บทมนตร์คัดเชิง

๑. นายเกษียร มะปะโม นักภาษาโบราณ ๘ ว. เรียบเรียงตามฉันทลักษณ์ แปล และอธิบายศัพท์ ↩

๒. ต้นฉบับท่านใช้ว่า.....ภกฺโตร เมื่อพิจารณาดูรากศัพท์ ภกฺโตร นี้น่าจะมาจากศัพท์ภาษาสันสกฤตที่ว่า วกฺตฺร แปลง ว เป็น พ จึงเป็น พกฺตฺร แปลว่า หน้า เมื่อนำมาต่อกับศัพท์ว่า คช จึงเป็น คชพกฺตฺร แล้วนำไปประกอบวิภัติปัจจัยตามหลักภาษาบาลี จึงเป็น “คชพกฺโตฺร” ความหมายของคำว่า “หน้า” นี้น่าจะสัมพันธ์กับศัพท์อื่น ๆ เช่น มโหทโร มหากาโย ที่ท่านผู้ประพันธ์นำมาเรียงไว้ในประโยคเดียวกัน การที่ท่านนำศัพท์บาลีกับสันสกฤตมาต่อเชื่อมในลักษณะเช่นนี้ไม่ค่อยปรากฏให้เห็นทั่วไป ↩

๓. เติมเข้ามาเพื่อให้เป็นเต็มบาทตามข้อกำหนดของฉันท์ ↩

๔. ที่ถูกน่าจะเป็น.....สิทฺธี เพราะข้อบังคับของปัฐยาวัตรฉันท์ห้ามนำ ส และ น คณะมาใช้ในคำที่ ๒ - ๓ - ๔ ในบาทคู่ แต่ที่เป็นเช่นนี้ เป็นเพราะโบราณท่านอาจจะเขียน อี เป็น อิ หรือ อิ เป็น อี ก็ได้ ซึ่งมีตัวอย่างปรากฏทั้งในหนังสือสมุดไทยและใบลานทั่วไป ↩

๕. ที่ถูกน่าจะเป็น.....สิทฺธี เพราะข้อบังคับของปัฐยาวัตรฉันท์ห้ามนำ ส และ น คณะมาใช้ในคำที่ ๒ - ๓ - ๔ ในบาทคู่ แต่ที่เป็นเช่นนี้ เป็นเพราะโบราณท่านอาจจะเขียน อี เป็น อิ หรือ อิ เป็น อี ก็ได้ ซึ่งมีตัวอย่างปรากฏทั้งในหนังสือสมุดไทยและใบลานทั่วไป ↩