ว่าด้วยที่ประทับนอกพระนคร

อนึ่ง พระมหาปราสาทนอกพระนครนั้นมี ๕ องค์ คือพระที่นั่งคชประเวศมหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียวมีมุขซ้อนสี่ชั้น มีมุขยาวออกมาจากมุขใหญ่สองด้านเหมือนพระที่นั่งจักระวัติไพชยนต์บนกำแพงพระนคร พระที่นั่งคชประเวศนี้ไม่มีฝา เปนปราสาทโถงสูงสองชั้น ตั้งอยู่บนเชิงเทินพเนียดจับช้าง สำหรับทรงประทับทอดพระเนตรจับช้างเถื่อน แลช้างโขลงปกนำช้างเถื่อนเข้ามา มีปีกกาเสาระเนียดหลังพระปราสาทนี้ มีศาลาตึกใหญ่สองหลังสำหรับข้าราชการชาวเครื่องภักถวายเครื่อง พระที่นั่งองค์นี้อยู่ทิศอิสาน (ณ) นอกพระนคร

๏พระที่นั่งไอสรยทิพยอาศนมหาปราสาท มียอดมณฑปยอดเดียว มีมุขซ้อนสี่ชั้น มีฝาสี่ด้าน มีมุขเด่นเปนมุขโถงออกมาจากมุขใหญ่ ฝ่ายทิศตระวันออกมีกำแพงแก้วล้อมรอบสูงห้าศอก มีสระใหญ่ยาวตามพระมหาปราสาท มีพระอุทยานเปนที่ระโหถานสำราญยิ่งหนัก มีพระที่นั่งน้อยใหญ่หลายหลังเปนที่ประทับพระประเทียบ มีกำแพงเปนบริเวณพระราชวังที่ประพาศในเกาะบางปอิน เปนที่ประทับแรมสำราญ พระราชหฤทัยในที่ตำบลบางปอินมาหลายแผ่นดิน บางทีในเดือนสิบเอดเดือนสิบสอง เสด็จทรงลอยพระประทีปที่เกาะบ้าง

๏อนึ่ง พระที่นั่งนครหลวงปราสาทมียอดปรางยอดเดียว แลมียอดมณฑปเรียงรายเปนหลายยอด เปนบริเวณพระที่นั่งใหญ่ ในพระราชวังพระนครหลวง เปนที่ทรงประทับร้อนแลประทับแรมเมื่อเสดจพระราชดำเนินขึ้นไปถวายนมัศการพระพุทธบาท แลลางคราวในระดูแล้งก็เสดจขึ้นไปประทับในพระราชวังพระนครหลวง เปนการพระราชพิธียิงอัตนาในที่นั้นเมืองๆ ลางทีในเดือนสิบก็เสดจขึ้นไปประทับแรมในพระราชวังพระนครหลวง ทรงถวายเข้ายาคูแก่พระราชาคณะถานาปาเรียญติ์ เจ้าอธิการวัต แลทรงธรรม พระราชพิธีมัธุปายาศกวนเข้าทิพ ในพระมหาปราสาทพระที่นั่งพระนครหลวงเนืองๆ ในเดือนสิบนั้นเสดจพระราชดำเนินทางชลมารค เพราะทางเปนที่ทำนาของราษฎร ถ้าในเดือนสี่เสดจพระราชดำเนินทางสถลมารคด้วยแผ่นดินดีอุดม ไม่มีที่กีดขวางทางพระราชดำเนินที่เมืองลพบุรีนั้นมีพระราชวังเปนที่ประทับของพระเจ้าแผ่นดินแห่งหนึ่ง มีพระราชวังใหญ่โตระโหถานคล้ายพระราชสถานในกรุง แลที่พระราชวังเมืองลพบุรีนั้นมีพระมหาปราสาทสององค์ แลพระที่นั่งใหญ่น้อยไม่มียอดหลายองค์ พระมหาปราสาททั้งสองนั้นชื่อพระที่นั่งสุทไธยสวริย์มหาปราสาท ๑ พระที่นั่งดุสิตสวริยธัญมหาปราสาท ๑ ทั้งสององค์นี้เปนยอดมณฑปยอดเดียวมีมุขซ้อนสี่ชั้นมีฝาทั้งสี่ด้าน มีพระตำหนักใหญ่น้อยเปนอันมาก มีกำแพงล้อมพระราชวังด้วย มีหอคลังแลตึกกว้านร้านตลาดพร้อมทุกสิ่ง เปนพระราชนิเวศน์ทรงประทับ ในพระบาทสมเด็จพระนารายน์มหาราชในระดูร้อนแลระดูหนาว หกเดือนเสมอเปนเนืองนิจ จนสิ้นแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนารายน์มหาราช แล้วภายหลังต่อมาก็เปนที่ประทับบ้าง เปนครั้งเปนคราวเนืองเนือง