โคลงไม้ดัด
หลวงมงคลรัตน (ช่วง ไกรฤกษ) แต่ง
ในรัชชกาลที่ ๕
๑๑๏ พระบาทบรมนาถเจ้า | จอมสยาม |
ทรงแบบไม้ดัดงาม | เรียบร้อย |
ขบวนดัดคัดจัดตาม | กรุงเก่า มาแฮ |
โปรด๒แบบบรรยา๓ถ้อย | ถูก๔แล้วเกณฑ์หา ฯ |
๒๏ กรมหลวงพิทักษ์สร้อย | มนตรี๕ ทรงเฮย |
เขนกับญี่ปุ่นที | ป่าข้อม |
หกเหียนพับดัดดี | ถวายเทียบ แบบแฮ |
สิบเอ็ดกิ่งพริ้งพร้อม | แยกใช้กิ่งสาม ฯ |
๓๏ พระด้วง๖ รองบาทไท้ | กรมหลวง๗ |
ฝึกหัด๘สันทัดปวง | ปลูกแก้ |
แสดงบอกบ่หัน๙หวง | สอนหัด ชินเฮย๑๐ |
จึงประจักษเหตุแท้ | ท่านอ้างออกองค์ ฯ |
๔๏ ไม้ขบวนวาดเอี้ยว | วงเวียน ต้นนา |
ตอต่ำตัดเรือนเจียน | เรียบร้อย |
ทีกิ่งชอบใช้เนียน | สนิทช่อง ไฟแฮ |
ทรงพุ่มชิด๑๑เชิดช้อย | ช่องชั้นจังหวะวาง ฯ |
๕๏ ฉากแบบโคนทอดน้อย | หนึ่งงาม |
ที่คดคบขด๑๒ตาม | หักค้อม |
ตอย่อกิ่งต่อสาม | สมแบบ เดิมนอ |
ต้นชด๑๓เค้ากิ่งหย้อม | อย่าซ้ำเสียคม๑๔ ฯ |
๖๏ หกเหียนเห็นดัด๑๕คู้ | ขัดทับ๑๖ |
ตอเพล่เร่เรือนรับ | ลอดพลิ้ว |
ทียอดทอดทวนทับ | ทบกิ่ง กลแฮ |
ดูดุจหมัดมวยงิ้ว | ผงาดง้ำผงกหงาย ฯ |
๗๏ ไม้เขนเบนกิ่งท้าย | ทวนลง |
โคนปุ่มภูต้นทรง | เกร่อเก้อ |
ทียอดทอดหวนหง | เห็นขด คู้แฮ |
ดุจมฤคเหลียวชะเง้อ | ชะโงกเงื้อมมาหลัง ฯ |
๘๏ ป่าข้อมโคนปุ่มต้น | ตามตรง |
คบแยกสามกิ่งจง | จัดเก้า |
จังหวะระยะวง | เวียนรอบ กลมแฮ |
จัดช่องไฟให้๑๗เถ้า | ส่วน๑๘ต้นตัดเรือน ฯ |
๙๏ ไม้ญี่ปุ่นรวบทั้ง | กำมะลอ |
ตลกรากเอนชายมอ | มากใช้ |
ท่วงทีที่ขันพอ | ภูมตลก๑๙ |
คงกิ่งจังหวะได้ | ช่องพร้อมเรือนเสมอ ฯ |
๑๐๏ เก้าชนิดนับชื่ออ้าง | ออกนาม ไม้เฮย |
โดยบุราณเรียกตาม | ต่อถ้อย |
จัดคัดจัดดัดงาม๒๐ | คงเงื่อน นั้นนา |
พอประจักษ์นามน้อย | เนื่องไม้มีเดิม ฯ |
๑๑๏ ขุนท่องสื่อเก่า๒๑แจ้ง | จำถนัด |
ลิขิตโคลงไม้ดัด | แต่ง๒๒ไว้ |
เคยฝึกเล่นโดยจัด | จวบพระ ด้วงนา |
เพื่อจะดัดคงไว้๒๓ | ดุจถ้อยกลอนแถลง ฯ |
๑๒๏ ผู้มีวิริยพร้อม | เพลินเพียร |
เย็นกมลเนาเนียน | เนิ่นแก้ |
เล่นดัดตัดแต่งเจียน | จัดพุ่ม เรือนแฮ |
โดยประณีตนับแท้ | ท่านนั้นจิตต์เสมอ ฯ |
๑๓๏ ทำจนกลบบาดได้ | นับถือ |
จึงจักชมฝีมือ | แม่นไม้ |
แผลบาดอุจาดคือ | รอยตัด คงนอ |
เป็นที่ตำหนิได้ | คัดค้านคำฉิน ฯ |
๑๔๏ พระบัณฑูรโปรดไม้ | นามเขน |
กับป่าข้อมชายเอน | ออกตั้ง |
โรงหุ่นแต่งทุกเวร | วางเทียบ งามแฮ |
สมฉากสมเขาทั้ง | เทียบพื้นไพรระหง ฯ |
๑๕๏ กรมพระพิพิธ๒๔ได้ | ทรงมา |
กรมพระพิทักษ์๒๕หา | เช่นบ้าง |
เอนชายป่าข้อมตรา | ตรงชื่อ เดิมเอย |
พอประจักษ์จิตต์อ้าง | ออกให้เห็นพยาน ฯ |
๑๖๏ ไม้ขบวนฉากแบบทั้ง | สองชะนิด |
ในพระราชวังสถิต | เกิดพร้อม๒๖ |
พระบาทพระนั่งเกล้าสฤดิ | รังรุกข์ ไว้นา |
มาบัดนี้ทรงส้อม | แทรกพื้นพรรค์ขบวน ฯ |
๑๗๏ หกเขียนฉากแบบนี้ | นานศูนย์๒๗ |
เพราะบ่เห็นสมบูรณ์ | เริดร้าง |
สุดงามสุดยากปูน | ปานเช่น กันแฮ |
สองรุกข์แถวบางช้าง | เชิดคล้ายพอแปลง ฯ |
๑๘๏ รอบกลมกว้างต้นคลี่๒๘ | ยาววัด |
สี่ส่วนประจงตัด | แต่งได้ |
ตอสองส่วนเจ็ดชัด | ชาม่อ หมายเอย๒๙ |
พับท่อนหนึ่งสองให้ | หักรู้๓๐ ส่วนเดิม ฯ |
๑๙๏ บาดตัดวัดหยั่งพื้น | พูนดิน บนเอย |
พับสี่บันสองจิน | ตนะไว้ |
เป็นตอต่ำพอผิน | ผันเล่น แลพ่อ |
ที่ดัดหนึ่งสองให้ | หักซ้ำส่วนเดิม ฯ |
๒๐๏ ดูงามจังหวะคล้อง | ฉันใด |
บิดผลักหกเพล่ไผล | ไพล่พลิ้ว๓๑ |
ทีแรงท่าเพลงไถล | ถลาเผ่น โผนแฮ๓๒ |
หงายหมัดชัดมวยงิ้ว | ชะโงกเอี้ยวอาจถลา๓๓ ฯ |
๒๑๏ ทียอดหวนหกให้ | เห็นแรง |
ทีกิ่งสอดพลิกแพลง | เพลี่ยงต้น |
ทีเรือนตัดเรือนแสดง | ดุจกระ ทุ่มเอย |
ทีวกจังหวะค้น | คิดเท้าต้นเสมอ๓๔ ฯ |
๒๒๏ เขียนไว้หวังวัดเค้า | ควรตรอง |
ฝึกตัดดัดดูลอง๓๕ | เล่ห์นั้น |
กะคงหนึ่งสองสอง๓๖ | สมเหตุ ใช้นา |
กิ่งสิบเอ็ดคาดคั้น | คิดไม้หกเหียน ๚ะ๛ |
-
๑. คงอักขรวิธีตามฉบับพิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๗๒ ↩
-
๒. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ตัด” ↩
-
๓. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “บรรยาย” ↩
-
๔. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ถ่อง” ↩
-
๕. สมเด็จเจ้าฟ้าชายจุ้ย (สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี) พระโอรสองค์ที่ ๕ ในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ กับเจ้าขรัวเงิน ประสูติเมื่อวันเสาร์ที่ ๒ กันยายน พ.ศ. ๒๓๑๓ ต่อมาในรัชกาลที่ ๑ ทรงสถาปนาเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี ในรัชกาลที่ ๒ ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ทรงกำกับกรมวังและกรมมหาดไทย สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๒ เมื่อวันจันทร์ ปีมะเมีย จัตวาศก จ.ศ. ๑๑๘๔ ตรงกับวันที่ ๒๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๖๕ พระชันษา ๕๒ ปี เป็นต้นราชสกุล มนตรีกุล ณ อยุธยา ↩
-
๖. นายด้วง รับราชการในกรมมหาดเล็ก ต่อมาลาราชการออกบวชเป็นพระภิกษุ จำพรรษาที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ↩
-
๗. เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี ↩
-
๘. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ดัด” ↩
-
๙. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “แหน” ↩
-
๑๐. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “หักส่วน นี้นา” ↩
-
๑๑. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “พิศ” ↩
-
๑๒. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “คด” ↩
-
๑๓. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ชอบ” ↩
-
๑๔. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ขบวน” ↩
-
๑๕. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ขัด” ↩
-
๑๖. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “พับ” ↩
-
๑๗. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ได้” ↩
-
๑๘. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ทั่ว” ↩
-
๑๙. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “พูมตลก แลเฮย” ↩
-
๒๐. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “จักดัดจักตัดงาม” ↩
-
๒๑. ในสมุดไทยเลขที่ ๒๔ มีรอยดินสอขาวเขียนเพิ่มเติมไว้ว่า “หลวงมงคลรัตนแจ้ง” ↩
-
๒๒. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ถอด” ↩
-
๒๓. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ผิจะคิดคงได้” ↩
-
๒๔. พระองค์เจ้าชายพนมวัน (พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระพิพิธโภคภูเบนทร์) พระราชโอรสองค์ที่ ๑๗ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย องค์ที่ ๒ ในเจ้าจอมมารดาศิลา ประสูติวันพุธที่ ๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๓๗ ในรัชกาลที่ ๒ ทรงสถาปนาเป็นพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นพิพิธภูเบนทร์ ในรัชกาลที่ ๓ เลื่อนเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนพิพิธภูเบนทร์ ในรัชกาลที่ ๔ เลื่อนเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระพิพิธโภคภูเบนทร์ นเรนทรสุริยวงศ์ อิศวรพงศ์พรพิพัฒน์ศักดิรัตนธำรง คุณาลงกฎเกียรติวิบุลย อดุลยเดชบพิตร สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๔ ปีมะโรง อัฐศก จ.ศ. ๑๒๑๘ พระชันษา ๖๒ ปี เป็นต้นราชสกุล พนมวัน ณ อยุธยา ↩
-
๒๕. ๒๕ พระองค์เจ้าชายกุญชร (พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระพิทักษเทเวศร์) พระราชโอรสองค์ที่ ๒๒ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย องค์ที่ ๓ ในเจ้าจอมมารดาศิลา ประสูติวันพุธที่ ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๓๔๑ ในรัชกาลที่ ๓ ทรงสถาปนาเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทักษเทเวศร์ ถึงรัชกาลที่ ๔ เลื่อนเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระพิทักษเทเวศร์ นเรศรราชรวิวงษ์ อิศวรพงษ์พิพัฒนศักดิ์ อุดมอรรควรยศวงษประนตนารถนเรนทร์ พาหเนนทรบพิตร สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๔ ปีกุน เบญจศก จ.ศ. ๑๒๒๕ ตรงกับวันที่ ๑๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๖ พระชันษา ๖๕ ปี เป็นต้นราชสกุล กุญชร ณ อยุธยา ↩
-
๒๖. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ในพระมหาราชวังสถิต เทิดพร้อม” ↩
-
๒๗. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “หกเหียรฉากแบบนี้ นานสูญ” ↩
-
๒๘. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “รอบกลมกลางต้นตอ” ↩
-
๒๙. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ มีข้อความไม่ครบ ว่า “ตอสองส่วนเสร็จ... ...มุ่ง หมายเอย” ↩
-
๓๐. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ซ้ำ” ↩
-
๓๑. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “บิดผลักหักเผลไผล ไผล่เพลี้ยน” ↩
-
๓๒. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ทีแรงท่าแพลงไถล ถลาเฉิด โฉมแฮ” ↩
-
๓๓. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “หงายหมัดชัดมวยเมี้ยน มุ่งแม้นมวยจิน” ↩
-
๓๔. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ทีวัดจังหวะค้น คิดเถ้าทันเสมอ” ↩
-
๓๕. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “ฝึกดัดตัดดูลอง” ↩
-
๓๖. สมุดไทยเลขที่ ๒๔ ว่า “กะคงส่วนหนึ่งสอง” ↩