| .............................. |
.. รายโมราชั้นสองรองกระจัง |
| ช่างประดับสรรพสรรที่ชั้นต้น |
เลิศล้นเขียนวาดกระดาษหนัง |
| เอานากแผ่ตัดใส่เป็นใบบัง |
ระยับยังแสงมุกดูสุกวาว |
| นายช่างสรรชั้นสามงามประเสริฐ |
วิไลเลิศทำพื้นด้วยสีขาว |
| แผ่ทองคำเป็นกระจังดูพรั่งพราว |
ที่ว่างเปล่ารายดอกจันทน์กระจกจีน |
| แล้วแก้รูปบัวกลับขึ้นรับโกศ |
ระบายโบด๑ทาแต่งด้วยแป้งหิน |
| ขาวเป็นนวลอ่อนละเอียดเหมือนอาสน์อินทร์ |
ดอกโกมินปักแซมแนมกระจัง |
| แก้วกระจกแก้กระหนกประดับทับ |
แสงระยับรัศมีเหมือนสีสังข์ |
| สีเขียวแดงจับกับแสงสุวรรณัง |
โร่วรังเรืองรองอร่ามตา |
| เจ้ากระทรวงพนักงานครั้นแล้วแต่ง |
เข้าทูลแจ้งแก่พระองค์ผู้นาถา |
| พระชื่นชมโสมนัสหัทยา |
ครั้นรุ่งเช้าได้เพลาเป็นวันชัย |
| ประโคมแซ่แตรสังข์กังสดาล |
อลหม่านชายหญิงวิ่งไสว |
| พระโองการสั่งสารเสนาใน |
ไปหามโกศเข้ามาใส่ในพระเมรุ |
| อำมาตย์จ่ารับบัญชาพระโฉมฉาย |
ทั้งไพร่นายพร้อมพรั่งระนังเถร |
| พร้อมพระญาติศานุวงศ์องค์นเรนทร์ |
มาที่ศพพรหมทัตกษัตรา๒ |
| กำนัลนางต่างกำสรดกันแสงไห้ |
น้ำตาไหลราดทรวงอุรสา |
| บ้างสะอื้นมิได้ดังหลั่งน้ำตา |
พวกเสนาเคลื่อนโกศพระศพพลาง |
| หามมาใส่ในพระเมรุบนร้านม้า |
เสียงโกลาครื้นเครงโมงเมงหม่าง |
| ปี่พาทย์ฆ้องกลองลั่นนภาภางค์ |
ดุริยางค์แซ่เสียงสำเนียงครวญ |
| หมู่นักเลงเพลงเล่นเต้นปรบไก่ |
หมู่ผู้ชายเดินเรียงสำรวลสรวล |
| เป็นทำนองร้องเกริ่นแล้วเชิญชวน |
ทำกระบวนร่ำว่าเป็นท่าทาง |
| บ้างฉ่าชาว่าเชิญให้หญิงลุก |
นางศรีมุกเพลงเก่าไม่เขินหมาง |
| เคยสนามรำเต้นเจนสำอาง |
ฉลาดข้างแก้ไขไวปัญญา |
| หมู่ผู้ชายนายเส็งนั้นเพลงใหม่ |
แต่ว่องไวลิ้นลมนั้นนักหนา |
| ว่าเพลงสรรพรับกันขันปัญญา |
คนหัวฮาหญิงชายได้รางวัล |
| ยังโรงหนึ่งเพลงใหม่พึ่งได้หัด |
ฝีปากจัดหญิงชายไวขยัน |
| เล่นข้างเกี้ยวเมามัวกันพัวพัน |
ส่งให้กันผ้าแหวนแทนมัดจำ |
| ยังโรงหนึ่งครื้นเครงเล่นเพลงเรื่อง |
เมื่อขุนแผนแค้นเคืองนางงามขำ |
| ว่านางพิมแสนกลคนระยำ |
คุกคำรามด่าว่าด่ากันนุง |
| พวกละครชาตรีเสียงตีกรับ |
แล้วร้องรับตีกลองเสียงตุ้งตุ้ง |
| เล่นราวเรื้องเบื้องพระรถราชบำรุง |
ถือสารตราให้ไปหานางเมรี |
| ท้าวตรีเนตรรู้เหตุมาแปลงสาร |
ให้นางมารร่วมรักพระโฉมศรี |
| นางแจ้งสารก็สมานเป็นสามี |
รำชาตรีตีกรับรับกันไป |
| ยังพวกหนึ่งตั้งโรงอยู่ดูโอ่โถง |
ละครโรงพึ่งหัดกันขึ้นใหม่ |
| นายโรงรำแขนกรอ่อนวิไล |
หน้าเป็นใยน้ำนวลน่ายวนยี |
| เล่นเรื่องปางครั้งเจ้าสุวรรณหงส์ |
เมื่อเธอหลงเสียรู้มเหสี |
| ต้องหอกยนต์ล้มผึงถึงชีวี |
ปี่พาทย์ตีเพลงโอดสลดใจ |
| ยังโรงหุ่นชุลมุนสายยนต์ชัก |
ชะง่อนงักโงกงันทำหน้าหงาย |
| คนชักยนต์บ่นถือแทบมือตาย |
เมื่อยหัวไหล่แกว่งหัวทุกตัวคน |
| ยังโรงหนึ่งอึงวุ่นเล่นหุ่นมอญ |
ทำหัวคลอนหนวดดกทั้งอกขน |
| หิ้วตะกร้าถือพร้าหาบคะนน |
สิ้นทุกคนเห็นหัวเราะว่าเหมาะครัน |
| พวกโรงโขนตีโทนกระทุ้งเส้า |
เสียงเกรียวกราวเอิกเกริกแล้วโห่ลั่น |
| เล่นเรื่องรามทำศึกกับทศกัณฐ์ |
ต่างประจันชุลมุนรุนณรงค์ |
| พวกเขมรเล่นร้องเพลงซ้อแซ่ |
รำออกแต้ร้องเจียงจนเสียงหลง |
| ส่งภาษาชมสะล้าเนียงกะโปง |
ลั่นฆ้องโหม่งตีโทนเสียงโตะทึง |
| พวกมอญรำร้องว่าภาษามอญ |
ว่าปิปอนเจียะเข้าปุลแล้วยืนขึง |
| ผู้ชายว่าอาพะนายใจคะนึง |
พวกไทยฟังพูดกันอึงหัวเราะฮา |
| ภาษาจีนหมายเกณฑ์ให้เล่นงิ้ว |
ยืนชูนิ้วใส่เสื้อจนปกขา |
| ตีโปงแช่จีนแกร้องเจรจา |
นายโรงรำทำท่าถือเกาทัณฑ์ |
| แล้วร้องว่าเก้าซาจี้จับลัก |
พวกไทยฟังเสียงคักคักหัวเราะหยัน |
| ยังโรงหนึ่งโขนเขมรเล่นประชัน |
เมื่อพระรามพาสีดามากลางไพร |
| ทศแกลงแปลงเพศท้าวยักษา |
เป็นพญากวางทองอันผ่องใส |
| สีดานางเห็นกวางเหลืออาลัย |
จึงวอนไหว้ให้พระรามไปตามกวาง |
| จักรพรรดิสุดจะขัดมเหสี |
ขี่พาชีตามกวางเข้าดงขว้าง๓ |
| กวางก็หายกลายเป็นยักษ์มาลักนาง |
พาเอานางไปไว้สวนอุทยาน |
| พระจักรีเสียทีต้องทำศึก |
อึกกะทึกฮึกเหี้ยมกำแหงหาญ |
| ประหารโคตรอสุรวายทำลายปราณ |
ได้สีดาคืนมาผ่านอยุธยา |
| พวกดนตรีตีประโคมปี่พาทย์ฆ้อง |
คนเจรจาว่าร้องตามภาษา |
| ว่าเนียกเอยซีมะลูตูอินา |
คนดูทั่วหัวออกฮาว่าขันจริง |
| พวกลาวหลามแห่หามบั้งไฟเซิ้ง |
ระรื่นเริงคลุกคลีเหมือนผีสิง |
| บ้างถือปืนด้อมมองจะจ้องยิง |
บ้างโผนวิ่งทำเหมือนเสือแลเนื้อกวาง |
| ที่คนบ้างทำเป็นกวางก้มกินหญ้า |
คนถือปืนยืนตั้งท่าแล้วยิงผาง |
| ว่ายิงถูกลูกชะมุยเข้าแทงกวาง |
ทำท่าทางเอวขยับเหมือนชักยนต์ |
| บังคับหมู่พรั่งพรูเดินเขยิง |
ร้องกาบเชิงใส่สาวทำเสือกสน |
| บ้างร้องโอโอละเพื่อนบ่มักตน |
ที่บางคนร้องเซิ้งว่าหมู่เฮา |
| บางคนเซิ้งเจยละน้อร้องขอทาน |
แม่เฒ่ากวานให้บ่ขอลูกสาว |
| บ้างผูกรอกเข้าที่เอวทำเก๊วก๊าว |
เดินเขย่าทำขยับยักบั้นเอว |
| พวกไทยหลามตามฟังพวกลาวเซิ้ง |
ระเบิดเบิ่งเบียดเสียดกันแหลกเหลว |
| บ้างรุกเพื่อนเตือนกันให้เดินเร็ว |
อยากดูเอวลาวเซิ้งเบิ่งบั้งไฟ |
| มีหุ่นมอญหุ่นเขมรเล่นประชัน |
ต่างต่างกันต่างภาษามาสืบสาย |
| คนเจรจาว่าภาษาเกลิงนุนาย |
คนระบายยกหุ่นขึ้นชักยนต์ |
| หุ่นตลกอกขนถือพร้าง้อม |
สันหลังค้อมปากอ้าตาถลน |
| ชะง่อนงักเชิดชักอลวน |
สิ้นทุกคนเห็นหัวร่อแทบงอตาย |
| หุ่นเขมรเล่นตามส่งภาษา |
ตุอินาตูพองบองสะวาย |
| ดูรูปหุ่นทูนปูนเดียดกระทาย |
คนระบายยึกยักด้วยชักยนต์ |
| ทั้งหนุ่มสาวเฒ่าแก่เห็นหัวร่อ |
จนเหงียดงอเห็นเหงือกเถลือกถลน |
| บ้างพูดกันว่ามันขันเหลือพิกล |
สองภาษาพากันบ่นว่าขันจริง |
| พึ่งมีใหม่หุ่นทวายอีกหุ่นจีน |
เห็นแต่ตีนใส่เสื้อทำสุงสิง |
| ผมเปียปอยห้อยหลังเหมือนหางลิง |
ขึ้นเก้าอี้นั่งอิงแล้วเจรจา |
| ทำตัวเอียงเถียงกันกับจีนกง |
ว่าซินไชยซีล้งลักจับซา |
| อิดจับลักซีลักบ่อหอลา |
พวกไทยฮาหัวอึงคะนึงไป |
| หุ่นทวายใส่เสื้อแล้วขี่หมู |
พวกไทยดูเรื่องราวหารู้ไม่ |
| เสียงตีกลองตุมตุมดังรุมไป |
เถิงเล่นได้ไม่มีใครไปแลดู |
| ที่พวกบ้างตั้งโรงเล่นระบำ |
ตีปี่พาทย์ให้แต่รำจนหนวกหู |
| ไม่ได้เรื่องเปลืองความคิดไปยืนดู |
ที่เรื่องราวมิได้รู้แต่รำไป |
| ที่พวกบ้างเล่นนางเทพทอง |
ทำด้อมมองยิ้มแย้มอยู่แจ่มใส |
| ถือพัดบังกั้งหน้าตาละไม |
หญิงแลชายแต่ผู้เดียวร้องเกี้ยวกัน |
| มีหมู่มอญกับเขมรเล่นโมงครุ่ม |
แต่หนุ่มหนุ่มรูปร่างดูคมสัน |
| ทำกรีดกรายถือไม้คนละอัน |
ตีกลองตุมฆ้องลั่นเสียงครุ่มไป |
| ยังพวกเหล่าจ้าวเขมรเล่นระเบ็ง |
เดงมะเดงตูพองบองไถล |
| ออกยืนเรียงเคียงกันเป็นหลั่นไป |
ถือหน้าไม้ยืนเล็งมยุรา |
| จึงสามุตพูดกันให้เป็นนก |
คนจะยิงมองฟกเที่ยวด้อมหา |
| ครั้นว่าพบร้องตลบอิลัดทา |
คนดูฮาหัวอึงคะนึงไป |
| เป็นตำรามีมาสำหรับกษัตริย์ |
จักรพรรดิเยื้องย่างไว้สืบสาย |
| ยูงรำแพนขึ้นไปแอ่นไม่กลัวตาย |
เหนือปลายไม้สามต่อแล้วเล่นตัว |
| ที่พวกดูร้องว่ากูน่าเสียวขน |
พากันบ่นตกลงแล้วแตกหัว |
| ลางคนว่าเถิงไม่กล้าสักแสนกลัว |
ด้วยจวนตัวการจ้าวต้องจนใจ |
| ยังพวกหนึ่งขึงนั่งขึ้นไต่ลวด |
ดูยิ่งยวดสูงสุดพ้นวิสัย |
| ทั้งลอดบ่วงหน่วงเหนี่ยวตัวขึ้นไป |
ยกมือไว้จับหางมยุรา |
| ขยับกายไต่ได้ถึงสามครั้ง |
ไม่พลาดพลั้งเรี่ยวแรงแข็งหนักหนา |
| คนแลดูหมายขวัญพรั่นระอา |
ช่างใจกล้าตกผึงถึงชีวัน |
| ยังพวกเล่นหกคะเมนบนปลายไม้ |
น่าเสียวไส้ขนพองสยองขวัญ |
| แล้วโยกโยนโอนเอนอยู่โงกงัน |
เอาตีนชันชูฟ้าเป็นน่ากลัว |
| บ้างรำง่าทำท่ากระบองโล่ |
อาวุธโถถือมั่นคอยกันหัว |
| ต่างระมัดสองข้างระวังตัว |
พวกตีกลองเย้ายั่วตึงเตียงตึง |
| ทั้งสองข้างตั้งท่าออกรำรับ |
เสียงดาบขวับฟันผิดถูกดินผึง |
| กระบองตีโล่กันสนั่นกึง |
คนดูอึงขนพองเสียงร้องฮุย |
| ตีไม่ได้โล่ไล่ขยับฟาด |
เสียงดาบฉาดรับฉับทะลวงฉุย |
| กระบองเปรี้ยงโล่เดี่ยงดินกระจุย |
ผ้านุ่งลุ่ยล่อนตัวคนหัวฮา |
| พระตรัสสั่งให้ฝรั่งรำกระบี่ |
ล้วนตัวดีว่องไวใจหนักหนา |
| ดูแต่งตัวโพกหัวดำละกา |
ออกตั้งท่าไหว้ครูจะสู้กัน |
| ต่างขยับยืนทแยงแกว่งกระบี่ |
ล้วนเหล็กดีมีคมทั้งสองสัน |
| ทั้งสองตีท่วงทีรู้เท่าทัน |
จะฟาดฟันกันไม่ได้แต่กรายรำ |
| ข้างหนึ่งยักชักทางให้พลั้งท่า |
ข้างหนึ่งง่าฟันวิดระหวิมระหวาม |
| พอฟันวิดข้างหนึ่งติดเข้าฟันตาม |
คอยหลบงามฟันวิดแต่ผิดไป |
| ไม่เพลียกพล้ำรำเพลงเข้าต่อสู้ |
ด้วยมีครูศึกษาที่แก้ไข |
| จะตีฟันกันไม่ทันต่างคนไว |
ต้องจนใจคนดูด้วยรู้เพลง |
| ยังพวกหนึ่งนอนหงายบนปลายหอก |
แลบลิ้นหลอกพวกมีตีโม่งเหม่ง |
| แล้วฟ้อนรำทำชื่นอยู่ครื้นเครง |
อวดว่าเองอยู่คงทะนงใจ |
| ยังพวกเล่นหกคะเมนบนคมดาบ |
อันขาวปลาบคมวาวเป็นเงาใส |
| ช่างคงอยู่คนดูออกแน่นไป |
แล้วยืนเล่นเต้นไต่อยู่ไปมา |
| บ้างยกร้านขึ้นให้สูงแล้วพุ่งหอก |
ช่างรับได้หลบหลอกไวหนักหนา |
| แล้วพุ่งไปรับได้แล้วพุ่งมา |
หัวเราะร่ารำล่อทำหลอกกัน |
| บ้างเล่นโลนโยนดาบให้กันรับ |
พอโยนปรับรับได้ไวขยัน |
| เป็นคมปลาบดาบเลื่อมทาละมัน |
ช่างรับทันคนดูออกปรูไป |
| ครั้นเบี่ยงบ่ายชายแสงพระสุริย์ฉาน |
ภูมิบาลสั่งสารดำรัสไข |
| ให้เปรียบมวยขึงนั่งสนามใน |
ลั่นฆ้องใหญ่เรียกหาบรรดามวย |
| เข้ามาเทียบเปรียบได้ไทยกับแขก |
เป็นคู่แรกรูปร่างนั้นสะสวย |
| ให้ซ้อมมือแคล่วคล่องทั้งสองรวย |
สิบเอ็ดคู่เปรียบได้มวยตามบัญชา |
| ครั้นเปรียบแล้วล้นฆ้องเรียกคู่แรก |
ไทยกับแขกแต่งแล้วไวหนักหนา |
| เข้าสนามกราบงามลงสามลา |
บังคมบาทราชาผู้จอมไกร |
| ลุกขึ้นยกหมัดเชิดเปิดให้ชก |
ข้างหนึ่งยกเท้าย่างเป็นก้าวใกล้ |
| ปะเตะปับมือปัดก็พลาดไป |
ไอ้ไทยไวชกถูกเข้าลูกคาง |
| ไอ้แขกตามหมัดต้องเข้าปากแตก |
ไทยปะเตะแขกแบกเอาล้มผาง |
| ไทยไม่หนีรุกรี่ขึ้นไววาง |
ทำท่าทางกุมหมัดตั้งจังมัง |
| ไอ้แขกลองจ้องคว้าจมูกเหมาะ |
ไอ้ไทยถองศอกเคาะเอาหัวกั้ง |
| หมัดกะตักตีนเตะเข้าตึงตัง |
พวกคนดูร้องขึ้นดังเสียงว่าเออ |
| เถิงคู่สองลั่นฆ้องร้องเรียกหา |
ไม่นิ่งช้าลุกขึ้นยืนเผยอ |
| เข้าสนามกราบบังคมพระองค์เธอ |
ยกหมัดครูดูชะเง้อเป็นท่าทาง |
| ข้างหนึ่งลงทำหลอกแล้วกลอกหน้า |
ขยับขวาตีนเตะตะโพกผาง |
| พอตีนตกชกโปกเข้าลูกคาง |
ไพร่ขุนนางหัวฮาว่าน่าดู |
| คู่สองนั่งพลางเตือนเรียกคู่สาม |
โกงเกงหลามใส่มงคลจนท่วมหู |
| เข้าสนามกราบงามคำรพครู |
ช่างสมคู่โตอ้วนล้วนกำลัง |
| ลุกยืนย่างย่ำเท้าก้าวสามขุม |
ต่างคนคุมยึกยักอยู่หยึงหยัง |
| ที่คนดูว่ามวยคู่นี้น่าชัง |
ทำรุงรังกีดลูกตาไม่น่าดู |
| ข้างหนึ่งลงลองหลอกทำกลอกหน้า |
พอได้ท่าตีเท้าเถิงเพียงหู |
| ข้างหนึ่งตัดหมัดกะตักถูกตาลู่ |
ลงสุดสู้ตาไม่เบิกต้องเลิกกัน |
| เรียกคู่สี่ตีฆ้องทั้งสองลุก |
เหมือนคนคุกอกขนเป็นน่าขัน |
| พอออกมาคนฮาในทันควัน |
ที่คู่กันแข้งโกกสันหลังโกง |
| นุ่งโกงเกงลายวิลาดแล้วคาดเครื่อง |
เดินย่างเยื้องเต้นโขยดกระโดดโหยง |
| จดหมัดครูสู้กันหันเป็นวง |
ทำหลอกลงล่อลวงเอาท่วงที |
| พอได้ท่าหมัดปาเข้าปากปับ |
เสียงกุบกับแก้กันไม่พรั่นหนี |
| เล่นกันนุงฝุ่นฟุ้งเป็นผงคลี |
ต่างคนดิเสียทั้งคู่อยู่เหมือนกัน |
| ข้างหนึ่งเตะข้างหนึ่งตัดข้างหนึ่งต่อย |
ข้างหนึ่งถอยข้างหนึ่งถีบเอาเซหัน |
| ทั้งหมัดคาวเท้าทอยกันพัลวัน |
คนดูทั่วหัวลั่นทั้งเจ้านาย |
| ทั้งสองหอบกอบน้ำพรมเกศา |
เถิงคูหาไม่พักเรียกเคยชกหลาย |
| ลุกเข้าวงอภิวาทจอมนารายณ์ |
ขยับกายยืนขึ้นจดหมัดครู |
| มวยคู่นี้ท่วงทีเป็นมวยเก่า |
ไม่หนักเบาชกกันพอเฉียดถู |
| เปลี่ยนกันชกกูชกมึงชกกู |
ด้วยว่ารู้มวยเก่าเอารางวัล |
| เถิงคู่หกชกมาหลายสนาม |
ไม่เข็ดขามลุกขึ้นขมีขมัน |
| ชูหมัดมาตั้งท่าชิดประชัน |
ไม่รั้งกันป่ายตีนแล้วชกตาม |
| ข้างหนึ่งตัดตีนปะเตะสีปากแตก |
เล่นกันแลกชุลมุนกลางสนาม |
| เปลี่ยนกันชกคนละฉาดขนาดงาม |
พระนงรามชอบพระทัยให้รางวัล |
| เถิงคู่เจ็ดคนเจนสีมือจัด |
เสียงฆ้องนัดลุกขึ้นดูขบขัน |
| มงคลใหญ่ใส่เครื่องเขี้ยวหมูตัน |
ตาเป็นมันดำเมี่ยงเหมือนหมึกมัว |
| เข้าตั้งท่าโดดโผนโจนเข้าถอน |
ข้างหนึ่งว่องหลบวิดก็ผิดหัว |
| ขยับเข่าตีเท้าถูกกลางตัว |
ต่างไม่กลัวกลับหน้าเข้าหากัน |
| ขยับหลอกกลอกหน้าตีเท้ากลับ |
ข้างหนึ่งคว้ามือจับเอาตีนหัน |
| ขยับตัดดิ้นสลัดหลุดเสียทัน |
ต่างประจันจดหมัดเข้าจังมัง |
| หมัดกะตักตีนเตะข้างหนึ่งตัด |
ข้างหนึ่งต้องเอาสนัดที่กลางหลัง |
| ขยับชกถูกโปกเข้าปากปัง |
ที่คนดูว่าเสียงดังสนัดใจ |
| จึงตีฆ้องร้องเรียกทีคู่แปด |
กำลังแดดเหื่อโทรมชะโลมไหล |
| มวยคู่นี้มวยเก่าลาวกับไทย |
ลุกขึ้นได้เดินเซื่องใส่เครื่องราง |
| นั่งบังคมก้มกราบพระนาถา |
ลุกตั้งท่ากดหมัดปะเตะผาง |
| ข้างหนึ่งลักชักท่าทำขากาง |
ขย่มย่างยกเท้าให้ก้าวตาม |
| ข้างไทยหลอกลวงลาวตีเท้าหุน |
ข้างลาวหมุนแบกทิ้งกลางสนาม |
| ดินติดหัวทั่วตัวอุตลุดลาม |
ฝูงคนทั่วร้องว่างามหัวเราะฮา |
| ตีฆ้องป๊องร้องว่าลุกเจ้าคู่เก้า |
มวยเขมรพวกข้าเฝ้าพระนาถา |
| ชกกับญวนข้าการบ้านรังกา |
ลุกขึ้นมาเดินตรงเข้าวงใน |
| อภิวาทฝ่าพระบาทแล้วตั้งท่า |
เขมรคว้าชกงับเข้าหน้าหงาย |
| ญวนขยับคว้าขวับขาตะไกร |
คนชอบใจร้องว่าเออเสมอกัน |
| เถิงคู่สิบรูปนั้นสวยเป็นมวยใหม่ |
แต่คนในมหาดเล็กพระจอมขวัญ |
| เข้าบังคมคารวะอภิวันท์ |
เป็นมวยขันกันแต่แรกแต่เดิมมา |
| ลุกขึ้นยืนจดหมัดสลัดเท้า |
ต่างคนเข้าคุมคอยระวังขา |
| ทั้งสองข้างตั้งต่อกันรอรา |
พอได้ท่าตีขาเถิงท้ายทอย |
| ข้างหนึ่งปัดมือป้องเอาศอกปิด |
ผิดเสียนิดทุกสนัดคงล้มผ็อย |
| ไม่พรั่นพรึงหันขึงเข้าคุมคอย |
ท่าลวงหลงหน้าลอยให้ต่อยตาม |
| ปะเตะผางขว้างหมัดจมูกเหมาะ |
ข้างหนึ่งเดาะเข้าด้วยศอกลงสองสาม |
| เสียงคนฮาพูดกันว่าคู่นี้งาม |
นายสนามตีฆ้องแล้วร้องไป |
| คู่สิบเบ็ดแต่งเสร็จก็ลุกขึ้น |
เป็นขุนหมื่นอยู่ในหมวดหลวงสมัย |
| ไม่รอรั้งเข้าไปยังสนามใน |
บังคมไหว้นอบนบคำรพครู |
| จึงตั้งท่าคว้างับเข้าฉับเฉาะ |
หมัดมั่นเหมาะชกฉาดเข้ารูหู |
| เสียงคนฮาบ้างถลาชะเง้อดู |
ทั้งสองสู้เตะต่อยกันตังตึง |
| หมัดกะตักตีนเตะเอามือตัด |
ทุกสนัดเท้าผางตะโพกผึง |
| เสียงอุบอุกทุกข์เหมือนกันทั้งกูมึง |
เป็นก้ำกึ่งคู่สิบเบ็ดสำเร็จมวย |
| พระภูบาลทรงประทานรางวัลให้ |
ทุกคนได้เหนื่อยหอบบอบลำหวย |
| เที่ยวซื้อกินแจกกันสำราญรวย |
ครั้นเลิกมวยแล้วก็หว่านซึ่งทานเงิน |
| ทั้งหญิงชายชาวประชาพากันรับ |
ได้สินทรัพย์พากันสรรเสริญ |
| พอสิ้นแสงสุริยับลงลับเนิน |
เสียงแตรสังข์ฟังเพลินวังเวงใจ |
| ฝ่ายโขลนจ่านางสนมท้าวพรหมทัต |
โทมนัสโหยหวนละห้อยไห้ |
| พระญาติวงศ์พงศ์พันธุ์กำนัลใน |
ละลานใจโศกศัลย์เมื่อวันจวน |
| จึงพากันมาที่ศพท้าวพรหมทัต |
เป็นขนัดนั่งเรียงนางสงวน |
| แล้วร้องไห้ส่งเสียงสำเนียงครวญ |
เป็นคำควรน่าสังเวชวังเวงใจ |
| พระญาติวงศ์ว่าร่มโพธิ์โอ้เคยพึ่ง |
คิดคะนึงอสุชลต่างล้นไหล |
| จะแลลับนับไปแล้วพระดวงใจ |
ไม่คิดหมายว่าพระองค์จะคงคืน |
| พวกห้ามแหนว่าน่าแค้นหัวใจนัก |
กำลังรักร่วมอุราได้ฝ่าฝืน |
| เมียนี้ตั้งฝากชีวังไปยืดยืน |
โอ้ยามชื่นเมียจะชมผู้ใดใคร |
| บ้างก็ร้องว่าพระทองพระพรหมทัต |
พระทรงตัดช่องแต่ตัวผู้เดียวได้ |
| จะส่งเสียเมียสักหน่อยไม่น้อยใจ |
ตัดอาลัยไปวั่งวั่งไม่สั่งเลย |
| เสียงร้องโซร้องว่าโอพระโพธิ์แก้ว |
จะลับแล้วโอ้พระทูนกระหม่อมเอ๋ย |
| จะเย็นวังไหนจะนั่งสบายเสบย |
เป็นกรรมเคยเนื้อว่ากรรมมาตามทัน |
| บ้างร้องว่าพระมหาที่แสนรัก |
มาหนีจากสูญชีพไปสู่สวรรค์ |
| แต่นี้ไปสักเมื่อไรจะพบกัน |
แท่นสุวรรณพระที่นั่งจะร้างโรย |
| บ้างข้อนทรวงว่าพระดวงประทีปดับ |
พระไปลับทิ้งสนมให้ตรมโหย |
| ฝูงตูข้าโศกถวิลแต่กินโกย |
จะดิ้นโดยแสนเสียดายพระใจดี |
| บ้างร้องว่าพระเจ้าเฝ้าทูนกระหม่อม |
พระโอบอ้อมให้ได้แสนที่สุขี |
| เคยเชิญพานพระภูษาวาลชนี |
เคยพัดวีให้สำราญเมื่อบรรทม |
| บ้างร้องว่าโอ้เสียดายพระใจกว้าง |
ทั้งเรือนวังก็จะร้างนางสนม |
| จะเสียศรีเศร้าหมองเหมือนต้องลม |
พระปรางค์ทองห้องบรรทมจะร้างรา |
| บ้างร่ำไรว่าพระไปเสียวั่งวั่ง |
เมียทั้งหลายอยู่ข้างหลังเป็นกำพร้า |
| พระเด็ดได้ไปผู้เดียวแต่เอกา |
โอ้แต่นี้จะบากหน้าไปพึ่งใคร |
| ต่างตีอกชกองค์ทรงกันแสง |
พระเสียงแห้งแหบหอบหิวระหาย |
| จนจะแจ้งจันทร์แจ่มแอร่มพราย |
นางทั้งหลายกลับคืนออกมาพลัน |
| ประสานเสียงอึงสำเนียงด้วยแตรสังข์ |
ระดมดังอติเรกวิเวกหวน |
| จุดดอกไม้พลุตะไลอึงเป็นควัน |
ดังสนั่นเสียงประทัดตะไลทา |
| บ้างก็อึงขึงจอจะเล่นหนัง |
ระดมดังด้วยพิณพาทย์ทั้งซ้ายขวา |
| ร้องไชโยโห่สนั่นขึ้นสามลา |
คนเจรจารู้เรื่องแล้วร้องไป |
| ที่คนบ้างยกหนังขึ้นชูเชิด |
พยักเพยิดเต้นรำตามนิสัย |
| จวนแจ่มแจ้งไขแสงอโณทัย |
ประมาณได้เจ็ดวันทิวาวาร |
| บังสุกุลพูนเพิ่มแผ่กุศล |
สวดมงคลททิดธิกรรมฐาน |
| ตั้งจำนงปลงในพระไกรญาณ |
สำเร็จการที่ในกิจมาติกา |
| ๏ ปางจ้าวจอมพระปาจิตอิศยม |
ผู้ครองกรุงนครพรหมพระนาถา |
| พระตรัสสั่งเสวกังอำมัตจา |
ให้เคลื่อนคลาร้านม้าจากพระเมรุ |
| เชิญพระโกศเข้ามาวางกลางตะกอน |
พร้อมสลอนจัตุสดมภ์๔ดูโหมเถร |
| ทั้งแขกเมืองท้าวพญาประชาเกณฑ์ |
องค์นเรนทร์ทูนกระหม่อมจอมพระไพร |
| จับอัคคีด้วยยินดีพระหัตถ์ถือ |
ประสานมืออธิษฐานจึงขานไข |
| สำรวมทรวงน้าวหน่วงมโนใน |
ว่าท้าวไทพรหมทัตกษัตรา |
| เรากะท่านพันผูกได้ทำผิด |
ด้วยกายจิตและมโนอย่าโทษา |
| อโหสิกรรมเสียแก่กันอย่าฉันทา |
เวรเวราอย่าให้มีแต่นี้ไป |
| ท่านอาสัญกายท่านเราจะเผา |
ที่กรรมเก่าจงกำจัดปัดไถม |
| พร้อมทั้งนางอรพิมขออภัย |
ธิษฐานแล้วพระเอาไฟเข้าจุดพลัน |
| ฝ่ายว่านางอรพิมแม่งามขำ |
ก็จุดตามทูนกระหม่อมพระจอมขวัญ |
| ท้าวพญาข้าเฝ้าในสามัญ |
ก็พร้อมกันฝูงนราประชาชน |
| พากันใส่ไฟศพท้าวพรหมทัต |
เสียงพิณพาทย์ครื้นเครงโกลาหล |
| พระเพลิงการผลาญอาสภไม่ทานทน |
ดูปี้ป่นซากมูลเป็นจุณไป |
| ได้สามวันถ้วนคำรบจึงกลบธาตุ |
แล้วกวาดขนดินทรายมาเหลือหลาย |
| จึงก่อกองตามทำนองเจดีย์ทราย |
ตัดธงชัยปลูกทำเป็นบูชา |
| ๏ สมเด็จจอมทูนกระหม่อมปาจิตจ้าว |
พระองค์เผาศพแล้วให้หรรษา |
| อยู่จำเริญเนิ่นนานนิรันดรมา |
กับอรพิมผ่องโสภาในปรางค์ชัย |
| โพธิสัตว์ตรัสสั่งหมู่อำมาตย์ |
ให้แจงจัดบ้านเมืองให้เรืองใส |
| ครบทุกแห่งตามตำแหน่งทั้งนอกใน |
ทั้งเขตค่ายป้อมประตูคูวารี |
| แล้วชักนำให้กระทำการกุศล |
จำเริญผลแผ่เผื่อเมื่อเป็นผี |
| ชาวประชาทุกพาราก็เปรมปรีดิ์ |
บังเกิดมีด้วยอาหารสำราญรมย์ |
| ผู้ร้ายโจรคนพาลเงียบระงับ |
ด้วยสินทรัพย์นั้นมีมั่งอุดมถม |
| บังเกิดผลนาไร่ได้อุดม |
ชนประชาพากันชมโพธิญาณ |
| อยู่วันหนึ่งพระรำพึงไม่เป็นสุข |
ให้คิดขุกเหมือนหนึ่งเพลิงตะเกิงผลาญ |
| ด้วยจากเมืองจากพารามาก็นาน |
คิดรำคาญด้วยบิดาชรากาย |
| ปานฉะนี้พระพันปีจะบ่นหา |
พระบิดาก็จะคอยไม่เห็นหาย |
| มาอยู่เย็นเป็นสุขสนุกสบาย |
ไพล่แต่กายเอามารอดแต่ตัวเอง |
| ที่พ่อแม่ท่านกำเนิดเกิดชีวิต |
นั้นไม่คิดเสียวพุงสะดุ้งเหยง |
| ทำอย่างนี้ผิดด้วยอย่างแต่ปางเพรง |
ใจนักเลงทุกข์มาแล้วว่าโลเล |
| พระพอใจได้แล้วสบายชื่น |
สำราญรื่นชื่นอารมณ์ไม่หวนเห |
| เสด็จออกพระที่นั่งบัลลังเก |
พระสุริเยผันผายได้เพลา |
| หมู่อำมาตย์จตุสดมภ์ที่เคยเฝ้า |
พากันเข้าเฝ้าองค์พระนาถา |
| โฉมพระไพรจึงปราสัยว่าเสนา |
ท้าวพญาท่านทั้งหลายด้วยใจงาม |
| นี่แน่เจ้าเรามาอยู่ก็เนิ่นช้า |
หลายเดือนตราราบเลี่ยนไม่เสี้ยนหนาม |
| นครพรหมพระสีพีบุรีราม |
จะเกิดความอันตรายฤๅไพบูลย์ |
| อนึ่งท่านบิตุรันมาตุเรศ |
บังเกิดเกศนั้นก็แก่เกลือกดับสูญ |
| อยู่ข้างหลังยังแต่วงศ์พงศ์ประยูร |
เราคิดหนักด้วยพระคุณท่านเลี้ยงมา |
| ที่จอมจวนทรงประชวรชราโรค |
คิดสังโวกเราสังเวชพระนาถา |
| เสียแรงท่านอุ้มท้องประคองมา |
พอได้ท่าปรนนิบัติสนัดใจ๕ |
| เราจะกลับคืนไปก่อนนครโน้น |
ท่านสามนต์หมู่อำมาตย์จงแจ่มใส |
| รักษาเมืองให้จงดีอย่ามีภัย |
รักษาไพร่ให้เกษมเปรมประชา |
| พระปาจิตสุริยวงศ์พงศ์กษัตริย์ |
จึงเอื้อนอรรถจัดแจงให้รักษา |
| ที่เชื้อแถวพรหมทัตกษัตรา |
มอบให้ว่ากิจการในบ้านเมือง |
| สุขทุกข์ของอาณาประชาราษฎร์ |
ให้เด็ดขาดแจ่มแจ้งอย่าแฝงเฝือง |
| แต่งผู้ช่วยตั้งผู้ว่ารักษาเมือง |
ตามอย่างเยื่องแต่โบราณท่านสืบมา |
| ฝ่ายเสนาเจ้าพระยาทั้งน้อยใหญ่ |
รับโองการทูลขยายใส่เกศา |
| ปาจิตจ้าวเสร็จเข้าที่ไสยา |
พวกเสนากลับออกมาศาลากลาง |
| แล้วปรึกษาท้าวพญาทุกหมวดหมู่ |
แบ่งกันไปให้กันอยู่ไม่ขัดขวาง |
| ตามเสด็จไปเป็นเพื่อนในเถื่อนทาง |
ทั้งม้าช้างกูบจำลองจัดพร้อมเพรียง |
| ๏ ปางพระองค์ทรงศักดาพระปาจิต |
นึกวินิจในมโนให้ก้าวเฉียง |
| ด้วยโฉมฉินอรพินแม่คู่เคียง |
มีกิจเกี่ยงจะกังวลด้วยชนนี |
| จำจะพาเจ้าไปลาเสียยังแล้ว |
ให้ผ่องแผ้วโสมนัสเกษมศรี |
| พระตรึกพลางชวนนางแล้วจรลี |
ไปสู่ที่ห้องสำราญพระมารดา |
| ทั้งสองจ้าวเล่าขยายปรายนุสนธิ์ |
ที่กังวลให้แม่ทราบในราสา |
| ฉันตั้งใจเข้ามาไหว้ทั้งสองรา |
ขอกราบลากลับไปบุรีรมย์ |
| ด้วยจากมานานช้าหลายเดือนเศษ |
เกลือกมีเหตุอันตรายแก่อิศยม |
| ทั้งสององค์ทรงแต่โรคประชวรลม |
กายยิ่งแก่ก็ยิ่งโทรมทั้งหูตา |
| ปางท่านยายฝ่ายมารดานางโฉมศรี |
ชนนีอรพิมสเน่หา |
| จึงปราสัยว่าพ่อไพรธรรมดา |
แม่ไม่ว่าตัวของแม่ก็แก่กาย |
| แต่หมั่นมาหมั่นไปพ่อสายเนตร |
คิดสมเพชด้วยถึงแม่พ่อโฉมฉาย |
| ด้วยแม่แก่ไม่รู้แน่ที่วันตาย |
อนึ่งไซร้ท่านข้างโน้นก็เกี่ยวดอง |
| แม่ก็คิดอยากจะใคร่ไปรู้จัก |
ได้พบพักตร์พูดจาประสมสอง |
| ครั้นคิดไปกายก็แก่เกินทำนอง |
แม่นี้ต้องในตำนานนิทานลาว |
| ว่าเฒ่าแก่กล่าวหารอย่านับถือ |
เถิงกล่าวใดก็ไม่ลือไปโฉ่ฉาว |
| หูก็หนักตาก็มืดไม่ยืดยาว |
พูดเสียเปล่ากล่าวอวดไม่นับยำ |
| อนึ่งเล่ากล่าวว่ามีดเล่มน้อย |
จะพันถากเข้าเป็นรอยไม่แน่นหนำ |
| เหมือนคนแก่กล่าวมากแต่ปากคำ |
นิทานลาวทุกข์มาซ้ำแม่นี่เอง |
| เถิงพูดว่าจะอยากไปไปไม่รอด |
ตาไม่บอดก็เหมือนบอดไม่เหมาะเหม็ง |
| ให้มัวพรางไม่กระจ่างเมื่อแลเล็ง |
ทั้งเรี่ยวแรงมันก็เร่งให้น้อยลง |
| แต่ไปไหนนิดหน่อยก็หอบเหนื่อย |
แทบล้าเลื่อยตัวแห้งเป็นแป้งผง |
| แต่เที่ยวนั่งเล่นในวังจังหวัดวง |
จะก้มลงเจ็บหลังแทบปางตาย |
| แม่ขอกล่าวถามข่าวถึงท่านด้วย |
ว่ารื่นรวยอยู่ดียังสืบสาย |
| ถ้าอยู่เย็นเป็นสุขสนุกสบาย |
ขอเชิญท่านผันผายมาสักที |
| พ่อบอกบ้างว่าแม่ตั้งรำพึงถึง |
จิตคะนึงอยากจะเห็นพระโฉมศรี |
| จะเหมือนใครคิดสงสัยซึ่งอินทรีย์ |
ถ้าอยู่ดีปีใหม่เชิญท่านมา |
| แล้วยายท่านแกรำพันพระพรให้ |
สวัสดีมีชัยเถิดลูกหนา |
| ชุลีกรรับพรทั้งสองรา |
กลับออกมาเยื้องย่างเข้าปรางค์ใน |
| แม่โฉมปรางค์สั่งนางเป็นโขลนจ่า |
ให้ตรวจตราเก็บของให้ผ่องใส |
| ของสำหรับมากำกับให้เอาไป |
ของเอาไว้มอบกับจ่ารักษาวัง |
| แล้วจอมขวัญสั่งกำนัลที่ใช้ชิด |
คนสนิทไว้ใจแต่ก่อนหลัง |
| ให้ปรนนิบัติรักษามารดายัง |
ประชวรไข้ฝากสั่งให้ดูแล |
| แล้วสั่งสารพนักงานเจ้ากรมหมอ |
ให้ตั้งต่อมอบเม้นรักษาแม่ |
| จงผลัดกันเว้นวันมาดูแล |
พรุ่งนี้แน่เป็นกำหนดจะยาตรา |
| นางกำนัลท้าวพญาทั้งน้อยใหญ่ |
มีอาลัยอยู่ด้วยนางนั้นนักหนา |
| ที่คนบ้างก็สังเวชเช็ดน้ำตา |
บ้างโศการ้องไห้อยากไปตาม |
| ครั้นสว่างสางแสงขึ้นขอบฟ้า |
พวกเสนาวิ่งไขว่ดูไหลหลาม |
| บ้างจัดแจงแต่งกระโจมให้สมงาม |
บ้างดาดดามสักหลาดช่องเชิงงอน |
| เอาผูกช้างพระที่นั่งมารอไว้ |
ทั้งนายไพร่พร้อมเสร็จยืนสลอน |
| พร้อมพระวงศ์พงศานรากร |
ถือท่อนปืนยืนสลอนละลานตา |
| จอมกษัตริย์ขัตติยาพระปาจิต |
พระทรงฤทธิ์โสมนัสอุรสา |
| ทอดพระเนตรเห็นพหลพลโยธา |
จอมนราเสด็จเข้าที่สรงชล |
| แล้วชโลมพรมประด้วยแป้งอบ |
กลิ่นกระหลบหอมฟุ้งด้วยจันทน์ฝน |
| ทรงภูษาผ้ารัตนกำพล |
ค่าควรเมืองเครื่องต้นมากราคา |
| พระจอมพงศ์เสด็จทรงคชสาร |
งามตระการงางอนข้างเบื้องขวา |
| นางอรพิมนวลระหงทรงคชา |
เคลื่อนโยธาออกจากพระเวียงชัย |
| ท้าวพญาข้าเฝ้าเหล่าพระญาติ |
ดูเกลื่อนกลาดยกตามดูหลามไหล |
| เสียงฆ้องกลองก้องลั่นสนั่นไป |
พระแรมไพรเดือนครึ่งถึงบูรี |
| ประทับเกยเคยทรงแล้วลงช้าง |
หนุ่มขุนนางตามเสด็จพระโฉมศรี |
| พระญาติวงศ์พงศ์ประยูรสูรย์เสนี |
มามากมีข้าเฝ้าท้าวพญา |
| ปางเจ้าฟ้าปาจิตอิศราช |
เข้าสู่ปรางค์ปราสาทอันเลขา |
| สุริยวงศ์พงศ์เผ่าพระเจ้าอา |
พระเจ้าย่าคุณยายฝ่ายพระองค์ |
| มาเยี่ยมยามถามข่าวพระจอมขวัญ |
อย่างนี้นั้นเล่าความตามประสงค์ |
| สำราญชื่นรื่นรวยด้วยพระองค์ |
ด้วยเผ่าพงศ์หมายจะพึ่งพระสมภาร |
| แล้วปิ่นเกล้าเสด็จเข้าที่สระสรง |
ประดับองค์ผ่องใสใจสมาน |
| จึงสอดทรงธำมรงค์ชัชวาล |
เข้าเฝ้าองค์บิตุรานพระมารดา |
| ฝ่ายท่านท้าวจ้าวพญาธรรมราช |
ทั้งนิ่มนาฎนางสุวรรณผู้นาถา |
| พระโฉมฉายเห็นสะใภ้กับลูกยา |
มาวันทาหมอบเรียงอยู่เคียงกัน |
| พระโฉมศรียินดีพระทัยนัก |
กำเริบรักลูกแก้วแล้วรับขวัญ |
| จึงตรัสถามมูลความทุกสิ่งอัน |
เถิงขอบขัณฑ์นัคเรศที่เขตไทย |
| ทั้งปลงศพพรหมทัตกษัตริย์ท่าน |
ภัยไม่พานผ่องแผ้วฤๅไฉน |
| ราษฎรสุขร้อนเป็นอย่างไร |
ทั้งข้าวเหลือเกลือได้ฤๅขาดแคลน |
| อนึ่งเล่าชนนีศรีสะใภ้ |
ยังอยู่ดีกินได้ฤๅโศกแสน |
| เป็นเกี่ยวดองกันเสียดายอยู่ต่างแดน |
ได้สุขทุกข์ขุกแค้นไม่เห็นกัน |
| ชันษาแก่ชราสักเพียงไหน |
สักปานใดเดินได้ยังแข็งขัน |
| ฤๅแก่หง่อมหลังค่อมชราครัน |
เป็นไรนั้นดองยายไม่ไปมา |
| ปางจ้าวจอมทูนกระหม่อมเจ้าปาจิต |
ผู้ทรงฤทธิ์กราบทูลพระนาถา |
| ขอเดชะฝ่าละอองพระบาทา |
แต่ทูลลาฝ่าพระบาทนิราศไป |
| ได้เดือนครึ่งถึงเมืองพาราณสี |
จึงเผาผีพรหมทัตที่ตัดษัย |
| สมโภชการเจ็ดวันพลุตะไล |
มีปรบไก่ปล้ำมวยทั้งอวยทาน |
| โขนละครมอญรำมีหนังหุ่น |
ชุลมุนอันตราไม่กล้าหาญ |
| ก็โปร่งปลอดคล่องแคล่วไม่แผ้วพาน |
จนเสร็จการด้วยเดชะพระบารมี |
| ครั้นจัดแจงแต่งศพเผาเสร็จแล้ว |
ที่หน่อแนวพรหมทัตผู้เป็นผี |
| ได้มอบว่าให้รักษาพระบูรี |
ตั้งเป็นที่ตามตำแหน่งแต่หลังมา |
| สุขเกษมเปรมปราประชาราษฎร์ |
ไม่เขินขาดข้าวเกลือเหลือหนักหนา |
| โจรผู้ร้ายงัวควายไม่ลักพา |
ชาวประชาสุขสำราญทุกบ้านเรือน |
| เมื่อจะมาพานางไปลาแม่ |
แกก็แก่ไม่ประมาทแต่ว่าเหมือน |
| ทั้งหูตาโรคชรามายำเยือน |
ให้ฟั่นเฟือนเอวหลังไม่นั่งตรง |
| ฉันกราบลาเมื่อจะมาแก่สั่งข่าว |
มากราบเท้าถามถึงใจประสงค์ |
| ถึงมารดาพระบิดาทั้งสององค์ |
ว่ายืนยงเชิญมาเยี่ยมมาเยือนยาย |
| เถิงตัวแกแกก็ว่าจะมาเยี่ยม |
แล้วคิดเจียมเรี่ยวแรงนั้นแห้งหาย |
| ทั้งหูตาก็ชราประกอบกาย |
แกเปรียบปรายเหมือนตำนานนิทานลาว |
| ว่าแก่แล้วกล่าวใดใครจะนับ |
เหมือนมีดน้อยฟันสับเด็กหนุ่มสาว |
| ไม่นอนแน่เหมือนคนแก่ไม่ยืดยาว |
ความแกกล่าวนี่ก็งามแต่คำตรง |
| เมื่อจะมาหาหมอมาสั่งไว้ |
ให้มาไปใจใส่อย่าลืมหลง |
| ให้ผลัดกันปันเวรมาเวียนวง |
เห็นมั่นคงวางใจจึงได้มา |
| พระปาจิตแจ้งกิจนุสนธิ์สาร |
ในเรื่องการหมดมลทินสิ้นวิตถาร |
| จนถ้วนถี่ว่าชนนีพระบิดา |
ทั้งสองราโสมนัสเสน่ห์ใน |
| อยู่จำเริญเนิ่นมาเป็นผาสุก |
ไม่อาจอุกศึกเสือทั้งเหนือใต้ |
| บำเพ็งเพิ่มศีลทานทุกวันไป |
เข้าเวียงชัยชื่นบานสำราญรมย์ |
| พระสั่งสอนราษฎรให้โอกาส |
ให้โอวาทฟังธรรมคำสยม |
| ทุกพาราไพร่ฟ้าชาวนิคม |
ดีอุดมฟ้าฝนทั้งต้นปลาย |
| ทั้งข้าวเกลือเหลือล้นอุดมถม |
ชาวนิคมชวนกันมาซื้อขาย |
| เรือสำเภาเหล่ากำปั่นมีมากมาย |
ดูกองก่ายกลาดเกลื่อนทั้งเรือนแพ |
| ญวนฝรั่งอังกฤษมากราบไหว้ |
ไม่นึกร้ายหนามเสี้ยนเวียนแสว |
| ทุกพารามิได้มาคิดกอแก |
ยอมออกแยย่านขยาดพระโพธิญาณ |
| พระตรัสสั่งให้ไประวังพาราณสี |
เกณฑ์โยธีผลัดเปลี่ยนไปข่าวสาร |
| ครั้นคิดถึงพระคะนึงเห็นเนิ่นนาน |
ภูมิบาลก็เสด็จดำเนินไป |
| แต่ไปมามาไปนั้นหลายหน |
ให้ไพร่พลสุขเกษมน้ำใจใส |
| อยู่นานมาก็ชราเข้าเบียนใน |
ดับสังขารตามผู้ได้ทำบุญกรรม |
| ที่ถือศีลครั้นว่าสิ้นอายุสม |
ไปเป็นพรหมครองวิมานอันเลขำ |
| ที่ทำบาปบาปตามซ้ำกระทำ |
ไปสู่ตามเวรกองของผู้ใด |
| ที่ทำทานก็สำราญอารมณ์รื่น |
ไปชมชื่นในสวรรค์อันสุกใส |
| ในช่อชั้นตามที่ท่านได้สร้างไป |
สนองให้ผลบุญนั้นปูนตาม |
| แต่เวียนเกิดเวียนตายนั้นหลายชาติ |
ชินโนนาถแจ้งทำคำสยาม |
| จนบารมีบริบูรณ์ขึ้นมากคาม |
มารวมกันนำกันข้ามสมุทรไท |
| ๏ สำมเนฝ่ายว่าตาเณรเถน |
เอาเรือรับอรพิมหวังพิสมัย๖ |
| เมื่อชาติสุดกลับชาติใช่อื่นไกล |
คือท้าวไทท่านอชาตศัตรู |
| นายพรานไพรใจใหญ่เหมือนยักษา |
ยิงพระปาตายกลิ้งไม่อดสู |
| ใช่อื่นไกลใจกลอกทำนอกครู |
คือเทวทัตท่านจงรู้อย่าแคลงใจ |
| ด้วยบาปกรรมทำพงศ์โพธิสัตว์ |
แน่นถนัดกรรมกองสนองไข |
| ลงไปตกในนรกเกินกรรมไร |
อันอย่างใหญ่เป็นที่สุดอเวจี |
| สักโกจะอัมรินทร์อินทร์ธิราช |
จากอากาศแปลงกายท้าวโกสีย์ |
| เป็นพังพอนผู้เผือกเข้าย่ำยี |
กัดเอางูมาตุลีทำลายตาย |
| แล้วกัดยาทากันเป็นเห็นประจักษ์ |
อยู่ตรงพักตร์อรพิมนางโฉมฉาย |
| พระอินทราใช้ปัญญาบอกธิบาย |
ให้อรทัยทราบอุราว่ายาดี |
| นางเนื้อเย็นเห็นประจักษ์ชิงจักช้า |
ไปกัดยาเอามาพ่นพระโฉมศรี |
| พระปาจิตนั้นก็ฟื้นคืนชีวี |
บุญทั้งนี้ตามสนองพระอินทรา |
| เมื่อกลับชาติมิได้คลาดคลาเคลื่อน |
กุศลเตือนชาติสุดตามไปหา |
| ใช่ผู้อื่นคือองค์อรหัตตา |
พระมหาอุณรุทท่านเถรเธอ |
| มาตุลีที่เป็นงูเทวบุตร |
เมื่อชาติสุดบุญทำตามเสนอ |
| คือนายท่านฉันนะมาตย์ผู้บำเรอ |
จูงอาชาพาเอาเธอสิทธารถไป |
| บาลีว่าชื่อพญาธรรมราช |
ด้วยสามารถสร้างสมมีนิสัย |
| เมื่อชาติสุดกลับชาติใช่อื่นไกล |
คือท้าวไทสิริสุโทธน์นั้นเที่ยงธรรม์ |
| นางสุวรรณเทวีศรีสมร |
เป็นมารดรพระปาจิตผู้จอมขวัญ |
| กุศลนางหลายหลากมากอนันต์ |
บำเพ็งเพิ่มไว้ครันทุกวันมา |
| อุปนิสัยเป็นปัจจัยแก่เมืองแก้ว |
ไม่คลาดแคล้วชักนำตามไปหา |
| เมื่อชาติสุดนางมาเกิดเป็นมารดา |
ชื่อสิริมหามายานางนงเยาว์ |
| บุญของนางสร้างไว้นั้นหลายชาติ |
ก็สมมาดได้เป็นแม่พระพุทธิเจ้า |
| อย่าสงสัยหญิงชายทั้งหลายเรา |
พระปิ่นเกศเทศน์เป็นเค้านิทานมา |
| นางอรพิมยิ้มละไมวิไลพักตร์ |
นรลักษณ์ล้ำเลิศอันเลขา |
| ที่เป็นคู่พระปาจิตอิศรา |
ครั้นแก่กล้าบารมีขึ้นมากมาย |
| แม่พักตร์ผ่องตามสนองกันหลายชาติ |
เป็นข้าบาทบริจาพระโฉมฉาย |
| เมื่อไฟราคนางจะสูญจากร่างกาย |
ครั้นชาติสุดนางก็ได้ชื่อพิมพา |
| พระปาจิตอิศโรโพธิสัตว์ |
เที่ยวเลาะลัดเที่ยวท่องแสวงหา |
| แต่เกิดตายตายเกิดในสุธา |
พระฎีกาคณนาไว้มากมาย |
| แต่ท่องเที่ยวเหนี่ยวน้องตายแล้วเกิด |
เอากำเนิดมิได้สูญมาสืบสาย |
| เต็มสุธาว่ากระดูกนั้นเรี่ยราย |
ปลายเข็มไชปักไม่พ้นกระดูกเลย |
| จนบารมีได้ถึงสี่อสงไขย |
แสนมหากัปป์กำไรเจียวท่านเอ๋ย |
| เมื่อจะสลัดตัดตัณหาได้ลึกเลย |
มาเกิดเกยชื่อสิทธารถราชกุมาร |
| เป็นบุตราของพญาสิริสุโทธน์ |
พระเอื้อนโอษฐ์แจ้งทำไว้บรรหาร |
| พระมารดาชื่อมหาลำเพาพาล |
นางนงคราญชื่อสิริมหามายา |
| โพธิญาณครั้นวรรษาสิบหกขวบ |
บุญประจวบพระสิทธารถผู้นาถา |
| อติเรกอุปภิเษกกับพิมพา |
คณนาในฎีกาสิบสามปี |
| จึงเกิดบุตรบริสุทธิ์ชื่อราหุล |
กับเนื้ออุ่นนางอุบลแม่โฉมศรี |
| ครั้นนานมาพระวรรษาสิบเก้าปี |
บารมีท่านมาเตือนสติเอง |
| ให้เหนื่อยหน่ายคล้ายชังร่างตัณหา |
พิจารณาลูกเมียไม่เหมาะเหม็ง |
| ทรัพย์สมบัติพระสลัดไว้โตงเตง |
พระองค์เองกับนายฉันก็ครรไล |
| ขึ้นอาชาหนีพิมพาออกไปบวช |
ทรงผนวชถือศีลตามนิสัย |
| ชนะมารห้าประการก็กลัวไกล |
พระปาจิตใช่อื่นไกลพระเจ้าเอง |
| องค์สัมมานำพาเอาบุพชาติ |
ชื่อปัญญาสชาดกมาเหมาะเหม็ง |
| เป็นกระทู้ธรรมนิทานบุราณเพรง |
พระญาณเล็งเทศน์โปรดประชาชน |
| อุบาสกภิกขุสงฆ์ษัททั้งสี่ |
ภิกขุณีอุบาสิกาได้มรรคผล |
| บ้างก็ถึงซึ่งอริยะยิ่งบุคคล |
บ้างก็พ้นทุกข์ภัยได้นิพพาน |
| บ้างก็ได้โสดาอนาคา |
สักขิทาอรหัตจนอวสาน |
| ด้วยฟังธรรมชินศรีมุนีญาณ |
โปรดประทานมธุรสพระบาลี |
| พระปาจิตอรพิมมีนิทาน |
พระเล็งญาณเทศน์โปรดไว้เท่านื้ |
| ฉันแต่งแก้ตามกระแสพระบาลี |
จบติตีพระนิพพานโหตุเม |
