ฉากที่ ๑ – ห้องหนังสือในบ้านขุนเจริญ

​(ขุนเจริญนั่งอยู่บนเก้าอี้ อ้ายพูนนั่งกับพื้น)

ขุนเจริญ

เองละมันนับวันจะระยำขึ้นทุกที ทำไมจึงปล่อยให้ตายิ้มเข้ามาในบ้าน ควรจะต้องรู้ว่าแกคงมาขออะไรอย่างหนึ่ง

พูน

ผมก็ไม่อยากให้เขามาหรอกขอรับ แต่เดี๋ยวนี้นายคงเขามาด้วย ผมก็เกรงผิดแลชอบ

ขุนเจริญ

ฮือ! เองละมันดีแต่ปล่อยให้คนโน้นคนนี้เข้าบ้านข้าและ อ้ายบ่าวขายนาย เอาจนข้าได้ดีซิ

​พูน

พุทโธ่ไม่ใช่ความผิดของผมเลยในการที่เจ้าคุณเข้ามาพบคุณหญิง

ขุนเจริญ

อย่ามาเถียงให้หนวกหูหน่อยเลย ไปบอกตายิ้มให้แกขึ้นมาซิ (อ้ายพูนออกไป) ฮือ วันนี้เรามันถึงคราวเคราะห์ หกขะเมนโครมใหญ่แล้วยังอีตายิ้มนี่จะมากวนอีก อ้ายเรื่องญาติอัตคัดนี่แหละรำคาญจริง เมื่อไรอ้ายเปล๊กแปล๊กมันจะลากเอาอีตายิ้มไปกินเสียมั่งก็ไม่รู้ ไม่ได้ ต้องหลบเข้าไปทำหน้าดีออกมารับ (ออกไปทางประตูขวา)

(พระยาอมรกับนายคงเข้ามา)

พระยาอมร

ฮึ! หลบเราหรือยังไง

​นายคง

ใต้เท้า รับประทานโทษ นายยิ้มมาโดยเขาไม่รู้เนื้อรู้ตัวอยู่หน่อย ท่านขุนแกเปนคนใจอ่อนเห็นญาติที่อัตคัดเข้าก็ทำให้ใจริกๆ ผมควรจะบอกให้รู้ตัวก่อน

พระยาอมร

นี่แหละคนที่เจ้าคุณวัชรินทร์สรรเสริญนัก

นายคง

เขาว่าท่านขุนเปนคนใจบุญสุนทาน ชอบให้ทานนัก

พระยาอมร

ฮือ? ชอบทำทานกะตัวมันเองน่ะซิ

นายคง

ก็เปนได้ขอรับ แต่ผมไม่พูดละ ถ้าพูดไปก็จะว่าเข้ากะพ่อบุญสม ผมลาไปเสียที​ก่อนแล้วจึงจะกลับมาบอกท่านขุนว่าใต้เท้า ตัวใต้เท้าจริงๆ มาถึงแล้ว (ออกไปทางซ้าย)

พระยาอมร

ท่าทางอ้ายหลานชายคนนี้ออกไม่ถูกใจเลย

(ขุนเจริญเข้ามาทางขวา)

ขุนเจริญ

ขอโทษเถิดที่ท่านต้องคอย นี่นายยิ้มไม่ใช่หรือ

พระยาอมร

ขอรับ

ขุนเจริญ

เชิญนั่ง (ยกเก้าอี้มาให้) เชิญนั่งสิครับ

พระยาอมร

ไม่เปนไรหรอกขอรับ (พูดป้อง) กิริยาดีเกินไปสักหน่อย

​ขุนเจริญ

ผมก็ไม่เคยรู้จักคุณเลย แต่มีความยินดีที่ได้พบคุณครั้งนี้ คุณเปนญาติสนิทกะมารดาผมไม่ใช่หรือ

พระยาอมร

ครับ เพราะผมสนิทเช่นนั้นจึงนึกกลัวไปว่า การที่ผมอัตคัดเปนหนี้สินมากยังงี้ อาจจะทำให้ความเสียมีมาถึงคุณได้ ถ้าไม่ยังงั้นผมคงไม่รบกวนคุณเลย

ขุนเจริญ

ไม่ต้องขอโทษผมเลย ธรรมดาญาติถึงจนอย่างไรก็ต้องคงนับถือเปนญาติ ต้องหวังในความเกื้อกูลของญาติผู้มี ญาติผู้มีก็ควรต้องเกื้อหนุนให้เต็มตามที่จะทำได้ จึงจะถูก​ทางธรรมของพระ ผมบอกตรง ๆ ผมละอยากเปนผู้เกื้อหนุนญาติได้เช่นนั้นแท้ ๆ เพราะญาติสังคะหะย่อมเปนสิ่งสรรเสริญของมหาชนอย่างหนึ่ง

พระยาอมร

ถ้าเจ้าคุณอมรอยู่ผมก็จะมีที่พึ่งแห่งหนึ่งทีเดียว

ขุนเจริญ

ผมก็ร่ำๆ อยู่เหมือนกันว่าอยากให้ท่านกลับมา ถ้าเจ้าคุณลุงอยู่ละผมคงช่วยพูดให้คุณได้สำเร็จประสงค์ได้เปนแน่ทีเดียว

พระยาอมร

ผมเชื่อว่า คงไม่ต้องมีใครช่วยอ้อนวอนท่าน ความอัตคัดของผมเองคงจะเปนเครื่องเหนี่ยวให้ท่านกรุณาเอง แต่ผมนึกอยู่ว่าบางทีเงินที่​เจ้าคุณอมรให้คุณมาใช้อยู่เสมอๆนั้น จะยังเหลืออยู่บ้างสำหรับทำทาน

ขุนเจริญ

อ๋อข้อนี้คุณเข้าใจผิดทีเดียว เจ้าคุณลุงน่ะท่านเปนคนดีมาก แต่นั่นแหละเปนธรรมดาคนแก่ต้องเหนียว ผมจะบอกความจริงให้คุณ เจ้าคุณลุงไม่ได้ให้อะไรผมกี่มากน้อยหรอก แต่คนพากันพูดไปอย่างหนึ่ง ผมก็ไม่เห็นควรจะเถียงเขา เพราะไม่ควรให้คนทั้งหลายทราบความเสียของญาติสนิทอย่างเจ้าคุณลุง

พระยาอมร

อ๊ะ! อะไร ก็ท่านส่งมาให้ทั้งของทั้งเงินไม่ใช่หรือครับ

ขุนเจริญ

เปล่าเลย ของก็มีมั่งหรอก อย่างอ้าย​ถ้วยชามผ้าผ่อนใบชาอะไรเล็กๆ น้อยๆ ยังงั้นเท่านั้นแหละ

พระยาอมร

(พูดป้อง) ฮือ นี่แหละเขาเรียกว่ากะตัญูแท้ ฮึให้เงินมันปีละร้อยชั่งกว่า มันกลายไปเปนถ้วยชามไปชิบ

ขุนเจริญ

แล้วยังมีเรื่องน้องชายผมอีก มันสุรุ่ยสุร่ายเสียเหลือเกิน ผมช่วยมันเท่าไรไม่มีใครคาดคะเนได้เลย

พระยาอมร

ก็น่าเสียดายครับ

ขุนเจริญ

ผมให้เขายืมเงินไปไม่รู้จักว่าเท่าไร นี่ก็เปนความผิดของผม ยิ่งเสียใจมากขึ้นเพราะ​เดี๋ยวนี้จนผมจะช่วยคุณไม่ได้

พระยาอมร

(พูดป้อง) โกหก! (พูดดัง) ถ้ายังงั้นคุณเปนอันช่วยผมไม่ได้

ขุนเจริญ

ในเวลานี้ผมเสียใจที่จะช่วยคุณไม่ได้ แต่ถ้าผมจะช่วยได้เมื่อไร เชื่อเถอะผมคงจะบอกไปให้ทราบ

พระยาอมร

ผมเสียใจ

ขุนเจริญ

ไม่มากกว่าผมเองเปนแน่

พระยาอมร

ผมลาที (พูดป้อง) พอแล้ว เห็นใจเสียแล้ว (ออกไป)

​ขุนเจริญ

นี่แหละอ้ายการเปนคนใจดีนี่มันก็มีที่เสีย คือมันเปนเครื่องล่อให้คนอัตคัดต่างๆ มากวน ต้องคอยใช้ความคิดดีๆ ปัดให้พ้น ถึงจะไม่เสียทรัพย์สินก็เสียเวลา

(นายคงเข้ามาทางประตูซ้าย)

นายคง

ท่านขุน ผมไม่อาจเข้ามาหาคุณก่อนนี้ แต่ผมมีหนังสือสำคัญมาให้คุณฉบับหนึ่ง (ขุนเจริญรับหนังสือไปฉีกอ่าน)

ขุนเจริญ

เจ้าคุณลุงมาถึงแล้ว อ้อมาถึงแล้ว (ตะโกนที่ประตู) เฮ้ยอ้ายพูน ดูนายยิ้มทีเถอะถ้ายังไปไม่ไกลเรียกให้กลับมา

​นายคง

เห็นไปพ้นแล้วขอรับ

ขุนเจริญ

ทำไมแกไม่บอกฉันเสียตั้งแต่แกพานายยิ้มมา

นายคง

ผมนึกว่าคุณมีธุระส่วนตัวก็ไม่อาจรบกวน ผมต้องไปนัดพ่อบุญสมให้มาหาเจ้าคุณที่นี่ บ่ายวันนี้ท่านจะมา

ขุนเจริญ

ฉันดีใจมากที่ท่านจะมา (พูดป้อง) เคราะห์ร้ายจริงๆ พับผ่าซิ

นายคง

แหม หน้าตาเจ้าคุณอมรท่านเปล่งปลั่งสบายดีเทียวขอรับ

​ขุนเจริญ

ฉันยินดีมาก

นายคง

ผมจะไปบอกท่านว่าท่านขุนคอยพบท่านอยู่ที่นี่

ขุนเจริญ

ยังงั้นๆ ขอให้แสดงความนับถืออย่างสูงสุดถึงท่านด้วย เรียนท่านเถอะว่าฉันยินดีจนไม่รู้จะอธิบายยังไง

นายคง

ขอรับผมจะไปเรียนท่าน (ออกไปทางซ้าย)

ขุนเจริญ

พับผ่าซิ เจ้าคุณลุงก็จะเพาะจะมาเวลานี้และ รำคาญจริงๆ ไม่ได้ต้องไปเตรียมตัว (ออกไปทางขวา)