พระราชหัตถเลขาฉบับที่ ๑

ทอดที่เมืองประจันตคิรีเขตร์

วันที่ ๒๘ กุมภาพันธ์ ๓๔ร, ศ, ๑๒๐

ถึง กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ

ขอบอกรายงารการที่ฉันได้ออกมาทางทเลเพื่อจะส่งชายบริพัตรไปยุโรป ถึงเมืองสิงคโปร์อันเปนที่สุดทางตามเคยต่อไปดังนี้

วันที่ ๒๐ เวลาเช้าโมงเศษ ได้ขึ้นรถไฟปากน้ำ ลงมาถึงเมืองสมุทปราการเวลา ๒ โมงเศษ ลงเรือสุริยมณฑลออกจากที่จอดเกือบจะในทันใดนั้น มาถึงเรือมหาจักรีทอดอยู่นอกสันดอน เวลาเรือสุริยออกปากอ่าวมามีคลื่นเรือแคลง ในการที่จะถ่ายลำก็ไม่สู้เปนการง่าย เพราะฉนั้นจึงกินเวลามาก กว่าจะได้ใช้จักรเรือมหาจักรีราวเที่ยง แต่ที่จริงเมื่อขึ้นเรือมหาจักรีแล้วก็ไม่สู้รู้สึกว่ามีคลื่น เปนแต่เรือสุริยแคลงเองมาก ลมเหนืออยู่ข้างจะลงจัด เรือเดิรประมาณ ๑๓ นอต

วันที่ ๒๑ คลื่นมากขึ้นโดยลำดับ จนเวลาประมาณเที่ยงคืน เพลาชี้เสาท้ายเชือกที่โยงขาด ตัวเพลานั้นแกว่งกระทบเรือที่แขวน ๒ ข้างดังอยู่เสมอ การที่จะกลับโยงในเวลาลมจัดอยู่ข้างลำบาก สวนในเก๋งบรรดาสิ่งของที่ตั้งไว้บนตู้โต๊ะพลัดตก ที่อยู่ในตู้ก็กระทบบานตู้เปิดหก เก้าอี้ยาวก็วิ่งไปวิ่งมาในห้อง โต๊ะเก้าอี้ล้ม บรรดาของทั้งปวงต้องคว่ำกองลงไว้หมดทั้งสิ้น โยงและจีมสิ่งซึ่งควรโยงและจีม

วันที่ ๒๒ มีคลื่นต่อมาจนเวลากลางคืน เรือได้เดิรช้าลง เพราะเหตุว่าถ้าเดิรไปเท่าที่มาก็จะถึงในเวลากลางคืน

วันที่ ๒๓ เวลาเช้ามืดจอดที่ศิลาแดงนอกท่าเมืองสิงคโปร์ กงซุลของเราลงมา ๔ โมงเช้าได้ออกเรือไปทอดในอ่าว เวลา ๕ โมงถึงที่เรือรบอังกฤษสลุต และเจ้าเมืองลงมาเกือบจะในทันใดนั้น นอกนั้นอิกคือผู้ที่มา คือเจ้าพระยาไทร พระยารัษฎานุประดิษฐ์ จีนตันบูเลียด

เวลาบ่าย ๔ โมง ขึ้นไปเยี่ยมตอบเจ้าเมือง ๆ เลี้ยงน้ำชาแล้วไปที่ฮาริกันเฮาส์พบเจ้าพระยาไทร แล้วขึ้นรถไปผ่านสวนโบเตนนิกเกอลการ์เดนและถนนอื่น ๆ เวลาทุ่ม ๑ กลับลงมาเรือ

วันที่ ๒๔ วันนี้เปนวันบรรทุกถ่าน จึงได้ขึ้นบกเวลาเช้า ๓ โมง พักอยู่ฮาริกันเฮาส์ เวลาบ่ายโมง ๑ ไปกินเข้าที่บ้านเจ้าเมือง เวลาค่ำมีการเลี้ยงเจ้าเมืองที่ฮาริกันเฮาส์ เวลา ๕ ทุ่มกลับมาลงเรือ

วันที่ ๒๕ การบรรทุกถ่านไม่แล้ว จำจะต้องขึ้นอยู่บนบกในเวลากลางวันอีก และเปนวันที่เรือเมล์จะออก จึงได้ขึ้นบกเวลา ๓ โมงเช้า ตรงไปนิวฮาเบอ ผู้จัดการเยอรมันลอยต์กัมปนีได้รับพาให้ขึ้นไปดูเรือ และได้พบแอดมิราลเยอรมันซึ่งเข้าไปกรุงเทพ ฯ เปนผู้โดยสานไปในเรือนั้นด้วย ดูห้องหับสบายดีกว่าที่เคยเห็นมาแต่ก่อน เวลาเช้า ๔ โมง ชายบริพัตร พระยาชลยุทธ นายเตี้ยม กับเด็กนักเรียนซึ่งจะไปยุโรป (เว้นแต่ชายทิศากรป่วยเปนไข้มีส่ามาในเรือ ไปไม่ได้) และเจ้าพระยาไทร มิสเตอนิวเบราน์เนอกงซุลเยเนราลเมืองปินังลา และได้ออกเรือในเวลานั้น ฉันกลับมาพักที่ฮาริกันเฮาส์

เวลาบ่าย ๔ โมง ไปนั่งเล่นที่ขังน้ำจนเวลาบ่าย ๕ โมงจึงกลับมาพบพระราชินีที่อาตมอ ซึ่งมิสซิสแอนเดอซันเลี้ยงน้ำชา แล้วฉันเดิรกลับไปฮาริกันเฮาส์

เวลา ๒ ทุ่มเลี้ยงที่บ้านเจ้าเมือง มีผู้หญิงแต่พระราชินีได้ขอตัวเพราะเมาคลื่นมากไม่สบาย เจ้าเมืองดื่มให้พรฉัน ๆ ดื่มให้เจ้าแผ่นดินอังกฤษ เวลา ๕ ทุ่มเศษกลับมาลงเรือ เมื่อผู้ที่มารับส่งได้ลากลับไปแล้ว ได้ออกเรือในเวลา ๒ ยามเศษหน่อยหนึ่ง

วันที่ ๒๖ แต่คืนนี้มาจนวันนี้มีคลื่น แต่ไม่สู้มากเหมือนขามา

วันที่ ๒๗ ในเวลาสายวันนี้คลื่นสงบลงโดยลำดับ จนเวลาค่ำไม่มีเลย

วันที่ ๒๘ เวลา ๕ โมงเช้าเรือถึงและทอดที่นี้ ได้พบเรือไมดามาคอยอยู่ ได้รับหนังสือกรุงเทพ ฯ

ในการที่มาครั้งนี้ ตั้งแต่วันแรกออกมา ได้มีส่าได้จับเปนแก่คนในเรือ ทั้งผู้ดีและคนเรือประมาณสัก $\left. \begin{array}{}\mbox{๖ } \\\mbox{๗ }\end{array} \right\}$ คน แต่สังเกตว่าหายเร็ว ถึงที่เปนอย่างแรงก็ไม่สู้ช้าผิดกับที่เปนอย่างน้อย อิกอย่างหนึ่งก็คลื่นดูเปนที่ลำบากแก่คนที่มามากทั้งไปทั้งมา นอกจากนั้นเปนสุขสบายดี

สยามินทร์

  1. ๑. พระยารัษฎานุประดิษฐ์ (คอซิมบี๊ ณรนอง) จีนตันบูเลียด หลานพระยาอนุกูลสยามกิจ (ตันกิมเจ๋ง) เดี๋ยวนี้ เปนพระอนุกูลสยามกิจ

  2. ๒. ฮาริกันเฮาส์นี้ทรงซื้อไว้เปนที่ประทับแต่เมื่อ ร, ศ, ๑๑๖ แต่ภายหลังมาโปรดให้ขายต่อไปเปนของผู้อื่น

  3. ๓. บุตรเจ้าพระยาสุรวงศ์วิวัฒน์ (โต บุนนาค) เดี๋ยวนี้เปนพระยาสุรวงศ์วิวัฒน์

  4. ๔. หม่อมเจ้าในกรมหลวงเทวะวงศวโรปการ

  5. ๕. อาตมอเปนบ้านของมิศเตอรแอนเดอซัน พระพิเทศพานิชกงสุลเยเนราลสยามที่เมืองสิงคโปร์

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ