คำนำ
นายแพทย์ปราโมทย์ โสภาคย์ มีหนังสือมายังราชเลขาธิการขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพนางจงกลนี โสภาคย์ ภรรยา ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต
สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีฉบับเก็บรักษาไว้ที่สำนักราชเลขาธิการ ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๒๐ จนถึงปีสิ้นรัชกาล แต่บางปีก็ขาดหายไป ต้นสมุดเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวัน ซึ่งสมเด็จ ฯ กรมพระยาเทววงศ์วโรประการ ทูลเกล้า ฯ ถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรก คือ เล่มปี พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้ผู้อื่นบันทึกถวาย
ถึงรัชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งให้คัดขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวส่วนหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ และต่อมาเมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๖ แล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานหอพระสมุดหลวงให้เป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งได้เปลี่ยนมาเป็นหอสมุดแห่งชาติบัดนี้ สมุดเหล่านั้นจึงตกไปเป็นสมบัติของหอสมุดแห่งชาติด้วย หอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอภาสต่าง ๆ เป็นลำดับมา โดยแบ่งออกพิมพ์เป็นภาค ๆ จนหมดต้นฉบับ ปรากฏว่ามีผู้นิยมในสารัตถะของจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันนี้อย่างกว้างขวาง และเป็นที่เสียดายกันที่หมดฉบับค้างอยู่เพียงนั้น ไม่มีโอกาสจะได้อ่านทราบความอันมีอยู่ต่อมา
เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชประสงค์ให้หาต้นฉบับหนังสือที่มีอยู่ในสำนักราชเลขาธิการเพื่อพิมพ์พระราชทานในงานศพหลวงประเสริฐไมตรี (วงศ์ โชติกเสถียร) เมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๒ สำนักราชเลขาธิการจึงได้คัดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เล่มปี พ.ศ. ๒๔๓๑ ต่อจากที่ได้คัดขึ้นไว้ในรัชกาลที่ ๖ นำขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวาย ก็ต้องด้วยพระราชประสงค์ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์ขึ้นพระราชทานเป็นจำนวน ๒,๐๐๐ ฉบับเป็นครั้งแรก
จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พิมพ์ครั้งนี้ เป็นจดหมายเหตุ ฯ ฉบับปีต่อมา คือ ปีฉลู เอกศก พ.ศ. ๒๔๓๒ และได้จัดพิมพ์ภาพประกอบกับจัดทำคำอธิบายเชิงอรรถในบางแห่งเช่นคราวก่อนด้วย.
สำนักราชเลขาธิการ
วันที่ ๘ ตุลาคม ๒๕๑๔
