ว่าด้วยสิ่งซึ่งเปนหลักเปนประธานเปนศรีพระนคร

อนึ่งสิ่งซึ่งเปนหลักเปนประธานพระนคร แลเปนที่เฉลิมพระเกียรติยศกรุงศรีอยุธยานั้นคือพระที่นั่งมหาปราสาท ยอดปรางค์ ๓ องค์ ยอดมณฑป ๑๑ องค์ รวมเปน ๑๔ องค์ เปนพระราชมณเฑียรของพระเจ้าแผ่นดินทุกพระองค์สืบมา พระมหาประสาทยอดปรางค์สามองค์นั้นคือพระที่นั่งมังคลาภิเศกมหาปราสาท องค์ ๑ นี้เดิมมียอดปรางค์ห้ายอด ภายหลังเพลิงไหม้จึ่งทำใหม่เปลี่ยนนามว่าพระที่นั่งวิหารสมเด็จพระมหาปราสาทองค์ ๑ แลพระที่นั่งไพฑูรย์มหาปราสาท มียอดปรางค์ยอดเดียวองค์ ๑ ทั้งสององค์นี้อยู่ในพระราชวังหลวงกับพระที่นั่งพระนครหลวง ปราสาทยอดปรางค์ยอดเดียวเปนที่ทรงประทับร้อนแรมอยู่นอกพระนครทิศตะวันออกเปนกลางย่านไปพระพุทธบาทองค์ ๑

แลพระที่นั่งมหาปราสาทยอดมณฑป ๑๑ องค์นั้นคือพระที่นั่งสรรเพชรมหาปราสาท มียอดมณฑปเก้ายอดองค์ ๑ พระที่นั่งเบ็ญจรัตน์มหาปราสาท มียอดมณฑปห้ายอดองค์ ๑ พระที่นั่งสุริยามรินทรมหาปราสาท มียอดมณฑปห้ายอดองค์ ๑ พระที่นั่งจักรวรรดิ์ไพชยนต์มหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวองค์ ๑ พระที่นั่งบรรยงก์รัตนาศนมหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวองค์ ๑ พระที่นั่งไพชยนต์มหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวองค์หนึ่ง พระที่นั่งไอยสวรียมหาปราสาทมียอดมณฑปยอดเดียวองค์ ๑ พระที่นั่งคชประเวศมหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวพระที่นั่งองค์นี้อยู่นอกพระนคร ที่พะเนียดจับช้างองค์ ๑ พระที่นั่งไอยสวรีย์ทิพยอาศน์มหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวเปนที่ประทับร้อนแรมอยู่ที่พระราชฐานเกาะบางประอินนอกพระนครทิศใต้องค์ ๑ พระที่นั่งสุทไธสวรีย์มหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวองค์ ๑ พระที่นั่งดุสิตสวรรค์ธัญญมหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียว สององค์นี้เปนที่ทรงประทับร้อนแรมอยู่ในพระราชฐานที่เมืองลพบุรี เปนที่ประทับนอกพระนครกรุงศรีอยุธยารวมมหาปราสาทในกรุงเก้าองค์ นอกกรุงห้าองค์ รวมทั้งสิ้นเปนสิบสี่องค์ เปนที่ทรงประทับของพระเจ้าแผ่นดินทุกพระองค์

พระมหาธาตุที่เปนหลักกรุงศรีอยุธยา ๕ องค์ คือ พระมหาธาตุวัดพระราม ๑ พระมหาธาตุวัดมหาธาตุ ๑ พระมหาธาตุวัดราชบูรณ ๑ พระมหาธาตุวัดสมรโกฏ ๑ พระมหาธาตุวัดพุทไธสวริย ๑

พระมหาเจดีย์ฐานที่เปนหลักกรุง ๕ องค์ คือพระมหาเจดีย์วัดสวนหลวงสพสวรรค์ ๑ พระมหาเจดีย์วัดขุนเมืองใจ ๑ พระมหาเจดีย์วัดเจ้าพระยาไทย ๑ พระมหาเจดีย์วัดภูเขาทอง สูงเส้นห้าวา ๑ พระมหาเจดีย์วัดใหญ่ไชยมงคลสูงเส้น ๕ วา ๑

พระมหาพุทธปฏิมากรที่มีพระพุทธานุภาพเปนหลักกรุงนั้น ๘ องค์ คือ พระพุทธศรีสรรเพชรดาญาณยืนสูง ๘ วา หุ้มทองคำทั้งพระองค์อยู่ในพระมหาวิหารวัดพระศรีสรรเพชร ๑ พระพุทธสิหิงค์นั่งคัดสมาธิเพชรหน้าตัก ๔ ศอก หล่อด้วยนาคชมภูนุชอยู่ในพระมหาวิหารยอดปรางค์ปราสาทในวัดพระศรีสรรเพชร ๑ พระพุทธบรมไตรภพนาถนั่งสมาธิหน้าตักศอกคืบ หล่อด้วยทองคำทั้งแท่งทรงเครื่องต้นอยู่ในพระวิหารวัดพระศรีสรรเพชร ๑ พระพุทธสยมภูวญาณโมฬี นั่งสมาธิหน้าตัก ๑๖ ศอก หล่อด้วยทองเหลืองอยู่ในพระมหาวิหารยอดมณฑปในวัดสุมงคลบพิตร ๑ พระพุทธบรมไตรโลกนารถศาสดาญาณนั่งสมาธิหน้าตักหกศอก หล่อด้วยทองเหลืองอยู่ในวัดโคก ๑ พระพุทธเจ้าทรงนางเชิง ทรงนั่งสมาธิหน้าตัก ๑๐ ศอก อยู่ในพระวิหารวัดพระนางเชิง ๑ พระพุทธคันธารราษฎร์นั่งสมาธิหน้าตักศอกหนึ่งหล่อด้วยทองสัมฤทธิ์ ลอยน้ำมาแต่ปักษ์ใต้เชิญไว้ ในวิหารวัดธรรมิกรารชมีพระพุทธานุภาพมากขอฝนให้ตกก็ได้ ๑ พระพุทธจันทน์แดงอยู่ในพระวิหารวัดพระศรีสรรเพชร ๑ รวม ๘ พระองค์

พระพุทธไสยาศน์วัดป่าโมกขยาวเส้นห้าวา ๑ พระพุทธไสยาศน์วัดพระนอนจักศรียาว ๑๖ วา ๑ พระพุทธไสยาศน์วัดขุนอินประมูลยาว ๑๘ วา ๑ พระพุทธไสยาศน์วัดโพธิ์อรัญญิก ยาว ๑๕ วา ๑ พระประทม พระประโทน เปนพระมหาธาตุใหญ่ อยู่ที่แขวงเมืองนครไชยศรีสององค์ รอยฝ่าพระบรมพุทธบาทอยู่เขาสวรรณบรรพต ๑ พระปัถวีเปนพระบรมพุทธฉาย อยู่ในเงึ้อมเขาน้อยยางกรงในป่าแขวงเมืองสระบุรี ๑ สิ่งที่นี้เปนศรีพระนครกรุงศรีอยุธยา สืบมาแต่โบราณ