๓

๏ มาจะกล่าวบทไป	ถึงอสุรีกาขาวสาวสรร
ครั้นคลายเวทมนตร์ของทรงธรรม์	นางก็ฟื้นตื่นพลันจากนิทรา
เหลียวไปไม่เห็นพระภูมี	ยักษีโศกเศร้าถวิลหา
ทิ้งเมียเสียได้ไม่เมตตา	ฤๅว่าเสด็จไปแห่งใด
นางยักษ์ลงไปดูเภตรา	ทั้งสำเภาทอดท่าหาเห็นไม่
ให้ร้อนรนกระวนกระวายใจ	จะตามไปให้ถึงพระบุรี ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ คิดแล้ว	ฉวยจับกระบองแก้วของยักษี
สำแดงแผลงอิทธิฤทธี	อสุรีเร่งตามไปพลัน ฯ

ฯ ๒ คำ กราวใน ฯ

๏ ตามไป	ล่วงแดนกรุงไกรเขตขัณฑ์
เย็นรอนอ่อนแสงสุริยัน	ถึงขอบขัณฑ์พระมงกุฎกรุงไกร
จะลอบเข้าไปในพารา	ขอบขัณฑเสมาไม่เข้าได้
จะคอยอยู่ให้พบพระภูวไนย	จึงจะปลอมเข้าไปในบุรี ฯ

ฯ ๔ คำ ตระ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นวลนางพิกุลทองโฉมศรี
สมสู่อยู่ด้วยพระภูมี	เป็นข้าหลายปีนานมา
มีบุตรคนหนึ่งชื่อเจ้ารัก	งามสุดทรงศักดิ์เสน่หา
เย็นเช้าขึ้นเฝ้าพระบิดา	พระชันษาเจ้าได้เจ็ดปี
ยังอยู่ในครรภ์นางกัลยา	ถ้วนทศมาสานางโฉมศรี
เจ็บครรภ์ประชวรพระนาภี	เทวีจะคลอดพระลูกยา
เถ้าแก่ชาวแม่พระกำนัล	ห้อมล้อมแจ่มจันทร์อยู่พร้อมหน้า
บ้างขึ้นไปทูลพระบิดา	บอกว่าประชวรพระนาภี ฯ

ฯ ๘ คำ เชิด ฯ

๏ ขอเชิญสมเด็จพระมารดา	ทั้งพระอัยกาเรืองศรี
เชิญเสด็จลงไปในบัดนี้	เทวีจะคลอดพระบุตรา ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระบิตุรงค์ตกใจเป็นนักหนา
ทั้งองค์สุพรรณผู้มารดา	ก็เสด็จลีลาทันใด ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ครั้นถึงเฝ้าประคองพระลูกยา	เจ้าอย่าโศกากันแสงไห้
แม่อย่าท้อแท้จงแข็งใจ	มิใช่จะเป็นอะไรมี
ให้หมอตำแยเข้าแปรผัน	ลูบท้องต้องครรภ์นางโฉมศรี
ครั้นได้ฤกษ์งามยามดี	เทวีก็ประสูติพระลูกยา ฯ

ฯ ๔ คำ มโหรี ฯ

๏ เป็นชายโสภาแน่งน้อย	ทรงโฉมแช่มช้อยเสน่หา
รูปทรงเหมือนองค์พระบิดา	พระเจ้าย่าเข้ารับใส่พานทอง
ให้จัดนางนมพี่เลี้ยง	ถนอมพร้อมเพรียงอยู่ทั้งผอง
ถวายนามตามวงศ์กันพี่น้อง	ที่สองชื่อพระยมกุมาร
สำเร็จเสร็จพลันทันใด	ต่างองค์ต่างไปราชฐาน
รักษาเลี้ยงดูพระกุมาร	อยู่จำเนียรกาลนานมา ฯ

ฯ ๖ คำ เชิด ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางพิกุลทองเสน่หา
เมื่อจะพรากพรัดพระภัสดา	เวราแต่หลังมาตามทัน
จะใคร่ไปเล่นทุ่งป่า	ชมดอกบุษบากระเษมสันต์
โฉมนางจึงทูลพระทรงธรรม์	เมียขวัญนี้ไม่สบายใจ
ขอเชิญสมเด็จพระภูบาล	ไปเล่นทุ่งชลธารให้แจ่มใส
ชมบุษย์บัวบานตระการใจ	กับกุมารชาญชัยให้เปรมปรา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎฟังน้องเสน่หา
เจ้าไม่สำราญวิญญาณ์	ตัวพี่จะพาคลาไคล
ว่าแล้วพระเสด็จออกมา	ตรัสสั่งเสนาน้อยใหญ่
เตรียมเรือพระที่นั่งจงเร็วไว	เราจะไปประพาสชลธี
ข้างนํ้าข้างในจะไปมั่ง	จัดแจงเรือดั้งหลังคาศรี
สั่งเสร็จแล้วพลันทันที	ภูมีเสด็จเข้ามา
ทรงเครื่องประดับเสร็จแล้ว	ชวนโฉมน้องแก้วเสน่หา
กับองค์ลูกรักทั้งสองรา	นักสนมซ้ายขวาก็ตามไป[๑] ฯ

ฯ ๘ คำ เสมอ ฯ

๏ ฝีพายโยนยาวมี่ฉาวมา	กระทุ้งเสาโห่ลั่นสนั่นไหว
ลัดทุ่งมาตามชลาลัย	เรือดั้งตั้งไล่พายสุ่มมา ฯ

ฯ ๒ คำ ชมตลาด ฯ

๏ เข้าทุ่งชมบุษย์บัวบัน	บัวเผื่อนบัวผันสันตะวา
สัตตบุษย์บัวขาวแย้มผกา	ตูมบานระย้าระยับไป
ดอกอุบลจงกลนี	สารพันจะมีอยู่ไสว
บัวหลวงผุดสะพรั่งบังใบ	ดอกฝักรายไปในนัที
ฝ่ายฝูงนางในดีใจนัก	ชิงกันเด็ดหักอยู่อึงมี่
บัวขมสันตะวาในนัที	ที่ใกล้วารีเก็บเอามา
บ้างถอนสาหร่ายสายโตนดลิงโลดใจ	นางในชื่นชมหรรษา
โฉมพิกุลทองก็เปรมปรา	สาวสรรกัลยาก็ยินดี ฯ

ฯ ๘ คำ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	กาขาวอสุรียักษา
รู้ข่าวว่าองค์พระภูมี	พาองค์มเหสีเสด็จมา
นางยักษ์ชื่นชมภิรมย์ใจ	เห็นจะได้ดังความปรารถนา
ออกจากสุมทุมพุ่มป่า	เล็ดลอดสอดมาในนัที ฯ

ฯ ๔ คำ ตระ ร่าย ฯ

๏ ครั้นมาถึงใกล้	แอบไม้เห็นองค์พระโฉมศรี
พิศดูทั้งองค์นางเทวี	อสุรีพิศดูไม่วางตา
จึงนิมิตดอกบัวอันใหญ่ยิ่ง	งามพริ้งวิไลอันเลขา
ซ่อนตัวอยู่ในพระคงคา	ผุดเคียงนาวาฝีพายไป ฯ

ฯ ๔ คำ ตระ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางพิกุลทองผ่องใส
เมื่อกรรมจะถึงนางทรามวัย	เดินไปที่ริมพนาลี
เห็นดอกบัวบานตระการใจ	ไม่รู้ว่ากลของยักษี
จึงยื่นหัตถ์ไปเด็ดเอาทันที	อสุรีก็ฉุดลงในคงคา
ตีแล้วสาปด้วยเวทของยักษี	ให้มึงเป็นชะนีไปอยู่ป่า
ต่อได้เลือดกูมาทา	กายาจึงจะคืนสมประดี
นิมิตตัวใหม่เหมือนนางกัลยา	แล้วผุดขึ้นนาวาร้องอึงมี่
จงช่วยเมียด้วยพระพันปี	แต่งกิริยาพาทีให้เชื่อใจ
พระมงกุฎช่วยฉุดขึ้นนาวา	จะรู้กลมารยาก็หาไม่
สำคัญว่าองค์นางทรามวัย	ตระหนกตกใจไม่เป็นสมประดี ฯ

ฯ ๑๐ คำ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองเร่งหมองศรี
ครั้นต้องเวทอสุรี	กลายเป็นชะนีทันใด
ขึ้นเลียบอยู่ริมฝั่งพระคงคา	ติดตามลูกยาพิสมัย
ความแสนพิศวาสจะขาดใจ	ชลเนตรลามไหลตามเรือมา ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	นวลนางอสุรีก็หรรษา
ทำรับพระกุมารน้อยมา	เสวยนมมารดาพ่อยาใจ
เจ้าพิศดูนมพระมารดา	เหม็นสาบยักษาไม่กินได้
ร้องไห้กันแสงดิ้นรนไป	โผมาหาองค์พระพี่ยา ฯ

ฯ ๔ คำ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักขัดใจเป็นนักหนา
เข้าชิงเอาองค์พระน้องมา	นี่เป็นมารดาข้าเมื่อไร
ปลอบน้องนิ่งเถิดอย่าโศกา	ชลนาแถวถั่งหลั่งไหล
ฟังพี่เถิดน้องอย่าร้องไป	กรรมเราชื่อไรได้ทำมา
นางยักษ์เจ้าทำเป็นขัดใจ	มิให้ภูวไนยเจ้ากังขา
ว่าดูเอาเถิดพระราชา	ไม่เสวยนมข้าแล้วโศกี ฯ

ฯ ๖ คำ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น[๒]	พระมงกุฎโกรธลูกทั้งสองศรี
สำคัญว่าองค์นางเทวี	ภูมีกริ้วโกรธพิโรธใจ
เป็นไรเจ้ารักชิงน้องยม	มิให้เสวยนมนี้ว่าไร
มึงว่าแม่มึงอยู่ที่ไหน	ลูกอุบาทว์จังไรขายบาทา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักกราบทูลพระบิดา
นางนี้มิใช่เป็นแม่ข้า	น้องยาผิดกลิ่นสะอื้นอ้อน
ผิดเนื้อผิดนมพระมารดร	เจ้ายมจึงอ้อนถวิลหา[๓]
ข้าเห็นมิใช่พระมารดา	บิดาจงทราบในพระทัย
เหลือบเห็นชนนีเลียบริมน้ำ	เรียกพลางทางร่ำสะอื้นไห้
โน่นแน่มารดาของข้าไซร้	ตามร้องไห้มาริมคงคา
แม่เจ้าประคุณของลูกแก้ว	ใจลูกจะขาดแล้วไม่เห็นหน้า
มารับลูกด้วยพระมารดา	น้องข้าอยากนมเป็นเหลือใจ ฯ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ ฟังลูกว่า	พระราชาเคืองขัดอัชฌาสัย
นี่อีบัดสีชะนีไพร	ไปเรียกว่าเป็นพระมารดา
พระองค์กริ้วโกรธพิโรธใจ	ลูกชั่วจังไรขายหน้า
ให้ฝีพายวาดเรือจงเร็วรา	ส่งอ้ายสองราให้สาใจ
ครั้นเรือประทับกับหน้าท่า	ขับลูกสองราไม่ช้าได้
เป็นกรรมของนางได้สร้างไว้	ก็มิได้พินิจพิศดู
ขับลูกเสียแล้วออกเรือไป	ท้าวไทอัปยศอดสู
กระทืบเรือพระที่นั่งไม่ยั้งดู	โฉมตรูเร่งฝีพายเข้าวังใน ฯ

ฯ ๘ คำ เชิด โอ้ ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักอุ้มน้องเดินร้องไห้
วิ่งตามมารดาโศกาลัย	เดินหนีลูกไยพระมารดา
เห็นแม่คลั่งคลุ้มกลุ้มใจ	ปีนป่ายขึ้นไปบนพฤกษา
อุ้มน้องร้องเรียกมารดา	แม่ข้ามาเถิดพระชนนี
มาหาลูกเถิดพระผ่านเกล้า	น้องน้อยสร้อยเศร้าหมองศรี
แม่มานิ่งเสียได้ไม่ดูดี	ปรานีลูกน้อยที่ยังเยาว์
แม่ข้าน้องยมอยากนมนัก	ตัวข้าชื่อรักนี้อยากข้าว
ขอเชิญพระมารดาเจ้า	ผ่านเกล้าทรงนมพระลูกยา ฯ

ฯ ๘ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองชะนีป่า
ปีนป่ายร่ายไม้บนพฤกษา	วิญญาณ์ไม่เป็นสมประดี
ครั้นคลายคลั่งคลุ้มกลุ้มใจ	เหลือบไปเห็นลูกทั้งสองศรี
อารมณ์ค่อยได้สมประดี	เทวีลงจากต้นไทร ฯ

ฯ ๔ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ รับเอาลูกน้อยมาเชยชม	ให้เจ้าเสวยนมแล้วร้องไห้
อียักษ์มันตีแทบบรรลัย	ที่ไหนแม่นี้จะเป็นตัว
แม่นี้มีกรรมจำพลัดพราก	จำจากแล้วพ่อทูนหัว
จิตใจแม่ให้มืดมัว	ทูนหัวแม่เอยแม่จากไกล
กินนมเสียเถิดนะพระทอง	เจ้ารักเลี้ยงน้องอย่าร้องไห้
นางสั่งลูกพลางทางร่ำไร	ดังใจจะขาดด้วยลูกยา ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ บัดเดี๋ยวคลั่งคลุ้มกลุ้มใจ	ทิ้งลูกน้อยไว้ขึ้นพฤกษา
ร้องเป็นชะนีที่ในป่า	สองตาเจ้าแดงดังอัคคี ฯ

ฯ ๒ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักเศร้าสร้อยหมองศรี
วิ่งเข้ารับน้องเจ้าทันที	ชลนัยน์ไหลรี่อาบพักตรา
แลเห็นมารดาเจ้าขึ้นไป	บนต้นพระไทรที่ใบหนา
เก็บพิกุลทองของมารดา	ขอดชายภูษาเข้าทันใด
อุ้มน้องร้องสั่งชนนี	แม่เจ้าอยู่นี่อย่าไปไหน
ลูกนี้แสบท้องเป็นพ้นใจ	ลูกไปสักครู่จะกลับมา
อุ้มน้องเดินพลางทางเหลียวหลัง	ให้พะว้าพะวังเป็นนักหนา
กลัวว่าสมเด็จพระมารดา	ลงจากพฤกษาสัญจรไป
เจ้าเดินมาแล้วเฝ้าเหลียวดู	เห็นแม่ยังอยู่ที่ต้นไทร
รีบรัดลีลาคลาไคล	ถึงท้องตลาดใหญ่มิได้ช้า ฯ

ฯ ๑๐ คำ โอด เพลง ฯ

๏ บัดนั้น	ชาวตลาดนั่งร้านอยู่แน่นหนา
แลเห็นกุมารทั้งสองรา	ลูกอ่อนนี้มาแต่แห่งไร
รูปร่างเห็นเป็นผู้ดี	พักตราราศีดูผ่องใส
อุ้มน้องเที่ยวท่องตลาดใหญ่	น่ารักสุดใจเจ้าพ่ออา
ถามว่าจะซื้อสิ่งอันใด	ตามแต่นํ้าใจปรารถนา
มานี่ก่อนเถิดเจ้าพ่ออา	ชาวร้านเมตตาเป็นพ้นใจ ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ พระกุมารจึงตอบวาที	เบี้ยหอยไม่มีทำไฉน
พิกุลทองของข้าห่อผ้าไว้	แล้วแก้ออกให้กับแม่ค้า ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ แม่ค้ารับเอาพิกุลทอง	อันงามเรืองรองเลขา
เจ้าชอบใจสิ่งไรนะพ่ออา	จัดแจงแต่งหาให้น้องกิน
กล้วยอ้อยขนมชาวร้านให้	กินสักเท่าไรก็ไม่สิ้น
เจ้าป้อนน้องพลางแล้วทางกิน	พระนรินทร์อิ่มหนำสำราญใจ ฯ

ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ

๏ บัดนั้น	นวลนางวิเสทชาวใน
ตะวันบ่ายชายแสงลงไรไร	ลีลาคลาไคลเจ้าเดินมา ฯ

ฯ ๒ คำ เพลง ฯ

๏ มาพบพระกุมารชาญชัย	เข้าไปร่ำรักเป็นนักหนา
พ่ออุ้มน้องไปเที่ยวข้างไหนมา	พระมารดาของเจ้าอยู่แห่งไร ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักบอกแจ้งแถลงไข
เมื่อวันไปเล่นทุ่งไพร	มีดอกบัวใหญ่ผุดขึ้นมา
พระมารดาเอื้อมมือไปเด็ดหัก	อียักษ์ฉุดไปไม่ทันคว้า
มันแปลงเหมือนองค์พระมารดา	น้องข้าไม่กินนมมัน
พระบิดาจึงขับข้าไป	กริ้วโกรธคือไฟไม่หุนหัน
ข้าวิ่งมาตามมารดาพลัน	แม่นั้นเป็นชะนีอยู่ต้นไทร ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ พี่จงไปบอกพระเจ้าย่า	ข้าจะอยู่ช้าก็ไม่ได้
สั่งเสียกันแล้วก็คลาไคล	วิเสทเข้าในนัครา ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ครั้นว่ามาถึงวังใน	เข้าไปกราบทูลพระเจ้าย่า
ทูลว่าข้าพบกุมารา	อุ้มน้องเที่ยวมาตลาดใหญ่
แล้วบอกกิจจาเป็นถ้วนถี่	เล่าถึงชนนีแล้วร้องไห้
กราบทูลเจ้าย่าให้แจ้งใจ	ว่ามารดานั้นไซร้เป็นชะนี
บอกว่าสมเด็จพระบิดา	กริ้วโกรธโกรธาแล้วขับหนี
เนื้อความจริงจังดังนี้	จงทราบธุลีพระบาทา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	สุพรรณฟังแจ้งแห่งทาสา
ชลเนตรไหลหลั่งคั่งคลอตา	อนิจจามาเป็นถึงเช่นนี้
หลานกูกูรักดังแก้วตา	มันไม่มาบอกเท่าเกศี
จะได้เล่นเห็นกันเป็นไรมี	อีทาสีมึงอย่าว่าให้อึงไป
พรุ่งนี้มึงไปแสวงหา	พบตัวพามาให้จงได้
เงินทองเสื้อผ้าจะถึงใจ	ให้ได้แต่หลานกูเข้ามา ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักอุ้มน้องร้องไห้หา
มุ่งหมายจะไปที่มารดา	มิช้าก็ถึงต้นไทร ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ร้องเรียกแม่ทูนกระหม่อมแก้ว	ลูกมาถึงแล้วอย่าหม่นไหม้
มาทรงนมลูกน้อยกลอยใจ	เจ้าประคุณลูกไหว้ได้เมตตา
มากินโภชนาพออาศัย	ข้าวของลูกได้เต็มห่อผ้า
ผิดรูปซูบผอมพระมารดา	ลงมาหาลูกราแม่ยาใจ ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองหมองไหม้
นั่งเศร้าเหงานิ่งบนกิ่งไม้	จิตใจร้อนนักดังอัคคี
ขู่คำรามคึกคึกกึกก้อง	ห้อยโหนแผดร้องเสียงอึงมี่
มุ่งหมายไปป่าพนาลี	ด้วยขนเพชรเทวีเกือบแก่แล้ว ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ ได้ยิน	นางผินพักตร์ดูพระลูกแก้ว
อารมณ์สร่างสมประดีแล้ว	นางแก้วเจ้าลงจากต้นไทร ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ รับเอาลูกน้อยทรามชม	ให้เจ้าเสวยนมแล้วร้องไห้
วันนี้ลูกยาเจ้าคลาไคล	ไปเที่ยวถึงไหนนะลูกอา ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารบอกแจ้งที่กังขา
ข้าแสบท้องเหลือใจพระมารดา	ลูกรักจึงลาพระแม่ไป
เก็บเอาพิกุลทองของมารดา	ไปเที่ยวซื้อหาพออาศัย
ข้าวปลาขนมมีถมไป	เชิญให้แม่กินจงสำราญ
ลูกเห็นพระแม่เจ้าผอมผ่าย	จิตใจลูกร้อนดังเพลิงผลาญ
เชิญกินเสียบ้างให้สำราญ	สงสารน้องน้อยแม่กลอยใจ ฯ

ฯ ๖ คำ โอ้ ฯ

๏ ฟังลูกน้อย	นางแสนโศกสร้อยละห้อยไห้
แม่จะกินอาหารประการใด	ให้อัดอั้นตันใจทุกเวลา
แค้นด้วยบิดาของเจ้านัก	ไม่คิดถึงลูกรักเสน่หา
หลงใหลไปด้วยอีมารยา	เวราของแม่มาตามทัน
สงสารแต่แม่จะจากไกล	เจ้าจะเห็นหน้าใครพ่อจอมขวัญ
จะได้เห็นแม่นี้สักกี่วัน	นางกอดจอมขวัญเข้าร่ำไร ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ บัดเดี๋ยวคลั่งคลุ้มกลุ้มขึ้นมา	เผ่นขึ้นพฤกษาพระไทรใหญ่
สองตาเจ้าแดงดังแสงไฟ	ดังเพลิงลุกไหม้ทั้งกายา
ปีนป่ายร่ายไม้แล้วกู่ก้อง	สำเนียงเสียงร้องกันแสงหา
ด้วยเวทมนตร์อียักษ์มันใช้มา	กัลยาไม่เป็นสมประดี ฯ

ฯ ๔ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ เมื่อนั้น	เจ้ารักอุ้มน้องหมองศรี
เห็นองค์สมเด็จพระชนนี	ขึ้นบนไทรศรีจวนเวลา
เก็บเอาพิกุลทองแม่ร้องไห้	ห่อไว้กับชายภูษา
อุ้มน้องร้องสั่งพระมารดา	ครั้นแล้วก็พาน้องไป ฯ

ฯ ๔ คำ เชิด ฯ

๏ บัดนั้น	นวลนางสาวศรีวิเสทใหญ่
ครั้นจวนเวลาก็คลาไคล	ออกจากวังในมิได้ช้า ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ มาพบกุมารชาญชัย	วิเสทเข้าไปก้มเกศา
บอกว่าเจ้าย่าใช้มา	ให้หาสองราเข้าไป ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	กุมารฟังแจ้งแถลงไข
ครั้นแล้วลีลาคลาไคล	วิเสทพาเข้าในนัครา ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ มาถึง	จึงเข้าวังในมิได้ช้า
วิ่งเข้ากอดบาทพระเจ้าย่า	โศกาสะอื้นร่ำไร ฯ

ฯ ๒ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	สุพรรณข้อนทรวงกันแสงไห้
อุ้มหลานใส่ตักสะพักไว้	กล่าวความถามไถ่พระนัดดา
ต้นถ้อยปลายความเป็นไฉน	เดิมเหตุอย่างไรจงบอกย่า
จึงขับเจ้าพี่น้องสองรา	เล่าไปให้ย่าแจ้งใจ ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารทูลแจ้งแถลงไข
เมื่อวันไปเล่นทุ่งไพร	มีดอกบัวใหญ่ผุดขึ้นมา
พระมารดาเอื้อมมือไปเด็ดหัก	อียักษ์มันฉุดเอาแม่ข้า
กลายเป็นชะนีผุดขึ้นมา	เลียบริมคงคาเดินร้องไห้
อียักษ์มันผุดขึ้นมา	รูปเหมือนมารดาผ่องใส
แล้วมารับเอาน้องข้าไป	ทำเป็นจะให้กินนมมัน
เจ้ายมผิดนมมารดา	ผลักไสโศกากันแสงศัลย์
พระบิดากริ้วโกรธเอาโทษทัณฑ์	ขับข้ากับน้องนั้นจากนาวา
ข้าจึงเดินตามมารดาไป	เห็นแม่ขึ้นต้นไทรพฤกษา
ครั้นคลายคลั่งคลุ้มวิญญาณ์	ก็โศการักลูกทุกราตรี
อันความลำบากพระแม่เจ้า	โศกเศร้าทุกข์ร้อนหมองศรี
แสนลำบากยากใจใช่พอดี	อัยกีจงทราบพระบาทา ฯ

ฯ ๑๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระอัยกีฟังหลานเสน่หา
เล่าความทุกข์ยากลำบากมา	กัลยากริ้วโกรธพิโรธใจ
ดูดู๋ทำได้ถึงเพียงนี้	จะบอกเล่าคดีก็หาไม่
ตรัสสั่งสาวสรรกำนัลใน	ไปบอกให้ลูกกูขึ้นมา
ทั้งนางองค์อัครมเหสี	ว่ามีทำวนเป็นนักหนา
เอาหลานซ่อนไว้ในปรางค์ปรา	นางทาสาเร่งไปในบัดนี้ ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น	สาวใช้รับสั่งใส่เกศี
ลุกแล่นลงไปด้วยทันที	ถึงที่ปราสาทพระราชา ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ มาถึง	จึงถวายบังคมเหนือเกศา
กราบทูลไปพลันมิทันช้า	พระมารดาให้เชิญจรลี
ให้เชิญเสด็จไคลคลา	ทั้งโฉมกัลยามเหสี
ให้เร่งขึ้นไปในบัดนี้	ขอเชิญภูมีจงแจ้งใจ ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎได้ฟังไข
ชวนนางกัลยาคลาไคล	ขึ้นไปเฝ้าองค์พระมารดา ฯ

ฯ ๒ คำ เพลง ฯ

๏ มาถึง	จึงตั้งบังคมเหนือเกศา
โฉมนางพิกุลทองอสุรา	บังคมวันทาพระชนนี ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	องค์พระมารดาให้หมองศรี
ตรัสถามไปพลันทันที	หลานข้าทั้งสองศรีไปอยู่ไหน
เคยขึ้นมาเฝ้าทุกเวลา	ลูกเจ้าสองราอยู่แห่งใด
ไม่เห็นขึ้นมานี้ว่าไร	เจ็บปวดเป็นไฉนนะลูกอา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎก้มเกศา
ทูลองค์สมเด็จพระมารดา	วันไปทุ่งป่าพนาลัย
ไปเที่ยวประพาสบุปผา	สาวสรรกัลยาน้อยใหญ่
เจ้าพิกุลทองเด็ดดอกไม้	พลัดตกลงไปในคงคา
ชวนกันตระหนกตกใจ	พยุงนางทรามวัยขึ้นนาวา
บัดเดี๋ยวทันใดพระมารดา	มันว่าแปลงมาประหลาดใจ
ไปเห็นชะนีอีผีป่า	ว่าเป็นมารดาแล้วร้องไห้
ลูกจึงกริ้วโกรธพิโรธใจ	ขับให้มันไปพระมารดา ฯ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ ฟังพาที	ชนนีแค้นขัดเป็นนักหนา
หลานกูกูรักดังแก้วตา	เคยขึ้นมาเฝ้าย่าชมเขย
น้อยฤๅขับไล่ไม่นำพา	ให้เป็นลิงป่าเสียแล้วเหวย
ใจคอเช่นนี้กูมิเคย	ไม่รักลูกเลยมาตัดได้
ทั้งนางผู้เป็นพระมารดา	ไม่รักลูกยาฤๅไฉน
ถึงผัวจะโกรธพิโรธใจ	ช่างทิ้งเสียได้ไม่เมตตา
มันก็มิใช่แม่ลูกกัน	ไม่ผูกพันรักลูกเท่าเกศา
พิกุลทองที่ไหนเจ้าได้มา	ก้มหน้าขวยเขินสะเทิ้นใจ
หลานกูเชยชมอยู่ทุกวัน	จะเกรงใจกันก็หาไม่
นางยิ่งโกรธาตะละไฟ	นางเปรียบปรายให้มิได้ช้า ฯ

ฯ ๑๐ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางยักษ์ขวยเขินเมินหน้า
แก้ไขบ่ายเบี่ยงด้วยปัญญา	ทูลพระมารดาขึ้นทันใด
ครั้นว่าข้าน้อยจะทูลทัด	จะขืนขัดสามีกระไรได้
ถึงรักก็รักอยู่ในใจ	จะขืนขัดอย่างไรพระชนนี
ถึงลูกนี้จะขับไปเสียด้วย	จะขืนอยู่สู้ม้วยก็ใช่ที่
ลูกแล้วมิรักเมื่อไรมี	สุดใจลูกนี้พระมารดา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ฟังพาที	พระชนนีเห็นผิดเป็นนักหนา
จริงเหมือนถ้อยคำของนัดดา	พิกุลทองมิตกเห็นหลากใจ
จึงเรียกแต่ลูกชายมา	เข้าในปรางค์ปราสุกใส
ค่อยกระซิบลูกยาแม่หลากใจ	มาเป็นอย่างไรนะลูกอา
อีเมียเจ้าคนนี้แม่หลากใจ	ดีร้ายมันเป็นยักษา
พิกุลทองมิไหลจากโอษฐ์มา	ทั้งจริตกิริยาก็ผิดไป
แต่ลูกไปตามพระมารดา	พิกุลทองเก็บได้เป็นนักหนา
ตรัสเรียกหลานขวัญให้ออกมา	เล่าให้บิดาเจ้าแจ้งใจ
พระกุมารอุ้มน้องออกมา	วันทาแล้วเมินกันแสงไห้
พระเจ้าย่าเรียกข้ามาว่าไร	ลูกคนจังไรขายบาทา ฯ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎเห็นลูกเสน่หา
ชลเนตรคลอครองนัยนา	กอดลูกสองราเข้าไว้
พ่อขับเจ้าผิดพ่อขอโทษ	เจ้าอย่าโกรธพ่อเลยจงบอกให้
บัดนี้มารดาของเจ้าไซร้	อยู่ไหนจงบอกให้บิดา
แม้นว่าจริงจังอย่างนั้นไซร้	พ่อจะไว้มันไยอียักษา
เห็นผลอย่างไรนะลูกอา	มารดาบอกเจ้าประการใด ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารทูลแจ้งแถลงไข
อันพระมารดาของข้าไซร้	ร่ำไรรักลูกทุกเวลา
ครั้นว่าคลั่งคลุ้มกลุ้มใจ	ทิ้งลูกขึ้นไปต้นพฤกษา
ลูกเก็บพิกุลทองของมารดา	แลกขนมข้าวปลาสู่น้องกิน ฯ

ฯ ๔ คำ เจรจา ฯ

๏ ฟังลูกรัก	ประจักษ์วิญญาณ์พระภูมินทร์
คิดถึงองค์อัครเทพิน	ภูมินทร์กันแสงโหยหา
อุ้มเอาเจ้ายมใส่ตักซ้าย	เจ้ารักพี่ชายใส่ตักขวา
ทรงพระกันแสงโศกา	พ่างเพียงราชาจะขาดใจ ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ ครั้นพระค่อยคลายโศกาแล้ว	ตรัสสั่งลูกแก้วผู้พิสมัย
พรุ่งนี้จงพาบิดาไป	ถามไถ่ให้รู้เหตุการณ์
ว่าจะคิดอ่านฉันใดดี	ชนนีจึงคืนยังสถาน
วอนถามมารดาให้แจ้งการ	จะคิดอ่านจับแม่เจ้าเข้ามา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ ว่าแล้ว	จูบสั่งลูกแก้วเสน่หา
ลาองค์สมเด็จพระมารดา	พานางยักษาไปปรางค์ไชย ฯ

ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ

๏ ครั้นถึงจึงชวนเจ้าไฉยา	ลีลาเข้าห้องอันผ่องใส
บรรทมนิทราสำราญใจ	พอพระสุรีย์ใสสว่างฟ้า ฯ

ฯ ๒ คำ ตระ ฯ

๏ ครั้นรุ่งรางสว่างแล้ว	พระแก้วตรัสสั่งเป็นมารยา
วันนี้พี่จะไปพนาวา	เสนาทูลว่าช้างสำคัญ
เผือกผู้ตัวหนึ่งโคบุตร	นงนุชคอยอยู่กระเษมสันต์
สั่งแล้วทรงเครื่องอันพรายพรรณ	ทรงพระขรรค์แก้วออกมา ฯ

ฯ ๔ คำ เพลง ฯ

๏ ถึงเกยตรัสสั่งเสนาใน	เร่งเตรียมพลไวอย่าได้ช้า
เราจะออกไปพนาวา	อย่าช้าให้จัดไว้บัดนี้
สั่งเสร็จยุรยาตรทันใด	ขึ้นไปปรางค์มาศปราสาทศรี
บังคมสมเด็จพระชนนี	ชวนลูกสองศรีแล้วอำลา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ ครั้นถึงจึงขึ้นบนปราสาท	ตรัสเรียกสายสวาดิทั้งสองศรี
พรั่งพร้อมจัตุรงค์โยธี	ออกจากธานีด้วยทันใด ฯ

ฯ ๒ คำ กราวนอก ฯ

๏ พระกุมารนำหน้าคลาไคล	เกือบใกล้ชายป่าที่อาศัย
ทูลบอกบิดาทันใด	ให้หยุดพลไว้จงเร็วรา
แม่อยู่ตรงมือลูกชี้ไป	บนต้นพระไทรสาขา
รี้พลอื้ออึงเป็นโกลา	รู้ถึงมารดาจะตกใจ
พระราชาตรัสสั่งไปทันที	ให้หยุดโยธีน้อยใหญ่
ให้ห้ามปากเสียงอย่าอึงไป	กำชับกันไว้นะเสนา ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ พระกุมารเดินหน้าบิตุรงค์	ประจงอุ้มน้องรักเสน่หา
เห็นเกือบจะถึงพระมารดา	ให้บิดาเข้าอยู่ที่พุ่มพง
พระบิดาเข้าอยู่ที่นี่	จะได้แจ้งคดีที่ประสงค์
สั่งพระบิดาแล้วดังจำนง	อุ้มน้องเดินตรงเข้าต้นไทร ฯ

ฯ ๔ คำ เสมอ โอ้ ฯ

๏ ครั้นถึงจึงเรียกพระมารดา	เชิญแม่ลงมาจากต้นไทร
น้องยมอยากนมเป็นพ้นใจ	ชนนีจงได้เมตตา
มาเถิดแม่ทูนกระหม่อมแก้ว	ลูกอยากนมแล้วเป็นนักหนา
เรียกแม่เฉยได้ไม่นำพา	เรียกพลางโศการ่ำไร ฯ

ฯ ๔ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองหมองไหม้
กู่ก้องร้องเป็นชะนีไพร	จิตใจไม่เป็นสมประดี
แผดเสียงเดือดดาลทะยานใจ	มุ่งหมายจะไปไพรศรี
ลูกเรียกไขหูไม่ดูดี	เทวีไม่รู้ซึ่งกายา
ครั้นว่าค่อยคลายสบายใจ	แลไปเห็นลูกเสน่หา
ค่อยโหนโยนตัวเจ้าลงมา	จากกิ่งพฤกษาด้วยทันใจ ฯ

ฯ ๖ คำ เชิดฉิ่ง โอ้ ฯ

๏ รับเอาลูกน้อยมาเชยชม	กินนมแม่เถิดอย่าร้องไห้
ยังอีกเจ็ดวันแม่จะไป	พ่อสายใจกินนมเสียเถิดรา
พ่อดวงใจนัยน์เนตรของแม่เอ๋ย	แม่มิได้อยู่เชยเจ้าแก้วตา
เจ้ารักเลี้ยงน้องอย่าร้องไห้	สั่งพลางร่ำไรด้วยลูกรัก
เจ้ายมแม่จะสอนอย่าอ้อนพี่	คล้อยไกลแม่นี้ไม่เห็นหน้า[๔]
สิ้นบุญมารดาจะขอลา	ลูกยาเจ้ามาอยู่แต่ไกล
ขนเพชรแม่จวนจะแข็งกล้า	แม่จะกัดลูกยาให้ตักษัย
ว่าพลางกอดลูกทั้งสองไว้	ร่ำไรกันแสงโศกา ฯ

ฯ ๘ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระรักกุมารเสน่หา
เห็นองค์สมเด็จพระมารดา	ค่อยสร่างโศกากันแสงไห้
จึงอ้อนวอนถามพระมารดา	ลูกยาขอถามให้แจ้งใจ
เราจะคิดอ่านประการใด	พระแม่จึงจะได้กลับเป็นคน
โปรดกล่าวลูกเถิดพระมารดา	ลูกยาจะใคร่รู้ซึ่งเหตุผล
ลูกเห็นแม่เจ้าเฝ้าทุกข์ทน	แต่ก่นกินน้ำตาไม่วายวัน ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ลูกแก้ว	สุดใจแม่แล้วพ่อจอมขวัญ
อันจะให้ขึ้นเป็นคนนั้น	แม้นฟันได้เลือดอียักษ์มา
อาบแม่เมื่อไรจะเป็นคน	ขนเพชรแม่จะหล่นจากเกศา
นั้นแหละแม่จะขึ้นเป็นคนมา	จะได้อยู่เห็นหน้าพ่อดวงใจ
ครั้นนางบอกลูกได้เท่านั้น	อกใจไหวหวั่นไม่ทนได้
ทิ้งลูกลงพลันทันใด	ขึ้นบนต้นไทรด้วยพลัน ฯ

ฯ ๖ คำ เชิด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎทรงโศกกันแสงศัลย์
วิ่งมารับองค์พระลูกพลัน	วิโยคโศกศัลย์พันทวี
ทีนี้ประจักษ์แก่ตาแล้ว	ว่ามิ่งเมียแก้วมเหสี
ผิดรูปซูบผอมถึงเพียงนี้	เจ้าพี่มาตกเข็ญใจ
ผินพักตร์กลับมาหาผัวก่อน	ในทรวงผัวร้อนดังเพลิงไหม้
พี่ออกมาหานางทรามวัย	ควรเมินเสียได้ไม่เหลียวมา
พี่จะลาพาลูกเข้าวังใน	จะโศกาอาลัยฟังผัวว่า
อย่าโกรธผัวเลยเจ้าแก้วตา	เพลาสายัณห์จะด่วนไป ฯ

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ พาลูกดำเนินเดินมา	พระจะกลั้นโศกาก็มิได้
แลเหลียวจนเลี้ยวลับไพร	ออกจากต้นไทรเสด็จมา ฯ

ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ

๏ มาถึงที่ประชุมโยธี	ตรัสสั่งเสนีทั้งซ้ายขวา
ให้เร่งกะเกณฑ์โยธา	พิทักษ์รักษารอบต้นไทร
ตั้งค่ายรายรอบให้จงดี	อย่าให้เจ้าหนีออกไปได้
ถ้าว่าชะนีออกด้านใคร	จะตัดหัวเสียบไว้นะเสนา
แล้วเร่งทำจั่นในราตรี	ทางหนีทางไล่ให้แน่นหนา
สั่งเสร็จเสด็จยาตรา	พาลูกสองราเข้าวังใน ฯ

ฯ ๖ คำ เชิด ฯ

๏ บัดนั้น	เสนีรี้พลน้อยใหญ่
เย็นย่ำยอแสงอโณทัย	ตั้งค่ายรายรอบเร่งตรวจตรา
หาฟืนกองไฟเรียงรายไป	ล้อมรอบต้นไทรมิได้ช้า
กำชับปากเสียงเจรจา	อย่าให้เฮฮาอื้ออึงไป
บ้างเกณฑ์ตัดไม้ให้ทำจั่น	เร่งรัดจัดกันอย่าช้าได้
จะใส่พระกุมารชาญชัย	ล่อไล่ให้หล่นลงทันที ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎเรืองศรี
จวนจะใกล้รุ่งราษตรี	ภูมีก็ตื่นจากนิทรา
ชำระพระพักตร์ไม่แจ่มใส	ท้าวไททรงเครื่องอันเลขา
ชวนลูกสองไทไคลคลา	ยาตรามาขึ้นพาชีไชย
พร้อมด้วยเสนีถ้วนหน้า	แห่แหนแน่นมาอยู่ไสว
ออกจากนิเวศน์วังใน	รีบไปก็ถึงพนาวา ฯ

ฯ ๖ คำ เชิด ฯ

๏ มาถึงจึงสั่งเสนา	ให้พาพระลูกยาพิสมัย[๕]
ไปยังที่สนามจันทร์ทันใด	อย่าให้ทันรุ่งพระสุริยา
พระบิดาผาสุกสบายใจ	เสนาผู้ใหญ่นำหน้ามา
บังเงาเข้าพุ่มพฤกษา	เสร็จแล้วก็พากันออกไป ฯ

ฯ ๔ คำ ร่าย ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระกุมารเศร้าสร้อยละห้อยไห้
เข้าอยู่ในจั่นชั้นใน	อโณทัยก็ไขสว่างฟ้า
ตะโกนก้องร้องเรียกแม่ทูนเกล้า	แม่เจ้าจงโปรดเกศา
ลงมาส่งนมลูกน้อยรา	โศกาคอยหาพระชนนี
เชิญลงมาเถิดพระแม่เจ้า	ผ่านเกล้าจงโปรดเกศี
เอ็นดูลูกน้อยมาโศกี	อยากนมชนนีเป็นเหลือใจ ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองหมองไหม้
สองตาเจ้าแดงดังแสงไฟ	ในใจจะกัดเอาลูกยา
ครั้นแล้วตัวนางก็ห้อยโหน	กระโดดโจนร่ายตามกิ่งพฤกษา
ได้ยินลูกเรียกเร่งโกรธา	จะกัดฟัดฆ่าให้บรรลัย
ด้วยเวทมนตร์ยักษ์มันสาปมา	จะรู้สึกกายาก็หาไม่
ห้อยโหนโจนร้องกึกก้องไพร	หมายใจจะกัดเอาลูกยา
หมายมุ่งหย่อนตัวเจ้าลงไป	จากต้นพระไทรใบหนา
ผลุนเข้าในจั่นมิทันช้า	ดิ้นรนไปมาคำรามไป ฯ

ฯ ๘ คำ เชิด ฯ

๏ บัดนั้น	เสนีวิ่งมาไม่ช้าได้
เปิดอุ้มพระกุมารออกทันใด	วิ่งไปทูลองค์พระราชา ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ ทูลองค์ทรงธรรม์พันปี	ชะนีติดจั่นอยู่แน่นหนา
พระองค์จงทราบพระบาทา	ราชาจงโปรดปรานี ฯ

ฯ ๒ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎเรืองศรี
เสด็จมายังจั่นทันที	ภูมีพิศดูละห้อยใจ
เห็นนางดิ้นรนอยู่ในจั่น	พระจะกลั้นโศกาก็มิได้
ตรัสสั่งมหาเสนาไปทันใด	ให้ยกกลับไปพระพารา
กำชับอย่าให้ผู้ใดรู้	ว่ากูจับชะนีมาแต่ป่า
เชิญโฉมพิกุลทองให้ออกมา	ชมสวนอุทยาน์สำราญใจ
กระซิบสั่งเสนาแล้วมิช้า	เอาคนมาล้อมด้วยฉับไว
ว่าเราอยู่สวนขวัญทันใด	ภูวไนยตรัสสั่งพระลูกยา
เจ้ารักเฝ้าจั่นอยู่ที่นี่	พ่อจะฆ่าอสุรียักษา
ว่าแล้วเสด็จไคลคลา	กับมหาเสนาที่ร่วมใจ ฯ

ฯ ๑๐ คำ เสมอ เจรจา ฯ

๏ บัดนั้น	เสนีผู้มีอัชฌาศัย
รีบรัดเข้ามายังวังใน	บัดใจก็ถึงนางเทวี ฯ

ฯ ๒ คำ เชิด ฯ

๏ รับสั่งให้มาเชิญกัลยา	เสด็จคอยท่าอยู่สวนศรี
ไปประพาสมิ่งไม้ให้เปรมปรีดิ์	ชมผลมาลีในสวนขวัญ ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางยักษ์ดีใจกระเษมสันต์
ได้ฟังเสนามาพลัน	ว่าพระทรงธรรม์ให้เชิญไป
เข้าที่ชำระสระสรง	จัดแจงแต่งองค์ให้ผ่องใส
พร้อมด้วยนักสนมกรมใน	เสนานำไปพนาวัน ฯ

ฯ ๔ คำ เพลงช้า ฯ

๏ มาถึง	ยังซึ่งสวนแล้วกระเษมสันต์
ถึงที่ประทับพลับพลาพลัน	บังคมคัลภัสดาสามี ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎเรืองศรี
ปราศรัยนวลนางเทวี	เจ้าอยู่กับพี่ในพารา
จนมีพระราชบุตรา	ยังไม่ได้มาชมสวนศรี
บรรทมพลับพลาให้เปรมปรีดิ์	อ่อนแสงสุริย์ศรีจึงค่อยจร
พระพายรำเพยมาเชยรส	หอมฟุ้งปรากฏกลิ่นเกสร
เรณูเฟื่องฟุ้งขจายจร	เชิญเจ้านอนเล่นให้เย็นใจ ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	นางยักษ์ยิ้มแย้มแจ่มใส
เมื่อกรรมจำม้วยพิราลัย	จิตใจให้เคลิ้มหาวนอน
หอมชื่นพื้นพันธุ์ดอกไม้	อบอาบซาบไปไม่หยุดหย่อน
ร่วมบนอาสน์พระภูธร	เอนองค์ลงนอนก็หลับไป ฯ

ฯ ๔ คำ ตระ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎยินดีจะมีไหน
ร่ายเวทประทับระงับใจ	ค่อยย่องออกไปจากพลับพลา
จึงส่งพระขรรค์ให้เพชรฆาต	สามารถฤทธิไกรใจกล้า
ย่องเท้าเร่งเข้าไปอย่าได้ช้า	ฟันอียักษาให้บรรลัย ฯ

ฯ ๔ คำ เชิดฉิ่ง ฯ

๏ กายาก็กลับเป็นยักษ์ไป	โตใหญ่แทบเทียมคีรีศรี[๖]
เลือดนั้นไหลลงพระธรณี	เต็มที่สวนศรีอุทยาน์
พระมงกุฎตรัสสั่งเสนาใน	เอาเลือดไปรดชะนีป่า
ถ้านางออกปากเรียกลูกยา	เสนาตัดจั่นออกทันใด
แม้นมิออกซึ่งวาจา	เร่งรดไปกว่าจะฟื้นได้
เร่งรัดกันขนเอาเลือดไป	แต่ในเดี๋ยวนี้อย่าได้ช้า ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เสนา	รับสั่งวาจาของท้าวไท
เร่งมาตักขนเอาเลือดไป	รดชะนีไพรให้เป็นมา ฯ

ฯ ๒ คำ สาธุการ โอ้ ฯ

๏ เมื่อนั้น	โฉมนางพิกุลทองเสน่หา
ค่อยฟื้นคืนสมประดีมา	เรียกหาลูกชายพ่อสายใจ
โอ้พ่อรักพ่อยมของแม่เอ๋ย	ทรามเชยของแม่ไปอยู่ไหน
เขาทำตัวแม่เป็นพ้นใจ	สองไทมาช่วยแม่ด้วยรา
เลือดฝาดที่ไหนมาเต็มตัว	ทูนหัวแม่เอยไม่เห็นหน้า
สุดที่จะทนพ้นปัญญา	เมาเลือดนักหนาจะขาดใจ ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	องค์พระมงกุฎเรืองไชย
เห็นนางคืนดีมาได้	สั่งให้เปิดจั่นออกทันที
ให้เอาวารีชำระองค์	สระสรงกายาแจ่มศรี
ให้หมดมลทินทั้งอินทรีย์	เอาสุคนธ์วารีมาสรงทา
เอาภูษาส่งให้เทวี	กับสร้อยมณีเลขา
ตรัสเรียกโอรสเข้ามา	ไปหามารดาพ่อดวงใจ ฯ

ฯ ๖ คำ เจรจา ฯ

๏ เมื่อนั้น	นวลนางพิกุลทองโฉมฉาย
หายที่มืดมนสกนธ์กาย	โฉมฉายสวมกอดพระลูกอา
จูบกระหม่อมจอมเกล้าแล้วรับขวัญ	ร่วมวันของแม่พึ่งเห็นหน้า
แม่คิดในใจอยู่ไปมา	ว่าจะไม่เห็นหน้าพระลูกแก้ว
นางถวายบังคมพระภัสดา	ชลนาไหลนองเป็นถ่องแถว
ขัดแค้นเคืองใจไม่รู้แล้ว	นางแก้วก้มพักตร์ลงโศกา ฯ

ฯ ๖ คำ โอด ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎเร่งหรรษา
แล้วตรัสเล้าโลมกัลยา	จะโศกาแค้นเคืองไปว่าไร
พี่ฆ่ามารม้วยมรณา	อียักษ์แพศยาก็ตักษัย
อยู่ในสวนขวัญนั้นไซร้	โตใหญ่เต็มสวนอุทยาน์
แล้วว่าแก่เสนาใน	เร่งไปขนศพยักษา
ป่าวร้องพลเมืองทั้งนั้นมา	เชือดเถือแล่ผ่าเร่งขนไป ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ ตรัสสั่งแล้วพากัลยา	กับสองลูกยาพิสมัย
เสด็จลีลาคลาไคล	กลับเข้าวังในด้วยทันที ฯ

ฯ ๒ คำ เพลง ฯ

๏ มาถึงปราสาทรจนา	เฝ้าสองกษัตราเรืองศรี
ถวายบังคมคัลอัญชุลี	บิตุเรศชนนีทั้งสองรา ฯ

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	บิตุรงค์ครั้นเห็นพระลูกยา
ทั้งองค์ชนนีศรีโสภา	สวมกอดกัลยาแล้วร่ำไร
แม่นี้ทุกข์ถึงเจ้าทุกค่ำเช้า	กรรมสิ่งไรเล่ามาซัดให้
สงสารลูกน้อยกลอยใจ	กำพร้าแม่ได้เวทนา
บัดนี้อียักษ์มันอยู่ไหน	มันหนีไปฤๅไรอียักษา
มันแปลงรูปให้เหมือนกัลยา	ชาติแพศยาอีจังไร ฯ

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระมงกุฎทูลแจ้งแถลงไข
ลูกแกล้งมาลวงเอามันไป	..........................[๗]
..........................	ฆ่าให้บรรลัยอาสัญ
เอาเลือดมารดนางแจ่มจันทร์	จอมขวัญจึงกลับคืนมา ฯ

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น	พระไชยมงกุฎรุ่งฟ้า
ทั้งนางพิกุลทองโสภา	อำลามาปราสาทรูจี ฯ

ฯ ๒ คำ เสมอ ฯ

๏ เสด็จยังแท่นแก้วมณี	กับพระมเหสีพิสมัย[๘]
เข้าที่บรรทมภิรมย์ใจ	อยู่ในปราสาทรจนา ฯ

ฯ ๒ คำ ตระ ช้า ฯ