คำนำ

วรรณกรรมไทยเป็นมรดกวัฒนธรรมที่แสดงภูมิปัญญาของคนในชาติ เป็นผลงานสร้างสรรค์ของกวีที่ถ่ายทอดความรู้สึกนึกคิดและแสดงออกอย่างมีวรรณศิลป์ วรรณกรรมบางเรื่องยังได้บันทึกข้อมูลความรู้อันเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาค้นคว้าความรู้ทางสังคมและวัฒนธรรมไทย

โคลงตำราไม้ดัด และ ทารกาภิบาล เป็นผลงานของหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง ไกรฤกษ์) แต่งขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่อง โคลงตำราไม้ดัด พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพุทธศักราช ๒๔๗๒ พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าอาทรทิพยนิภา โปรดให้พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ เสวกตรี พระยาราชสัมภารากร (ชม ไกรฤกษ์) เนื้อหากล่าวถึงรูปทรงและกระบวนวิธีดัดไม้ดัดแต่ละชนิด พร้อมภาพเขียนไม้ดัดประเภทต่างๆ ตามที่บัญญัติไว้ในตำรา การปลูกเลี้ยงไม้ดัดไทยเริ่มมีในสมัยกรุงศรีอยุธยาและเป็นที่นิยมในหมู่เจ้านายมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งยังปรากฏตัวอย่างในพระบรมมหาราชวัง พระราชวังบวรสถานมงคลและพระอารามหลวงหลายพระอาราม โคลงตำราไม้ดัดของหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง ไกรฤกษ์) นับถือกันว่าเป็นหนังสือตำราไม้ดัดไทยเล่มแรก ผู้แต่งสืบทอดความรู้เรื่องไม้ดัดจากข้าราชการที่เคยสังกัดในสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรีผู้ทรงทราบเรื่องไม้ดัดตามที่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงกำหนดไว้

เรื่อง ทารกาภิบาล แต่งด้วยคำประพันธ์ประเภทกลอนแปดและโคลงสี่สุภาพ พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพุทธศักราช ๒๔๗๗ ในงานพระราชทานเพลิงศพมารดาของพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์) มีเนื้อหาว่าด้วยการ​เลี้ยงดูเด็กทารกตามคติความเชื่อของคนไทยในอดีต มีที่มาจากคัมภีร์ประถมจินดา กล่าวถึงการผดุงครรภ์ การเลี้ยงดูทารก ลักษณะน้ำนม การรักษาอาการที่มักจะเกิดแก่มารดาและทารกตามวิธีโบราณ

โคลงตำราไม้ดัด และ ทารกาภิบาล มีคุณค่าในด้านการให้ความรู้เกี่ยวกับศิลปะและขนบประเพณีไทยที่แสดงให้เห็นค่านิยม คติความเชื่อ วิถีชีวิตของสังคมไทยในอดีตที่ยังปรากฏสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน ด้วยเหตุนี้ กรมศิลปากรจึงได้มอบหมายให้สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ โดย นางสาวชนิดา สีหามาตย์ นักอักษรศาสตร์ปฏิบัติการ กลุ่มภาษาและวรรณกรรม ดำเนินการตรวจสอบต้นฉบับหนังสือเรื่อง โคลงตำราไม้ดัด และ ทารกาภิบาล พร้อมค้นคว้าเรียบเรียงบทนำและจัดพิมพ์เผยแพร่ผลงานของหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง ไกรฤกษ์) ทั้งสองเรื่องนี้ไว้ด้วยกัน เพื่อรักษาและสืบทอดองค์ความรู้อันเป็นภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ

กรมศิลปากรหวังว่า หนังสือเรื่อง โคลงตำราไม้ดัดและทารกาภิบาล ของหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง ไกรฤกษ์) จะอำนวยประโยชน์แก่การศึกษาต่อไป อีกทั้งเป็นการรักษาสืบทอดองค์ความรู้ไทย เพื่ออนุรักษ์และสืบทอดต้นฉบับวรรณกรรมไทยที่มีคุณค่าทางวัฒนธรรมให้คงอยู่สืบไป

(นายอนันต์ ชูโชติ)

อธิบดีกรมศิลปากร

สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์

กันยายน ๒๕๖๐