วันที่ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๔ ดร

​พฤศจิกายน ๖๔

ทูล สมเด็จกรมพระนริศ

รอยพระพุทธบาทที่ถ่ายรูปมาจากเมืองสุพรรณนั้น คงจะทรงสังเกตเห็นว่าลายลักษณที่เปนรูปภาพต่าง ๆ ทำไว้ในวงจักรตรงกลางฝ่าพระบาท ไม่ได้กั้นท้องเรี่ยรายไปตลอดฝ่าพระบาท ตั้งแต่เห็นที่วัดพระรูปนี้ ความคิดเกิดขึ้นผูกพันอยู่ในใจอย่าง ๑ ว่าต้นเดิมของลายลักษณพระบาท เขาจะทำรูปเรื่องชาดกหรือพระสูตรบอกธรรมบริยายไว้ในกงจักร กล่าวถึงธรรมจักรดอกกระมัง จนชั้นหลังต่อมาไม่เข้าใจ สำคัญว่าเขาทำลายตีนพระพุทธเจ้า จึงเกิดสมมตเปนลายลักษณและจะเขียนรูปภาพให้ใหญ่โตงดงาม ก็ขยายต่อออกไปจนเต็มฝ่าพระบาท การที่บูชาลายตีนดูก็ไม่เปนมงคลข้อสำคัญอยู่แล้ว คิดไปไม่เห็น จะเปนของดำริห์ขึ้นแต่ดั้งเดิม น่าจะอนุโลมมาแต่สิ่งอื่นอันมีอยู่แล้ว เพราะความไม่เข้าใจ หรือคิดจะให้วิเศษขึ้นดอกกระมัง ผู้ที่ให้อย่างสร้างพระบาท ที่วัดพระรูปเปนผู้รู้ วัดถุที่บูชาชั้นเดิมก่อนสมัยเมื่อมีพระพุทธรูป เขาจึงทำพุทธบัลลังก์ และพระพุทธบาท ๆ นั้นก็ทำลวดลายอย่างตีนคนสามัญ เปนแต่ที่กลางพระบาทมีวงกลมและลายลักษณอยู่ในนั้น วงกลมเขาจะหมายว่าวงธรรมจักรอันเปนวัดถุที่บูชาอย่าง ๑ ในสมัยเดิมนั้นดอกกระมัง คิดได้ดังนี้จึงทูลมาหาฤๅ ว่าโดยย่อเพราะเห็นว่าความคิดที่ทำลายลักษณอย่างพระบาทสามัญอยู่ข้างเขลานัก ผู้ที่คิดเดิมน่าจะฉลาดกว่านั้น ผู้เขลาในชั้นหลังแปลไม่ออก หรือเห็นชื่อก็แกล้งขยายความให้วิฐานวิเศษต่อออกไป จะเปนดังนี้เสียดอกกระมัง รูปพระบาทนั้น โปรเฟชเซอร์ พลอยตื่นด้วยอิกคน ๑ เหตุด้วยเห็นว่าเปนของเก่าจริง และมีรูปนางพระธรณีเก่าที่สุด ได้เห็นคิดจะแต่งเรื่องพระบาทนั้นลงสยามโซไซเอ็ดตี้

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด