คำนำ

​เมื่อข้าพเจ้าปรารภถึงงารศพมารดา ได้ยินคำกล่าวกันว่า “งารศพนี้เห็นจะได้อ่านหนังสือแปลก” ด้วยคาดกันว่าข้าพเจ้าคงจะแต่งหนังสือเรื่องอันใดขึ้นใหม่ ให้สมศรัทธาที่ทำการสนองคุณมารดา ที่คาดเช่นนั้นก็เปนอันหยั่งใจถูก ด้วยข้าพเจ้าก็คิดอยู่ว่าจะแต่งหนังสือขึ้นใหม่ด้วยน้ำพักน้ำแรง อุทิศกุศลสนองพระคุณอันสูงสุดสักเรื่องหนึ่ง อาศรัยเหตุนี้จึงได้พยายามแต่งเรื่องตำนานพุทธเจดีย์สยามขึ้น ด้วยเห็นว่าประกอบพร้อมด้วยประโยชน์ทั้ง ๒ ประการ คือประโยชน์ในทางสืบอายุพระพุทธสาสนาประการ ๑ กับประโยชน์ในทางบำรุงความรู้ด้วยอีกประการ ๑ ควรนับว่าเปนบำเพ็ญกุศลได้

แต่ความคิดที่จะแต่งเรื่องตำนานพุทธเจดีย์สยามนี้ ไม่ใช่ข้าพเจ้าคิดขึ้นเอง มองสิเออ เฟอนองค์ ปิลา อัคราชทูตฝรั่งเศสคนก่อนเปนผู้ชักชวนให้แต่ง ด้วยตั้งแต่มองสิเออปิลาเข้ามาอยู่ในกรุงเทพ ฯ ชอบดูของโบราณต่างๆ ของไทย ได้ไปเห็นพระพุทธรูปแบบต่าง ๆ ซึ่งตั้งไว้ในพระระเบียงวัดเบ็ญจมบพิตร ทราบว่าพระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้ข้าพเจ้าเปนผู้เลือกหามารวบรวม แลต่อมามองสิเออปิลาได้ไปเที่ยวดูของโบราณตามหัวเมืองมณฑลต่าง ๆ แล้วจึงมาว่าแก่ข้าพเจ้าว่าโบราณวัดถุในประเทศสยามนี้ โดยฉเพาะที่เปนพุทธเจดีย์ มีพระพุทธรูปเปนต้น มีของดีงามน่าชมอยู่เปนอันมาก แต่ชาวประเทศอื่นหาทราบกันไม่ ถ้าข้าพเจ้าแต่งหนังสือ​แสดงอธิบายพุทธเจดีย์สยามขึ้นสักเรื่องหนึ่ง เห็นจะเปนประโยชน์มาก แม้อย่างต่ำก็จะเผยแผ่ให้คนทั้งหลายได้รู้เห็นความรุ่งเรืองของประเทศสยามซึ่งมีมาแล้วแต่หนหลัง อาศรัยคำชักชวนของมองสิเออปิลาดังกล่าวมานี้ เมื่อข้าพเจ้าคิดหาเรื่องหนังสือซึ่งจะแต่งในงารศพมารดา จึงได้ตกลงแต่งเรื่องตำนานพุทธเจดีย์สยาม แต่ว่าตั้งใจจะแต่งแถลงความแก่ไทยด้วยกันเองเปนสำคัญ เพราะจะพิมพ์เปนของแจกในงารศพ ถ้ามีชาวต่างประเทศชอบตอนไหน จะแปลตอนนั้นเปนภาษาฝรั่งก็ได้ แต่หนังสือเรื่องนี้แต่งยากกว่าหนังสือเรื่องอื่นๆ ซึ่งข้าพเจ้าได้เคยแต่งมาโดยมาก ด้วยมีกิจที่จำต้องตรวจหนังสือต่าง ๆ และต้องค้นหาวัดถุที่จะทำรูปภาพมากอยู่ ทั้งตัวข้าพเจ้าเองก็เกิดชล่าใจ ด้วยไม่ทราบกำหนดซึ่งจะได้ปลงศพมารดาอยู่ช้านาน เมื่อลงมือแต่งหนังสือแล้วมีการอื่นก็ทิ้งไปทำการนั้นเสีย แต่แต่ง ๆ หยุด ๆ มาหลายคราว ครั้นมาทราบกำหนดงารศพแน่เวลาสิมีอยู่เพียงเดือนเดียว จึงต้องรีบเร่งแต่งตอนข้างท้ายแลส่งตอนข้างต้นไปให้พิมพ์ในเวลากำลังแต่งอยู่นั้น ไม่มีโอกาศที่จะได้ตรวจตราพิจารณาให้ถ่องแท้ หนังสือที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้เห็นจะมีวิปลาศคลาดเคลื่อนอยู่มิมากก็น้อย ต้องขออภัยแก่ท่านทั้งหลายด้วย

ในการที่แต่งหนังสือเรื่องนี้สำเร็จ ข้าพเจ้ารู้สึกขอบใจศาสตราจารย์ยอช เซเดส์ มาก ด้วยรับหน้าที่การค้นหนังสือแลการเลือกรูปภาพที่พิมพ์ ต้องเหน็จเหนื่อยมาก นอกจากนั้นขอบใจพระพินิจวรรณการ ​ผู้ตรวจฉบับพิมพ์ นายพลตรี พระยาภักดีภูธร เจ้ากรมแผนที่ทหารบก ด้วยรับพิมพ์แผนที่มัชฌิมประเทศ พระยาอนุสาสนพาณิชยการ ผู้อำนวยการโรงเรียนเพาะช่าง ด้วยรับทำรูปภาพต่าง ๆ พระโสภณอักษรกิจ เจ้าของโรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร ผู้รับพิมพ์หนังสือนี้ แลที่สุดขอขอบใจ มองสิเออ เฟอนองค์ ปิลา ซึ่งเปนผู้ชวนให้แต่งด้วย.

วังวรดิศ

วันที่ ๓ พฤษภาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๙