คำนำ

ด้วยท่านผู้หญิงวิจิตรา ธนะรัชต์ มีหนังสือมายังราชเลขาธิการ ขอให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในทระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ฉบับปีเถาะ ตรีศก พ.ศ. 2434 เพื่อแจกในงานพระราชทานเพลิงศพนายสงวน จันทรสาขา ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต

สมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่รักษาไว้ที่สานักราชเลขาธิการ มีตั้งแต่ปี พ.ศ. 2420 จนถึงปีสิ้นรัชกาล แต่บางปีขาดหายไปค้นหาไม่พบ สมุดเหล่านี้เป็นสมุดสำหรับจดบันทึกรายวัน ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรประการ ทูลเกล้า ฯ ถวายในการขึ้นปีใหม่ เล่มแรกคือ เล่มปี พ.ศ. 2420 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบันทึกเองเกือบตลอดทั้งเล่ม ต่อจากนั้นจึงโปรดให้เป็นหน้าที่กรมราชเลขานุการบันทึกถวาย

ถึงรัชกาลที่ 6 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ตรัสสั่งคัดขึ้นให้ทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ส่วนหนึ่ง เมื่อ พ.ศ. 2460 และต่อมา เมื่อสิ้นรัชกาลที่ 6 แล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานหอพระสมุดหลวงให้เป็นสมบัติของหอพระสมุดสำหรับพระนคร ซึ่งได้เปลี่ยนมาเป็นหอสมุดแห่งชาติ บัดนี้สมุดเหล่านั้นจึงตกไปเป็นสมบัติของหอสมุดแห่งชาติด้วย หอสมุดแห่งชาติได้อนุญาตให้จัดพิมพ์ขึ้นในโอกาสต่าง ๆ เป็นลำดับมา โดยแบ่งออกพิมพ์เป็นภาค ๆ จนหมดต้นฉบับ ปรากฏว่ามีผู้นิยมในสารัตถะของจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันนี้อย่างกว้างขวาง และเป็นที่เสียดายกันที่หมดฉบับค้างอยู่เพียงนั้น ไม่มีโอกาสจะได้อ่านทราบความอันมีอยู่ต่อมา

เมื่อปี พ.ศ. 2511 พระบาหสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันที่ค้างอยู่ต่ออีกหนึ่งปี เพื่อพระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงประเสริฐไมตรี (วงศ์ โชติกเสถียร) เป็นครั้งแรก และต่อมามีผู้ขอพระราชทานต้นฉบับไปพิมพ์อีกสามคราว ครั้งนี้เป็นครั้งที่ 4

จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พิมพ์ครั้งนี้ ได้จัดภาพประกอบเรื่องให้พิมพ์แทรกไว้ตามสมควร

สำนักราชเลขาธิการ

วันที่ 17 มกราคม 2515