พระราชหัตถเลขาฉบับที่ ๒

ทอดที่เกาะช้าง

วันที่ ๒ มีนาคม รัตนโกสินทร ๓๔ศก ๑๒๐

ถึง กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ

สืบต่อแต่รายงารซึ่งได้บอกครั้งก่อน วันที่ ๒๘ เดิมคิดจะไปที่น้ำพุเกาะปอ แต่เปนเวลาที่แห้ง ในรดูนี้แล้งน้ำอยู่ข้างจะแห้งมากตลอดที่อื่น ๆ เวลาเย็นไปขึ้นที่หาดบ่อน้ำจืดในเกาะน้ำก็แห้งเหมือนกัน ขึ้นไปเพื่อจะเดิรเท่านั้น

วันที่ ๑ มีนาคม ออกเรือแต่ดึกมาทอดอ่าวสนเพื่อจะไปคลองพร้าวก็มีคลื่น เวลาบ่ายย้ายทอดที่น่าคลองมยมแต่น้ำแห้งจึงไปขึ้นที่ด่าน ตั้งแต่ห้ามต้มสุราเถื่อน คนจรย้ายลงไปตั้งที่เกาะกูตเสียมาก แต่คนมีถิ่นฐานคงอยู่ ได้เตรียมไปแล้วว่าคงจะได้รับคำร้องเรื่องห้ามไม่ให้ต้มเหล้า ก็มีผู้มาบ่นออดแอดจริงๆ ซึ่งเตรียมได้นั้น เพราะเคยได้รับคำร้องเช่นนั้นเสมอ เคยอนุญาตให้ต้มกินกันแต่ในเกาะ ก็ไม่ได้จริงคงต้องไปจำหน่ายฝั่ง เพราะใกล้ข้ามไปข้ามมาง่าย เมื่อเดิรไปดูในหมู่บ้าน มีเตากระทะสำหรับต้มกลั่นเกือบจะทุกเรือนทุกโรงตลอดทาง เหลือที่จะกินกันให้หมดในเกาะ เดี๋ยวนี้อยู่ด้วยเลี้ยงสุกรและปลูกต้นผลไม้ มะพร้าวงามไม่มีด้วงเลย

วันที่ ๒ ได้ให้กรมหลวงดำรงขึ้นไปตรวจราชการเมืองตราด เดิมคิดว่าจะไปเอง แต่เห็นว่าระยะทางไกล อยากจะพักผ่อนให้สบาย จึงได้เตรียมไว้ต่อเวลาเย็นจะฃึ้นที่น้ำพุคลองมยม

ไข้มีส่าในเรือนี้ไม่ได้ถอยน้อยลงรายตัวผู้เปนไป มีแต่จำนวนจะคงอยู่ฤๅมากขึ้น ฉันออกรำคาญ เพราะอยู่ในจอแจกันมากดังนี้ นอกจากไข้อันนี้ ก็ไม่มีไข้เจ็บอย่างอื่นเปนปรกติดีอยู่

สยามินทร์