตา | รุกฺขมูลสฺมึ | |
| เดอรดอนนอนขวงเชอ | พุ่มทุมเทวอต่างไหรญ | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| สงสารหลานสองคน | เจ้าจะจำทำกลใด | |
| ปลฺลงฺเกสุ | สยิตฺวาน | |
| ๏ อาสูรเคอยไสยาศน์ | ตยงมุกด์มาศอาศน์โอฬาร | |
| โคนเก | จิตฺรสนฺถเต | |
| ไพจิตรนิทรกำราล | กาฬโกชวเอาใจอร | |
| สยนฺตา | ติณฺณสนฺถาเร | |
| อยู่ยงงรงงแรมป่า | ได้หญ้าฟางต่างเหมาะหมอน | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| สองราอาทรนอน | น้นนจะจำทำกลใด | |
| คนฺธเกน | วิลิมฺปิตฺวา | |
| ๏ อาสูรเคอยทาดอม | สวคนธหอมหื่นหรรษา | |
| อคลุจนฺทเนน | จ | |
| อรรคลุจันทน์จุรณา | ยาตนตลบอบพิโดร | |
| รโชชลฺลานิ | ธาเรนฺตา | |
| เหงื่อไหลไคหมักมอม | ต่างเครื่องดอมผอมอกโอน | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| ชัฏช่องท่องอนนโทล | สองจะจำทำกลใด | |
| วีชิตงฺคา สุเข | ิตา | |
| ๏ อาสูรเคอยเปรมปรีดิ์ | แหนผู้ที่ชิอีศฎเอางาน | |
| จามรีโมรหตฺเถหิ | ||
| แซ่ทรายกรายพยชนิพาน | ใบตาลคำกำหางยูง | |
| ผุฏฺา ฑํเสหิ | มกเสหิ | |
| ขมอยเมือเฝื่อแฝกหญ้า | ยุงชุมฉ่าฝ่าเหลือบฝูง | |
| กถํ กาหนฺติ | ทารกา | |
| ไร้พยชนิอยดอำรูง สองจะจำทำกลใด น้นนโสดแล ฯ | ||
๏ เอวํ เตสํ สลฺลเปนฺตานญฺเว รตฺติ วิภายิ สุริโย อุคฺคจฺฉิ เมื่อสี่สุริยเหง้ากระษัตร ธดำรัสรํ่ารักกัน โดยพรรณานี้ บมิคลาศ ภอจวบราศตรีรุ่งระราง สรางสรางแสงสุริโยเคจฉ์ เสด็จแสดงดวงเดอรโดยโพยม คฤโฆศประโคมฆ้องขานยาม ย่ำเขยียแฮ ฯ มหาสตฺตสฺส จตุสินฺธวยุตฺตํ อลงฺกตรถํ อาเนตฺวา ราชทฺวาเร ปยึสุ ชาวผู้นักงานท้งงหลาย ก็นำถวายยานลงกต รถอำไพรุไพฑูรย์ ทยมดูร แสนธพชาติ ไว้แทบราชทวารนิเวศน์ เพื่อพระตรีโลเกศวร์ แก่นกษัตร ธทรงเมื่อ น้นน ฯ มทฺที เทวี สสฺสุสสุเร วนฺทิตฺวา เสสิตฺถิโย จึ่งพระมัทรีนางหนุ่มเหน้า เชีย เชิงเจ้าพ่อผววแม่แง่ แม่ผววงามสามท่าธบนาน ลาเหล่าสาวศฤงฆารคะใน อนน เหลือน้นน ฯ ตมตฺถํ อันว่าพระนาถนายพวก ผู้มลวกล้างมลาย คายภพาภพภูล เกษม เมื่อจะโปรดเปรมประกาศอรรถ แก่บรรษัทยสิ้นท้งงมูล ก็บัณฑูรสารคาถา บรรถยาพฤศดิด่งงนี้ ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา ฯ ภิกฺขเว ดูกรภิกษุสาทร ผู้ปรหรห่วงหืนห้า ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพงฺคโสภนา อันว่าลูกเจ้าฟ้าฟอดพงษ มัทรีองคลออสรรพ ตมพฺรวิ ก็ให้คำคำนับบววบาท สองสวรรศวราชวเรนทร ด่งงนี้ ฯ มา เทว ปริเทเวสิ อ้าพ่อภูบดีศวร อย่ารัญจวนใจครํ่า มา จ ตฺวํ วิมโน อหุ อย่าร้อนร่ำใจเร้า อย่าเสาะเศร้าใจเสีย ยถา มยํ ภริสฺสาม ข้าผววเมียท้งงสอง ครองผลภูชพยงใด ตถา เหสฺสนฺติ ทารกา สองอ่อนไททารก จะภกษผลพยงน้นน มิอย่าเลย ฯ อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ มทฺที สพฺพงฺคโสภนา พระมัทรีเจ้าจอมปรางค์ นางงามสัพทรงโฉม กล่าวโลมใจนี้แล้ว ลุกคละแคล้วออกมา สิวิมคฺเคน อเนฺวสิ ปุตฺเต อาทาย ลกฺขณา นงลักษณพาพระคู่สมร จรโดยพิถยผลูมารค อนนสีพิราชควรไป เนาในรถก่อนผวว ธท่าอยู่ ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย ปิตุ มาตุ จ วนฺทิตฺวา กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ ฯ ตโต เมาะ ตสฺสา มทฺทิยา ิตกาเล กาลอนนพระมัทรีสถิต วิจิตฺตรเถ เหนือรถพิจิตรเมื่อน้นน เวสฺสนฺตโร ราชา บ้นนพระบาทแพศยันดร ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย กษิดินทร ทายทานแล้ว ปิตุ มาตุ จ วนฺทิตฺวา ไหว้พระแก้วสองรา กตฺวา จ นํ ทกฺขิณํ เยียสองเปนเบื้องขวาไขว่วยร วงฉวยรสามรอบแล ฯ จตุวาหึ รถํ ยุตฺตํ สีฆมารุยฺห สนฺทนํ อาทาย ปุตฺตทารญฺจ วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ ฯ จตุวาหึ รถํ ยุตฺตํ อารุยฺห ก็เถลองทรงรถทยมแสะสี่ สีฆํ สนฺทนํ เดอรเร็วรี่ราชยาน อาทาย ปุตฺตทารญฺจ ภาพระโทบุตร วงฺกํ ปายาสิ ปพฺพตํ สู่สิลุจยวงกาจลน้นน ฯ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา เยนาสิ พหุโก ชโน อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม อโรคา โหนฺตุ าตโยติ ฯ ตโต เมาะ ตสฺส มหาสตฺตสฺส คมนกาเล เมื่อท่านขับรถเต้า เวสฺสนฺตโร ราชา จึ่งพระเจ้าจุมพล เยนาสิ พหุโก ชโน ท่วยอยูหลใดคอย ตตฺถ รถํ เปเสตฺวา ขับรถรอยหลน้นน อิติ วจนํ อาห ธก็ซ้นนกล่าวสาร ด่งงนี้ าตโย อ้าฝูงญาติกูเออย อโรคา โหนฺตุ สูจงเสบอยเบาไข้ อามนฺต โข ตํ สองตู ให้คำรา คจฺฉาม ลาสูเหล่าลีลาศ ปุญฺานิ กโรถ สูญาติอยู่เยียบุญ ทานาทีนิ เปนต้นทุนคือทาน เทอญ ฯ โพธิสตฺตมาตา ปุตฺโต เม ทานจิตฺตโก ทานํ เทตูติ เมื่อน้นนสมเด็จนางพญา มาดาพระโพธิสัตว์ ก็ตรัสเห็นเหตุด่งงนี้ อันว่าลูกกูผู้บดี ย่อมมีใจจอดทาน ลูกภูบาลจงให้ โดยธคิดน้นน ฯ อาภรเณหิ สทฺธึ สตฺตรตนปูรานิ สกฏานิ อุโภสุ ปสฺเสสุ เปเสสิ ฯ ธให้ขนแก้วสิ่งสับด กับอาภรณพิพิธ เต็มเล่มสกฤฏหลายหลาก ฝากส่งเต้าตามทาง สองพ่างข้างคยงไป เพื่อลูกไททายทาน แก่คนน้นน ฯ โส ปิ อตฺตโน กายารูฬฺหเมว อาภรณภณฺทํ โอมุญฺจิตฺวา เจ้าพญาแพศยันดร ก็ปลดอาภรณาดูล กายารูฬหรจนา ยาจกานํ อฏฺารสวาเร ทตฺวา ให้ยาจกจรโดย โกรยจักกฤศวโรรส อัศฎาทศถ้วนวาร อวเสสํ สพฺพํ อทาสิ สรรพทรัพยสารสิ่งเสศ ธิเบศวร์บริตยาคให้ บมิเหลือไว้สักน้อยหนึ่งเลอย ฯ โส นครา นิกฺขมิตฺวาว รถํ นิวตฺติตฺวา นครํ โอโลเกตุกาโม อโหสิ พระออกจากวยงชย ธอาลัยสองทรงยศ เพื่อผินรถดูเมืองแห่งตนน้นน ฯ อถสฺส มนํ ปฏิจฺจ รถปฺปมาเณ าเน มหาปวี ภิชฺชิตฺวา ในปางน้นน อันว่าพสุธาดิเรก เฉกดยงแดท่านท้าว ก็ร้าวระแหงให้บมินาน ภอประมาณที่เท่ารถ กุลาลจกฺกํ วิย อโหสิ รถํ นคราภิมุขํ อกาสิ ก็ปรากฏกลจักรฉนงง หยนให้หน้ายานยงงหย่อมเมือง แห่งน้นน ฯ โส มาตาปิตูนํ วสนฏฺานํ โอโลเกสิ จึงพระหน่อโลกนาถ ก็เมอลนิวาศนวรสถาน เจ้าจอมปราณท้งงสอง ในเมืองน้นน ฯ เตน วุตฺตํ เหตุการณน้นน อันว่าจองคาถา อนนสมเด็จพระมหามุนี กล่าวแก่พรหมจารีสาริบุตรเล่า ด่งงนี้ นิกฺขมิตฺวาน นครา นิวตฺติตฺวา วิโลกิเต ตทาปิ ปวี กมฺปิ สิเนรุวนวฏํสกาติ ฯ วสนฏฺาเน ในเมื่อสถานที่สถิต เวสฺสนฺตเรน อันบพิตรเผ่าโพธิ์ นิกฺขมิตฺวาน นครา ท่วยเล็งโลดธออกวยง นิวตฺติตฺวา วิโลกิเต แปรรถมยงเมอลเห็น ยทา เปนบรตยักษปางใด ตทาปิ ปวี ปางน้นนไกรโกรมธาตุ สิเนรุ เอาดอยราชเมรู วนวฏํสกา และนนทพนชูเปนเซรอด กมฺปิ ก็เกอดพิการกำบน ในกษณน้นน ฯ สยํ ปน โอโลเกตฺวา มทฺทีปิ โอโลกาเปตุํ คาถมาห ตนธเล็งจบแล้ว เพื่อยงงรงงแก้วมัทรี ให้ทฤศดีเมืองสร้อง ก็พร้องพระคาถาเตือนไป ด่งงนี้ อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ รมฺมรูปํว ทิสฺสติ อาวาโส สิวิเสฏฺสฺส เปตฺติกํ ภวนํ มมนฺติ ฯ อิงฆ มทฺทิ พี่เตือนอ้าองค์อ่อน ดูก่อนเจ้ามัทรี อาวาโส สิวิเสฏฺสฺส อันว่าบุรีราชาวาศ แห่งสีพิราชเจ้าเจศฎา ทิสฺสติ ปรากฏมายงงเยาคเทศ แห่งสายเนตรนงพาล นิสาเมหิ รมฺมรูปํว จุ่งเล็งสถานท่านท้าว ที่อะคร้าวควรครอง เปตฺติกํ ภวนํ มม เปนประสาทของท้าวพ่อ แห่งพี่แล ฯ อถ มหาสตฺโต สหชาเต สฏฺิสหสฺเส อมจฺเจ เสสชนญฺจ นิวตฺตาเปตฺวา ดับน้นนอันว่า พระหน่อชินศรี ก็มีบัญชาชาวสหชาติ อมาตยหกหมื่นตน และคนอนนเหลือโดยรอบ ให้คืนคอบเข้าพระนคร รถํ ปาเชนฺโต มทฺทึ อาห ธก็ขับรถจรจารึก จึ่งลศึกไขข้อพระสาศน์ แก่พระทาราธิราชเจ้า ด่งงนี้ ภทฺเท ดูแนหน้านฤมล ยาจกา อันว่า ชนยาจกากร สเจ อาคจฺฉนฺติ ยยวจะจรดล โดยหลงง อุปธาเรยฺยาสิ เจ้าช่วยรวงงวิจารณ จุ่งท่ววเทอญ ฯ สาปิ โอโลเกนฺตี นิสีทิ พระมัทรีทรงลักษณ์ ก็น่งงต้งงภักตรแพ่งดู อยู่แล อถ จตฺตาโร พฺราหฺมณา รเถน คโตติ สุตฺวา ในกาลน้นน อันว่าพราหมณสี่รา มามิทนนทานสับดสดก ยินว่าหน่อนายกผู้ใหญ่ยศ ธเสด็จด้วยรถรัตนาศน อสฺเส นํ ยาจิสฺสามาติ อนุพนฺธึสุ ก็ชวนกนนดลโดยมารคผลู คิดว่ากูจะขอม้า แห่งธน้นนฯ อถ มทฺที เต อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา อาโรเจสิ ฯ ดบน้นนนาฎนงราม เห็นพราหมณท้งงสี่มา ก็ทูลสวามินทรท้าว ให้ชราบแล ฯ มหาสตฺโต รถํ เปสิ ฯ สมเด็จบรมมหาสัตว ตรบัดก็หยุดรถไว้ ในที่น้นนฯ ตมตฺถํ อันว่า พระผู้เลอศผู้ อนนกู้สัตว์สากล ให้ข้ามวลวัฏสงสาร เมื่อประทานแถลงอัดถ์ ก็ดำรัสสารคาถาด่งงนี้ ตํ พฺราหฺมณา อนฺวคมุํ เต ตํ อสฺเส อยาจิสุํ ฯ ภิกฺขเว แฮ ภิกษุท้งงหลายผู้รสายภพท้งงสาม ตํ พฺราหฺมณา อนฺวคมุํ อันว่าพราหมณ์สี่ตน มาโดยดลท่านแล้ว เต ตํ อสฺเส อยาจิสุํ ขอม้าแก้วท้งงสี่ ที่ทยมแก้วกวยนกวัด ยาจิโต ปฏิปาเทสิ บ้นนพระมหาสัตว์สุรภาพ พราหมณ์ขอลาภให้ปลด จตุนฺนํ จตุโร หเย ปลดจาดูรดุรง ปลงแก่พราหมณ์ท้งงสี่ อนนขอน้นนฯ อสฺเสสุ ปน ทินฺเนสุ รถธุรํ อากาเสเยว อฏฺาสิ ฯ เมื่อปลดม้าให้แล้ว แอกรถแก้วก็บนนดาล ประดิษฐานที่อากาศ เปนมหาศจรรยใจ จริงแล ฯ อถ พฺราหฺมเณสุ คตมคฺเคสุเยว มาตรเมื่อพราหมณ์ท้งงสี่ ไปจากที่ธปางน้นน ฯ จตฺตาโร เทวปุตฺตา โรหิตวณฺเณนาคนฺตวา อันว่าบ้นนเทพบุตร สี่องคอุดม์เอาเพษ เปนรม่งงเมศมาศมา รถธุรํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อคมํสุ ดยงศึกษาด่งงแสะ รับรนนแทะธูรเถกอง ย่างยอเชองชักรถธไปแล ฯ มหาสตฺโต เตสํ เทวปุตฺตภาวํ ตฺวา อิมํ คาถมาห พระพุทธวงษมหาสัตว์ ก็ดยงถนัดในกแน่ ว่าเทพเจ้าแง่งำเงื่อนเปน รม่งงเลื่อนลากยาน ก็กล่าวสารพระคาถา แด่พระอรรคชายา ด่งงนี้ อิงฺฆ มทฺทิ นิสาเมหิ จิตฺตรูปํว ทิสฺสติ ฮาเจ้าพี่ชี้ให้แพ่ง เจ้าแน่งเนื้อนวลหงษ์ จุ่งส่งตาแลล่อง จุ่งส่องตาแลดู อัศจรรยตรูตรยบขยล มิคาโรหิจฺจวณฺเณน ทกฺขิณสฺสา วหนฺติ มํ แท้เทพนยรมิตรม่งง เหลืองปล่งงดูดงงทอง ชักรถผยองอย่างอัศว์ สารถีหัดให้ชำนาญ ลานหลากเลงพิศวง กว่าชื่นแล ฯ รถสฺส ปน ทินฺนภาวํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อันว่าพระผู้เปนเจ้า เกล้าสงสารมารพิชิต เมื่อปรกาษิตทวิชาคต ขอราชรถธให้พลนน ก็อาห์ฉันทพระคาถาด่งงนี้ อเถตฺถ ปญฺจโม อาคา โส นํ รถมยาจถ ฯ ภิกฺขเว อ้าทวยสงฆ์ท้งงสิ้น บมิดิ้นด้วยโลกธรรม์ อเถตฺถ ปญฺจโม อาคา อันว่า พราหมณ์หนึ่งเต้า บนนจบท้าวถ้วนเบญจ์ โส นํ รถมยาจถ เห็นยานพญาอายาจน์ ราชรถน้นนในเถื่อน ตสฺส ตํ ปฏิยาทาสิ กูบเบือนเคลื่อนคำยอ คำดยวขอก็ให้มนน น จสฺสุปหโต มโน ก็บหู่ใจปนนบริตยาค เพื่อพุทธภูมภาคหน้าไส้ ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา พระแพศยันดรไท้ธิราช ตูเอาชาติน้นนแท้ โอโรเปตฺวา สกํ ชนํ ให้ลูกแลเมียลง จากรถทรงทนนใด อสฺสาสยิ อสฺสรถํ อื้นเอาใจพราหมณ์แพร่ มอบรถแง่เรือนงาม พฺราหฺมณสฺส ธเนสิโน แก่พราหมณ์ได้ด้วยฉบับ อนนแสวงทรัพย์สืบชีพ แห่งตนน้นน ฯ อถ มหาสตฺโต มทฺทึ อโวจ ปางน้นนบ้นนบรมสัตว์ ก็ตรัสแก่พระมัทรี ด่งงนี้
| ตวํ มทฺทิ กณฺหํ คณฺหาหิ | ลหุกา เอสา กนิฏฺกา |
| ๏ แม่เออยอุ้มแก่นแก้ว | กรรณหา เทอญแม่ |
| ลูกลหุกชินา | นาฎน้อง |
| อหํ ชาลึ คเหสฺสามิ | ครุโก ภาติโก หิ โส |
| พี่รับพี่พงา | ชาลีศ เล่าแฮ |
| หนักกว่าลูกทัดท้อง | พี่อุ้มเอาภาร ฯ |
ตมตฺถํ อันว่าพระพุทธพี ศรีสวากยบฤงคพ สบสรรพพิพิธพุทไธสูรย ไพบูลยบรมาธิการอนรรฆ์ มหันตดโรฬาราภิรมย์ สมภารเพ่อมพนนตยาคี เมื่อ บนนลือสีหสุรนาทสาศน โปรฎประกาศอรรถบวร แก่ทวยสรรพสาธรท้งงสี่ ก็คลี่พุทธพาจก ยกอพสารคาถา อาห์ด่งงนี้
| ราชา กุมารมาทาย | ราชปุตฺตี จ ทาริกํ |
| สมฺโมทมานา ปกฺกามุํ | อญฺมญฺํ ปิยํ วทาติ ฯ |
| โภ สาริปุตฺต | ดูกรพระธรรมเสนา |
| สราพกพายขวา | พระเจ้าผู้แจ้งจบธรรม์ |
| ราชา กุมารํ อาทาย | ปางน้นนเจ้าพญาแพศยัน |
| ดรได้จอมขวัญ | ชาลีพิลาศลักษณา |
| ราชปุตฺตี จ ทาริกํ | มัทรีมัทธราชธิดา |
| ได้แก้วกัณหา | สององค์อุ้มองค์สองอร |
| สมฺโมทมานา ปกฺกามุํ | สองท่านสองท้าวบทจร |
| สโมทสโมสร | สมรรคสมานบานใจ |
| อญฺมญฺํ ปิยํ วทา | นักท้าวน้องท้าวหน่อไท |
| อมฤดยสารใส่ | กันแสนสณหเสนหา |
| นวุตฺตรทฺวิสตคาถาปฏิมณฺฑิตํ | สองร้อยกับเก้าคาถา |
| ทานกัณฑพรรณา | ก็เสร็จสำฤทธิบริบูรณ์ ฯ |
ทานกณฺฑํ นิฏฺิตํ นิพนธพิศดารทานกัณฑ์ พระรัตนมุนีวัดราชสิทธาราม ถวายสนองพระเดชพระคุณ จบเท่านี้
วันศุกร เดือน ๕ ขึ้น ๖ ค่ำ พระพุทธศักราช ๒๓๕๗ ปีกุน สับดศก ทฤๅฆายุศม สวัสดิ
