คำนำ

ในการพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ณ พระเมรุวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ในวันที่ ๒๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๙๕ หม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต ในนามของหม่อมและโอรสธิดา ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์นั้น มีพระประสงค์จะทรงพิมพ์หนังสือเรื่องเสด็จประพาสมณฑลปราจีนบุรี พระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งพระราชทานแด่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร (คือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) สำหรับเป็นของถวายเจ้านายและทรงจ่ายแจกแก่ผู้มีเกียรติในงานนี้ ทรงขอให้กรมศิลปากรจัดหาต้นฉบับถวาย กรมศิลปากรมีความยินดีรับจัดถวายตามพระประสงค์.

เหตุที่หม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต ทรงเลือกพระราชหัตถเลขาเรื่องนี้พิมพ์ เนื่องด้วยทรงทราบว่า สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร เมื่อยังทรงพระชนม์อยู่ ได้เคยทอดพระเนตรต้นฉบับพระราชหัตถเลขาเรื่องนี้อันยังมิได้เคยตีพิมพ์ ทรงปรารภว่า เปนหนังสือดีที่สมควรจะพิมพ์ขึ้นไว้ให้ประชาชนได้อ่านกันแพร่หลาย และโดยที่ในพระราชหัตถเลขานี้ มีข้อความเกี่ยวพันธ์ถึงสกุลวงศ์ฝ่ายพระมารดาของพระองค์ด้วย จึงทรงดำริที่จะพิมพ์เองในโอกาสใดโอกาสหนึ่ง เช่นในงานวันประสูติเปนต้น แต่ยังมิทันจะได้ทรงพิมพ์ ก็มาสิ้นพระชนม์ไปเสียก่อน เพราะฉะนั้นเพื่ออนุวัตน์ตามพระปรารภดังกล่าว หม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต จึงทรงนำพระราชหัตถเลขาเรื่องนี้มาจัดการพิมพ์ในโอกาสพระราชทานเพลิงพระศพ ซึ่งถ้าแม้ว่าสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์นั้น ทรงสามารถหยั่งทราบได้ด้วยพระญาณวิถีใดๆ คงจะทรงปีติโสมนัสหาน้อยไม่.

กรมศิลปากรขอถวายอนุโมทนาพระกุศลบุญราศีที่หม่อมและโอรสธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร โปรดให้พิมพ์พระราชหัตถเลขาเรื่องนี้ ให้มีฉบับสำหรับประชาชนจะได้อ่านกันแพร่หลาย หากผลอันใดจะพึงมีเพราะกุศลกิจนี้ไซร้ ขอผลอันนั้นจงสำเร็จแด่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์นั้น เพื่อทรงประสบแต่อิฐวิบุลมนุญผลในสัมปรายภพทุกประการ เทอญ.

กรมศิลปากร

มกราคม ๒๔๙๕