๙

​“นี่เป็นฉากสุดท้ายแห่งชีวิตของแม่เราทั้ง ๒ ซึ่งจะนับว่าเป็นฉากสุดท้ายแห่งชีวิต ของคุณพ่อเราด้วยก็ได้เหมือนกัน” อัมพรพูดสืบไป ภายหลังเช็ดน้ำตาเรียบร้อยแล้ว “เพราะเหตุว่าตั้งแต่นั้นมา ถึงแม้คุณพ่อจะยังมีชีวิตอยู่ในโลก แต่ชื่อเสียงเกียรติคุณตลอดจนความอาลัยในชีวิต ก็สาปสูญไปจากท่านจนหมด คงเหลืออยู่แต่สิ่งเดียว คือ ความรักและห่วงใยในลูก พี่จะเล่าเรื่องต่อไป และขอเตือนให้นุชใคร่ครวญดูจงดีว่า ในความเป็นพ่อท่านได้เป็นพ่อที่ควรแก่การบูชาของเราหรือไม่?”

​พอรู้สึกตัวว่าเป็นจำเลยในคดีอุกฉกรรจ์ อยู่ในที่คุมขังรอการพิจารณา อาจมิได้รอช้า ได้ร้องขอต่อเจ้าหน้าที่ เพื่อปรึกษาความกับสหายร่วมใจ คือหลวงสุรพจน์ ฯ เป็นเนติบัณฑิตสยาม แต่รับราชการอยู่ในกระทรวงการต่างประเทศ เพื่อนต่อเพื่อนได้พบกัน ๒ ต่อ ๒ แต่แทนที่จะปรึกษาคดีที่ตนต้องเป็นจำเลย อาจกลับสนทนากับเพื่อนแต่เฉพาะในเรื่องบุตรีของตน บิดาของพิศถึงแก่กรรมโดยมิได้กระทำพินัยกรรม มรดกจึงตกอยู่แก่พิศ แต่เมื่อพิศไม่มีตัวอยู่แล้ว ทรัพย์สมบัติทั้งหมดนั้นก็ตกอยู่แก่สามี และบุตรีทั้ง ๒ ของพิศตามกฎหมาย หลวงสุรพจน์ ฯ แต่งงานก่อนอาจ แต่ไม่มีบุตรธิดา อาจขอให้หลวงสุรพจน์ ฯ รับมรดกส่วนที่เป็นของตนโดยเฉพาะ อันมีราคานับหมื่นไว้เป็นของเขา ​โดยขอสัญญาแลกเปลี่ยนแต่เพียงข้อเดียว คือให้หลวงสุรพจน์ ฯ รับเลี้ยงเด็กทั้ง ๒ ไว้เป็นลูกของเขาเอง มีการให้ใช้นามตระกูลให้การศึกษา และจัดการในหน้าที่บิดาทุกสิ่งทุกอย่าง โดยมิให้เด็กทราบเรื่องกำเนิดอันแท้จริง ยามวิบัติดุจเข็มฝนทอง ได้เป็นเครื่องทดลองว่ามิตรแท้หรือมิตรเทียม หลวงสุรพจน์ ฯ รับสัญญาโดยมิได้รั้งรอ แต่ปฏิเสธมิยอมรับทรัพย์สมบัติซึ่งเพื่อนได้ออกปากให้แก่ตนนั้น

ฝ่ายหนึ่งมีความตั้งใจจะให้อีกฝ่ายหนึ่งมีความตั้งใจที่จะไม่ยอมรับ ๒ สหายโต้เถียงกันอยู่นาน ในตอนสุดท้าย อาจได้เขียนจดหมายฉบับหนึ่งถึงนางสุรพจน์ ฯ ปิดผนึกแน่นหนาฝากเพื่อนไปให้แก่ภรรยา……. สตรีมีความรู้คิดมากกว่าบุรุษ! …….และบุรุษที่ใจดีมักจะอ่อนแอต่อภรรยาที่รักเป็นพิเศษ!…..​เมื่อหลวงสุรพจน์ ฯ มาพบกับอาจในคราวหลังจึงตกลงกันได้ว่า หลวงสุรพจน์ ฯ กับภรรยาจะรับบุตรีของอาจเป็นบุตรีของตน โดยขอรับค่าเลี้ยงดูตามสมควร นอกจากนี้ หลวงสุรพจน์ ฯ ยังได้รับรองเพิ่มเติมกับเพื่อนว่า จะจัดการกับกองมรดกให้งอกเงยขึ้นตามแต่จะทำได้

ก่อนวันที่ศาลจะตัดสินวันหนึ่ง นางแย้มคนเลี้ยงลูกได้จูงอัมพรด้วยมือข้างหนึ่ง และอุ้มน้องของอัมพรซึ่งมีอายุเพียง ๔ เดือน เข้าไปเยี่ยมบิดาในที่คุมขัง อาจได้ล้างหน้าลูกด้วยน้ำตาอันร้อนผ่าวของเขา หัวอกชายที่เมียตายจากไปไม่ทันถึงเดือน และกำลังจะจากลูกทั้งเป็นตลอดชั่วกัลปาวสาน! อัมพรร้องไห้ทั้งที่ไม่เข้าใจเรื่องราวอะไรเลย ส่วนน้องน้อยกลับหัวเราะอย่างสนุกสนาน วันรุ่งขึ้นนางแย้มพาเด็กทั้ง ๒ ตรงไปยังเมืองหลังสวน รอฟังคำสั่ง​จากหลวงสุรพจน์ฯ ต่อไป ในวันเดียวกันนั้น อาจถูกตัดสินลงโทษฐานฆ่าคนตายโดยเจตนา โดยวางเกณฑ์โทษประหารชีวิต แต่ได้ลดฐานปรานีที่จำเลยสารภาพตลอดข้อหา คงพิพากษาให้จำคุก ๒๐ ปี อาจควรจะได้ลดโทษฐานยั่วโทสะอีก แต่ หากตนไม่มีพยานหลักฐานที่ได้เห็นเหตุการณ์มาพิสูจน์

จะว่าเป็นเพราะบุญหรือกรรมของนุชก็ตามที่จะเติบโตขึ้นโดยมิรู้ฐานะอันแท้จริงของตน ในระหว่างเดียวกันนั้น หลวงสุรพจน์ ฯ ได้รับคำสั่งจากกระทรวงให้ออกไปรั้งตำแหน่งกงสุลเยเนราลประจำเกาะสิงคโปร์ กิจการทุกอย่างก็สะดวกขึ้น ภายในเวลาเพียง ๔ ปี ญาติของนางสุรพจน์ ฯ ที่อยู่ในกรุงเทพ ฯ ก็ได้รับข่าวว่า ได้หลานหญิงถึง ๒ คน และบุตรคนโตของนายอาจซึ่งมีอายุ ๗ ปี​กับ ๕ เดือน ก็ถูกทอนอายุลงเสีย ๒ ปี กับ ๑๑ เดือน คงเป็นเด็กมีอายุเพียง ๓ ปีกับ ๖ เดือน ส่วน น้องเล็กนั้นให้มีอายุเพียง ๒ ปี กับ ๖ เดือน

หลวงสุรพจน์ ฯ ได้เลื่อนขึ้นเป็นกงสุลภายใน ๑ ปี อยู่ในเมืองสิงคโปร์ราว ๔ ปีเศษ ก็ถูกเรียกตัวกลับเข้ามารับราชการอยู่ในกรุงเทพ ฯ คุณหลวงหาได้พาเด็กทั้ง ๒ เข้ามาในประเทศสยามด้วยไม่ คงฝากไว้ในคอนแวนต์ที่เกาะสิงคโปร์นั่นเอง เพราะความจำเป็นเกี่ยวกับอายุซึ่งขัดกันอยู่กับรูปร่างและสีหน้า ๒ ปีภายหลัง หลวงสุรพจน์ ฯ ต้องออกจากพระนคร ไปเป็นเลขานุการสถานทูตในลอนดอน จึงได้พาตัวอัมพรไปด้วย อยู่ในประเทศอังกฤษ ๓ ปี ได้เลื่อนยศเป็นพระสุรพจน์ ฯ ย้ายไปเป็นอุปทูตประจำกรุงเฮกอีก ๓ ปี กลับมาเยี่ยมพระนคร​อีกครั้งหนึ่ง ครั้นแล้วก็ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยารัตนวาที และย้ายกลับไปเป็นราชทูตประจำพระราชสำนักเซนต์เยมส์

“ในระหว่างนั้น นุชได้เติบโตขึ้นด้วยความสุขสมบูรณ์ทั้งกายและใจ” อัมพรกล่าวในตอนสุดท้ายของเรื่อง “แต่ส่วนพี่ได้เรียนรู้ความจริงเสียตั้งแต่อายุเพียง ๖ ขวบ คือในคราวที่เจ้าคุณรัตนวาทีจากเมืองสิงคโปร์ แม่แย้มคนเลี้ยงของเราเองได้เล่าเรื่องให้พี่ฟังโดยตลอด ในเวลานั้น พี่ก็ไม่เข้าใจแจ่มแจ้งนัก จำได้แต่ว่าเป็นเรื่องที่น่ากลัวและทำให้พี่นอนฝันร้ายไปทั้งคืน ต่อเมื่ออายุพี่ได้ ๑๗ ปีบริบูรณ์ จึงได้ฟังเรื่องนี้จากปากคุณหญิงรัตนวาทีอีกครั้งหนึ่ง”

“ช่างน่าใจหายอะไรเช่นนี้!” นุชพึมพำเสียงกระเส่า “นี่หรือชีวิตของเรา!”

​“นี่แหละชีวิตของเรา!” อัมพรย้ำอย่างขมขื่น

“ไม่น่าเชื่อเลย!” นุชกล่าวด้วยน้ำเสียงแสดงความอัดอั้นใจ “ไม่น่าเชื่อจนนิดเดียว นุชรู้สึกเป็นลูกคุณพ่อคุณแม่แท้ๆ และคุณพ่อคุณแม่ก็รักนุชมากไม่ใช่หรือ?”

“เจ้าคุณกับคุณหญิงรัตนวาทีน่ะรึ?” อัมพรย้อนถาม ยิ้มอย่างถมึงทึงระบายไปทั่ววงหน้า แต่น้ำเสียงของหล่อนยังคงเป็นปกติในขณะที่หล่อนพูดช้าๆ อย่างตรึกตรองว่า “เจ้าคุณรัตนวาทีได้ปฏิบัติตามหน้าที่ได้สัญญาไว้กับพ่อของเราทุกอย่าง ท่านได้ตั้งใจเลี้ยงและตั้งใจรักเรา หรือจะพูดให้ถูกต้องว่า ท่านเลี้ยงและรักนุชเหมือนลูกของท่านแท้ๆ สำหรับพี่นั้นเป็นคนละอย่างกับนุช พี่จะพูดถึงตัวของพี่เองทีหลัง แต่ส่วนคุณหญิงนั้น พี่ไม่อาจรับ​รองคำพูดของนุชได้ เพราะไม่เป็นความจริง ถ้าเป็นความจริงแล้ว พี่ก็ไม่ปรารถนาที่จะเล่าเรื่องนี้ให้นุชฟังให้ร้อนใจเปล่าๆ ......… จริงๆ นะ” หล่อนย้ำเมื่อนุชได้มองดูหล่อนอย่างสงสัยและประหลาดใจ “พี่จะไม่ปริปากบอกนุชเลย แต่นี่ไม่เป็นดังนั้น”

“ก็มันเป็นอย่างไรเล่า?” นุชถามอย่างเบื่อหน่ายและไม่เชื่อกลายๆ “นุชไม่อยากให้อัมพรบอกนุชเลย แล้วมาบอกนุชทำไม นุชไม่ได้ถามสักคำเดียว”

ความน้อยใจปรากฏขึ้นในดวงตาอัมพรทันที เมื่อได้ฟังคำพูดทั้งประโยคนั้น

“ในชีวิตของพี่ เมื่อจะทำอะไรลงไปพี่ทำด้วยเหตุผลเสมอ ไม่ใช่ด้วยความสนุกนึกอยากจะทำก็ทำไป” หล่อนตอบอย่างค่อนข้างห้วน “คราว​นี้ก็อีกที่ทำด้วยความหวังดีต่อนุช ไม่อยากจะให้ได้รับความช้ำใจ อย่างที่เคยได้รับมาแล้วถึง ๒ ครั้ง โดยไม่รู้จักจบจักสิ้น เข้าใจไหมละ ความช้ำใจนั้นพี่หมายถึงอะไร?”

นุชสั่นศีรษะ อัมพรจึงพูดต่อไปด้วยน้ำเสียงเรียบกว่าเดิม

“พี่เคยได้รับความชอกช้ำใจเพราะเหตุอย่างเดียวกับนุชมาครั้งหนึ่ง เมื่ออายุพี่ราว ๑๙ ปี เวลานั้นเจ้าคุณเพิ่งออกไปเป็นราชทูตใหม่ๆ พี่ได้พบนักเรียนไทยคนหนึ่งในลอนดอน เราเกิดรักกันขึ้น .... ครั้นแล้ว….”

“แล้วทำไม?” นุชถามแทบว่าจะไม่หายใจ หล่อนเริ่มมองเห็นความจริงได้บ้างแล้วเพียงรางๆ และกำลังเริ่มกลัวต่อความจริงนั้น

ดวงตาอัมพรลุกวาวขึ้นชั่วระยะหนึ่ง

​“ทำไมรี?” หล่อนทวนอย่างขมขื่น “แล้วเขาก็ทิ้งพี่เสีย เหมือนดังที่หลวงไพรัชช์ ฯ กับสุนทรทิ้งนุชน่ะซี?”

หายใจสะอื้นและสะอึกออกจากทรวงอก นุชยกมือขึ้นกดขมับไว้ทั้ง ๒ ข้าง นิ่งอยู่ครู่หนึ่งจึงถามคล้ายเสียงกระซิบ

“เขารู้ว่าเราเป็นลูกใครใช่ไหม? แล้วเขารังเกียจเรา? โอ! คนใจร้าย! คนเห็นแก่หน้าเห็นแก่ชื่อ ไม่รักเราจริง? ใครบอกเขาล่ะอัมพร?”

“จะมีใคร!” อัมพรพูดพลางหัวเราะห้วนๆ “ที่จริงเขาก็มีบุญคุณแก่เรามากหนักหนา ไม่อยากจะกล่าวร้ายต่อเขา แต่น้องเอ๋ย คุณหญิงสวงใจดำมาก เขาไม่ได้สงสารเราเลย พี่ได้ตั้งใจไว้แล้วว่า จะเล่าเรื่องของเราให้คู่รักของพี่ฟังโดย​ตลอดเมื่อเราได้หมั้นกันแล้ว พี่เชื่อว่าเขารักพี่พอที่จะไม่นึกพะวงว่าพี่ถือกำเนิดมาจากใคร แต่คุณหญิงสวงไม่ปล่อยให้พี่ทำเช่นนั้น ชิงบอกเสียก่อน คุณหญิงบอกกับพี่บอก จะให้ผลต่างกันมาก คนรักกันพูดกันอย่างอ่อนโยน ตรงไปตรงมา อย่างไรเสียเขาก็ต้องฟังเสียงพี่ พี่รักเขา พี่ก็รักแต่ตัวเขา ไม่ได้นึกถึงชื่อเสียงหรือสมบัติพัสถานอะไรของเขาทั้งนั้น พี่จึงเชื่อว่าเขารักแต่ตัวพี่เหมือนกัน ถึงเดี๋ยวนี้บางคราวก็ยังเชื่ออยู่เช่นนั้น อย่างไรก็ตามเมื่อคุณหญิงสวงเป็นผู้บอกแก่เขา แทนที่พี่จะบอกเอง ทั้งเขารู้ด้วยว่าพี่รู้ความจริง เขาจึงกลับหาว่าพี่ล่อลวงเขาอีกกระทงหนึ่ง”

นุชนั่งตะลึง ตาเหม่อลอยมองไปตรงหน้า

“เอ้อ! ความจริงเป็นเช่นนี้เองนะ” หล่อนพึมพำ “หลวงไพรัชช์ ฯ ก็รู้ สุนทรก็รู้…….เขา​จะนึกเห็นนุชเป็นอย่างไรนะอัมพร?”

“นุชยังดีกว่าพี่ เพราะไม่ถูกหาว่าล่อลวง เพราะนุชไม่รู้ตัวจริงๆ ถึงอย่างนั้นก็เต็มที่ พี่รู้ว่า นุชต้องช้ำใจมาก เมื่อรู้สึกว่าไม่มีใครเขารักนุชจริง สักคนมีแต่รักแล้วก็ทิ้งเสีย ถ้าพี่ปล่อยให้นุชงมงายอยู่เรื่อยไป ก็จะต้องได้รับความช้ำใจอย่างนั้นอีกไม่รู้แล้ว เมื่อเกิดเรื่องนายสุนทร พี่แสนที่จะสงสารนุช เพราะฉะนั้นถึงได้สอนว่าอย่าให้ไว้ใจใคร อย่าให้ชอบใคร ในโลกนี้ไม่มีคนจริง เวลานั้นนุชคงเห็นว่าพี่ไม่สมควรจะอยู่ในโลก เพราะเห็นมนุษย์เลวไปเสียหมด แต่มันก็เป็นอุบายเดียวที่พี่นึกขึ้นได้ สำหรับจะห้ามมิให้นุชรักใครอีกต่อไป”

นุชพยักหน้าช้าๆ นั่งอยู่ครู่หนึ่งจึงเอ่ยขึ้นเป็นเป็นเชิงปรารภ

​“ใครๆ ก็รู้กันทั้งนั้น นอกจากนุช อ้อ, น้าพงศ์ล่ะ น้าพงศ์รู้ไหม อัมพร?”

“ในตอนแรกน้าพงศ์ก็ไม่รู้ ระหว่างที่เธอเรียนอยู่ในอังกฤษ เธออุ้มชูเล่นหัวกับนุชโดยมิได้นึกเลยว่าเราเป็นหลานเก๊ ครั้นเธอออกจากอังกฤษไปเรียนที่ฝรั่งเศส แล้วกลับมาฮอลิเดย์ในอังกฤษ คราวหลังนี่สิ พอดีเกิดเรื่องหลวงไพรัชช์ ฯ ขึ้น น้าพงศ์รักนุชมาก เห็นนุชร้องไห้ร้องห่ม เธอก็ตึงตังเอะอะเอากับเขา คุณหญิงสวงคงรำคาญ จึงบอกให้เธอรู้เสียด้วย”

นุชถอนใจยาวอย่างละห้อย “ใครๆ เขาก็รู้นอกจากนุช” หล่อนกล่าวซ้ำ “รู้แล้วทำประโยชน์อะไรได้บ้าง นอกจากกลุ้ม!” ยกมือทั้ง ๒ ขึ้นปิดหน้า แล้วพูดต่อไปด้วยน้ำเสียงแสดงความปวดร้าวแสนสาหัส “เจ็บใจจริ๊ง! เกิดมาทำไมก็​ไม่รู้ อยากตายเสียนัก” น้ำตาไหลลอดมือที่ปิดหน้า หยดลงบนตักของหล่อนเอง ทำให้อัมพรรู้สึกตื้นตันในลำคอขึ้นอีกด้วย เพื่อจะชักนำความคิดของน้องสาวให้ออกจากวงความคิดอันเผ็ดร้อน หล่อนจึงถามขึ้นว่า

“เมื่อเราจะมานี่ นุชบอกน้าพงศ์หรือเปล่า?”

“น้าพงศ์หรือ?” นุชย้อนถามคล้ายเพิ่งตื่นจากฝัน “เอ้อ! น้าพงศ์! น้าพงศ์เป็นอะไรไปด้วยไม่รู้ นุชไม่เข้าใจ นุชเล่าเรื่องสุนทรให้เธอฟัง อยากรู้นักเธอนึกอย่างไร?”

คำปรารภนี้อัมพรหาคำตอบหาไม่ได้ เพราะหล่อนมิได้ทราบความจริงในข้อที่คุณหญิงสวงกับพงศ์เป็นปากเสียงกันด้วยเรื่องนุชกับนายสุนทร พงศ์บังอาจกล่าวถ้อยคำที่คล้ายไปในทางปรักปรำ คุณหญิงว่าไม่มี​ความกรุณาต่อเด็ก และทำการอย่างใกล้กับที่เรียกได้ว่าหน้าไหว้หลังหลอก คือมีการเก็บจดหมายที่สุนทรเขียนถึงนุช นัดว่าจะมารับประทานอาหารกับหล่อนในตอนเย็นนั้นเสีย เสือกไสให้นุชไปดูภาพยนตร์เสียกับพงศ์ เพื่อหาโอกาสทำลายความสุขของเด็กในเวลาลับหลัง คุณหญิงสวงไม่ยอมเชื่อว่าท่านทำผิด ท่านเถียงว่าเกียรติยศของท่านสำคัญกว่าความสุขของนุช เมื่อท่านกล่าวถึงเกียรติยศ พงศ์ยกไหล่ คุณหญิงจึงกล่าวต่อไปว่า พงศ์ไม่รู้จักคำว่าเกียรติยศคืออะไร พงศ์ยกไหล่เป็นครั้งที่ ๒ แล้วก็ออกจากบ้านพี่สาวไป พร้อมกับความตั้งใจว่าจะไม่เหยียบเข้ามาอีก เว้นแต่จะมีการจำเป็นอันแท้จริง

อย่างไรก็ตามในเวลาต่อมา พงศ์ได้ยกคำว่าเกียรติยศที่คุณหญิงอ้างขึ้นมาใคร่ครวญดูอย่างถ่องแท้ ​ก็ได้ความว่า ท่านหมายถึงความสุจริต คือไม่คิดหลอกลวงผู้อื่น คุณหญิงมีความเห็นอันจริงใจว่า เป็นการจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องแถลงความจริงให้นายสุนทรทราบชัด เพื่อท่านจะได้ไม่ต้องเป็นผู้รับผิดชอบในความเสื่อมเสียที่อาจเกิดขึ้นภายหลัง ถ้าแม้ว่าความจริงในเรื่องที่ได้ปิดบังไว้ เกิดรั่วไหลไปถึงหูผู้อื่น ในข้อนี้พงศ์ก็เห็นอกท่านอยู่เหมือนกัน แต่ทว่าเรื่องนายสุนทรนี้มิใช่เรื่องแรกที่เกิดขลุกขลักขึ้น เป็นเรื่องที่ ๓ และเรื่องแรกนั้น คือเรื่องของอัมพร ซึ่งพงศ์ได้รู้แจ้งด้วยเหมือนกัน เพราะฉะนั้นเขาจึงเห็นว่าควรจะพอเสียยิ่งกว่าพอที่จะเป็นบทเรียนสำหรับคุณหญิงจดจำไว้แก้ไข ป้องกันตัดตอนเสียแต่ต้นมือ เพื่อมิให้เด็กในปกครองต้องร้อนใจถ้าหากจะมีผู้ย้อนถามว่า การที่จะแก้ไขตัดตอนนั้นจะทำได้โดยอย่างไร บางทีเขาอาจไม่มีคำตอบที่แน่นอน​เตรียมไว้ แต่อย่างน้อยเขามีความเห็นว่าคุณหญิงมิควรปล่อยโอกาสให้นุชได้สนิทสนมกับชายใด จนกว่าท่านจะแน่ใจเสียก่อนว่าเขาจะไม่รังเกียจประวัติอันแท้จริงของหล่อน แม้ว่าคุณหญิงหมดหนทางที่จะป้องกัน ก็ยังมีปัญหาที่จะต้องวินิจฉัยว่าความสัตย์ คือรักษาสัญญาที่ตนได้สัญญาแล้ว กับความสุจริตคือไม่ปิดบังความจริง ทั้ง ๒ ข้อนี้ ข้อใดจะมีน้ำหนักควรยึดถือมากกว่ากัน บุคคลผู้ไร้สัตย์ คือบุคคลผู้ไร้เกียรติ เช่นเดียวกับบุคคลผู้ไร้ความสุจริต แต่เมื่อคุณหญิงได้ให้สัตย์ไว้แล้วก่อน ความจำเป็นจะแสดงความสุจริตมาถึง ถ้าแม้ว่าเพื่อรักษาสัตย์นั้นคุณหญิงจะปล่อยให้ความหลังที่ล่วงมาแล้วเลยไปจะถูกนับเข้าอยู่ในจำพวกผู้ไม่สุจริตหรือ? เมื่อท่านได้เลี้ยงเด็กมาเป็นลูก ท่านรักเด็กนั้น​ประดุจลูกของท่านเอง ถึงแม้ว่าความจริงจะปรากฏว่า ท่านมิได้ให้กำเนิดแก่เด็ก ก็จะยังมีสิ่งใดอีกหรือที่สำคัญยิ่งไปกว่าน้ำใจ?

แต่พงศ์ มิได้เล็งเห็นน้ำใจจริงของคุณหญิงรัตนวาที่

คำโบราณท่านเปรียบสตรีชนิดหนึ่งว่าเหมือนกา คือสตรีชนิดที่รักลูกของตน ส่วนลูกของผู้อื่นไม่นำพา สตรีชนิดนี้มีอยู่ดาษดื่น และมิใช่ชั้นสตรีสามานย์ บุคคลใดมีความเห็นแก่ตัวเป็นปฐม บุคคลนั้นจะนำ พาต่อสิ่งใดที่มิใช่ตนหรือไม่เนื่องในตนหาได้ไม่

นุชได้เติบโตขึ้น ในความเลี้ยงดูอบรมของคุณหญิง ด้วยความพากเพียรและอดทนของท่าน ความเจริญแห่งรูปสมบัติ และคุณสมบัติในตัวนุช​ได้ก้าวหน้าคู่กันมากับความเจริญแห่งวัย หล่อนได้เคยทำความโมโหให้เกิดแก่ท่าน เมื่อหล่อนซุกซนดื้อดึงตามภาษาเด็ก และทำความพอใจให้เกิดแก่ท่าน เมื่อหล่อนตั้งใจจะปฏิบัติตามคำสั่งสอนของท่านด้วยดี หล่อนคือองค์แห่งความร่าเริงในชีวิตของคุณหญิง เป็นเพื่อนทั้งในเวลาเล่นและเวลาการงาน ในเวลาป่วยไข้ ต่างฝ่ายต่างผลัดกันพยาบาล เมื่อนุชแสดงกิริยาฉอเลาะต่อท่าน ในใจคุณหญิงก็เกิดความปราโมทย์และภาคภูมิ ความรู้สึกทั้งหมดนี้ ก็ละม้ายคล้ายคลึงกับความรู้สึกของมารดาที่มีต่อบุตร ถึงกระนั้นคุณหญิงก็ยังรู้สึกว่านุชมิใช่บุตรของท่านอยู่นั่นเอง มีบางคราวที่การฉอเลาะของหล่อนทำให้ท่านเบื่อหน่าย กิริยาแจ่มใสร่าเริงทำให้ท่านขวางตา ​ตลอดจนคำสรรเสริญเยินยอที่นุชได้รับ ทำให้ท่านรู้สึกบาดใจ แต่คุณหญิงสวงเป็นสตรีที่มีนิสัยมั่นคงมีความตั้งใจจริงทำอะไรทำจริง ท่านได้สนับสนุนและร่วมสัญญากับสามี ในการที่จะเลี้ยงบุตรีทั้ง ๒ ของนายอาจดังเช่นบุตรของท่านเอง ท่านก็ได้ตั้งใจและพยายามเต็มที่ที่จะทำตามสัญญานั้น ในส่วนความรัก คุณหญิงไม่เคยมีบุตรหรือธิดาท่านไม่มีสิ่งใดเป็นเครื่องวัดความรักของท่าน ท่านจึงมิสามารถรู้แจ้งว่าความรักของท่านที่มีต่อนุช จะเสมอด้วยความรักของมารดาที่พึงมีต่อบุตรธิดาหรือหาไม่ เมื่อปราศจากความรักอันดูดดื่ม ประกอบด้วยความเมตตากรุณาหาที่สิ้นสุดมิได้ อันเป็นความรักที่มารดาย่อมมีต่อบุตรในอุทรเสียแล้ว วิจารณญาณของคุณหญิงจึงไปไม่ไกล และ​ไม่เฉียบแหลมพอที่จะเห็นหัวอกบุตรบุญธรรมว่า จะมีความเศร้าโศกเสียใจได้ลึกซึ้งสักปานไหน ในการที่หล่อนต้องผจญกับความรักเล่น และรักร้าวทั้ง ๒ คราว

สำหรับอัมพร ความรู้สึกของคุณหญิงที่มีต่อหล่อนยังแตกต่างห่างไกลกว่าที่ท่านมีต่อนุชไปอีก เนื่องจากอัมพรรู้ตัวมาแต่น้อยว่า หล่อนมิใช่บุตรีที่แท้จริงของคุณหญิง ความสนิทสนมและรักใคร่ในท่านจึงมีน้อยกว่าที่นุชได้ให้แก่ท่านเป็นธรรมดาใจต่อใจ! เมื่อคุณหญิงสังเกตเห็นความแตกต่างระหว่างพี่น้องทั้ง ๒ นี้ ความเอาใจใส่ต่ออัมพรก็ย่อมน้อยกว่าความเอาใจใส่นุชไปด้วย นอกจากนั้นเมื่ออัมพรได้ผิดใจกับคุณหญิงในคราวที่หล่อนผจญกับเรื่องรัก ทำให้หล่อนคลายความรักและไว้วางใจในท่านลงอีก ความรู้สึกในใจ​ระหว่างคุณหญิงกับหล่อนก็เหินห่างกันยิ่งขึ้น แต่ทั้ง ๒ ฝ่ายยังคงปฏิบัติตนตามหน้าที่ของตน คือฝ่ายผู้ใหญ่ให้ความเลี้ยงดูและคำตักเตือน ฝ่ายเด็กให้ความนับถือนบนอบด้วยกาย ด้วยวาจา แต่มิใช่ด้วยใจ